Heyligh hof vanden keyser Theodosius

XVIII. Capittel.
Waer in de heylicheyt des hofs vanden Keyser Theodosius ontdeckt wort, beneffens eenige loffelycke oeffeningen die daer dagelycx gepleeght wierden.

ICk ben blyde, ô siel, dat gy my tot noch toe hebt vergeselschapt; want wy sullen nu in het H. Hof vanden Keyser Theodosius een salet gaen ontsluyten, waerin wy treffelycke oeffeningen, ende veel lofrycke deuchden sullen ontdecken; waer van sommige ons tot verwonderinge, sommige tot naervolginge, altemael tot hunnen lof sullen dienen. Ick weet wel, datter veel wereltsche hovelingen sich de ydelheyt, meer als de heylicheyt tot een doelwit voorgestelt hebben; en diergelycken geloof ick geweest te syn den ridder, die op syn dootbedde tot vergeldinge van syne overvloedige diensten, vraeghde van synen Koninck, om vande

[p. 234]

sieckte door hem verlost te worden, of (soo dit niet en koste geschieden) dat hy de straffe pynen wat soude versachten; en (soo hem dit oock geweygert wierde) dat hy hem ten minsten, den eersten nacht van syne aflyvicheyt, een goede herberge op syn reyse soude besorgen. Den Koninck viel weygerich en trock syne schouderen; willende seggen, dat hy geen van dryen met syn macht en koste bereycken. Waer over den Hovelinck droefmoedichlyck in syn uyttersten klaeghden, en sey:

Wee my! ellendich mensch! Ah! waer ick noyt geboren!
Ick sie myn leven heel, mischien en siel verloren.

Wie heb ick dan gedient? Ick mis myn arbeyts sweet,

En mis ick dan noch Godt, ah dat is 't meeste leet!

Gy die hier voor myn bed hoort my wanhopich suchten,
Syt wyser als ick was, en slaeft om beter vruchten;

Werckt soo, dat gy op 't eynd' gewisse looningh' wacht;

En spiegelt u aen my, soo spiegelt gy u sacht.

Ongetwyfelt, ô siel, veel diergelycke hovelingen syn dach ende nacht besich, maer sy wercken als de spinnen, om vliegen en scraele muggen te stricken; ende hunne dagelyckse oeffeningen hellen al na de aerde. En daerom waerschoude gy die, ô H. Chrysostome met uwe gulde woorden: Non estis de terrâ, nec de terrâ venistis; sed pro tempore terram suscepistis, ut per terram vinceretis terram. De caelo estis, de caelo venistis, iterum in caelum estis redituri. Ibi ergo colloca tuos labores & substantiam, ubi es habiturus & patriam. ‘Gy en syt niet vande aerde, noch vande aerde gekomen; voor eenen tyt syt gy gestelt op de aerde, om door de aerde te verwinnen de aerde. Gy

[p. 235]

syt vanden hemel, vanden hemel syt gy gekomen, en gy sult wederkeeren naer den hemel. Wilt dan daer uwen arbeydt en middelen leggen, daer gy u vaderlant sult hebben.’

Soo daer oyt hof geweest is, daer dese salige vermaninge wortel gevat heeft; dat was het hof van Theodosius. Want des Keysers, der Keyserinne, der vier Princessen Christelycken dach bestont in treffelycke en godtvruchtige oeffeningen, ende sy sponnen vry wat rycker als waerachtige syde wormen. Het waeren altemael even fyn, even kostelycke wercken, daer sy hun mede onderhielen. Het welck, ô siel, eer ick u breeder uytmete, moet ick hier in 't voor by gaen, als met den vinger, aenwysen sommige faelgrepen die hedensdaeghs by veel gepleeght worden. Ah! Hoe is onse eeuwe verbastert met veel onaerdige manieren! en soomen daer over sommige met woorden straft, sy hebben hunne uytvluchten en ontschuldingen, daerse hun mede verdedigen.

'Tis van dat volck, daer den H. Ambrosius ^* afgewaeght, quod ipsi gerunt, officiis suis adscribunt. Als sy in eenigen handel schuldich en plichtich syn, soo willen sy datmen hun dat niet ten last en sal leggen, maer datmen 't de gelegentheyt des tyts, den tegenwoordigen loop des werelts, hunne moeylycke ampten diese bedienen, moet toe schryven.

Vraeght aen een Edelman; wel Joncker, waerom gy soo veel peerden inde koets? Soo veel lakeyen in levrye? Soo veel jacht-honden op het kot? en daer-en-

* S. Ambr.

[p. 236]

tusschen gy en betaelt niemandt, en laet d'een schult in d'ander loopen, daerder d'ander naer vasten die geen broodt inde scapraye en hebben? Hy antwoordt, dat het synen staet vereyscht, dat het niet anders en kan geschieden. Vraeght aen eenen jonghman, waerom leeft gy soo wulp en ongebonden? waerom soo veel gelts, soo onnuttelyck, jae soo schandelyck verquist? Waerom by nachten in huysen, die gy by daegen sout beschaemt syn te noemen? Hy seyt: 'Tis de jonckheyt; den tyt en de groene jaeren brengent mede. Soudemen nu niet, wanneer soude men dan den toom aen het jeugdich bloet geven? Soo gy eenen coopman spreeckt, waerom sietmen u selden te kercken gaen? Waerom den heelen dagh soo besigh om uwe somma sommarum sluyten, dat blyft altyt aenden haeck hangen? Hy ontschuldicht sich, om dat hy met den post moet schryven naer Amsterdam, naer Venetien, naer Londen, naer Parys, naer Sivilien: hy heeft wisselbrieven ontfangen, hy moet dagelycx de beurse bywoonen. Eenen gevalueerde winckelier is inde voorbaet eer gy hem begint op den teen te treden; en seght, Vraeght my niet, waerom dat ick soo veel eeden sweer over myne koopmanschap, waerom ick Godt tot getuyge roepe, datse my dierder staen als ickse uytlevere? Myn antwoort is gereet, en ick segh claer uyt, dat ick daer anders aen toe soude geven, en dat ick de waeren soo aen den man moet brengen.

En op den selfsten kam syn geschoren sommige rechtsgeleerde, sommige gehoude persoonen, die d'een

[p. 237]

hunne onrechtveerdicheyt, d'andere hunne te groote sorghvuldicheyt, de menichte hunder kinderen, de kostelyckheyt vande mode, ende van den tegenwoordigen tyt opleggen. Maer wat seght gy van al dat seggen, ô H.Ambrosi? Multi nuptias praetexunt, alii filios, alii militiam, alii negotiationem, alii artificium. Vole declarare vobis, quod neque divita impediant, neque inopia, neque militia, neque negotiatio, neque nuptiae, neque pueri, neque opificium. Een ieder soeckt syn uytvlucht, een igelyck neemt eenen schilt tot syn bescherminge. Veel ontschuldigen hun door den last vanden houwelycken staet, andere door hun kinderen, andere door den oorlogh, andere door de koopmanschap, andere door hun ambacht: maer ick wil u tastelyck gaen bethoonen, dat de schult niet en moet gegeven worden, noch aende ryckdommen, noch aende behoefticheyt, noch aenden oorlogh, noch aende koopmanschap, noch aen het houwelyck, noch aende kinderen, noch aen het ambacht.

Seght gy, dat gy getrouwt syt: en was Moyses niet getrouwt, en die vastede veertich daegen? Syt gy een Edelman of eenen Prins? David was een Koningh, en die speelden Godts lof-sangen op syn herpe, als gy tusschen de blasphemien speelt met de terlingen. Seght gy dat gy veel hooft-sweir hebt, om opsagh te hebben over uwe groote middelen? waeren Abraham en Iob van Godt oock niet gesegent met groote ryckdommen? en nochtans gongen hunne handen daegelycx naer de armen, ende hunne herten naer den hemel. Wilt gy u verdedigen dat gy jonck syt? Daniel was eenen frischen jongelinck, en daer-en-tusschen hoe uytnemende in

[p. 238]

deuchden? En op dat ick door het godtvruchtich leven van eenen den mondt soude stoppen aen altemael; siet hier is eenen jongen, eenen weeldigen, eenen machtigen Keyser; hier is eene schoone Keyserinne, hier syn vier teere Princessen, die in maeghdelycke lichaemen oeffenen mannelycke deuchden.

Oversulcx soo beroep ick hier allen den edeldom ende de groote vande werelt, die hunne sinnelyckheyt streelen en voeden met een valsche inbeeldinge, al of den wegh der volmaecktheyt in hunne staet niet en soude konnen betreden worden; en die hunne uytvlucht nemen lancx den wegh van hunne groote beletselen, diese seggen dat hun niet toe en laeten Godt veel te dienen. Wasser ymant die swaerder pack van sorgen op den hals hadde, als den Keyser? Al hadde hy sy selven in vieren konnen splyten, hy had aen ieder een synen vollen last gegeven: en dit niet tegenstaende, siet hoe hy de godtvruchtigheyt oeffent? 'T hof vanden Keyser was daer en boven het machtichste hof van de gantsche werelt; want het Rooms ryck inden Westen begost doen ter tydt te beswycken, en over-hoop te storten, Theodosius sach syn stadt heel volck-ryck van alle soorten van uytheymsche natien: den koophandel wiert te water en te landen geluckelyck voortgeset; den peys vande gulde eeuwe hadde het ryck gesegent. Waer dat het hof sich wendede, daer was terstont op alle kanten eene aenbiedinge van genuchten en vrolyckheden; 's en behoefde maer alleen de handen uyt te steken om die te plucken: en daer-en-tusschen, siet eens hoe dese twee nieuw-gehoude hun

[p. 239]

speenen; hoe Pulcheria met haere susters alle die aenlockselen voorby gaen; hoese midden inde lusten van geen lusten en worden overwonnen. Wat Klooster is soo wel geschickt, soo gemaeticht, als dit hof? Waer is sulcken deucht, sulcken suyverheyt, sulcken heylicheyt, sulcken godtvruchticheyt te vinden? Welcken wercken voor hun glori-rycker syn, overmits sy geoeffent worden ter plaetse, daer de wulpsheyt, ongebondentheyt, dertelheyt haere wooninge plachten te hebben.

Pulcheria was als eene Abdisse ende aenleydster van alle d'anderen. Soo den daegeraet begost te kriecken, vergaderden sy in hun oratorio of huys-capelle, om Godt almachtich, schepper en gever van alles, te bedancken: sy hoorden de Misse, laesen hunne Getyden, en deden hunne gebeden voor het eerste werck af; dan naemen sy ter handt de saecken van het lant ende staetsregeringe. Elcke bedieninge, elcke oeffeninge, hadde haeren besetten tyt, naer den rechten eysch ende mate, op dat alles met de beste schickinge mochte volbrocht worden. Met een woort: hunne gebeden waeren vol godtvruchticheyt, hunne oeffeningen vol vlyticheyt, hunne maeltyden vol maeticheyt. Ende om in 't besonder te bethoonen, dat den Keyser sich van geen vleyende herts-tochten en liet verweeldigen, siet hoe wonderlyck dat hy inde liefde van armoede selver heeft uytgeschenen: want daer hy alles hadde dat imandt kan droomen, hy eenen Prins, tot wiens dienst de rivieren liepen, tot wiens profyt de aerde offerde haere goude mynen, die en wilde noyt gedoogen den

[p. 240]

minsten overdaet op syn tafel. Jae, mits hy eene uytgelesen schoon handt hadde van schryven soo gebruyckten hy alle de snippelingen vanden tyt, die in des staets-regeringe ende geestelycke oeffeningen overschoten, om de H. Schrifture (want de druck konst doen ter tyt noch onbekent was) met een fraey staende letter uyt te schryven; seggende dat het teenemael betaemde, dat als syn ondersaeten hunnen kost in 't sweet huns aensichts wonnen, hy dan oock moest proeven, hoe dat suer broodt wordt bekomen. By wylen gaf hy uytdruckelyck gebodt, dat de gerechten diemen hem voordiende, in prys niet hooger en souden rysen, als 't gene hy met schryven hadde gewonnen; soo dat den Oosten en den Westen soo wyt en soo breedt van malkanderen niet en verschillen, als de maeticheyt van desen Keyser, en den overdaet van veel barbarissche Tyrannen, die niet eenen roomer wyns en drincken, of hy moet de tinture van het bloet vande uytgeperste onderdaenen hebben.

Maer hoe schoon vertoont haer die silvre suyverheyt van het hof? Theodosius ende Eudocia bewaerden die, naer den houwelycken staet, in eene verheven volmaecktheyt. Den maeghdom van Pulcheria, Marina, Flaccilla ende Arcadia was als eenen welrieckende balsem, die tot een eeuwige offerande ten hemel wierd opgesonden. O waerachtige ende suyvere duyfkens, aen wie ick dit uyt de lof-sangen magh toepassen: Oculi sicut columbae super rivos aquarum^*. Dat is Oogen als van een duyve, sittende op den oever vande vlietende

* Cantic. 5.

[p. 241]

wateren. Want sy haer niet alleen en wachteden vande klauwen vanden grypvolgel, maer oock vande gedaente ende weerschyn in het water. Oock de minste vligende oneerlycke verbeeldinge waer genoech geweest, om haer eenen grooten schrick aen te jaegen. Iders hert voerde in goude letteren dese devise: Malo moni, quam foedari.

Dat is:

Liever een lyck
Als in het slyck

'Tis eenen lof die het kuys gediertjen van Armenien wort toegeschreven, soo dat de suyverheyt van een ieder deser doorluchtige maeghden, was het 't gene men uyt de dry letteren van het woordeken Cor kan spellen: C. Camera, O omnipotentis R. regis, dat is, Een cabinet vanden almogenden Godt; waer op sy voorder mochten seggen:

O Godt ontfanght tot cabinet
Ons maeghden hert, en maeckt dat net;

En rust daer in als eenen Koningh;

Soo gy daer in plant uwen throon,
En dat maeckt met u graci schoon,

Soo wort ons hert een edel wooningh.

Dese hemelsche jonst van suyverheyt is voorwaer eene schoone perle aende kroon van dese maeghden:te meer, omdat wy sien, dat den mensch soo broos, den vyant soo boos is, dat oock eenen H.Paulus Apostel harden stryt onderworpen is geweest; en somtyts, by

[p. 242]

maniere van spreken, Hannibal ad portas, moeste roepen over die helsche bevechtinge.

Maer met wat woorden sullen wy uytblaesoenen de groote gehoorsaemheyt, die sy aen de geestelyckheyt en aen hun bichtvaders bewesen? Hoe sullen wy genoech konnen verheffen die dagelycksche verstervingen, die menichvuldige besnydingen van leckernyen? Want behalven de vastendagen die ons door de H.Kercke syn uytgeschreven, soo voeghden sy daer by den woensdagh, en den vrydagh alle weken. Theodosius gonck voor, de Keyserinne volghde, de Princessen waren even vlytich: met een woort, hunne tafel was een tafel soo sober, datter de deucht van maeticheyt selver in stont verwondert. Welcke deuchdelycke wercken, by deftige schryvers, soo hoog (gelyckse oock verdienden) geweerdeert syn, dat den H. Bernardus seght, dese dry wercken, dry onbloedige martelien te syn: Parcitas in ubertate, largitas in paupertate, castitas in juventute. Dat is maeticheyt in overvloedicheyt; Miltheyt in behoeftheyt; suyverheyt inde jonckheyt.

Ick kan u hier, ô siel, noch een stuck ter eeren schenken, waer mede ick niet weynich en sal bevestigen de volle heerschappye, die onsen Keyser hadde over syne genegentheden ende hertstochten. Syne Majesteyt was met 't heele hof in seker dorre kontrye, ende soo hy te peerde rede in 't heetste vanden dagh vol sweets, en swert van stof wenschten om eenen teugh versch water; naer vêel soeckens isser eenen landsman te voorschyn gekomen, die aenden Keyser opofferden eenen fris-

[p. 243]

schen teugh fonteyn-water in eenen cristaelynen roomer. Den huysman dede hy mildelyck begiftigen, en den vollen roomer wederom geven, sonder een druppel daer af te proeven. Hy vreesde dat hy meer synder hovelingen dorst, als het fonteyn-water soude gedroncken hebben. Siet: den toom van 't perdt, die hy inde handt hadde, vermaenden hem hier in syn eygen driften te bedwingen; en dede, gelyck David, aen Godt een offerande van water, weerdich om met allen hemelschen nectar vergolden te worden. Soo stichtich, soo uytmuntende waeren de oeffeningen en daeden vanden Keyser, Keyserinne, en alle de Princessen.

Vraeght my nu imant, hoe dese doorluchtige personagien in hunne uytwendige oeffeningen, soo volmaeckt waeren? Ick antwoorde met dese gelyckenisse. Als imandt eenen amandelsteen opent, ende iet inde kerne snyt of schryft, en daer nae de kerne wederom in den steen sluyt, die selfste versekert, ende plant; alle de vruchten (dit is immers het gevoelen van sommige) die daer af sullen voorts komen, sullen 't selfste teeken of letteren in hunne kernen mede brengen. Soo segh ick van gelycken. Midts inde herten van dese Princen, gedruckt was een volmaeckte liefde tot Godts dienst en alle Christelycke deuchden, soo syn uyt dese kerne alle die loffelycke oeffeningen gesproten. Siet daer is den oorspronck van 't gene wy in hun prysen, en dat den hemel in hun sal kroonen. Ick segge voorder tot bewys ende slot:

[p. 244]

 

Het hert is als een saet, waer naer de vruchten trecken,

 

En dat sy eygen aerdt gaet in 't gewas verwecken:

 

Van ryns groeyt altyt ryns, van soet wast altyt soet;

 

Soo veel vermagh het saet, soo veel vermagh 't gemoet.

 

Dies bidt ick u, ô Godt, met smeeken en met suchten,

 

Dat gy van my voortaen weert alle wilde vruchten;

 

Ah! dat u graci komt, en soo myn hert beschryft,

 

Dat wat de kerne draeght de vrucht wort ingelyft.

 

Wilt door dat binnenst' is het buytenste genesen,

 

Op dat gy wat ick doe, voor offerwerck moght lesen;

 

'T hanght altemael aen 't hert, als u dat wel behaeght,

 

Dan syn met eenen goet de vruchten die het draeght:

 

Dan syn met eenen goet myn woorden en myn wercken,

 

En wat ick doe in huys, en wat ick bidd' in kercken:

 

Gelyckt in't heylich hof van desen Keyser gaet,

 

Daer op Godt steunt de deucht, en op de deucht den staet.