Het heylich herte
(1669)–Adriaen Poirters–
Auteursrechtvrij
[pagina 80]
| |
III. Vertooninge.
| |
[pagina 81]
| |
penten die daer in schuylen. Daerom sey Godt: Fili hominis, fode parietem, & vide. Et ecce omnis similitudo reptilium, & animalium, & abominatio. Soon des menschen, breckt een gat inde muer en siet eens wat sy doen. En siet daer was alder-hande ghelijckenisse van kruypende serpenten, venijnighe ghedierten, schroomelijck om te aenschouwen. Den Heere Iesvs gaet oock met eene lanteirne in het Herte, laet ons besien hoe dat het magh van binnen ghestelt wesen: Dvm scrutaris in lucernis,
Et vestigas cum laternis
Cor peccatis obsitum;
O quot monstra deprehendis
IESV! scopas in prehendis
Manet culpis perditum.
Wilt ghy dan verborghen hoecken
Met lanteirnen gaen door-soecken,
In dit Hert en desen nacht,
Heer wat monsters vindt ghy schuylen
In die hoecken in die kuylen!
Y verdrijftse door u macht!
Gheen twee druppelen waters en sijn malcanderen soo ghelijck ô Magdalena, als u hert aen dit Herte. Want alsoo vuyl waert ghy van binnen voor de ooghen van Iesvs, als ghy van buyten schoon waert voor de ooghen des | |
[pagina 82]
| |
Werelt; maer ghelijck ghy voor een yghelijck ghedruckt hadt voetstappen van ydelheyt, soo hebt ghy naer uwe bekeeringhe den wech ghebaent tot leedt-wesen en droefheydt. O met wat een blijschap toonden den Heere Iesus eens uwe traenen in eenen gouden Kelck, die ghy over sijne voeten ghestort hadt? Iae uwe overvloedighe traenen costelijcker als uwe speceryen worden inde H. Kercke ghehoort van alle Christelijcke ooren, en naergevolght van alle weenende ooghen. Dit is de gheschiedenisse, die ick daerom wyt-loopigher verhael om datse troostich is voor alle boetveirdighe Herten. Sekeren Religieus in het Clooster van Clarevaux, sorghvuldigh voor de suyverheyt sijder siele (want sy is het costelijckste dat wy hebben) stortende overvloedighe traenen, ten eynden hy die van alle sonden mochte suyveren, en reynighen. Snachts inde Choor biddende siet hy in een visioen ofte ontgheestinghe hoe dat den Heere Iesvs de Misse dede aende Autaer, en sich keerende om te seggen: Dominus vobiscum, hadde altijdt in handen eenen Kelck daer de traenen vande H. Magdalena in waren. Dit dickwils bemerckt hebbende, sey hy met eene diepe ootmoedicheyt: Obsecro Domine quid ostendis nobis calycem hunc cum lachrymis! Ick bid u Heere waerom toont ghy desen Kelck met traenen! Den Heere Iesvs antwoordede met eene soeteGa naar margenoot+ stemme: Vt videant universi & sciant quantum placet mihi contritio, & poenitentia fletus qui ad | |
[pagina 83]
| |
exemplum poenitentium tamdiu servavi lachrymae peccatricis flentis ad pedes meos. Op dat een yegelijck soude sien, en verstaen hoe seer aen mijn behaegen de rouw-herticheyt, en de traenen van leet wesen die om de sondaeren te verwecken, en moedt te geven soo langhen tijdt bewaert hebbe de traenen die de Sondaresse over mijne voeten ghestort hadde. Als Magdalena sagh
haer boosheyt en manieren,
Haer ooghen eerst vol vier,
die wierden twee rivieren;
Maer als sy sagh in't Hert,
en diep in haer ghemoet,
Dan wierden dijck en dam
verwonnen vanden vloet.
Wat ist wonder ô Siel! want ons Herte is als eenen ayuyn, met den welcken, soo lanck als hy ghesloten is, men speelt als met een appeltjen: maer soo die wort open ghesneden, Y siet eens hoe die ooghen wateren, en hoe die traenen rollen. En midts u Herte vol van sonden open gaet, en dat den Heere Iesvs met de lanteirne daer in is ghetreden, soo dunckt my dat ick alles sien onder-loopen, en dat ick hoore dese uwe en uws ghelijcke wee-moedighe clachten; met de welcke ghy uwe voorgaende boosheydt, ende nu uwe droefheydt gaet openbaeren: | |
[pagina 84]
| |
Ah! quam oyt op ymandts wangen,
Die sijn eyghen boosheyt sagh,
Bange vrees en schaem-root hangen,
Dat gebeurt my desen dagh.
Siet mijn Hert eens, het gaet open,
Siet de monsters die't besluyt,
Kost ick uyt my selven lopen,
Ah ick liep ter werelt uyt!
Waer sijn grondeloose kuylen,
Waer is eenen diepen nacht,
Daer ick onbekent mach schuylen,
Eer de schaemte my versmacht?
Hondert duysent menschen oogen,
En de klaerste van gesicht,
Worden tien-mael eer bedroogen,
Als een straeltjen van dit licht.
Komt ghy dan ô IESV daelen
In mijn Herte vol venijn?
Om te sien met uwe straelen,
Oock wat op den gront sal sijn.
Wie kan iet voor u verblinden,
Oock dat inde hoexkens lagh?
Och wat sult ghy daer al vinden,
Dat noyt Son, noch Maen en sagh?
Ah! wat doetmen tusschen mueren,
En in een besloten sael,
Dat noyt wisten ons gebueren!
Maer hier sietmen't altemael!
| |
[pagina 85]
| |
Ick sey eens aen mijn ghedachten:
Laet ons uyt de menschen gaen,
Naer Kasteelen met dry grachten,
En de bruggen op doen slaen
Laet ons met een schipje vaeren
Tot op't eynde vande zee,
Laet ons snijden door de baeren,
Tot een onbekende ree.
Maer ten cost oock al niet baeten,
Dat u niemant daer en siet,
Menschen kanmen wel verlaten,
Maer den menschen-kender niet:
Iae al kost ick verder vliegen,
Als de Son oyt schijnen sal,
Godt en soud ick noyt bedriegen,
Eer ick quam, hy waer daer al.
Waer toe al dees blinde paeden,
En een verr' gelegen Rijck,
Ick word' in mijn Hert verraeden,
Al ist noch soo heymelijck!
Komt hier onbedachte Sielen,
Ghy die mint de duysterheyt,
Siet, y siet dit hier eens krielen,
Hoe light dit venijn gespreyt!
Wat al monsters, wat al slongen,
Wat serpenten over al!
Wie ist diese oock met tangen,
Sonder schrick geraken sal?
| |
[pagina 86]
| |
Siet dit heb ick al bedreven,
Al dit quaet heb ick begaen,
Alsmen hiel mijn goet van leven,
En sagh voor Godtvruchtich aen.
Dum scrutaris in lucernis
Et vestigas cum laternis Cor peccatis obsitum.
O quot monstra deprehendis!
IESV, scopas ni prehendis, Manet culpis perditum.
Hier sijn veel gheveynde Reden
Onder vrindelijcken schijn,
En die hadden op hun leden,
Anders niet als boos venijn.
| |
[pagina 87]
| |
Hier sijn veel on-reyn gedachten,
Die my gaf den duyvel in,
Die ick maelden heele nachten,
Met een ongherusten sin.
Wat al afgunst is hier binnen?
Wat al haet, en wat al nijt?
Selden waeren mijne sinnen,
Van dit hels vergif bevrijt.
Maer mijn aldersvvaerste wonden,
Die meest schroomen voor dit licht,
O dat sijn versvveghen sonden,
Oft bewinpelt in de bicht!
O wat pijnen en tormenten,
Als ons desen worrem knaeght!
Hy is felder als serpenten,
t'Schijnt dat ons een helle plaeght.
En dit quaet kost ick verhoeden
Met een woortje twee, of dry,
Met een traentjen uyt te sproeden,
Was mijn Hert vry en bly.
Daerom en magh ick niet klaegen,
Want ick bender d'oorsaeck af,
Ick hiel in my, die my knaegen,
In my hiel ick mijne straf.
VVat heb ick verloren sorgen,
Voor mijn Lichaem niet gehadt?
Als ick vanden rooden morgen,
Staegh voor mijnen spiegel sat?
| |
[pagina 88]
| |
Noyt en liet ick't minste plexken,
In, of aen mijn opper-cleet.
Noch in't aensicht eenich vlexken,
Dat ick niet strax uyt en beet:
Maer mijn Hert liet ick vervuylen,
Dien schroomelijcken nest,
Van serpenten die daer schuylen,
Ergher als een helsche pest.
Soeten Heer die hier comt lichten,
En hun onder d'ooghen siet,
Doetse, bidd' ick voor u svvichten,
Nemt van my dit siel-verdriet.
Want soo langh als dese knaegen,
Dansen, springhen, blijden sanck,
Niet en kan mijn Hert behaegen,
Schoon het duerden jaeren lanck.
Engel die in uwe handen,
Een ontsteken fackel draeght,
Wilt dees monsters uyt-gaen-branden,
Y maeckt dat mijn Hert behaeght!
Dit waren uwe wee-moedighe clachten ô Siel over u ongheluckich Herte. Sommighe segghen dat de paeuw snachts wacker wordende bitterlijck schreuwt, en segghen de oorsaeck daer van te wesen om dat de paeuw in duysterheydt niet siende, meendt datse van haere schoone pluymen berooft is. Met reden dan ô Siel claeght, en weent ghy, want de | |
[pagina 89]
| |
schoonheyt van u Herte en is noch by daegh, noch by nacht te vinden. Een dierghelijck Herte stacker inden Edelman die den Enghel ende den Eremijt ontmoedt hadden. Desen Heer woonde buyten op sijn Kasteel, en was lief-hebber vande jacht, hy had peirden, honden, valcken op't kot, soo hem een van sijn beste peirden was af-ghestorven, heeft hy't doen uyt-sleypen. T'ghebeurde dat den Enghel en Eremijt samen reysden, en voor by dit stinckende peirdt quamen, om wiens stanck den Eremijt sijnen neus stopten: Wandelende voorder tot aen't Kasteel, daer sijn cleederen vol muscus hadde steken: en hier stopten den Enghel sijnen neus, en sijn soo voor by ghetreden. Dit viel den Eremijt dapper vreemt in waer over hy den Engel bevraeght heeft, wat reden mochte wesen, waerom hy by het stinckende peirdt den neus niet ghestopt en hadde, dat hy nochtans dede by den op ghespronckten Edelman? hy gaf voor antwoort: dat het sondighGa naar margenoot+ Hert vanden Ioncker in de teghen-woordicheydt Godts eenen onver-draghelijckeren stanck verspreyde als het peirdt, en dat het te verwonderen was, dat hy gheene doode peirden in sijnen stal en wilde ghedooghen, daer hy nochtans wel dood-sonden hiel in sijn Herte. En op dat ick met dierghelijcke blindtheyt niet en worde gheslaghen, soo roep ick tot u ô Heer, ende bidde. | |
[pagina 90]
| |
Straelt IESV op mijn blint gesicht,
Met uwe gracij, met u licht,
En thoont my eens by desen schijn,
VVat sonden in mijn Herte sijn:
VVant sonder u en weet ick niet
VVat in mijn eygen Hert geschiet,
En hoe het van serpenten krielt,
VVaer door mijn rust wordt heel vernielt.
Verthoontse soo, dat ick verschrick,
Oock met den eersten oogenblick,
Beduyt my wel hun boos venijn,
En hoe sy daer ghenestelt sijn,
O soo den mensch die wel besagh,
Hy liep wat dat hy loopen magh!
Ga naar margenoot+Hier van hebben wy ô Siel onder de schorse van een fabel of versieringe een treffelijcke waerheyt, die ons oock by den H. Augustinus wordt aen-ghewesen, Apollo die de Son is, gonck ter jacht, by gheval, vont hy een Veldt-Goddin, de welcke merckende datse ghesien was, en vervolght wierde, heeft een snelle vlucht aen-ghenomen, en is in een duystere speloncke gaen sitten. Apollo, dat is, de Son, verlichtede de plaetse, waer door, soo sy sagh de meenighvuldighe serpenten, en slanghen, en venijnighe gedierten, daerse mede was omringhelt, soo is sy schier door vrees en schrick, en door benauwtheyt ghestorven. Laet het | |
[pagina 91]
| |
my ghe-oorloft sijn ô Heere Iesv, dit u Majesteyt toe-te-passen! Want: In luce sagittarum tuarum, ibunt in splendore fulgurantis hastae tua.
De Pijlen die ghy op ons schiet,
Sijn louter straelen anders niet,
En door u licht en uwen schijn,
Ont-deckt ghy ons het boos venijn.
Godt gaeve o Siel dat dit vuyl broedtsel alleen bestondt in de versieringhe, en datter inder daet niet dierghelijckx en weirde bevonden; maer ten is dit Herte alleen niet dat door een sondich leven soo venijnich soo beest-achtich is van binnen. Hier uyt is in West-phaelen eertijdts ont-staen dese maniereGa naar margenoot+ van dierghelijcke menschen te bejegenen. Als ymandt (die als eenen rouwen pagie gheleeft hadde) lagh op sijn sterven, soo qua[e]men sy met eenen swijnen kop staen voor sijn bedde, met bemaeninghe dat hy die als een vercken gheleeft hadde, sich voor het sterven hadde te beteren ende leet-wesen te verwecken over sijne vuyle en grove sonden. My dunckt dat desen, daer de near-volgen-de printe af ghewaeght, oock inden selfsten stal moet gheleghen hebben. Ick sal de Poësie hem een weenich daer over laeten bevragen, terwijl hy sy selven inden spieghel siet aen onsuyvere beesten ghelijck te wesen. | |
[pagina 92]
| |
Wel schoone Ionghe Borst
hoe stae-je dus verslaegen?
Van waer komt dese vrees,
u op het Herte jaeghen?
Ghy siet meer als ick sie,
daer is iet dat u quelt,
V wesen en gelaet
die schijnen heel on-stelt.
Wilt yemandt u aen't lijf,
sit ymandt op u hielen,
Die u door jaloesie,
of gramschap wilt ontsielen?
Ist vremde spokerije,
of ergens eenen geest?
Wat dat het is of niet,
ick sie ghy sijt bevreest.
Nu merck ick watter schuylt,
en dat t'is verr' van droomen,
Noch dat geen vyandts stael
doet uwe leden schroomen,
Met reden sijt ghy bangh,
vol anxst, en vol verdriet,
Als ghy u soo mismaeckt
in desen spiegel siet.
Al schijntje buyten mooy,
al draeghtje schoon sattijnen,
Al kraecken u aen't lijf
de fijnste armosijnen,
| |
[pagina 93]
| |
Al rieckt ghy't amber-gries,
al poeyert ghy u haeyr,
Al is u wesen soet,
oft van Narcissus waer,
Van binnen ist venijn,
daer spiegelt ghy uw' wercken,
Hier in een esels hooft,
daer in een moddich vercken,
| |
[pagina 94]
| |
En in den vuylen bock:
y spieghelt u doch wel,
Ghy sijt, voorwaer ghy sijt,
een beest in menschen-vel.
Waert datmen u bedrijf
eens naeckt en bloot kost leggen,
Wat laster soomen niet,
daer over konnen segghen?
En dat, dat ist ghediert,
dat u aen't Herte knaeght,
Als ghy sit inden wijn,
Of op de velden jaeght.
O blinden als ghy sijt!
hoe langh sult ghyse broeyen?
En laeten tot u leet,
in tijt en smerten groeyen?
Valt met u sondicht Hert,
valt met u boos ghemoet
Vol traenen en berouw,
aen uwen Godt te voet.
Ont-deckt eens inden bicht,
wat ghy hebt op u leden,
En brenght eens voor den dagh
u snoode duyster-heden,
En watter is by nacht,
in eenicheyt geschiet,
Aen een versvveghen wond'
en heelt den meester niet.
| |
[pagina 95]
| |
Daer is alleen de rust,
en uwen troots te haelen,
Daer is, en nerghens meer,
de plaester uwer quaelen,
Gaet drinckt, en klinckt, en springt,
t'is niet al watje doet,
Tot datje desen nest
verdrijft uyt u ghemoet.
Soo niet soo hout voor vast
dat ghy u eyghen plaeghen,
En pijn-banckt voor u selfs
sult in u selven draeghen.
Iae dit gaet al te vast!
Godt hoeft om ons te slaen,
Niet uyt ons eyghen Hert,
noch buyten ons te gaen.
Ghenomen ô Siel datter een vrouwe een kindt met een hondts-hooft, of een verckensmuyl, of van een serpent quam te baeren, wat eene onsteltenisse sou dat onder de gebuerinnen, wat droefheyt voor de moeder ver-oorsaecken? sulcken kraem heeft een boose Siel die swangher is, en groot gaet van doodt-sonden. Waer over den Wijse-man ons waerschout: Quasi à facie colubri fuge peccatum.Ga naar margenoot+ De sonde is een boos venijn,
En booser als serpenten sijn,
| |
[pagina 96]
| |
De sonde die de Siel vernielt,
Die maeckt dat sy van binnen krielt,
Van menich vuyl ontuchtich dier,
Al voetsel van het eeuwich vier:
Ghy daerom, die vreest dese straf,
Leght sonden en serpenten af.
|
|