Logo DBNL
Heyligh hof vanden keyser Theodosius (1696)

Heyligh hof vanden keyser Theodosius

(1696)–Adriaen Poirters–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

IX. Capittel.
Sedenleeringe, waer in de Momboors plichten worden aengewesen, en watter vereyscht wordt vande gene die den last van weesen hebben aengenomen.

ALs de wolven, O siel, eens vrede wilde maecken met de schaepen, op dit bespreeck nochtans, datse die de wacht houden souden deurseynden; wat een spel soude dat hebben geweest, naer de ontblootinge van dese beschermers? Wat en souden die bloetdorstige wolven op die onnoosele gediertjens, niet uyt gevrocht hebben? En soo de weesen op diergelycke maniere van schilwacht en toesicht oversien waeren, O goeden Godt! Hoe souden de wolven met twee voeten hun goederen invaren? 'T is een gude spreucke vanden H. Ambrosius, daer alsoo veel waerheyts als welsprekentheyt in is besloten: quo quisque infirmior eo magis praedae patet: minor apud illos esca majoris est*

 
Die kleyn is en van kleyne kracht,
 
Die wort gerooft door meerder macht;
 
En kleynen visch, al swemt hy kloeck,
 
Is louter aes voor grooten snoeck.
 
Quaey Momboors in een weesen huys,
 
Die syn als Katten om een muys.

Die goederen van onmondige weesen loopen altyt groot gevaer, ten sy dat het vroome lieden syn die het bestier daer van aenveerden. Want (om hier in wat kort en beknoopt te spreken) daer den tuyn leegh is, daer sprinckt een iegelyck over. Dies houde ick het voor een rypraedich werck, O siel, dat den Keyser Arcadius voor synen jongen Erfgenaem eenen trouwen Momboor, ende eenen vasten vrint heeft verkosen, ter oorsaecke datter over al soo veel eygen baetsoeckers gevonden worden oock onder de hovelinge, die met dat politieck poeyerken syn bestoven. Het oudt spreeckwoort is waerachtigh, oock in onse jonxste tyden:

 
A la Court du Roy
 
Chascun y est pour soy.

Sy scheren de schaepen, en de weese die minderjaerigh is schert de verckens. Hoort hier van dese gewisse bevestinge die ick gae voorstellen*. Henricus den III, Koninck van Castilien, was eenen jongen Prins maer grootmoedich, ryp en wys boven syn jaren. Desen hiel syn hof binnen Burgos, een stadt in out Castilien gelegen: hy was een groot lief-hebber vande jacht, besonderlyck nochtans genegen om met het gaeren quackelen te vangen: en hy vonck soo quackelen dat alle syn ryckste inkomsten door andere verquackelt wierden.

'T gebeurden eens, dat hy savonts heel vermoeyt en verhongert t'huys quam; en soo hy meynden syn avontmael te nemen, verstaet datter in syn hof anders niet als eenen kouden eirt en was te vinden. Hier over straft hy synen hofmeester, als eenen die syn ampt ontrouwelyck bedient hadde. Desen brocht in tot syn verschooninge, hoe datter niet alleen geen gelt en was om iet te koopen, maer selver oock geen geloof om te borgen. Henricus kropten dit op tot betere gelegentheyt, ende versettede dien avondt synen mantel, om daer voor haemelen vleesch te kopen; het welcke beneffens de quackelen op het spoedichste gekockt synde, soo is den jongen Vorst ter taefelen geseten. Ten tyden van het avondtmael, gelyck dan d'een of d'ander vertelt wort, verstaet hy dat syn principaelste Heeren wel anders doen opdissen; en dat hunne taefels niet alleen met allen nootwendige spysen, maer oock met allen overvloedige leckernyen staen gelaeden.

Het wilde soo wesen, dat het dien selfsten avondt banquet was ten huyse vanden Aertsbischop van Toledo, met naeme Petrus Tenorius. Wat doet den Prins? Hy slaet eenen mantel om syn ooren, en ontveysende syn persoon, gaet recht naer het salet vanden Aertsbischop, en versteeckt sy selven onder den hoop vande gene die dese Heeren sagen eten. Den Koninck verwondert sich ten hooghsten van al dat hy hoort en siet, hy staet verstelt door alle de gerechten, die de pagien aendienen; door alle dat gebraet, en venesoen pasteyen. Hy luystert naer hunne redenen, die hem noch vremder invallen; want hy hoortse altemael vol mon-

mondigh roemen over de inkomsten van hun ouders goet, en het gene sy van 's Koninxs wegen trocken.

Dese hovelingen, ô siel, en hadden de lesse vanden Poet Horatius niet wel gevat:

 
Tacitus pasci si posset corvus, haberet
 
Plus dapis, & rixae multo minus, invidiaeque.
 
Ick passe het toe in deser voegen
 
Wanneer de raeve sit, en krast,
 
Terwyl hy aen een prooye brast,
 
Dan kryght hy stryt, en megeselen:
 
En dese gasten weyen breet,
 
Tot anders baet, en eygen leet,
 
Met al dat roemen en vertellen.

Hier is nu licht om gissen, wat den Koninck kreegh voor gepeysen, als de gasten soo lustich stoeften en op sneden. Hy keert dan onbekent wederom naer syn hof: de Heeren syn hem wel uyt het gesicht, maer niet uyt syn voornemen. Hy sluyt by sy selven, dat hy s'anderdaechs voor sieck sal te bedde gaen liggen, en hier van de Staeten de weet laeten, ten eynde sy op het hof verschynen, om te verstaen den uytersten wil, eerder doots gevaer gemenght wort met deze onverwachte sieckte. Sy komen 's morgens al tydelyck met de koetsen; de pagien en lakeyen, een rammoerich volck, doetmen buyten blyven, om aenden siecken Vorst geen ongemack noch stooringe te geven. De Staeten waeren altemael, een poosken tyts inde voorsaele gekomen, niet wetende wat eygentlyck de oorsaecke was, waerom datmense niet en dede binnen komen.

Ten lesten de deure gaet open, en sy treden in het

Cabinet, daer hy op syn ledikant was gelegen. Soo de Staeten nu waeren geseten, soo smyt den Vorst het decksel van het lyf; en in syn volle harnas, met het blanck sweert inde vuyst, is hy ten bedde grammoedich uytgesprongen ende syn plaetse nemende op synen throon-stoel, heeft d'een voor en d'ander naer met straffe woorden afgevraeght, hoe veel Koningen dat elck gesien hadde in syn leven. Die vyftich jaer out was, mocht antwoorden, dry; die veertich, twee; die tachentich, vier; die vyfentwintich, eenen. Hierop berstede den Vorst uyt in alle felle woorden, seggende: en ick, die soo jonck ben, sie hier tegenwoordich soo veel Koningen als persoonen. Vos omnes, vos Reges estis; regni arcibus & copiis occupatis; mihi inane nomen, sordes, & egestatem reliquistis; sed ne amplius faciatis, vestris omnium capitibus sanciam. Vraecksuchtige woorden voorwaer, en die als donderslagen geluyt gaeven!

 
O schelmen die gy syt, O dieven van myn landen!
 
Gy sterft, soo veel gy syt, noch heden van myn handen,
 
Noch heden altemael. O boosheyt alte groot!
 
Gy ruckt, en pluckt myn ryck, en my soo deelde doot.
 
Is dat naer uwen eed, soo dier, soo hoogh geswooren,
 
Myn rechten voorgestaen, die gy saeght gaen verloren?
 
Wat segh ick voorgestaen? Gy hebt den staet berooft:
 
Dies wort gy hier gebylt, dat sweer ick by myn hooft.
 
U taefels staen met wyn met spysen overlaeden,
 
Met alle leckerny van pasten en sucaeden;
 
U koffers syn gevult met overvloedich goudt,
 
Terwyl den Coninck self een maeger keucken houdt.
 
Sa, dit gestolen goet, dees weelden en dit brassen,
 
Verdient met plichtich bloet ten gront toe uytgewassen,
 
En noch en is de straf het schelmstuck niet gelyck;
 
Een rat, of rock van peck, voor die besteelt een ryck.
 
Leert op een ander tyt de Weesen noch verdrucken,
 
En tegen wet en recht hun beste veeren plucken.
 
Scherprechers, sa springht uyt, met sweerden t'alle kant;
 
Dees pest dient uytgeroeyt, dees monsters uytgebrant.
 
Scherprechters, sa springht uyt, en doet dees schelmen bucken,
 
En buygen onder 't stael, en kaptse in twee stucken.
 
Wie dat de boosheyt siet, en boosheyt niet en stoort,
 
Die set de boosheyt self door al syn landen voort.

Hier op is den geweldiger met een deel scherprechters binnen getreden; sy bleeck van vreese, den Koninck root van gramschap, wat souwen sy maecken? Sy vallen op hun knien voor syn Majesteyt. Den Aertsbischop een kloeck hersebecken, ende eene vande welsprekenste tongen, heeft de saecke met vierige gebeden, en met lauwe traenen soo verre gebrocht, dat hun 't leven is geschoncken; met dit bespreeck nochtans, datse binnen 't hof soo lanck in hechtenisse souden blyven, tot dat de misbruyckte sommen, tot de leste myte toe, in 's Konincks tresooren souden gebrocht worden. Soo heeft desen minderjaerigen Koninck die oude vossen hunne schuldige plichten ingescherpt, die hun oock in toekomende tyden wel gewacht hebben van op hunnen Approvechar te roemen, en veel meer van 's Konincks inkomen; en water, gelyckmen seght, tot hunnen meulen te doen loopen; het welck geschiet was, omdat sy den minderjarigen Prins verdruckten.

Dan laet ons een weynichje naerder komen tot onse Materie. Ick segh, dat een volmaeckt voorbeelt is geweest van eenen Momboor, den Joodtschen Mardochaeus: van wie wy lesen dese lofrycke woorden: Erat vir Iudaeus, vocabulo Mardochaeus, qui fuit nutritius filiae fratris sui Edissae, quae altero nomine nominabatur Esther, & utrumque parentem amiserat, pulchra nimis & decora facie; mortuisque patre ejus ac matre Mardochaeus eam sibi adoptavit in filiam ‘Binnen Susan’ seght de H. Schrift.* ‘Was een Ioodts man, met naeme Mardochaeus, die voedsterer is geweest van Edessa, dochter van synen broeder, de welke met eenen anderen naem genoemt was Esther; die alle beyde hare ouders hadde verloren, seer schoon en lieffelyck van aensicht; en soo haeren vader en moeder waeren overleden, soo heeftse Mardochaeus voor syn eygen dochter aengenomen.’ Elck woort is gelaeden met eenen besonderen lof van desen Mardochaeus, die hem in syn Momboorschap vromelyck heeft gequeten, als hy niet alleen syne sorge aen haer als syne weese, maer oock syn liefde als aen syne dochter heeft gegeven; aerbeydende altyt dat sy met goede manieren en middelen soude begaeft wesen.

En dit syn wel de twee principaelste wielen, daer het Momboorschap op is rollende; te weten, sorge voor de Weese, en sorge voor de goederen vande Weese. De Weese moet inde vreese des Heeren opgevoedt woren; de Weese moet ter scholen of op een ambacht, of op eenigen anderen stiel bestedt worden, naer dat de jaren ende de gelegentheyt is vereyschende: de Weese

en mach noch tot den geestelycken staet aengedrongen, noch vanden selfsten wederhouden worden: de Weese behoordemen in alle eerbaerheyt en sedicheyt op-te-trecken, ende sich wel te wachten van daer de ydelheyt en de werelt in te planten, om dat de jonckheyt door dat onkruyt licht genoech komt te verwilderen. Hoort hier op eens eene droeve, nochtans denckweerdige geschiedenisse; sy komt uyt de penne vanden H. Hieronymus, dat groot licht vande H. Kercke, inden brief die hy schryft aen Laeta, eene Edele Roomsche weduwe; waer in hy haer als met den vinger toont, op wat manier sy haer dochterken Paula moet opvoeden. Naer veel gesonde waerschouwinge, die hy haer voorhoudt, voeght hy daer oock by, datse het cieraet seer soude maetigen, en geensins gedoogen, datmen haere locken sal poeyeren, haer aensicht blanketten en rosetten: want seght hy (en dit is de geschiedenisse die ick u belooft hadde) Praetextata, eene vande Edelste vrouwen, heeft door last en bevel van haeren man Hymetius, die oom en Momboor was van de Maeght Eustochium; die heeft, segh ick, haer kleedt en cieraet verandert, dat is verryckt en verydelt. Haer hooft en haer, daer men te vooren weynich wercks en fatsoens aen dede, heeftse op de wereltse manier gevlochten, en met stricken en bloemen opgebonden; daer de goede nichte nochtans de minste gepeysen noch genegentheyt niet en hadde, om naer de wetten van het werelts kraem een pauken te spelen: haeren aerdt en inborst hadde meer van het simpel huys-duyfken. Dan men vint sommige geestelycke menschen, die van allen nichten wel

souden bogyntjens ofte religieusen willen maecken; gelyckerwys in tegendeel synder sommige wereltsche persoonen, die allen hunne bestaende of bekende wel souden willen vast aen de werelt kluysteren; al even eens of de sielen, meer als de lichaemen, op eenen leest kosten geschoent worden.

Dan ô siel, laet ons voort gaen, en besien wat uytwerckinge gevolght is naer dat ydel hooft-cieraet, dat Praetextate op haere nichte Eustochium vermeten had aen te vangen. Niet langer als den selfsten naervolgende nacht, doen daeghs te vooren den spiegel, den friseerpriem, de poeyerdoos, het blancketsel, die linten en stricken hunne personagien gespeelt hadden; dien selfsten nacht, segh ick, heeft Praetextata in haeren droom gesien den Engel des Heeren, vreeselyck in gedaente, ende vreeselycker in dreygementen, schietende dese korte woorden als snydende pylen in het hert van dese wereltsche Moeye: Tunc ausa es viri imperium praeferre Christo? tu caput virginis Dei tuis sacrileges attrectare manibus? quae jam nunc arescent, ut sentias excruciata quid feceris. Dat noch volght, bestaet in grooter donderslaegen: Hebt gy soo stout geweest, en soo vermeten, sey den Engel, dat gy de begeerte van uwen man gestelt hebt voor het gebodt Christi: gy uwe kerck schendige handen slaen aen het hooft van een Maget Godts? Welcke handen nu sullen verdroogen, op dat gy door de grootheyt vande straffe verstaen sout, met wat swaerheyt van schult dat gy u hebt besondicht. 'T is van den Engel soo voorseyt, en 't is Praetextata tot haere straffe oock soo overkomen. Wat dient hier bygevoeght? Anders niet, als

dat die wereltsche en ydele hoofden vrindelyck genoodt worden, om haer somtyts voor den spiegel van Praetextata te komen palleren.

De andere sorge, die tot last is vande Momboors bestaet in het handthaeven van hun erfdeel en tydelycke goederen, besorgende datse mogen aenwassen, ten minsten in hun geheel blyven; geen neersticheyt, geenen arbeyt ontsiende om der weesen voordeel over al te betrachten; die soo veel goets, en soo veel quaets doende, als gy wenschen soudt dat naer uwe doot uwe eygen kinderen geschiede. Maer wat een verschil en isser hedensdaeghs niet tusschen Momboors en Momboors? Want sommige syn als herders, die hunne sielen souden geven voor die onnoosele schaepen: andere ter contrarie syn gelyck als huerlingen, die hun eygen baet soecken; en als den wolf komt, of datter swaericheyt valt, dan stellen syt op een vluchten, en laeten de weesen met hunne goederen inden brant steken. O! eenen vromen Momboor sal voor de syne somtyts oock een blauw ooge dragen.

Ende dat stelt den Propheet Iob, voor een van syn edelste quartieren in syn waepen (waer over hy by ieder een van kennisse hoogh geroemt wierde) als hy iet tot voordeel ende welvaeren der weesen uytgewerckt hadde. Auris audies, seght hy, beatificabat me & oculus videns testimonium reddebat mihi, eo quod liberassem pauperem vociferantem, & pupillum cui non erat adjutor. ‘Die't hoorden, seght hy, die verhieven my inden derden hemel; en die het saegen, spraecken met volle monden lof van my; om dat ick te baet was gekomen klaegen-

de ermen, en dat ick de weese behulpsaem was als sy van al de werelt was verlaeten.’ En soo verre wast van daer dat desen bermhertigen Propheet op de kosten vande weesen soude geteirt hebben, dat hy selver die verlaeten en verstooten kinderen dede sitten aen syn taefel. Het was verre van daer dat den vromen Iob op de kosten der weesen soude geteirt hebben, en tot naedeel der bedruckten syn voordeel soude gesocht hebben. Sal, seght den Philosooph, in aleo non liquefiet. Het sout en smilt niet inde olie. En by eenen bermhertigen Momboor, en smilten noch en verminderen niet de goederen der bedroefde Weesen. Sommige Momboors, ô siel, bevlytigen wel de goederen, ende en sparen hun niet voor datse de selfste op goeden voet ende eenen vasten standt gebrocht hebben: maer sy weten hun eygen profyt daer uyt te distilleren, datse met een groot deel vanden afval gaen strycken: sy doen dunckt my, gelyck ick hier gae beschryven geschiet te syn tuschen twee broerkens, den oudtsten van seven, ende den anderen van vier jaeren, hoort nu de gelegentheyt vande saecke:

 
Mameer had s'alle bey op't eynde vande taefel,
 
Gegeven inde handt een diep geruyte waefel:
 
Den oudtsen eet de syn, en speeltse lustich deur,
 
Maer Tistjen spaertse heel, en sorghter dapper veur.
 
Siet wat den oudtsten doet; hy gaet syn broerken vleyen,
 
Op dat hy voor wat tyts sou vande waefel scheyen;
 
Hy sou een peerdeken gaen maecken, dat sou staen;
 
En Tistjen is soo slecht, hy laet de waefel gaen.
 
In't eerst soo vanght hy aen een hooft daer aen te maecken,
 
En byt daer gulsich in, en werckt met volle kaecken;
 
Dan byt hy eenen steirt, dan eenen voorsten voet,
 
Soo dat hy beet voor beet de waefel korten doet.
 
Als Tistjen dit bemerckt, soo gaet hy luy uyt kryten;
 
En sou wel, soo hy kost, den slockaert willen smyten;
 
Maer die knapt even gauw, en seght voor loosen schyn
 
Dat daer noch eenen voet, moet aengebeten syn.
 
En alst nu is volmaeckt, gaet hy 't hem wedergeven:
 
Maer siet, de meeste helft is in den tandt gebleven:
 
'T fatsoen dat isser wel, de rest en isser niet:
 
Soo dat daer heel bedruckt ons Tistjen staet en siet.
 
Hoort Momboors wiege syt, op dat gy u mocht quyten,
 
Soo wilt niet al te diep in weese waefels byten,
 
En maeckt geen perdekens van hun bevolen goet,
 
Of met dees peerdekens gaen sy op't lest te voet.

Het soude met sulcken Momboors seer moeten veranderen, ende sy souden hunne plichten al anders moeten naerkomen, eermen van hun sal seggen, dat op een andere gelegentheyt schreef den Prince der Poëten Virgilius:

 
Sic vos non vobis fertis aratra, boves;
 
Sic vos non vobis vellera fertis, oves;
 
Sic vos non vobis mellificatis, apes;
 
Si vos non vobis nidificatis, aves.

‘De ossen ploegen, een ander maeyt het koren; de schaepen draeghen wolle, een ander maeckter syn kleedt van; de biên vergaderen den honingh, andere sullen den soeten Mee drincken; de vogeltjens broeyen jonxkens, eenen anderen gaet den nest rooven. Dat is te seggen: sy, gelyck doen alle vrome Momboors; sy, segh ick, hebben den arbeyt en de moeyte, en een

ander sonder arbeyt en moeyte geniet de vruchten.’ Ick salder dit voorder noch op uyt boesemen, en eens aenspreken de ouders daerse liggen op hun sterven:

 
Gy die sterft, ô liefste vrinden,
 
Soeckt goey Momboors doch te vinden,
 
Die noch smeiren op u sweet,
 
Noch u weesen en doen leet.
 
Kiest van uwe trouwste maegen,
 
Om dit ampt hun op te draegen;
 
Eer daer yemandt aengeraeckt,
 
Die u goet tot schande maeckt.
 
Kiest een man die is ervaeren,
 
En die hem verstaet van spaeren,
 
En die't al tot oorboir draeyt:
 
Doch sy synder dun gesaeyt.
 
Want men vinter, jae met hoopen,
 
Die de Weesen laeten loopen.
 
En die qualyck eenen voet,
 
Stellen voor het weesen goet.
 
Of soo sy hun daer met moeyen,
 
Hoe doen sy de weeskens bloeyen?
 
En hoe vlieght den renschen wyn
 
Als sy daer met besich syn?
 
Seker dat syn vremde stuypen,
 
Datse gaen hun selven druypen,
 
Datse soo hun eygen leir
 
tab}Vetten met een anders smeir;
 
Datse soo de saecken dryven,
 
Datse thien voor seven schryven;
 
Dat de kas soo is gestelt,
 
Datter noyt is hoop van gelt.
 
Dan syn hier geweest soldaeten,
 
Daer is een stuck lants verlaeten;
 
Ginder is gedorsen graen,
 
In quaey kosten wegh gegaen.
 
Arme weesen! droeve kinders!
 
Wat doet Oomken u al hinders!
 
Hy sit sachtjens, hy sit werm,
 
Gy met al u goet syt erm.
 
Wee als Godt sal ondersoecken,
 
O meyneedich uwe boecken!
 
Wee als u 't gestolen goet,
 
Eyschen sal het weesen bloet!
 
Geen beklagh is soo te vreesen,
 
Als van spraeckeloose weesen;
 
Eenen sucht, en eenen traen
 
Kan de hel' doen open gaen.

Dese voorwaer syn verre buyten het rechte spoor, ons aengewesen door den H. Geest.* Esto pupillis misericors, ut pater; & pro viro, matri illorum: & eris tu velut fiius Altißimi. ‘Wilt weesen genaedich wesen, als eenen vader; en helpt hunne moeder, oft uwe vrouwe waer; en gy sult als eenen soon vanden Alderhooghsten wesen.’ Groote weerdicheyt voorwaer, daer wy door de bermherticheyt toe worden opgenomen. En ist by aldien dat yemandt dien lof-titel oyt heeft verdient, die geloof ick te syn eenen doorluchtigen Hertogh van Ravesbergh, die over eene verlaeten weese een grondige bermherticheyt heeft laeten uytschynen; ende mits de

geschiedenisse ryck is van veel onverwachte toevallen (daer Godts voorsichtige handt tuschen beyde almede gespeelt heeft) soo wil ick de selve hier in het wyt en breet ontvouwen. Ick salse trecken uyt Godefridus Viterbiensis, Notaris van Conrardus den III ende Fredericus den I, die synen boeck (die hy de Chronycke noemt) aen Urbanus den III heeft opgedraegen.* Nu tot de geschiedenisse.

Den Keyser Conrardus, den II van dien naem, was vermaert voor een dapper en Martialen oorloghs-helt, als oock voor eenen yverigen beschermer ende uytvoerder vande justitie en vande wetten, maer boven al droegh hy eenen onversoennelycken haet tegen de muytmaeckers, en die syn ryck in scheuringen sochten te brengen. Onder dese belhaemels was sekeren Graef Lupoldus genoemt, die het vier van tweedracht somwylen al wat dapper gestoockt hadde. Desen merckende dat den Keyser d'oogh op hem hadde, en dat hy in het hof op het best blaeyken niet en stondt, heeft met syn huysvrouwe raetsaem gevonden een tydige vlucht aen te nemen; peysende, gelyck hy wel peysde, beter het hof als het hooft verloren. En om hun leven wel te versekeren, hebben sy hun in een woest wilt bosch versteken, en daer eenige jaeren onthouden, tot dat hun gedachtenisse in de gemoederen der hovelingen lanck was gestorven en begraven.

Naer het verloop dan van veel jaeren, is desen Keyser eens belust geweest, om op een groote jacht uyt te ryden. Hy was vergeselschapt met veel edeldom en heeren. En siet midden in het jagen soo ieder een syn wilt

vervolghde, ist gebeurt, dat den Keyser speurende een snel loopende hert het selfste met eenen straffen spoorslag heeft naergeset ende door den drift en hitte synder Couragie, is hy soo verre ter syden gereden, dat hy genoech sach, dat hy sy selven in dat wilt ruydigh bosch hadde verloren. Hier op valt den avondt, ende met eenen de hope van syn hovelingen te konnen vinden. Herwaerts dan en derwaerts dwaelende, is ten lesten aen het stroeyen kabaentjen van onsen gevluchten Lupoldus gekomen; biddende om daer te mogen vernachten, en soo versekert te syn tegen de wilde beesten, die in duysternissen het meest plachten te loopen. De plaetse wiert hem vrindelyck gejont, en mits hy door den arbeyt van de jacht vry al wat verhongert was; soo en was oock dien avont niet vies over den slechten kost, van dat slecht volckje. Al het geluck van Lupaldus was, dat hy vanden Keyser aengesien wierde voor een bosch wachter, ofte eenen hout-kapper. Hier naer heeft den Keyser sich tot de ruste begeven.

Midden in den nacht ist gebeurt, dat de huysvrouw van Lupoldus den arbeyt heeft gekregen, en naer korte wee is sy van een jonck soontjen komen te geliggen. Maer dat te verwonderen is, soo den Keyser op een bussel strooy lagh, hoorden hy een stemme, die tot hem sey: O Keyser dit kint sal uwen schoonsoon wesen. Den Keyser merckende dat dit geene gemaeckte stemme en was, stont hier door ten hooghsten verstelt; en soo den dagh begost te kriecken, heeft hy hem op den rechten wegh doen setten, en is soo naer syn Keyserlycke stadt gereden; daer hy qualyck vanden peerde

was afgeseten, of heeft twee hovelingen gestiert naer het huysken van Lupoldus, met last en scherp bevel datse het kindeken, dat snachts te vooren was geboren, souden vermoorden: en tot blyck van hunne gehoorsaemheyt, het hert hem soude mede-brengen. Een gebodt voorwaer, meer op bloetdorsticheyt berustende, als op wysheyt. Want was het maer menschen werck, dat hy gehoort hadde, soo en wasser niets te vreesen; en quam het oock van hoogher handt, soo en wasser niet te verhoeden: want de schickinge Godts en kan doch immers door geen menschelyck vernuft gestut worden.

De twee Edelmans dan, vervolgens het gebodt en 's Keysers wil syn het bosch ingereden, en hebben het spoor gevat waer lanx sy in het hutteken van Lupoldus syn gekomen; Sy hebben den last des Keysers voorgehouden, en, hebben hun het kindeken ontweldicht, synder mede deurgegaen, om dat het leven, ende den Keyser syn vreese te benemen. O wat cracht heeft de onnooselheyt! besonderlyck als sy in een teer en schoon lichaemken is besloten! Sy ontblooten het kindeken van syn luyerkens, omden hals af te vringen; en sy wierden bestaen door het aenschouwen van dit soet Engeltjen, noch geen van twee en hadde soo veel couragie (vreetheyt soude ick moeten seggen) dat hy eenen vinger daer aen soude hebben derven steken, om niet handtdaedich aen sulcken onnoosel bloet te wesen. Wat souden sy doen? goeden raet was hier costelyck; want sy stonden gepraemt, hier door de liefde, daar door de vreese: doch de liefde tot het kindt heeft de vreese vanden Keyser overwonnen. Naer datse malkan-

deren dan eenen dieren eedt van getrouwicheyt gesworen hadden, hebben sy goet-gevonden het kindt aan eenen tack van eenen boom neffens den wegh op te hangen, ende met het hert van eenen haese de doot van het kindeken te ver-twyfelen.

Wat doet gy, ô wel edele Ridders? Is dit het leven schencken, of is dit de doot vermenichvuldigen! Dit is immers een bermherticheyt arger als de vreetheyt. Dat het kint is sonder voetsel, dat is syn doot; dat het is sonder moeder, dat is noch een; dat het allen uren vande wilde beesten kan verscheurt worden, dat is syn derde doot; dat het hier hanght om te sterven, sonder te konnen sterven, dat is door een doot dickwils sterven. Edoch het kindt is wel, want het is inde voorsichtige handen vanden genen, aen wiens dry vingeren de heele werelt is hangende. Siet, ô siel, hier begint dit kindt een weese te worden. Want door dit bosch, lancx desen wegh, is den voorgenoemden Hertogh van Ravesberge komen reysen: ende siende dit onnoosel kindeken daer hangen, soo is hy (gelyck eertyts de dochter van Pharo, siende Moyses in een biesen wieghsken op den Niel vlotten) met bermherticheyt beweeght geweest, heeft het aen eenen pagie te bewaeren gegeven, en isser levendigh mede tot Ravesbergh gekomen.

Dit schoon vondelinxken was eenen willekomen gast, besonderlyck aen Mevouwe de Hertoginne, die noyt geen kinders gehadt en hadde. Jae sy en myn heer haren man vinden goet, dese weese voor hun eygen kint te houden; ende op dat sy hun dat beter souden laeten voorstaen, en dat het een iegelyck te lichter soude aen-

nemen, soo verstompelt men het kindt, ende den roep gaet dat Mevrouwe al lanck bevrucht was; ten lesten, om het spel te voltrecken, Mevrouw baert eenen soon, schoon gelyck eenen Engel. Iedereen is hier over ten hoochsten verblydt: de ouders om datse eenen erfgenaem, de ondersaeten om datse eenen jongen Hertogh hebben. Dit jonck Prinsken, dat is de weese, is allenskens opgegroeyt, en is gekomen tot syn jaeren; als wanneer het is tyt de jonckheyt te polysteren. Dies heeftmen hem in alle taelen en kendschappen geoeffent; en mits dat hy boven alle dese onderwysinge, die hem liefgetal maeckte, noch hadde een soete ende schoone beleeftheyt, daer hy mede was begraciet; soo wat een genucht voor den Hertogh, ende Hertoginne, hun al inbeeldende, dat den genen die hy van eenen boom gedaen hadde, den boom van hun geslacht soude verbreyden. Siet eens, waar toe dat dese weese, die tot de doot den eersten dagh was verwesen, is gekomen. Tot wat een onverwachte fortune heeft hem Godt opgesteken en verheven? Had hy niet verloren geweest, hy waer waerschynelyck al lanck verloren.

Hier en is nochtans tot nu toe niet, noch het eynde van syn vervolginge, noch het eynde van syne opkomste. O wonderlycke goetheyt, en wysheyt Godts! die van het fenyn vanden eenen mensch maeckt triakel voor den anderen mensch; ende gedolven poyer-mynen tegen den graver selver van achter doet uytspringen. Om dan tot de saecke te komen, soo ist gebeurt dat den Keyser Conrardus, naer het verloop van vyfthien jaeren, eenen tocht gedaen heeft in Duytslant, ende

onder andere Vorsten die hy gonck besoecken, is hy op het slot vanden Hertogh van Ravesbergh gereden; alwaer hy oock met alle grootdaedicheyt, naer de verdiensten en doorluchticheyt van synen persoon, is ontfangen. Hem wirt alle eer en vermaeck aengedaen; een ygelyck hiel hem geluckich, dat hy syne Majesteyt mocht aenschouwen. Alle dese dienst-bewysinge streelden den Keyser boven maeten, maer niemandt en wasser nochtans daer hy sulcken bevallen in hadde als in desen jongen Ridder; en doorsiende hem vanden hoofde tot de voeten, soo liet hy sich vastelyck voorstaen, dat hy dat kindt was geweest dat (ick denck dat Godt almachtigh hem dit achterdencken ingestort hadde) syn dochter sou komen te trouwen; en dat de twee Edelmans, die hy belast hadde hem van kant te helpen, of hem niet gevonden en hadden; of wel hadden sy hem gevonden, 's en hadden syn gebodt in hem te dooden niet achtervolght. Soo dan den ouden vos als hy was, geveynst alles; gebruyckt niet als doorhonighde ende gesuyckerde woorden, waermede hy de gracien van dien jongen Ridder by den Hertogh ende Hertoginne is verheffende. Eyndelyck versoeckt hy de eere te hebben, dat hy den selfsten eens tot de Keyserinne mocht afseynden, met brieven van groot gewicht en verlanck. Dit was een goede streke reysens van daer, want de Keyserinne was op dien stondt binnen Aken. Evenwel 't versoeck, oock met opofferinge van synen eygen persoon, wiert vanden Hertogh aen syne Majesteyt vrindelyck ingewillicht. Hy terstont de penne inde handt, en schryft eenen brief van Urias, hoe dat de

Keyserinne den brenger des selfs datelyck en opstaende voet soude doen vermoorden. Nu sal immers 's Keysers bloet-dorst geblust worden, nu sal syne grammoedigheyt haere gewenschte vrake bekomen. Doch al heeft den Keyser synen aenslagh wel besteken, laet ons den moet niet verloren geven, voor dat wy sien hoe de saecke haer sal schicken; misschien sal Godt noch eenen wegh vinden, om dese weese achter synen schilt te bewaeren, en om 's Keysers voornemen onder wegen den hals te doen breken.

Onsen jongen Prins dan neemt syn af-scheyt vanden Keyser, en snelt vlytich over wegh, niet wetende dat hy den moortpriem droegh, daer hy mede moest gehert worden. Hy neemt synen wegh over Spiers aenden ryn, en gaet myn heer den Deken begroeten; vanden welcken ten noenmaelt genoot, en naer de taefel wat op een banck rustende, soo is hy door syn vermoeytheyt in eenen vasten slaep gevallen, sonder te weten dat hem in het nederleggen des Keysers brief uyt den sack was gevallen. Myn heer den Deken naderhandt by hem komende, ende siende den brief liggen, is met eene nieusgiericheyt bevangen geweest, ende heeft niet alleen het opschrift gelesen, maer selver den brief geopent, ende dat met sulcken behendicheyt, dat 's Keysers segel in't minste niet gequetst en wirde. Iemant sal seggen: Wel wat is dit voor een ongehoorde ende strafbaere vermetentheyt? Sulck een misdaet, en kan niet minder als met eenen rooden hals afgedraegen worden. 'Tis alsoo: maer aengesien dat dit gants bedryf tastelyck door de voorsichticheyt Godts gestiert wort, waerom en sal

ick niet gelooven dat dese nieusgiericheyt oock van hooger handt is gekomen.

Den inhoudt gelesen hebbende, is hy met een teere deernisse ende medelyden bevangen geworden, ten hoochsten gevoelende, datmen soo eenen braven ende jongen Cavalier om hals soude helpen. Wat doet hy? Ick segge noch eens, ten syn geen menschelycke vonden. Hy doet het geschrift uyt, waer in van syn doot vermelt wirde, ende contrefait 's Keysers handt op het gelyckvormste, schryvende in deser voegen:

Den Brenger deser sult gy op den selfsten dagh van syne aenkomste, met onse lieve dochter doen trouwen, dat is myn begeerte en uytdruckelycken wil.

Ick Conrardus.

Den naem die stont daer, het Keysers segel was geheel; ergo den brief met de selfste behendicheyt gesloten, en in synen sack gesteken. Den Edelen bode wacker geworden, heeft met allen heusheyt en beleefden woorden-dienst syn af-scheydt genomen; ende treckende ten deel door den Pals, heeft syne reyse spoedigh vervoordert, en is ten langen lesten binnen Aken gekomen.

Het eerst van al dat hy dede was over te leveren de brieven, die hem soo dier vanden Keyser bevolen waeren; dewelcke hy met eene uytmuntende gratie wist te behandigen. Haere Majesteyt breeckt de brieven open, leest den inhoudt, niet sonder van coleur te veranderen. Onsen jongen Ridder ontstelt door haere ontsteltenisse, en weet oock niet of hy verraeden is, of watter mach schuylen; evenwel ontveynst allen achterdenc-

ken, te meer om dat hem syn gemoet nergens af en beschuldighde. Voorders soo begint de Keyserinne den afgesonden Edelman met eene soete-minne te bejegenen: sy went voor verscheyde redenen, waar op desen Ridder met sulcken over-aerdige welsprekentheyt haer Majesteyt wist te ontmoeten, datse van haere eygen hert overtuycht wirde, noyt in eenigen Ridder sulcken beleeftheyt, schoonheyt, bevallicheyt, wysheyt saemen vergadert gesien te hebben: het welck altemael rypelyck bemerckt hebbende, liet sy haer voorstaen, dat den Keyser daerom in synen brief niet met allen van desen Ridders gelegentheyt aengeroert en hadde, als wesende noodeloos, mits hy met de eerste aenspraecke synen luyster ende volmaecktheden genoeg soude ontdecken, en sy selven recommanderen. Soo dan sy heet hem uytter herten willekom, niet alleen met vrindelycke woorden,maer noch met een vrindelycker wesen; ende seght met eenen , dat het houwelyck tusschen hem, en de jonge Princesse, noch dien selven dagh, gelyck den Keyser uytdruckelyck in synen brief beval, soude voltrocken worden, gelyck het oock voltrocken wierde.

Dit scheen een houwelyck inden hemel gemaeckt te syn, sulck een voldoeninge had een iegelyck in dese twee nieu-gehoude. Het was nu ontrent den achtsten of den thiensten dagh, dat aen dese hoofsche vreughden den vollen toom wiert gegeven als wanneer syne Keyserlycke Majesteyt gekomen is binnen Aken: en so hem syne Keyserinne buyten tot aende karosse gonck verwillekomen, soo vraeght hy haer eerst hoe dat het met hae-

re Majesteyts gesontheyt al gonck; ten tweeden, ofse den brief ontfangen hadde, ende volbrocht den inhoudt die daer in stont geschreven. Sy met een blyde vlytigheyt: Och jae, Myn heer, sy syn den selfsten dagh getrout ende de bruyloft is uytgestelt, tot dat uwe Keyserlycke Majesteyt die met syne tegenwoordigheyt soude konnen bywoonen. Den Keyser stont of hy voor syn hooft hadde geslaegen geweest; heeft, dat gedaen was, goet gevonden; en door een soo onverwachten toeval geleert, dat alle onse vernuftheyt in haer eygen licht is en verblindt; en dat het te vergeefs is met menschelycke vonden Godts schickingen te willen tournoyen.

Siet hoe die goddelycke voorsichtigheyt gewaeckt heeft over dese weese, en peyst eens wat troost dat voor den Hertogh van Ravesbergh geweest is, als hy synen vondelinck tot sulcken doorluchtigen staet sach verheven. Ongetwyfelt is desen schoon-soon wonderlyck danckbaer geweest syn leven lanck aen desen Hertogh, die voor hem sorge hadde gedragen, niet als eenen Momboor, maer als eenen vader; gevende een voorbeelt aen alle Momboors, hoe sy hun ten opsichte vande weesen hebben te draegen. Dese geschiedenisse heb ick daerom te wytloopiger willen verhaelen, om dat teenemael uytvalt, met een vande hooftstucken van dese historie, gelyck ick breedere aenwysinge daer van sal doen; als ick een weese, eene onterfde dochter van eenen Philosooph tot Constantionopelen, jae tot den throon, en neffens de seyde van Theodosius sal brengen. Dan laet ons komen tot het naeste sinnebeeldt, 't sal saemen dienen om het voorgaende met het naervolgende aen malkanderen te binden.


Vorige Volgende