Het heylich herte
(1669)–Adriaen Poirters–
Auteursrechtvrij
[pagina 109]
| |
V. Vertooninge.
| |
[pagina 110]
| |
Dat is te segghen:
Ghy die my siet hier boven staen,
En met een vel van leeuwen aen,
Ick houd' hier wacht op datter quaet,
Noch ongheluck hier binnen gaet.
Desen dienst ô Siel sal eene levende Vreese des Heeren beter voor het Herte, als eenen dooden Hercules voor dat huys uyt-wercken. De Italianen hebben oock een spreucke die met een woordt te veranderen hier ghebruyckt can worden, sy segghen:
Homini di confini. O Ladri, ô assasini.
Menschen die op de uyterste paelen van Rijcken woonen, sijn of roovers of moorders, overmidts dat sy vanden eenen bodem, en jurisdictie met eenen spronck sijn op den anderen bodem, en soo ontsnappen sy de Iustitie. Verandert nu, soo't u belieft een woordeken, en seght vande ghene die met hunne ghepeysen woonden op de Vier-Wtersten.
Homini di confini, Homini divini. | |
[pagina 111]
| |
Den Wijsen-man bevestight dit met sijn woorden: Memorare novissima tua, & in aeternum non perccabis, Peyst op de snelle Doodt,
en Peyst op Godts strengh Oordeel,
Waer in noch eer, noch Prins
en heeft het minste voordeel,
Peyst op den Helschen brandt,
en peyst op Hemels vreught,
En hier door sal u Hert
staen bloeyen in den deught.
Als het Herte vanden mensch sich oeffent inde ghepeysen vande Vier-Wtersten, dan is het al oft met het ghesteente den Amethist waer behanghen. Den Amethist, seght Albertus Magnus, maeckt ymandt wacker, soo doen de ghepeysen vande Vier-Wtersten. Den Amethist verdrijft quade ghepeynsen, den Amethist bewaert den mensch teghen den dronck. Den Amethist maeckt vruchtbaer. Het welck altemael de ghepeysen vande Vier-Wtersten in s'menschen Herte oock uytwercken, want sy weiren de broodt-dronckenschap, sy planten in ons de ghepeysen van eeuwighe saecken, met een woort sy maken het Herte vruchtbaer in alle deuchden. Soo dat een Siel wel reden heeft om te verlanghen dat het den Heere Iesvs soude | |
[pagina 112]
| |
gelieven de Vier-Wtersten in haer Herte te schilderen, en datse wel magh segghen: Svme IESV penicilla,
Corque totum conscribilla
Rijs imaginibus:
Sic nec Venus prophanabit,
Nec voluptas inquinabit
Vanis phantasmatibus.
Dat is te segghen: Schildert IESV goet betrachten,
Suyver beelden van ghedachten,
In mijns Herten effen pleyn:
Soo en can het niemant letten,
Noch gheen vuylicheyt besmettten,
Maer blijft altijts even reyn.
O Siel daer en is voor onse swackheyt niet beter als somtijdts dese ghesonde ende heylighe ghepeysen vande Vier-Wtersten aen het Herte te legghen. Van dit ghevoelen waeren oock de Heydenen in Egypten die alleen door de ghedachtenisse vande doodt betoonden en in dwanck hielen de gulsicheydt en dronckenschap over tafel, en tot dien eynde wierdter altijdt een doodts-hooft ghetoont aen de gasten, laet ons den weirdt selver eens hooren spreken. | |
[pagina 113]
| |
Ghy die hier in mijn huys,
aen taefel sijt geseten,
Siet hier noch een gericht,
op't eynde van het eten,
 Ten is niet voor den smaeck,
noch eenen graegen mondt,
T'is rouw en on-gekockt,
en nochtans heel ghesondt.
| |
[pagina 114]
| |
Ghesont voor u gemoet,
ghesont voor uwe reden,
Om noyt door over-daet,
te schenden goede seden,
Om noyt door droncken-schap
te leven in een feest,
Ghelijck een gulsich svvijn,
of ander vuyle beest,
Ick brengh' een doodts-hooft aen,
ghelieft daer op te letten,
Het kan de maeticheydt
aen alle gasten setten;
Dit doots-hooft soojet siet,
met sprakeloose tael,
Geeft tusschen spijs en dranck,
een les aen al-te-mael,
Dit hol en ydel been,
dat schrick is aen te schouwen,
Heb ick wel eer gesien,
de schoonste vande vrouwen,
Die haer in silv'ren douw
of roose-water wies,
En die uyt haeren mont,
niet als violen blies.
Die niet en at of dronck,
als alle leckernijen,
En wiens keucken roock
naer alle specerijen.
| |
[pagina 115]
| |
En die soo wierdt getroeft,
aen taefel dagh voor dagh,
Is nu den meesten schrick
die oogh beschouwen magh.
Ah saeght ghy haer nu eens,
en hoe met duysent wormen,
En allen vuyl ghebroet
haer lichaem gaen bestormen!
Haer lichaem nu ter tijdt
is etter, slijm, en stanck,
En dit is onser oock,
en aller menschen ganck.
Die op dit sterven peyst,
dat niet en is te mijden,
Die sal in spijs en dranck,
sijn lusten haest besnijden:
En geven aen den geest,
die suyver blijft en reyn,
Een spijs die niet en is,
met beesten ons gemeyn.
Siet dit ontbrack hier noch,
mijn wel-gekomen gasten,
Nu meught ghy naer dees wijs,
weer in de schotel tasten:
Die merckt hoe't naer de doodt,
en in de graven gaet,
Die heeft den stercksten toom
voor wulpsen over-daet.
| |
[pagina 116]
| |
Soo werckten in dese Heydenen maer alleen het aen-schouwen van een doots-been, en het overpeysen van het sterven. Het straf oordeel, ende het sweirt vanden Rechter snijdt al even cloeck door de Herten. Dien Hoofsen pluym-strijcker Damocles verstief in sijn aensicht, en de doodt-verwe is hem seffens over sijn wanghen gheschoten aenschouwende een blanck sweirdt dat aen een perdts-hayr boven t'hooft honck, en dat hem scheen te dreyghen. Ick segghe dan: Al heeft den siel-benouwden gast
Dry dagen naer't banquet gevast,
En heeft Voor wijn den besten dronck
Die geestich uyt den roomer spronck,
En dattet alder-handt gebraet
In over-vloedt gheschotelt staet,
Nochtans den honger is gedaen,
Den wijn-lust is hem oock vergaen,
Ten smaeckt niet, wat men dient, of langt,
Alst' leven aen een hayrken hanght.
En alsmen vreest dat rooden wijn
Sal met ons bloet gedroncken sijn.
En ghy! wort ghy noch niet verschrikt
Terwijl de Doodt al op u mickt!
Terwijl u rechters svveirdt wil slaen?
Terwijl de Hel sal open gaen?
| |
[pagina 117]
| |
Al waer u in het Hert gheplant,
Een Hert soo hert als diamant,
Soo ghy dit peyst ter goeder trouw,
Ick segh dat't u bewegen souw.
Wel aen dan siel siet somtijts op,
Siet wat een svveirt dreyght uwen kop,
En vreest dat oock met Damocles,
Want t'is voor u de beste les.
En om dies-wille datter veel sijn, ô Siel, die dierghelijcke ghesonde ende heylighe ghespeysen weenich aen hun Herte legghen, soo roept den H. Bonaventura: O gens absque consilio & sine prudentia! utinam saperent & intelligerent, ac novissima provident!Ga naar margenoot+ Saperent, damnatorum multitudinem, salvandorum paucitatem, & temporalium rerum vanitatē. Intelligerent, peccatorum multitudinem, bonorum omissionem, & temporis amissionem. Providerent, mortis poriculum, extremum judicium, & aeternum supplicium. O menschen sonder raet, en sonder voorsichticheyt! Och of sy wijs waren, en verstandt hadden, en de Wtersten voor saghen. Dat sy eens bevroeden de menichte der verdoemde, het kleen ghetal der salighe, de ydelheydt der tijdelijcker saecken! Och of sy verstonden de overvloedicheydt der sonden, het versuymen der goede wercken, het verlies vanden costelijcken tijdt! Och of sy voor-saghen de aenstaende doot, het strengh Oordeel Godts, en de eeuwige pijnen! | |
[pagina 118]
| |
Die dit sy-selve levendich can verbeelden, die moeter noodt-sakelijck eenen grooten schrick en dief-volghens eene groote beternisseGa naar margenoot+ des levens door becomen. Laet ons dan met de Siele inde Godtvruchtighe Wenschen den verre-kijcker daghelijcks inde handt nemen, om de Vier-Wtersten met haer ghedurich af-te-spieden, en spelen eens op Davids snaere dese woorden: Confige timore tuo carnes meas. Waer op ick de Poësie een weenich haere partye laete singhen, sy peyst dat sy nu eene Coninghinne is, ghelijck hy Coninck was in sijne tijden. Al ben ick grooten Godt,
by daegen en by nachten:
In't midden van mijn Hof,
om-ringhelt vande Wachten,
Al blinckter om, en t'om
het hellebaerdt en stael,
Noch ben ick evenwel,
niet vry in mijne sael.
Al waert dat elcke poort
met piecken waer bevlochten,
Wie ist die weiren sal
die snoode herten-tochten?
De scherpte van't rapier,
en gelt hier niet met al,
Wanneer de boosheyt komt,
en ons bespringen sal.
| |
[pagina 119]
| |
In desen herden krijgh,
in dit onsienbaer strijden,
Kan my ô Heer u Vrees'
wel d'alderbest bevrijden;
Sy ist die mijn broos Hert
soo vroomt, en soo versterckt,
Dat Werelt, Duyvel. Vleech
daer vruchteloos op werckt.
Sy is der Siele-wacht
gewapent tot de tanden,
Sy heeft den pijl des doots,
en t'Rechters sweirt in handen.
En is dit niet genoech
tot weir en weder-standt,
Soo werpt sy vlocken viers,
en niet als helschen brandt,
Hoe sal, hoe can een Siel
Godts Majesteyt vergrammen,
Die staegh peyst op de doot,
op't Oordeel, en op vlammen!
Hoe sal ons Herte sijn
door corte vreucht verleyt,
Ist dat ghy wel bevroedt
die lange eeuwicheyt?
Dies gaen ick meenichmael
met alle mijn gepeysen
Door't Oordeel, Doot, en Hel
met angst, en beven reysen,
| |
[pagina 120]
| |
Op dat ick t'levendich
In't Herte drucken magh,
En aen dees schilderij
my stercken dagh voor dagh.
Dan segh' ick tot mijn siel:
wilt uwe lusten dvvingen,
Misschien sal u de doot
noch heden gaen bespringen,
Hoe veel die heel gesont
sijn smorghens op-gestaen?
Die savonts nimmer weer
en sijn te bedd' gegaen.
Mijn leven is gerockt,
mijn spillen sijn gelaeden,
Maer allen dit gespin
en sijn maer krancke draeden,
Eylaes soo my de scheir
maer eenen knip en gaf,
Het leven dat gonck deur,
en t'lichaem in het graf!
Wilt ghy een sinne-beeldt
van uwe sterckten weten?
T'is aen een spinne-web
volkomen af te meten;
En daer ghy allen ur'
kont sijn gevangen man,
Hoe ist dat ymandt daer
noch Godt vergrammen can!
| |
[pagina 121]
| |
De doot can allen stondt
u voort gerichte daghen,
Waer dat u eyghen Hert
u Herte sal beklagen,
En watter is by nacht,
en duysterheydt misdaen,
Dat sal voor ieder een
claer als een sonne staen.
Wat schrick sal sijn gesicht,
wat schroom sijn stemme geven,
Hoe sult ghy sijn ghestelt,
Als oock de rotsen beven?
O Godt, ô goeden Godt,
verschoont hier mijn misdaet,
Eer ghy my met het sweirt
van u straf Oordeel slaet,
Gedenckt dat ghy aen't Cruys
vol Wonden sijt geslaegen,
En daer hebt uwe pijn,
en ons misdaet gedraegen,
Dies bidd' ick om genaey,
dies val ick u te voet,
Ick offer aen u op,
u eygen dierbaer Bloedt.
Laet dat, terwijl ick leef,
de sonden van mijn leven,
En allen mijn misdaet,
ten vollen my vergeven,
| |
[pagina 122]
| |
Op ick sonder vrees,
magh staen ter rechter-handt,
Als d'ander sullen gaen,
in't vier en helschen brant,
O vier, ô eeuwich vier!
geen mensch en sal u gronden,
Of hy en laet terstont
den af-grondt van sijn sonden!
o vier, ô eeuwich vier,
soo diep, soo lanck, soo groot!
En daermen alle daegh,
moet sterven sonder Doot!
Om een verborgen sond'
te moeten eeuwich branden,
Daer niet is als gheschrey,
en knerselingh der tanden!
Dat nu te blusschen is
oock maer met eenen traen!
O blindtheyt wee als u,
daer d'oogen open gaen!
Met diergelijck gepeys,
met sulcke schilderijen,
Bedroef ick nu mijn Hert,
om eeuwich te verblijen;
Ick sie de Doot, en Hel,
al eer sy by my sijn,
Want die sien alser sijn,
ist sien maer enckel pijn.
| |
[pagina 123]
| |
Maer midts dat ons gepeys,
is als de waeter-verwen,
Die door de minste-locht
gaen schieten en versterven;
Sume IESV penicilla,
Corque totum conscribilla Pijs imaginibus:
Sic nec Venus prophanabit,
Nec Voluptas inquinabit Vanis phantasmatibus.
Soo bidd' ick u ô Heer,
dat ghy met u pinceel,
Wilt trecken in mijn Hert
een eeuwich taefereel.
| |
[pagina 124]
| |
Y wilt daer binnen in
met hooge verwen schrijven?
Soo sal den minsten treck
een groote leeringh blijven,
En schildert doch voor't eerst
die bleecke felle Doodt,
Die on-verbiddelijck
en slaef, en Koninck schoot.
En schildert dan om hoogh,
hoe ghy sult onder-soecken
Met alle strengicheyt
als Rechter onse boecken,
Oock tot een ydel woort:
hoe dat een bange Siel,
Sal wenschen dat op haer
dan bergh, en heuvel viel.
En alwaer dit ghenoech,
tot een Godt-salich leven,
Soo stelt daer even-wel
de helsche pijn beneven,
Vol vier, vol vlam, vol nacht,
vol svvaevel, peck, en stanck,
Vol wan-hop, en gheschrey,
Och eeuwich is soo lanck!
Maer midts dat meenich Siel
haer oeffent inde deughden,
Soo schildert hier oock hy,
den Hemel met sijn vreughden,
| |
[pagina 125]
| |
Waer Koninck jeder een,
Of Koninghinn' sal sijn,
Siet sulck, een groote croon
is veyl voor cleene pijn?
Hadt ghy ô Siel sulck een geschildert Herte, ghy en soudt voortaen nimmermeer het hert hebben van uwen Rechter, ende Godt te vergrammen. Laet dan eenen ghedurighe meditatie u voor schilder-konst dienen, om dese Vier-Wtersten in u Hert te verbeelden, en hier in moet ick prijsen de oeffeningen van eenen Godt vruchtighe Vrouwe by den H. Vincentius beschreven. Dese en cost lesen noch scrijven, maer wiste haren Vader onse, endeGa naar margenoot+ Weest-gegroet, en haer Gheloof van buyten, en schoon sy niet meer en wiste als dese ghebeden, soo en gonckse evenwel nimmermeer te kercken, of en hadde eenen boeck by haer, diese dan open dede, en voor haer hiel, al ofse daer in hadde ghelesen; het welcke sy dede met bitterlijck te schreyden, ende met overvloedighe traenen. Die haer kenden, en wisten datse noyt ter schole ghegaen en hadde, waren hier over ten hoochsten verwondert. Eene dan van hare kennise vraeghden haer af wat sy in dien boeck al las, en versochte datse haer dien eens toonen wilde. Maer, seyde sy, ghy en cont in mijnen boeck niet lesen, ghelijck ick inden uwen oock niet en can lesen: na langh vraghen, heeft sy haeren boeck getoont bestaen- | |
[pagina 126]
| |
de allen in vier blaederen: het eerste bladt was wit, waer op sy haer vraeghde, wel, wat cont ghy daer uyt-lesen, aenghesien datter niet op en staet? sy antwoorde: de witticheydt leert my de suyverheyt van Iesvs en van Maria. Het tweede dat root is, leert my de bloedighe Passie Christi. Op het derde dat swert is, lese ick de helle en de eeuwighe tormenten. Op het vierde, dat van gout is, staet de meditatie vanden Hemel ende glorie der Salighen. Maeckt soo een ghebedeboexken ô Siel van vier blaederen, en van de Vier-Wtersten ende ghy sult niet alleen aendachtelijck maer oock vierichlijck mediteren, en ghy sult in u Herte hebben de beste schilderijen vande wereldt. Ergo, ô anima, soo plaght ghy somtijts te schrijven ô H. Augustine, Numquam excidat à tua memoria: Ite maledicti in ignem aeternum: Venite benedicti, percipite Regnum. O quid potest lamentabilius, & terribilius excogitari quàm Ite? & quid dilectabilius exprimi, quam Venite? Soo dan ô Siel druckt altijt in uwe memorie. Gaet vermaledijde in het eeuwich vier: en comt ghebenedijde, besit het Rijck. Wat kander droever en schrickelijcker gepeyst worden als. Gaet? Wat soeter als: Comt? De Vier-Wtersten dan, ô Siel, sijn den stercksten toom daer een Christen mensch sijn Herte mede in alle bekooringhen en aenstooten sal bedwinghen, op dat het niet ter handt en neme, als 'tghene het ten ionxsten daghen wenschen sal ghedaen te hebben. Sij- | |
[pagina 127]
| |
ne Heylicheyt Innocentius den IX. leyde den seer Eerw. P. Claudius Aquiviva in eene van sijne ghe-heymste saletten, waer in hy hem toonde een costelijck buffet met veel sloten. Een yghelijck soude naer het uyt-weyndich ghe-oordeelt hebben datter groote schatten in laghen verborghen. Maer ghe-opent sijnde saghmen daer in een ghesneden beeldt daer den Paus knielde voor een doot-kiste, misschien waren daer de andere Wtersten oock by gheschildert, en sijn Heylicheydt seyde aen P. Claudius: Hier kom ick my altijdt te vooren beraedenGa naar margenoot+, eer ick eenighe ghewichtighe saecken aenvangh, of iet groots kome te ghebieden en ick stelle alle dinghen soo, ghelijck ick op mijn doot-bedde wenschen sal ghestelt te hebben. Doet ô Siel ghelijck desen Weirdighen Paus dede, ende ghelijck den H. Bernardus seyde: In omni opere dicat sibi ipsi: si modo moriturus esse, judicandus, damnandus, Faceres istud? Dat ghy nu soudt moeten sterven, gheoordeelt worden, en verdoemt, soudt u lusten dat te volbrenghen?Ga naar margenoot+ soudt ghy u tot sonden komen begheven? soudt ghy dat, en dat doen?
Ick voegher dit noch by. O Siel schouwt Werelt, eersucht, pracht,
En dertelheydt met alle macht;
Op die bedrieghelijcke sanden,
Lijdt ymant schip-braeck oock te landen.
| |
[pagina 128]
| |
Maer laet altijdt voorsichticheydt
Bestieren t'roer van u beleydt:
En laet u Hert ghestaedich vreesen,
Om eeuwich sonder vrees te weesen.
|
|