Heyligh hof vanden keyser Theodosius

[p. 261]

XX. Capittel.
Een out en heylich Eremyt, bekoort door verwaentheyt over syn goet leven, wort van Godt onderricht, dat den Keyser Theodosius heyliger is als hy.

 

 

 

MEn leert, ô siel, met daegelyckse ondervindinge dat de motten veel eer sullen komen in fyn lynwaert, als wel in hopsacken of diergelycke grove stoffen. Effen soo valt het uyt met de verwaentheyt ende hoovardye, die veel eer inde heylige sielen sullen byten, als in die van gemeynen slagh syn, of maer weynich deuchden bekomen en hebben. Onsen Eremyt, daer wy af handelen, is een tastelycke preuve van myn seggen: wiens schipken niet weynich tegen de klippe van hoochmoet heeft gestooten, als wanneer ter selver tyt den Keyser Theodosius alsoo ootmoedigh was, als hy heylich was van leven. Hy was gelyck aen die siele, die inde lof-sangen met dese woorden hoogelyck wort gespresen: Equitatui meo in curribus Pharaonis aßimilavite, amica mea: Ick heb u vergeleken, ô myne vrindinne, by de karospeerden van Pharao ^*. Siet eens een ootmoedich koetspeert, toegerust met de pluymagie op het hooft, de maenen gevlochten met syde linten, schuymbeckende op synen vergulden toom, trots op

* Cantic. I Cap.

[p. 262]

 

synen ganck; dit altemael geven het ros een aengenaem ooge; maer niet en maecket schoonder, als dat het den hals met een Majesteyt weet te krommen, en keert het hooft naer de aerde siende op syn voeten. Geeft aen een siel de deucht van godtvruchticheyt,verciertse met bermherticheyt, laetse uytschynen in Godts liefde; dit syn ontwyfelyck al schoon vercierselen; maer als daer een ootmoedigh gemoet wort by-gevoeght, en datse siet op het stof en op haeren niet, dan heeftse eerst haere volkomen volmaecktheden. Past dit altemael toe aen den heyligen ende ootmoedigen Theodosius, ende gy sult oprecht stof hebben om hem te prysen.

 

Om dan tot de saecke te komen, soo moet ick hier een woort ofte twee leenen vanden saligen Eremyt welken naer dat hy had negenentwintich jaeren een streng leven geleyt inde woestyne, is te voorschyn gekomen onder de menschen om den sot te maecken. Heel nachten brocht hy over in bidden en schreyen voor de sondaeren; door den dach liep hy achter straeten met een olyfkroon op het hooft, en met eenen tack in syn handen, en riep met luyder stemmen: Victoria Imperatori & Civitati. Den Keyser ende de stadt hebben victorie. Door den Keyser verstont hy de reden, en door de stadt syne siele, in wie de passien ende genegentheden waeren overwonnen. Laet ons dese woorden voor den Keyser Theodosius uytroepen, en seggen: Victoria Imperatori & civitati. Victorie over sy selven; victorie over den Eremyt, die hy in heylicheyt overtrefte.

 

Onsen Eremyt daer-en-tegen, had midden onder de beesten langen tyt geoeffent een engels leven, veertich

[p. 263]

 

jaren had hy in eene eyselycke wildernisse gesteken, etende kruyden, drinckende water, slaepende op eenen herten steen, gegort met een scherp hairen-kleedt, verwende daegelycx in syn bloet syne discipline. Maer naer soo veel jaeren tyts, en soo veel jaeren heylicheyts, siet daer is eene ydel gloriken dat komt hem bewaeyen en kittelen. Hy begint te peysen, offer wel imandt in heylicheyt by hem was te vergelycken: Godt gaf hem daedelyck eene inspraecke ende bemaeninge, met versekeringe dat hy op veertich jaeren tyts inde wildernisse soo verre niet en was gekomen als Theodosius, die nochtans in het hof woonde. Hier is den Eremyt met eene verwonderinge, beneffens eene wackere nieuwsgiericheyt bevangen: soo dat hy opstaende voet, voor sich heeft genomen naer het hof te trecken, en naer de waerheyt van syne inspraecke ende beduydinge te taelen.

 

Hy quam dan binnen Constantinopelen, en in het hof; alwaer hy met beleeftheyt ende eerbiedinge wiert ontfangen. Hier synde, wiert hy noch meer vertwyfelt als van te vooren; want hy sagh dat den Keyser soo ryckelyck gekleedt was, dat hy styf gonck in het gout en silver, en onder soo hoveerdige stoffen eene ootmoedicheyt te vinden, alsser onder een hayre kleedt plachte te schuylen, dat en wiste den Eremyt niet by te brengen. Wederom eten uyt goude en silvere vaeten, nutten gesoden, en gebraeden, drincken den koelen wyn; en een houte schoteltjen, beneffens een teughsken kout water, dat docht hem effen soo over een te komen, als den Oosten daer den opganck is, en den Westen

[p. 264]

 

daer den onderganck is van de sonne. Maer als hy syn strooyen hutteken met de wildernisse gonck opwegen tegen de Keyserlycke stadt van Constantinopelen; ende het paleys van marmer; dan soude hy schier beginnen te twyfelen of de openbaeringe aen hem gedaen niet wel eerder in eenen ydelen droom, als wel in eene vaste waerheyt soude bestaen hebben.

 

Om dan van desen kruyswegh der onsekerheyt te geraecken, soo bespiet hy de gelegentheyt, om met syne Keyserlycke Majesteyt in eene redeninge te mogen treden. Ende siet, het wilde oock soo wesen, dat hy vanden Keyser selver genoodicht wierde, om door eene aenspraecke malkanderen te onderhouden. Ten mocht, jae ten kost niet anders geschieden, of den Eremyt, met alle heusheyt nochtans, moeste los breken. Hy geeft dan syne Majesteyt te kennen, waerom dat hy (wiens roep was tusschen klippen en rotsen te schuylen) in het hof is verschenen; en dat hem daer toe geen andere oorsaecke en heeft gedreven, als eene onberispelycke nieuwsgiericheyt, op dat hy mochte weten de heylige oeffeningen ende deuchden, inde welcke syne Majesteyt, inde tegenwoordichey ende weerderinge Godts, soo was uytmuntende. Wy Eremyten, sey hy, meynen dat wy inde wildernisse al hoogh syn geklommen; en ick bevinde dat wy noch haperen ontrent de leeghste trappen, en die wy meynden loode platen te hebben aen hunne voeten, die hoor ick met verwonderinge ons verre boven 't hooft te syn gevlogen; ende eene van die is uwe Keyserlycke Majesteyt, gelyck ick door Godts genade verstaen

[p. 265]

 

hebbe. Waer over ick met een nederigh gemoet u, ô Heer Keyser, bidde, ten eynde ick eens mach weten, lanckx wat wech hare Majesteyt dien hoogen bergh van volmaecktheyt heeft gewonnen; verhopende dat uwe Majesteyt my niet het minste en sal verswygen; soo tot Godts glorie, die ick daer voor wil prysen; als tot myn profyt, die my daer door wil verkloecken, en eenen vinnigen spoorslagh geven, om vlytiger voortaen te loopen.

 

Jae den Eremyt beswoer syne Majesteyt van Godts wegen, dat hy hem de heel saeck tot den gront toe soude ontdecken. Hier stont Theodosius niet weynich verstelt, en voelde een harden stryt, tusschen syn ootmoedicheyt, en tusschen syn gehoorsaemheyt; dese hem pramende tot de verklaringe der waerheyt, die tot de verstompelinge. Dan klarelyck siende, dat Godts hant hier mede spelde; heeft hy de ootmoedicheyt aen de gehoorsaemheyt laten wycken, om den goeden ouden Eremyt op syne begeerte eenige voldoeninge ende verklaringe te geven. Naer dat hy dan eerst sy-selven met leetwesen en tranen beschuldicht hadde van veel goets dat hy versuymt hadde, en van veel gebreken daer hy syne ziele plichtigh af kende, heeft hy, tegen syn hert nochtans, aen den Eremyt te kennen gegeven syn dagelycksche gebeden, syn strengh vasten, syn aelmoessen, syn verstervingen, syn hayren-kleet, en diergelycke goede wercken, daer toe voegende dat die groote eertitels, die vol roocks en wint syn, syn gemoet noyt en kittelden.

[p. 266]

 

Den Eremyt dit hoorende was wel ten hooghsten verwondert, datter onder die hofsche baren sulcke schoone perlen waren te visschen. Evenwel, peysden hy in sy-selven, dit en diergelycke heb ick gepleeght, over veertich jaren, soo dat my dunckt dat wy ten naesten by tegen een konnen opgewogen worden. Wat wast dan van node dat my Godt herwaerts soude stieren, om naer een heylicheyt te vernemen, wiens gelyck niet en wort gevonden. Soo den Eremyt speelde met dese gedachten, soo tradt den Keyser voorder in syne verhaelinge, en voegde daer by; dat als hy somtyts de schouwspelen in den Circus moeste by woonen, welck voor eene vande uytmuntenste recreatien en vernoegingen, wiert gehouden, hy dan syn oogen naer de aerde stierde, en het hert naer den hemel; in der voegen dat hy noyt geen van die gedierten, monsters, tornoy-peerden, comedianten en aenschouwde. Dit hoorde den Eremyt met sulcke verbaestheyt aen, dat hy syn af-scheyt vanden Keyser genomen heeft; ende wederkerende naer syne wildernisse, en riep onderwegen anders niet: In circo extra circum versari, & in mundo à mundo non inquinari. In de schouwplaetsen sitten en in schouwplaetsen niet beschouwen; inde werelt leven, en geen werelt kennen. O dat is een werck boven alle wercken, dat syn deuchden waer by ick myn deuchden niet en magh ophangen. Ick bekent, ô grooten Godt, ick bekent, dat ick onder de wereltse doorens de schoonste roose hebbe gevonden, en datter meerdere heylicheyt steckt onder de goude laekens, als onder haeyre kleederen. O dat myne deuchden daer moghten eyndigen,

[p. 267]

 

daer ick sie dat hy geleydt heeft syn grondtsteenen. 'T en is noch de enge kluyse, noch het strooyen dack dat ons kan heylich, noch het paleys van marmer dat ons kan ydel maecken; maer 't is suyverheyt van herte, die ons den eersten prys moet geven. O myne groote vermetentheyt! ô verwaenden Eremyt als ick ben! die my soo sottelyck inbeelde, dat den wieroock van lof alleen moest branden op de autaeren van myn verdiensten. Vergeeft my, ô goeden Godt, myne voorgaende slappicheyt, ende myne tegenwoordige hooverdicheyt; en gunt my uwe gracie, op dat ick voortaen soo goeden Eremyt magh wesen, als hy is eenen goeden Keyser.

 

Soo is den Eremyt wederom naer syn kluyse getrocken, altyt overpeysend die hooge verstervinge, waer mede syne Majesteyt, midden in de ydelheyt, sich van de ydelheyt soo wiste te besnyden, dat hy daer door verre boven de verdiensten vande wildernisse was geresen. En voorwaer desen Keyser leert ons, dat wy inde wereltse baeren moeten swemmen gelyck swaenen, ende niet gelyck water-honden; want dese gelyck sponsien trecken veel water, daer wy de swaen soo suyver sien, datter niet een druppel nats aen haer vederen en blyft hangen. Diergelycke dan syn wel inde werelt, maer de werelt en is in hun niet. Sy seggen met die Koninginne van Vranckryck, die in haeren schilt voerde een sonnebloem, met dese divisie: Non inferior a secuta. Sy staen wel met de wortels in de werelt; maer de bloem, dat is hun hert, dat loopt met de son, dat staet om hoogh, dat is: dat woont inden hemel.

 

Op dat onsen Eremyt niet alleen en soude gaen, soo

[p. 268]

 

wil ick met hem eenen anderen Eremyt (die in 't, selfste glorietteken heeft geseten) gaen vervoegen. Desen quam binnen Keulen op eenen hoogen feestdagh, als wanneer den H. dienst op het treffelyckste plachte te geschieden. Hy sagh den Artsbisschop in sulcken ryck gewaet, dat hy sich vastelyck inbeelde, dat het onmogelyck was in al die kostelyckheden te verschynen, en saemen ootmoedich te blyven. Maer hoort eens hoe desen Artsbisschop wiert verdedight, en den Eremyt in syn quaet gevoelen tegengesproken. Den Engel des Heeren is hem verschenen, en heeft den Eremyt met dese woorden bejegent: Wat wilt gy, ô Eremyt, desen Artsbisschop over de kostelycke kleederen vonnissen, en van ydelheyt beschuldigen? daer gy u hert meer set, en vaster hecht op het katteken dat gy hebt in uwe kluyse, als desen H. man het syn op alle dese uytwendige pomperye.

 

Jae dat meer is, daer was een dienstmaeght die in een herberge woonde, en tot dese wiert oock soo eenen verwaenden heyligen versonden; den welcken haer afvraegende haere godtvruchticheyt maniere van leven, kreegh voor antwoordt^*: O heyligen man, van godtvruchtige manieren en weet ick niet veel te seggen; hier en is noyt rust in huys, ick loop achter, ick loop voor; het woelt hier van smorgens vroegh, tot savonds spaede; dese komt, dien gaet, ick moet tappen,ick moet rekenen; men heeft hier qualyck tyt om eenen beet etens in synen mont te steken: men hoort hier schier geen Misse luyden, ick laet staen dat men die

* Tylingen in Paradiso:

[p. 269]

 

soude gaen hooren. Neen neen, antwoorde den man Godts, daer is eenich goet werck dat gy doet op der aerden, waer door gy teenemael behaeght aenden hemel; oversulckx bid ick u, en wil het my niet verswygen: want ick weet van Godts wegen, dat gy ergens hebt eenen verborgen schat van verdiensten. Maer wat soude dat doch konnen wesen? sey dese dienstbode? want myn gemoet getuyght my niet met allen diergelycken. Wel is waer, ick draegh daegelyckx vyf kleyne steentens in myn kousen, ter eeren vande vyf HH. wonden Christi, en als ick de trappen veel op en af hebbe geloopen dan vinde ick de solen van myn kousen savondts vol bloets hangen. Hier mede haddet den anderen genoech, en is wel gesticht vertrocken.

 

Dit moest ick by dat van dien Artsbisschop, en van Theodosius hangen, die met onverwachte deuchden vereert waeren. De gemoederen dan van die vrome mannen, ô siel, die syn gelyck aende beelden op de autaeren, die haer in kostelycke kleerderen en goude ketenen niet meer en verhooverdigen, als in slechte rocken, en saeyette linten. Hier hoor ick uwe stemme, ô Wysen man; met de welcke gy ons vaderlyck gaet bemaenen:^* Quanto magnus es, humilia te in omnibus, & coram Deo invenies gratiam. Den heyligen verootmoedicht sich, en hy wort gelyck een diepe valleye, daer de wateren van Godts gracie komen invloeyen.

 

 

O waer ick sulck in myn gemoet!
Soo moght ick hôpen desen vloet;

* Eccl. 3.

[p. 270]

 

Wanneer Godts graci komt gestort;

 

Waer door den mensch heel deuchtsaem wort,

 

Waer door een ziel wort ryck van aert,

 

Soo datse vrucht op vruchten baert.

 

O Godt! maeckt van myn hert een dal:

 

Schenckt u aen my, en neemt het al!