Het heylich herte
(1669)–Adriaen Poirters–
Auteursrechtvrij
[pagina 63]
| |
ven, t'is eenen harden slach die het uytgestaen heeft. Hier waer nu dienstich te verstaen wat van dit Herte magh wesen, en hoe het sijnen cloecken mede-helper, dat is den Heere Iesus sal ontfanghen. Ick sie Iesus wel aen het Herte cloppen, maer ick hoor soo veel van het menschen Herte segghen, dat ick ten eersten opsicht noch niet en can oordeelen, hoe dat hy sal worden in-ghelaeten. Daer viel eertijdts een vraeghe over taefel van Alexander wat dat was het grootste inde Wereldt? Sommige seyden den bergh Athos. andere stemden voor den Ocean, ofte groote Zee, eenen derden oordeelden dit, eenen vierden dat: daer naer quam daer eenen met grijse en wijse haeyren, en wilde houden staen dat het Herte was het grootste. En misschien desen, die sprack het leste, sprack oock het beste. Men vindter in onse tijden die segghen dat het Herte vanden mensch is eenen dool-hof. Iae eenen anderen ghevoelt dat het is ghelijck aen eenen donckeren kelder, en niet sonder reden; want wat mensch sal connen sien watter in den kelder van een s'menschen Herte al wort ghebrouwen. Ick vervolghe, 'tghene ick verhandel, sal segghen dat het Herte is een Kasteeltjen, en dat bevestighen met uwe woorden ô H. Bernaerde een nochtans veranderde: Bonum Castellum custodit, qui cor suum custodit. Hy beschermt een goet Kasteeltjen die sijn Herte beschermt. T'is alsoo | |
[pagina 64]
| |
ô Siel, want daer het Herte is verlooren, daer is het altemael verlooren. Aen de poorte van dit Casteeltjen sie ick den Heere IESVS cloppen en ick hoor hem, soo ick wel gisse, met dese woorden spreken: Aperi mihi soror mea quia caput meum plenum est rore, & cincinni mei guttis noctium. Doet my open ô mijne Suster, want mijn hooft is vol douw ende mijne haeyr vlechten sijn vol nacht-druppelen. Laeter ons het ghemaeckt dichtjen op hooren. Vltro cordis protam pulsat
IESVS, silet, & auscultat
Vocem sui corculi,
Cor exsurge, vectem solve;
Quid sit opus factu, volue
In adventum sponsuli.
Dat is by ons te segghen: IESVS klopt met roeren krachtich,
En hy luystert seer aendachtich,
VVat een Herte segghen sal,
Schuyft den grendel van u sinnen,
Laet den Bruydegom daer binnen,
Draeght hem liefde boven al.
Ick betrouwe vastelijck ô Siel dat het Herte den Heere IESVS sal ontfanghen, ende sijne goedertierentheyt ende ghenaeden niet en sal misbruycken, want sulcke eene versuymenisse | |
[pagina 65]
| |
soude hem ten eeuwighen daghe berouwen. Als Tamberlanus ô Siel een Stadt of Borght quam belegheren, soo dede hy den eersten dagh witten tenten op-richten, en dat coleur beduyde den dagh van ghenade. Soo de Inwoonders niet uyt en saghen, soo stont het legher s'anderen-daeghs in roode pavillioenen, dat was te segghen: dat hy de stadt met vier en vlam soude vernielen, en soo de borgerye dan noch hals-starrigh bleef, dan saghmen den derden dagh het heel legher door niet als swerte tenten, waer door hy aen de stadt boodtschapten, datse altemael lijveloos waeren en het sweirt moesten passeren, en een lijck waeren. Seght my nu eens ô Siel hoe veel daghen, iae hoe veel maenden, misschien oock iaren, heeft IESVS voor u Herte staen wachten, en cloppen, om dat ghy hem dat soudt openen, en overgheven? Waer u gheschiet naer uwe verdiensten, het vier en waerder niet alleen in, maer het Herte soude in het eeuwich vier al branden. En klincken u dan nimmermeer in uwe ooren de woorden vanden Wijse-man? Cor durum malè habebit in novissimo.
Het hert van Pharo vreet en trots,
En herder als een steenen -rots,
Dat met geen slaegen was te breken,
Als Godt had langh genoech gewacht,
Heeft hy hem in het Meir versmacht,
Op't lest gonck hy sijn boosheyt wreken,
| |
[pagina 66]
| |
Godt spaert ô Siel wel langhen tijt,
Maer die langhborght en schelt niet quijt,
Hy sal't eens tot een oortjen maenen,
Nu klopt hy en biet sijn genaey,
Wee Hert, wee u alst is te spaey!
Want dan en baet geen zee van traenen.
En soo hertneckigh is ghestorven dien siecken daer den Salighen Franciscus Borgias by quam met sijn tranen, en met een bebloedt Cruecifix om te sien, of hy sijn Herte tot leet wesen soude connen vermorwen. Maer al te vergheefs. Ia selver, als het Crucifix sijn een handt los maeckte, en daermede uyt sijne ghebenedijde Zyde van sijn dierbaer Bloet haelde, hem noodende tot sijne gratie; maer soo dit oock al vruchteloos was, heeft hy hem daer mee het aensicht besproeyt tot sijnder eeuwigh verdoemenisse. Dan laet ons hooren ô Siel, wat den Heere Iesvs, ter wyl hy clopt, tot het Herte al is segghende:
Komt mijn schoon Engelen,
wy gaen het Hert besoecken,
En sien eens watter schuylt
in kaemers en in hoecken,
En watmen dear al doet,
wat huys men daer al hout,
Want seker al wat blinckt
en is niet altijt gout.
| |
[pagina 67]
| |
En mits ick heerschappij
heb op het Hert ghekreghen,
Sy sullen, soo ick denck,
de sleutels brenghen teghen,
En haelen my noch in
Met blijschap, vreucht, en pracht,
Gelijckmen doet een Prins,
of Vorst van hooghe macht,
Sy moesten my van daegh
op eenen gouden waeghen
Door blommen, en door kruyt,
door feest-lof binnen draeghen,
En onder 'tklock-geluyt,
en met soet snaeren-spel,
Want ick heb desen roof,
ghehaelt als voor de hel.
Pompei lauwer-krans,
en Caesars kloeken deghen,
Kan Roma nimmermeer
hier teghen op-gaen-wegen:
Schoon ymandt wint een stadt
met al de Borgerij,
En die in kerckers boeyt
Noch is hun Herte vrij.
Voor hun is s'menschen Hert
on-winbaer om te winnen,
En dat geen sweirt kan doen,
kan ick doen door het minnen,
| |
[pagina 68]
| |
Maer waerom ist Kasteel
en t'Hert dan noch in slot?
Doet open, open Siel
voor uwen Heer en Godt.
Doet open, bidd' ick u,
ick bid die magh ghebieden,
VVat kan u meerder jonst,
en meerder eer gheschieden?
En vreest niet dat hier is,
of on-raet, of bedroch,
Neen, ick brengh u gheluck,
waerom dan toefde noch?
Dat Danaë gemetst,
en eeuwich sy ghesloten,
Dat sy in toorens sit
van louter stael gegoten,
Dat haeren stercken bouw
in't slot sy dagh en nacht,
Dat hondert dogghen noch
daer ligghen op de wacht.
Het beste dat haer dient,
dat sijn metaele glaesen,
Waer door geen mallen klap,
noch snoode winden blaesen,
Maer hier staet uwen vriendt
u voordeel voor de deur,
Doet open dan ô Siel,
en komt een weenich veur.
| |
[pagina 69]
| |
o Siel! soo gy maer eens
had door een spleet gekeken,
Gy hadt mijn haeyr gesien
heel nat van druppels leken,
Vltro cordis portam pulsat
IESVS, silet, et auscultat Vocem sui corculi.
Cor exsurge, vectem solue:
Quid sit opus factu, volue In aduentum Sponsuli.
En hoe den douw mijn hooft
besproeyt heeft heel den nacht,
Terwijl ick hier ô Siel
hebt voor u Hert ghewacht.
| |
[pagina 70]
| |
O Siel! wanneer tot u
de VVerelt komt geloopen,
Dan setmen strax voor haer
de deur, en venster open;
En alsmen speelt by nacht
aubaeden voor de poort,
Dan wordt den minsten klanck,
en d'eerste snaer gehoort.
O Siel! ô traeghe Siel!
hoe lanck sal ick van buyten
Hier kloppen op u Hert,
eer ghy dat sult ontsluyten?
Als Petrus mijnen Vrindt
met sijnen Engel gonck,
Siet eens hoe haest van self
die ijsere poort ontspronck.
Hoe menighmael sey ick:
s'Is daer, ick hoorse komen,
Als ick maer wat gheruchts
van binnen had vernomen,
En die niet voor en quam,
ô Siel dat waerde ghy,
VVat schuylter dan ô Siel
dat ghy soo vlucht van my?
VVeet ghy wel wie ick ben,
wat ick voer in mijn wapen!
Den hemel die heb ick,
en d'aerd' heb ick gheschapen;
| |
[pagina 71]
| |
S'en kosten maer een woordt
en bosschen met haer vee,
En voghels inde locht,
en visschen inde zee.
Ick schiet het blixems vier,
ick los de donder-slaghen,
Ick kan een stille zee
tot aen de wolcken draghen,
Ick seynd' een heete Pest
die heel het Rijck verslindt,
Soo datmer niet een mensch,
noch beest, noch voghel vindt.
Dies niet te min ben ick
tot goetheyt meer ghedreven,
Ick lever selver deur,
als ick doe sondaers leven;
Al is hun boosheyt groot,
sie ick maer eenen traen,
Siet alle mijne straf
en gramschap is ghedaen.
Daerom moest ghy ô Siel,
van selfs hier naer verlangen,
Ghy moest met open deur,
en ermen my ontfangen,
Die my ontfanght in't Hert,
t'is haest, maer waer geseyt,
Ontfanght beneffens my,
van my sijn salicheydt.
| |
[pagina 72]
| |
My dunckt ick hoor de Siel
ontsluyten hare sinnen,
En datse tot my seght:
Komt IESV, komt dan binnen
Ick wenschten dat mijn Hert
waer suyver, reyn,en kuys.
Maer ick wil van nu af
gaen houden netter huys.
Komt binnen soeten Heer,
mijn Herte is ten besten;
Maer soo ghy binnen treedt
ah wat al vuyle nesten,
Wat slanghen, wat venijn,
jae booser als venijn!
En vinde ghy daer niet
dat mijne sonden sijn!
Maer ghy ô goeden Godt
wilt alles soo gevoeghen.
Dat ghy daer binnen in
meught hebben u vernoegen,
Y maeckt en breckt daer in!
en schuert, en keert, en vaeght,
Maeckt van mijn Hert een Hert
dat u oprecht behaeght!
Soo is ten lange-lesten naer veel cloppens en wachtens den Heere IESVS in het Herte ghelaeten; voorwaer my dunckt dat dit het selfste Herte, ofte altijt den weer-gae daer van, | |
[pagina 73]
| |
dat by Cesarius in deser voeghen is beschrevenGa naar margenoot+. Eenen Gheestelijcken man hadde tot sijn groot leet-wesen en mis-noegen een suster die wel maeght was van lichaem, maer van leven soo uyt-ghestort en onghebonden, dat hy daer niet als enckel verdriet uyt en schepte, lacchen, en iocken, en spelen, en alle tijt-passeringhe ter handt nemen, dat was haer leven: sy hadde den naem wel van Iudith, maer sy hadde de gesetentheyt niet van Iudith, veel min den kloecken erm en t'ghemoet om het hooft van haren Holofernes, dat is, haer eyghen werelts hooft eenen slagh te gheven, om allen die ydelheyt daer mede af te-cappen. Den broeder yverden ghenoech soo met aendringhende woorden, als met Godtvruchtighe exempelen, maer het was voor eenen dooven mans deur cloppen. Hy badt oock menichmael, ten eynde Godt almachtich dit Herte eens soude ghelieven te raecken, ende te vermorven, op datter sijne Goddelijcke gratie in soude woonen. T'ghebeurden op sekeren dagh dat den broeder t'huys comende haer op de straet of onder den bloemen-crans sach dansen, en hoorden singhen; of uyt-ghestort sach iocken by hare speel ghenooten, het welck hem soo verdroot, dat hy schier wan-hopende eenen kassey-steen op nam van de strate, en seyde: Eerder sal desen kassey in mijn handen in stuck en splijten, en tot stof gemaelen worden, als mijn susters hert sal vermorwt worden. Het woort was qualijck van sijn tonghe, den steen is ghespleten, en het | |
[pagina 74]
| |
Herte van Iudith is op staende voet van Godt soo gheraeckt, datse naderhandt is gheestelijck gheworden, en heeft de twee stucken vanden steen altijt bewaert ghehadt, omdatter Godt op de deur van haer Herte soo wonderlijck mede gheclopt hadde, dat het voor hem is gheopent gheworden. O Sielen die leeft: Hodie si vocem ejus audieritis nolite obdurare corda vestra. Ist dat gy van dage sijne stemme gehoort hebt, en wilt u Herten niet steen-achtigh maecken, laet den Heere IESVS binnen, hy en staet niet alleen met nacht-druppenen van geresen douw, maer veel meer met gratien en gaven overladen. Och dat wy daer in uwe beleeftheyt hadden ô H. Gertrudis, en dat wy aen hem niet alleen den inganck, maer met u oock den sleutel van ons Herte voor eeuwigh gaven! dan souden wy met u moghen segghen: Ick bidt ô IESV neemt in danck,
En dat voor heel mijn leven lanck
Mijns Herten sleutel die ick offer;
Ah waer de sond' daer uyt, en schult,
En met u gracy heel vervult,
Ter werelt waer geen rijcker koffer!
In teghen-deel den dooverick te maecken als Godt aen de deure van ons Herte comt cloppen, dat is, eene on-beleeftheyt vermenght met groot ghevaer en peryckelen; soo ghebeurdent aen die traeghe en al te ghemackelijckeGa naar margenoot+ Siele, en nader-handt als het haer luste | |
[pagina 75]
| |
doen en luste het niet aen de Beminde, die van hare deure was af-gheweken, soo datse daer niet en vondt als stoffe om hare luyardye te beweenen. Maer wie isser die hier in grooter peryckel gheloopen heeft als een Ionghman in Spanien, met name Ioannes, naderhandt Bisschap van Valencien. Godt riep hem door veel in-spraken, Godt clopten door veel vermaninghen dat hy den gheestelijcken staedt aen-veirden, ende in het Clooster van Cisteaux het habyt aen-trecken soude, maer alle dese vermaninghen waren vruchteloos, en naer al dit cloppen en volghden anders niet als dat hy bleef het stuck ver-onnacht-samen. Ten tijde toe dat Christus in het by-wesen vanden H. Petrus ende den H. Iacobus hem in een visioen sijne aenstaende verdoemenisse ghestelt heeft voor ooghen, het welck, hoe't in sijn werck ghegaen is, sal ons de Poësie verclaren. Het was te midder-nacht
doen al de sterren bloncken,
Die op het blaeuw asuet,
als diamanten voncken,
VVanneer dat alle vee,
rust inden stillen nacht:
En voor den naesten dagh
schept weder nieuwe kracht.
| |
[pagina 76]
| |
Maer of Ioannes slaept
noch waecken sijne sinnen,
Van buyten heeft hy rust,
de Siele werckt van binnen:
VVant hy siet in een licht
daer Christum voor hem staen
En dat hy uyt den boeck
des Levens wordt ghedaen.
En dat hy is verdoemt
voor eeuwich om te branden,
Om dat hy blijft gehecht,
aen s'Wereldts snoode banden
Dat hy als Godt hem riep,
tot Cloosterlijcken staet,
Hy die al niet te min,
verkeerde weghen gaet.
Eylaes de banghe vrees,
doodt-verft sijn bleecke wangen
En't svveet soo kilt als ijs,
blijft aen sijn haeyren hanghen
Nu sucht hy midts dat hy,
sijn ooren heeft gestopt,
VVanneer Godt aen sijn Hert
soo dickwils heeft geklopt.
VVaer sal hy in dit recht,
by wie gaen voor-spraeck soecken?
VVie kan in desen noot,
sijn droeve Siel verkloecken?
| |
[pagina 77]
| |
Hy is van h[o]p' berooft,Ga naar margenoot+
door s'Rechters straf bevel,
En met den eenen voet
van nu af inde hel.
In desen hoochsten noot,
en als hy is verloren,
Soo is hem on-verwacht
een blijde maer' geboren;
| |
[pagina 78]
| |
Iacobus pleyt voor hem,
en sal hier borghe sijn.
Waer door hy uyt-stel wint
van straf en helsche pijn.
Midts dat hy sal voor goet
gaen quade streken mijden,
En trecken naer Cistêaux,
en sich Godt toe gaen wyden:
Soo niet, dat hy dan wacht
en donder-slaegen hier,
En ginder voor ghewis,
den brandt en t'eeuwich vier.
Hier op verdvvijnt den slaep,
ghelijck sy oock verdvvijnen,
Sijn lichaem svveemt in't svveet,
zijn Siel in anxst en pijnen,
Iae tusschen doodt en hem
en ist verchil als niet,
Hy tvvijffelt of hy't is,
als hy sy selven siet.
Hy lijdt soo felle prangh,
als of hy voelde kruypen,
Door aeders en door mergh
de doodt met harde stuypen,
Ah wie maer eens voor goet
peyst op die eeuwicheyt,
t'Waer wonder soo hy niet
haest vande sonden scheyt!
| |
[pagina 79]
| |
Het eerste dat hy doet,
is bidden op ghenaeden,
En om niet eenen dagh
Godts in-spraeck te verspaeden,
Hy reyst strax naer Cistêaux,
hy laet de VVerelt daer,
En dat ick noch meer acht,
sy selven noch voor haer.
O Siel als Godt u roept,
en komt aen't Herte kloppen,
Ick bidde vvat ghy doet
en wilt geen ooren stoppent,
VVant soo ghy dat versuymt,
en laet hem kloppen staen,
Soo komt tot u den druck,
en hy sal van u gaen.
Hy roept u nu tot peys,
en tot de vlucht der sonden,
En dat ghy bichten soudt,
u langh versvvegen sonden:
Y nemt sijn kloppen waer
en dat met rijpen sin!
Daerm' hem niet in en laet,
seyndt hy sijn straffen in.
Laet ons nu eens gaen aen-schouwen, hoe het Herte van binnen gestelt is, dat nu voor den Heere Iesvs staet open. |