|
| |
| |
| |
XIX. Capittel.
Sedenleeringe. De doorluchtige Pulcheria weeght op, met een ryp verstandt, wat verschil datter is tusschen de werelt en Godt inde werelt te dienen: sy danckt Godt oock over het vernoegen dat sy heeft, soo in haeren maeghdelycken staet, als datse siet, dat haere dry gesusters de Princessen syne goddelycke Majesteyt met sulcke blymoedicheyt daegelycx dienen.
EEn suyvere maeget, die Godt dient en teenemael aenhanght, gelyck de doorluchtige Pulcheria, die mach wel en met bestandige redenen voeren het wapen van eene Hertoginne van Savoye, naer de aflyvicheyt van haeren man. Sy dede schilderen den vogel Phenix, sterr-oogen op de son met dese divise ofte spreucke.
Sola facta, solum deum sequor.
Nu ick alleen ben, soeten Heer,
Sie ick op u, en niemant meer.
Hoort nu, ô siel, het wytloopich verhael van Pulcheria, en hoe sy haeren maeghdelycken staet, ende met redenen verblyt, en met eenen de wereltse ongenuchten aenwyst.
| |
| |
Thalia Sanck-goddin, wilt myne silvre snaeren
Met uwe soete stem, met uwe jonste paeren,
Ick wensch een danckbaer liet, en dat konst-aerdig klonck
Tot lof van Godts genaey, die hy ons gunstich schonck.
Niet dat ick singen wil, dat stadich dient gesongen,
En altyt weert herhaelt met duysent edel tongen;
Hoe Godt uyt synen schoot soo milden segen start,
Waer door dit machtich ryck noch ryck en rycker wort.
Soo veer de sonne rydt, met haeren gulden waegen,
Soo veer de winden gaen de blauwe wolcken draegen,
Soo veer de bleeke maen haer bruyne paerden ment;
Soo veer is oock dit ryck, en desen staet bekent.
Hier quam noyt, Ysren-tyt, met blaecken en met branden;
Maer wel de Gulde Eeuw begiften onse landen,
Hier blinckt de silvre ploegh; die graeft gestaedich gout;
Wat haelt een man niet goets die hier maer ackers bout!
De vlote vult ons haef, de coopmanschap de vloten,
Soo wort den heelen staet met ryckdom overgoten:
En dat van allent goet ick acht het hoochste goet,
Soo veel verscheyden volck en heeft maer een gemoet.
Siet nu in tegendeel den Keyser vanden Westen,
By wie noch peys, noch vree, noch voorspoet en kan vesten:
Hoe is dat ryck gescheurt? hoe waggelt heel den staet,
Van buyten dreyght het sweirt, van binnen het verraet.
Hier valt een landschap af, daer breken heele steden:
'T hof heeft een krancke siel in noch veel krancker leden.
De eygen baet en nydt die brouwen 't misverstant:
Als ieder soeckt het syn, verliest men 't heele lant.
Heb ick dan niet wel stof van wieroock Godt te branden?
Die ons houdt boven 't hooft syn segenrycke handen,
| |
| |
Soo dat myn broeders ryck van alles overvloeyt
En wort door syn genaey met melck en wyn besproeyt.
Nochtans, ô Sanck-goddin, wil ick den dagh van heden,
Om meerder weldaet noch tot Godts lof gaen besteden:
Om dat hy myn maseurs en my voor maeght ontfonck;
En ons in desen staet, met 's hemels vreught beschonck.
Wat leven leydt een siel, oock in 't ellendich leven,
Die d'aerd' heeft onder haer, en 't hert om hoogh verheven?
Proeft vry spel, jock, en vreucht: doch hout dit voor gewis,
Dat daer alleen is lust,waer lust verwonnen is.
Wy hebben dan in 't hof een beter hof verkoren:
Soo wort tot grooter winst, een kleynder winst verloren,
Ist dat ons sinnen syn van werelts lust berooft
Godt schenckt een blyder vreugt, die dese vreught verdooft.
'Tis een verborgen woort; kost dit de werelt vatten,
En waer de aeder loopt van soo veel rycke schatten;
Sy delfden dagh en nacht naer sulcken grooten buyt;
De werelt, naer ick gis, liep strax ter werelt uyt.
Den visch die niet en kent als zee en soute baeren,
En 't stuymich element waer door de vloten vaeren;
Soo die 't soet water proeft dat uyt rivieren schiet,
Hy kiest de klaere beek, het meir en acht hy niet.
Ah wat al soeticheyt, en wat al bitterheden,
Had altyt, en heeft noch de werelt op haer leden!
Het spreeckwoort dat gaet vast, dat daer is droever visch,
Waer dat en dieper zee, en grooter water is.
Al wat dat by haer blinckt, dat praelt wat voor de oogen,
Soo wort door 't oppervlies een simpel duyf bedrogen;
Maer alsment wel doorsiet, dan sietmen eerst den list,
En dat men al te verr' syn doelwit heeft gemist.
| |
| |
Ick spreeck van dat aen veel is hier en daer ervaeren;
Hoe kalm de werelt is, noch gaen daer holle baeren;
Noch schat, noch eer, noch lust en staen op vasten voet,
Maer komen en gaen deur gelyck als ebb' en vloet.
Wat is de werelt doch? Een smisse van 't bedriegen,
By wie dat twist en list soo dicht als voncken vliegen;
Haer vreucht en heeft geen vreugt, als die sceyt met verdriet,
S' en is niet diese schynt, en dat s' is schynt se niet.
Ick sagh laest in een beelt, ick sagh met natte oogen,
Ick sagh haer los gebouw een kloeck pinceel vertoogen;
Ick sagh vyf graeven daer in schildery gestelt,
Van vryheyt, ryckdom, macht, van schoonheyt en gewelt.
'T was Koninx Cresi graf, schier in fyn gout begraeven,
Gekapt uyt menich myn door duysent kloecke slaeven,
Doch die de aerd doorgroef als eenen blinden mol,
Lagh selfs onder d'aerd', en in een doncker hol.
Wat baet hem nu het gout, en syn gepackte kassen?
De doot en kent geen gelt, s' en kan geen sommen passen.
Ah! seyd ick tot mijn siel: hy die het al besat,
Is nu het pieren aes, en self der wormen schat.
U graf, ô Salomon, heb ick daer oock gevonden;
Hoe was die Majesteyt hoe was den glans geschonden!
Daer lagh een dor geremt, de rest was al vergaen,
Waerom soo lange reys van Saba was begaen.
Ick sagh u beckeneel, waer in de wysheyt woonden,
Daer doen sich in de plaets een dicke pad vertoonden.
Dies seyd' ick aen Maseur; Hier light 't geraemte bloot;
Maer d'eer en 's Koninx naem was lanck doot voor syn doot!
Ick vond in 't selfste beelt, beneffens allen d' ander,
Uw' steene tombe staen, ô grooten Alexander.
| |
| |
Gy weenden, om dat daer geen werelt meer en was:
En hier beslaet gy min als seven voeten gras.
Gy sceent gesmeet van stael: maer als de doot quam kloppen!
Doen vielt gy over hoop gelyck de kinder poppen,
Wat schilt een krancke slaef en machtich Vorst van 't hof?
De doot maelt s' alle bey tot even slechten stof!
Maer gy ô kloecken helt die met uw' groote krachten,
Als voor een speeltjen hielt de leeuwen te versmachten,
Het deirt my, dat gy blint moest inden meulen gaen:
Doch Dalila had eerst uw' oogen uytgedaen.
Gy droeght uyt haer geheugh de poorten vande steden.
Maer aende deur des grafs daer hadje swacke leden:
De doot die loeger met, want daer was Sampson uyt:
En van u holste been soo maeckten sy een fluyt.
Ick bleef in 't vyfste graf met aendacht staen aenschouwen,
Een vrouw van grooten roem, jae 't puyck van alle vrouwen,
Ick sagh Helena daer, en ick en saghse niet.
Hoe ras is dat 't coleur van 't schoonste bloemken schiet!
Ick sagh haer gout geel haer, ick sagh die lieve krollen
Op d'aerde door den wint nu hier nu daer gaen rollen.
Ah! riep ick overluyt, wie dat de werelt dient,
Siet wat die op het lest en naer het scheyden vint.
Is dit de schoonste vrouw, om wie men heeft gestreden?
Is dit den rooden mont? syn dit haer witte leden?
Is dit den eersten glans? Syn dit haer handen teer?
S' en is niet die se was, of ick en ben 't niet meer.
Sy die voor desen had de liefelyckste roosen,
Die met een soete verf op imants wangen bloosen;
Sy die nyt haere oogh maer enckel straelen schoot,
Siet eens hoe dat sy is geschonden vande doot.
| |
| |
'Tis altemaele wech; het voorhooft sonder luyster,
De lippen sonder spraeck, de oogen in het duyster,
Het aensicht vol van schrick, het lichaem vol van stanck,
Den etter en het vleesch die sypen door de planck.
Is dit den vasten gront waer op die trotse vrouwen,
Den wanckelbaeren roem van haere schoonheyt bouwen?
Is dit dat moey schoon dinck, waer op soo menich heldt
De lusten van syn oogh en al syn vreuchden stelt?
Siet hier het nietich vleesch, 't is krancker als de bloemen;
Hoe jeuchdich dat het staet, wie sal sich derren roemen?
'Tis vol van schrick en stanck, dat eertyts was vol jeugt,
Daer is geen schoonheyt schoon, als schoonheyt inde deught.
Dit heeft de werelt in, wat daer is opgeresen,
Dat is tot onderganck naer korten tyt verwesen;
En wat dat ryck en wys, wat schoon en machtich was,
Dat is veel eer verslenst alst aldervaelste gras.
En dit is 't minste noch! Maer waer syn doch ervaeren,
De sielen die wel eer in dese Vorsten waeren?
Hun beenders syn bestroeyt met asschen t' alle kant,
Terwyl een ieders geest diep inde helle brant.
O blintheyt vanden mensch! ô sinneloose streken!
Hoe veer syt gy van 't spoor en rechte baen geweken!
Hoe los bauwt gy op hoop, op ys van eenen nacht?
Op een schrael spinneweb, die naer de vliegen wacht?
Siet waer dat son en maen, siet waer de sterren loopen,
Daer is een machtig goet voor kleynen prys te koopen;
Daer is u erfvedeel, daer is u vaderlant.
Ah! gy die hemels syt, hoe helt gy naer het sandt!
U siel, dat edel beelt, van Godt naer Godt geschaepen,
Laet gy die als een beest met beesten lusten raepen?
| |
| |
Begraeft gy die in 't geldt? verleyt gy die met smoock,
Met glori, die verdwynt, gelyck als blauwen roock?
Soeckt goet daer het blyft goet, daer 't nimmermeer sal slyten,
En daer geen felle doot u voordeel af sal byten:
Vergadert daer en gout, en schoonheyt, en verstandt;
De doot, die hier, al pickt, en maeyt niet in dat lant.
En sullen wy dan u, ô Godt niet eeuwich loven?
U dies dees blinde wolck hebt van ons oogh geschoven;
En met een hemels licht komt op ons hert gestraelt,
Op dat het noch naer pracht noch werelt af en dwaelt.
Gy hebt, en ick beken't, ô Vaeder van genaeden!
Ons ryck, en ons geslacht met segen overlaeden;
U Majesteyt heeft ons al veel te veel gejont,
Die uwe son op ons met soo veel gaven sondt.
Doch dit moet eens vergaen, gelyck als d'ander rycken;
De steenen-klippen self die voelen hunne lycken;
Den tydt maelt metter tyt stof van een diamant,
Alleen is boven tydt ons siel en ons verstant.
Die hebben vaster bouw, die staen op beter gronden;
Soo dat hun niet en deirt als boosheyt en de sonden;
En datmen soo ind' aerd' en aertsche saecken vroet,
En om een beuselmert hun leyt van 't hoochste goet.
Geluckich duysentwerf die met hun gantsche krachten,
En met hun heele siel hun saelicheyt betrachten!
Dat is ons eerste werck, dat is oprechte vreucht:
Gy doolt toch jae, hy doolt, die afryt van de deucht.
Het is oprechte vreucht, soo stieren syne sinnen,
Dat sy of niet als Godt, of wel om Godt beminnen.
Godt is het eenigh wit, Godt is het hoochste goet,
Waer naer een vrome siel haer pylen dryven moet.
| |
| |
Het is oprechte vreught de werelt te versaecken,
En midden in haer vreucht haer vreuchden niet te raecken;
En syn gelyck een strael die op den modder schiet,
En evenwel het slyck en smeurt de straele niet.
Het is oprechte vreucht, den bleeken afgunst myden,
En aende bitse gal den toeganck af te snyden,
En vluchten allen nydt die sich in 't voordeel pynt,
Maer liever sien een son die in het water schynt.
Het is oprechte vreucht, wat ydel is te schouwen,
En in syn eygen hert een Koninckryck te bouwen;
Waer in sy peys en vree, waer troost sy en vermaeck,
Dat is een hemels werck, en niet een aertsche saeck.
Het is oprechte vreucht, Godt doen een offerande,
Waer in een suyver hert magh door syn liefde brande,
O edel suyverheyt! ô maeghdelycken pandt!
Gy syt in Christi Kerck den schoonsten diamant.
Wat troost is dit voor my, dat tot dit maeghden leven,
En ick, en myn maseurs ons hebben heel begeven;
Ick was (doch sonder roem) gelyck een Keyserin,
Maer hier steckt meerder staet en hooger glori in.
Dit leven is vol rust en veer van jalosien,
Die ons gepeysen schier vermeten af te spien?
Dit leven is vol rust, vol blyschap voor den geest:
Een siel die hanght aen Got, die heeft een staege feest.
Hoe cort dunckt my den tyt; hoe soet syn myne daegen,
Het schynt dat d'uren niet als wyn en suycker draegen,
Dat aen een reyne siel het aldersoetste smaeckt,
Och! dat en heeft noyt mens, noch menschen hant gemaekt
Die 't niet en heeft geproeft, en ist niet wys te maecken,
Wat lusten dat het syn de lusten te versaecken;
| |
| |
God spyst een maegden hert, Godt laeft een maegden siel,
Of nectar over haer en louter manna viel.
Men seght dat neffens een twee Rieten samen groeyden,
Waer van op korten tydt het een syn wasdom spoeyden,
En schoot seer jeudich op, heel groen, en dick en styf,
En had voorwaer wat meer alst ander om het lyf.
Want d'ander en had maer de lenghde van twee ellen,
En kost maer hier en daer een maeger blaeyken tellen,
Hier over soo ontsteckt den hooghmoet inden gast,
Die seffens inde locht met gulde rancken wast.
Dus weyt hy wonder breedt, en gaet sich dapper roemen,
En synen megesel uyt hovaerdy verdoemen;
Dat hy niet weerdich is de plaets die hy beslaet,
Ontbloot van malsche jeucht, van alle groen cieraet.
Hy had den meyschen scheut van jaer tot jaer genoten,
Hy was in sappich loof en hoochste opgeschoten,
Hy was, soo 't iemand was, een plant van hoogen aert,
Met wie geen neutelaer was weert te syn gepaert.
Het kleyn ootmoedich Riet broght in met soete reden,
Dat hy stont onbekleet, en met verkorte leden;
Maer dat syn pypen-mergh van suycker was gegroeyt,
En dat hem alle daegh veel soeticheyt besproeyt.
Dat daer wat meer op sat, als op de wilde rancken,
Waer voor het noyt genoech en koste Godt bedancken;
Hy liet hem syn gewaey, syn loof en jeudich bladt;
Maer hebben suycker in dat is den rycksten schadt.
Soo sprack het kleynste Riet, en wel op vaste gronden;
Want worter in het hert geen soeten troost gevonden,
Al gaet gy styf van gout, al pronckt gy noch soo mooy,
'Tis niet als ydel riet, en kaf van haver strooy.
| |
| |
Och! al dit suycker mergh en all' dees soete vreughden,
Die vloeyen maer uyt Godt, die groeyen op de deuchden;
En als Godt aen een siel een weynich daer af geeft;
'T schynt, al is sy op d'aerd', dats' inden hemel leeft.
Ick sie 't aen myn maseurs, ick sie 't aen haer vernoegen;
Naer dat wy Godt ons hert voor offerande droegen,
Haer wesen is soo bly soo vrolyck haer gemoet,
Een ieder een heeft smaeck in al wat dat sy doet.
Laet ons, ô goeden Godt dees jonste lanck genieten;
Wilt uwen silvren douw op dees vier bloemkens gieten:
Stort blyschap in ons hert, den voorsmaeck van u hof,
Waer Cherub vol van vier singht eeuwich uwen lof.
En wil ons naderhandt, naer een geluckich scheyden,
Uyt dit droef ballingschap na 't vaderlant geleyden,
Ah! datmen my maer sey: Siet uwen brief is daer:
Ick gonck ick liep, ick vloogh tot dat ick by u waer.
Soo sprack Pulcheria, met een ryp oordeel ende gesondt vonnis, alles naer syne weerde onpartydingh overwogen hebbende. Wat belanght haer weynige woorden diese seght:
Ah datmen my eens seyd': Siet uwen brief is daer:
Ick gonck, ick liep, ick vloogh tot dat ick by u waer.
'T schynt datse speelt op die sinrycke versieringe, die wy hebben van eene geschiedenisse, voor gevallen tusschen Apollo ende Sibilla Cumana. Dese twee personagien waeren by den anderen ontrent den oever vande Zee, alwaer Apollo met alle beleeftheyt aende Sibille opofferden synen dienst, haer noodende datse iet op hem soude versoecken, met versekeringe dat het haer soude geworden. Sibilla, willende hem in beleeftheyt | |
| |
niet schuldich blyven, was alsoo heus in 't weygeren, als hy in 't offeren. Ten langen lesten gepraemt synde, bejegenden sy Apollo met dese woorden. Aengesien dat uwe jonste tot my, sonder myn verdiensten nochtans, soo groot is; versoeck ick vrindelyck (hier nam sy haer hant vol sant vanden oever) dat ick soo veel jaeren magh leven, als ick hier sandekens in myn handt hebbe. Apollo antwoorde: Lieve maeght uwen wensch stae ick toe, en soo veel jaeren sult gy leven; met dit bespreck nochtans, dat als gy sult wederkeeren in u vaderlant, of oock u vaderlant sult komen te sien, dan en sullen myne belooften niet meer houden: en dien dagh, als dat sal geschieden, die sal oock uwen lesten dagh wesen. Hier op synse gescheyden, ende Sibilla is tot Cumen, een Zee plaetse niet verre van Pussuolo in 't ryck van Naepels, haere wooninge gaen houden. Sy hadde daer nu al een groot getal jaeren geleeft, alswanneer sy eenen brief uyt haer vaderlant heeft ontfangen, den welcken sy ontsegelt en open-gedaen heeft. Maer siet, tot haer groot ongeluck, de letteren vanden brief waeren bestroeyt met sant van haer vaderlant: en dat siende, is haer een swymelinge overgekomen, den brief is haer uyt de handen, en de siel uyt het lichaem geresen.
Naer diergelycken brief verlangen met Pulcheria alle godtminnende sielen; het besloten vier in haere herten dryftse opwaerts, sy versuchten al menichmael;
Dit is tot lof van hun; nu iet tot ons profyt.
| |
| |
| |
Klaerdere uytlegginge van het voorgestelde beeldt.
DIe eerstmael d'orgels vont, die vont na myn kleyn-ordeel
Tot Godt lof en ons vreught, voorwaer een deftig vordeel
Die vondt tot sangers konst, die vont tot ons vermaeck,
Van wint en van slecht loot een kostelycke saeck.
O wat al soeten klanck wort door een kerck gedreven,
Wanneer-men door den wint doet dese pypen leven?
Hoe lustich is dat ons den galm in d'ooren slaet,
Door een oneenicheyt die nochtans eenich gaet?
En soo de snaeren staen op herpen en op luyten,
Soo staen oock op een ry de kleyn en groote fluyten:
En elck heeft synen toon, en elck geeft synen klanck,
Soo wel een die is kort, als die is noch soo lanck,
Iae ick vergeeft de konst die wil een orgel maecken;
Waer van dat even hooch de pypen sullen raecken:
Want syn sy altemael gemaeckt uyt eenderhandt,
Soo acht hun orgelist, noch eenich musicant.
Sy moeten onder een, sy moeten veel verschillen;
Die moeten syn heel dun, en dese moeten swillen;
Dees moeten syn heel grof, en die heel fyn van toon:
Siet dese mengelingh spant over al de kroon.
En als ick wel besie dit werck met rype sinnen,
Dan vind ick voor den geest daer nutte lessen binnen.
Want dese orgel is oprecht des werelts beelt,
Waer in een ider mensch naer eygen toonen spelt.
|
|
Auteursrechtvrij