Heyligh hof vanden keyser Theodosius

[p. 29]

III. Capittel.
Naerdere openinge vande geluckige geboorte vanden jongen Theodosius.

 

 

 

DE Keyserinnen van Constantinopolen, ô siel, plachten hare kinder-bedden te houden in een salet, dat met rycke purpere stoffen was behangen; waer door aen diergelycke geborene den naem van Porphyrio geniti wierde gegeven. Dan ick wil dien selfsten lof-tittel en bynaem aen onsen Theodosius liever toeschicken, om de bloemen ende roosen, daer de hemelsche geesten, (soo ick geloof) hem mede bestroyt ende vereert hebben; siende datter soo heyligen Prins wiert geboren, die niet van het purper, maer van wie het purper selfs soude ge-eert worden; en die metter tyt aen synen goutblinckenden throon eenen helderen glans van deuchden soude geven: soo dat dit heylich kint niet alleen tot troost en blyschap vande aerde, maer veel meer tot vreught vanden hemel is ter werelt gekomen. O doorluchtich Prinsken! Hoe wel mogen wy vragen, met den Poeët Virgilius:

Quae te tam laeta tulerunt

Secula? qui tanti talem genuere parentes?
Wat een eeuw heeft het geluck gehadt,
Van voorts te brengen desen schat?
Wat ouders wonnen sulck een kint.
Dat hemel, aerd, en Godt bemint?

[p. 30]

 

Verheught u Moeder wiege syt,

 

Gy baert met hem den gulden tyt,

 

De blyschap voor geheel het ryck,

 

Wat vrucht was oyt u vrucht gelijck?

Laet ons hier dan eene openinge doen van syne geboorte, mitsgaders vande wondere saecken die de selfste vergeselschapt hebben.

De Keyserinne Eudoxia hadde inden houwelycken staet gewonnen dry dochteren, welcke waeren, Flaccilla, Pulcheria, ende Arcadia, naer welcker geboorte wederom bevrucht synde, begaf sy haer tot goede wercken ende gebeden, ten eynde sy eenen jongen Prins ende erfgenaem vanden hemel mochte verwerven. Vanden hemel, seg ick, omdat Godt voor sy selven altyt bewaert heeft den sleutel vande vruchtbaerheyt der aerde, vanden regen, vande vruchten des houwelycken staet, ende vande doot of overledenen.

Middelerteyt synder binnen Constantinopelen gekomen twee aensienlycke Bischoppen, alle beyde mannen van uytmuntende heylicheyt; den eenen genoemt Porphyrius, Bischop van Gaza; den anderen met name Joannes, die de kercke van Caesareen in Palestinen regeerden. Porphyrius had verscheyden maelen veel spyts, en spots, en moetwillige broot-dronckeryen uytgestaen by sommige van syne stoutste onderdaenen: Hier over niet weynich ontstelt (want de boosheyt set kanckerwys dapper voort, en besmet terstondt oock de gesonste leden) heeft hy Joannem verwillicht om gesamentlyck in 't Keysers hof hunne klachten te doen, en sterck aen te houden, om dit ongeschaeft volck (die geslagene vyan-

[p. 31]

den van het Christen geloof waren) ter stadt uyt te setten, ende hunne afgodische kercken neder te werpen. Op den thiensten dagh naer datse waeren afgesteken, syn sy ten ancker gekomen in het eylandt Rhodus, alwaer doen ter tyt sich onthiel eenen Eremyt met naeme Procopius, die niet alleen in dese syne woonplaetse, maer oock door alle de aengrensende gewesten, gehouden wierde, gelyck hy oock was, voor een heyligh personagie. Dese twee Prelaten vonden goet den selven, ten minsten met eenen woorden dienst, te begroeten. Doch Procopius, door Godts openbaringe van hunne komste verwitticht, heeftse met beleefde ende vrindelycke ootmoedigheyt bejegent en ontfangen. Onder andere woorden die inde samen-spraecke wedersyts vielen, is de oorsake van hunne reyse oock te berdt gekomen, mitsgaders de ongetoomde moetwilligheyt der afgodisten, en den bitteren haet daerse mede opgekropt waren tegen de Christenen. Procopius aenhoorende dit met leetwesen, en sloegh syn oogen en handen naer den hemel, dese naervolgende woorden uytboesemende: Christe sancte, averte caecam gentem, à sacrilega daemonum superstitione, ad caeleste pietatis lumen! ‘O Christe, leydt dit verblint heydens geslacht, vanden goddeloosen duyvel-dienst tot het hemels licht des waerachtigen geloove!’ Ende sich keerende naer dese Bischoppen seyd' hy met een bly aensicht, en met een vrolyck wesen:

‘Couragie, hebt goeden moedt: want u lieden arbeyt, ende het stuck dat gy voor handen hebt, sal naer wensch

[p. 32]

uyt-vallen. Soo ras als gy binnen Constantinopelen syt getreden, begeeft u naer het hof van Chrysostomus, gaet dien heyligen man de handen kussen, openbaert hem de oorsake van uwe komste, geeft hem gehoor, ende en wilt niet een strooy breedt wycken van al dat hy u sal raeden dienstigh en oorbaer in dese gelegentheyt te wesen. Wel is waer, dat hy haere Majesteyt de Keyserinne selver niet en sal gaen spreken, om het misverstant datter tusschen hun beyde kortelincx is opgeresen; maer hy sal u eenen anderen wegh openen, ende aen Amantius (een deughtsaem en lofweerdigh man en haeren kamerlinck) ten hooghsten, en op het vrindelycksten recommanderen, ende bevelen; die sal u lieden gelyck hy behendigh is, eene gelegentheyt op-speuren dat gy in het hof ter audientie vande Keyserinne sult gevoordert worden. In de eerste aenspraecke sult gy aen haer ontdecken, ende als in een tapyt ontvouwen den ellendigen staet uws Bischdoms: ende dan met een heusche en de beleefde groetenisse u afscheyt ende uwen oorlof nemen. Maer als u anderwerf de aenspraecke sal gejont worden, dan sult gy aen de Keyserinne van Godts wegen beloven, dat sy, soo verre haere Majesteyt de sake wil helpen doordringen; dat sy, segh ick, tot vergeldinge sulck eenen segen vanden hemel sal genieten, datse bly moeder van eenen jongen Prins ende erfgenaem sal wesen: want het is de negenste maent datse bevrucht is van een soontien. Sy, door dese gewenschte boodtschap vervrolyckt, sal u lieden van stonden aen alle behulpsaemen dienst toeseggen, ende van haere jonst versekeren.’

[p. 33]

Soo sprack desen H. Eremyt Procopius aen de Bischoppen den troost ende het hert in't lyf, ende heeftse met synen segen en veel goede wenschen laten vertrecken. Sy gaen dan te scheep; lichten ancker, en komen wederom den thiensten dicht onder den wal van Constantinopelen. Het eerste datse 's anderdaeghs ter handt nemen, is den H. Chrysostomum te gaen vinden, die dese doorluchtige Bischoppen ontfonck met sulcke eerbiedinge, als syne beleeftheyt, ende hunne weerdigheyt was vereyschende. Hy yvert voor de sake, ende toont sich niet aengenamer te wesen als hun versoeck, ten minsten door de derde handt van Amantius, soo te bestieren, dat sy wederkeerende een volmachtigh schrift naer Gaza mochten brengen soo tot dempinge vande moetwilligheyt als tot uytroeyinge vande goddeloosheyt.

Amantius dan door het versoeck vanden H. Chrisostomus baent den wegh in het hof, ende weet met een ryp beleyt de sake soo voorsichtelyck by de Keyserinne te schicken, datse den derden voor hare Majesteyt wierden ontboden. Dese van hunne komste verwittight, doet hare ontschuldinge, mits sy heel swanger was, datse hun tot den dorpel toe niet en koste ontmoeten: bidt voorders met een nederigh gemoet, ten eynde sy voor hare vrucht een geluckige geboorte by Godt wilden verbidden. Dese weerdige Bischoppen dienen haer met troostige woorden,ende wenschen datse een kinder-bedde gelyck als Sara, Rebecca ende als Elisabeth magh hebben: Voorders doen eene openinge van hun versoeck, ootmoedelyck

[p. 34]

biddende, dat hare Majesteyt, gelieve de handt aen het werck te houden, op dat de verdruckte Christenen van Gaza, hare Majesteyts onderdanen (die als tarwe staen in 't midden van het onkruyt) eens mochten verquicken, en het hooft boven krygen. Hier op antwoorde de Keyserinne, datse hunne begeerte wel verstaen hadde; dat den katyvigen staet der vedruckte geloovige allen bystant verdiende; datse met de genade Godts de sake by den Keyser soo ver hôpte te brengen, dat de wederpartye sou moeten buygen en ondervallen, en datmen de lastige afgoderye tot den diepsten wortel toe soude uytroeyen. ‘Ondertusschen, seyde sy, gaet ende vermaeckt u een weynigh vanden arbeyt ende moeyelyckheden uwer schipvaert en zee-reyse; ende neemt tot dien eynde dese kleyne gifte in danck, die ick u lieden hier uyt een goet herte behandige:’ en dit seggende gafse hun eene merckelycke somme van penningen.

De mee-weerdigheyt, ô Siel, ende vrindelycke aanbiedinge van dienst, die dese onvergelyckelycke Keyerinne hun is opofferende, verweckt in my een oprechte weerderinge van dese groote Princesse, die voorwaer de doorluchtige kroon, verdient, ende met haere wercken treffelyck naerkomt de woorden, die aen eene Koninginne in haere huldinge vanden Artsbischop worden voorgehouden. Accipe, seght hy, virgam virtutis & veritatis; esto pauperibus misericors & affabilis; pupillis viduis & orphanis diligentißimam curam exerceas. Dat is te seggen,^* ‘Ontfanght de roede

* Pontificale Rom.

[p. 35]

van deught en waerheyt; syt de arme bermhertigh en liefgetal, draeght goede sorge voor de Weesen, Weduwen, en die verlaten syn.’

Ick sal de Poësie op dese woorden eene naerdere bedenckinge laten geven.

Al gaet een Koningin haer wonderlyck vercieren,
Al is sy styf van gout, van perlen en saphieren;

Al siet men op haer kroon den helsten diamant,

Die haer rondsom het hooft staet als een vier en brant:

Al draeght sy wat dat komt van d'Indiaense stranden,
Al heeft sy daer noch by den scepter vande landen,

Al draeght sy voor de oogh dat oyt oogh heeft geacht;

Noch gaeter een cieraet veer boven desen pracht.

Al draeght d'een op azur de goude leli-bloemen,
Die hun den hemel sont, daer Vranckryck op magh roemen;

Dat Spaense Majesteyt leeuw en kasteelen vuert,

Die in den mantel syn op 't purper geborduert;

En dat een Keyserinn' met Arenden gaet proncken,
Die van robynen hier, daer van karbonckels voncken;

't Is waer voor ieder een is dit een ryck cieraet

Maer daer is noch iet schoons, dat 't al te boven gaet.

En dit, dit was het kleedt: soo tuygen ^* Davids sangen,
Daer 's Koninks dochter mêe soo prachtigh was behangen:

Een kleedt, dat synen glans niet als van binnen hadt,

Van binnen synen prys, van binnen synen schadt.

Daer schuylden onder 't kleet een deel bedruckte menschen,
Die om een troostigh woort, om haer genade wenschen;

Dies' onder haere jonst, en haeren mantel hiel,

En allen hulp bewees aen lichaem en aen siel.

* Psalm. 44.

[p. 36]

 

Wat kander schoonder syn, dan Weesen te beschermen,

 

Als over een droef volck goetjonstigh sich t'erbermen?

 

Wat kander schoonder syn, voor Konincklycken staet,

 

Als datmen doet veel goedts die suchten onder 't quaet?

 

Soo gaet dees Keyserin de twee gesanten styven,

 

En onder haer beleydt den heelen handel dryven:

 

Sy yvert voor de saeck, sy geeftse goeden moet,

 

Met hôp dat keeren sal het bitter in het soet.

 

Dat is haer moey cieraet, dit syn haer schoon juweelen;

 

Dat sy gaet haere ionst bedruckte mede-deelen:

 

Als sy die onder haer beschermt voor ongeval,

 

Dat is het schoonste gout dat haer vercieren sal.

 

Maer haelt hier imant lof, dient imant hier gepresen,

 

Dat moet gy, Koningin van aerd' en hemel, wesen:

 

Wat toevlucht is by u, wat troost in tegenspoet,

 

Wie isser die gy helpt, en die noch vreesen moet?

 

Ah wilt in myne doot, wanneer myn oogen breken,

 

Voor my by uwen Soon een woort ten besten spreken.

 

Al syn myn sonden groot, jae meulensteenen swaer,

 

Een oncie van u jonst, verlichtse allegaer.

 

Ick weet, 'k en ben niet weert van u te syn ontfangen,

 

En dat gy over my laet uwen mantel hangen.

 

Wat raet dan, myne^* Siel! laet evenwel gaen voort;

 

Raeckt met de siecke vrouw het tipken vanden boort.

Dan laet ons weder keeren. De Keyserinne dan, om haere beloften naer te komen, heeft het gemoet van Arcadius beginnen te tintelen, om die met soete woorden en bondige reden tot haere begeerte te leyden; ten eynde sy de Bisschoppen mochte troosten, en die god-

* Matth. 9.

[p. 37]

deloosheyt eens buyten Gaza mochte gebannen worden. Sy soude buyten twyffel hier voor het jaewoort hebben verkregen, en hadde den Keyser niet te veel ooghmerck genomen op de tollen ende accysen, die jaerlycx binnen Gaza (als wesende een stadt heel volckryck, ende van grooten handel en koopmanschap) voor syne thresooren vergaedert wirden. Nochtans, om de Keyserinne niet teenemael voor het hooft te stooten, noch haer godtvruchtich versoeck plotselyck af te wysen, soo sey hy:

Myns vonnis wegen, soo vinde ick geraetsaemer, dat wy de afgoderye van selfs allenskens laeten dootbloeyen, en van langer handt doen sterven: ende op dat dit naer wensch soo mochte uytvallen, soo sullen wy die valsche religie den luyster met klyn fluxkens afpitsen, Verbiedende eerst de uytwendige cermonien, daerse de gemoederen mede betooveren; dan sullen wy de heymelycke vergaederinge op lystraffe setten, wy sullent hun wel moy maecken, ende wy sullense, gelyckmen seght, met een kleyn vierken branden. Maer om hunne tempels seffens om verre te werpen, dat soude in het nederstorten soo groot gedruys maecken, dat het al te verre inde naebuerige rycken ende aengrensende provincien soude gehoort worden; beneffens dat een algemeen ballinckschap der afgodischen inwoonderen niet alleen een ydele stadt, maer oock ydele gelt kofferen soude veroorsaecken. Met een woordt, hy en vondt niet dienstich noch raetsaem, datmen daersoo op eenen bot, met vuyle voeten, gelyckmen seght, soude doorloopen.

De keyserinne, willende, toonen datse niet hert-

[p. 38]

neckich en styfsinnich by haer versoeck en wilde blyven, antwoordede alleen: Dat 't gene Constantinopelen aen dese Bisschoppen weygerde, den hemel soude vergunnen, dat ootmoedige traenen en weemoedige klachten in dat opperste hof nimmermeer wedersien en worden; noch datmen daer geen interest en heeft van schatten, van waer dat alle de schatten moeten nederdaelen.

Hier op heeft Eudoxia de weerdige Bisschoppen ontboden; ende heeft die met leetwesen verhaelt, hoe dat sy volgens haere belofte de saecke hadde meenen te verrechten, maer datse kleene genegentheyt daer toe inden Keyser bespeurt hadde; als oock dat de Thresoorieren van het ryck vonnisten, dit teenemael aen syne Majesteyt naedeelich te wesen; voersulcx datmen moest gedulden, datmen den tyt wat soude aensien, en de vrucht laeten rypen, eermen die gonck plucken. Porphyrius, Bischop van Gaza, ende principaelsten dryver vande saecke, als dier het meeste oock wel was aen gelegen; bemerckende dat de Keyserinne alle haere macht ende crediet niet en hadde ingespannen, spreckt haer aen met dese korte, edoch gewisse woorden.

Mevrouwe, dat haere Majesteyt gelieve sterck aen te houden, sonder ooghmerck te neme op de jaerlyckse penningen daer den Tersoor van soude ontbloot worden; ende tot vergeldinge van uwen dienst en voorspraeke, soo verseker ick uwe Majesteyt van Godts wegen, dat gy blyde moeder sult woren van eenen jongen Prins, daer gy tegenwoordich mede bevrucht, syt, ende sult den selfsten in korten tyt aen uwe syde het Keyserdom met groote vreught sien regeren.

[p. 39]

 

Gy sult eer korts een soete vrucht,

 

Eer korts op uwen schoot ontfangen;

 

Die, tot een vaderlyck genucht,

 

Sal aen syns moeders boesem hangen.

 

De maet van vrintschap die g'ons doet,

 

Is die Godt tot u houden moet.

 

Dus yvert kloeck in dit goet werck:

 

Spant hier toe in u macht en sinnen:

 

Bant kettery van onse kerck:

 

Wat gy ons geeft meer sult gy winnen;

 

Eer korts hebt gy met vreughden groot

 

Het schoonste Prinsken op den schoot;

 

Het schoonse Prinsken datmen sagh,

 

Ryck van verstandt en ryck van gaeven.

 

Waer blyft gy, ô gewenschten dagh!

 

Die ons door hem met troost moet laeven?

 

Komt haest u maeckt dees moeder bly;

 

En weert van ons de kettery.

De vrouwen (die altyt begeerich syn om iet volmaeckter voorts te brengen als sy selver syn, ende die soecken moeders te syn van mannen, daer sy selven maer en syn vrouwen, besonderlyck als daer door het geslacht versekert en opgesteken wort) hebben een toom-loosen drift om eenen soon te baeren, gelyck de versekeringe van dien aen Eudoxia een onuytsprekelycke blyschap veroorsaeckte. Soo dan sy, die te vooren haer niet ten vierichsten hier in en hadde gequeten, belooft sulcken bystandt tot voltreckinge van alles, datse (by soo verre nochtans sy met eenen jongen Prins gesegent word) niet alleen de afgoderye en sal uyt monsteren, de tem-

[p. 40]

pels doen slissen; maer datse noch op de selfste plaetse soo heerlyck kercke sal vanden grondt doen oprechten, dat ieder een sal konnen oordeelen, dat Eudoxia alsoo milt is van handen, als sy is danckbaer van herte. Porphyrius, haer met vriendelijcke woorden hier over bedanckende, nam syn afscheyt in alle beleeftheyt, en bleef binnen Constantinopolen, om de waerheyt van syne voorsegginge, en des jongen Princens geboorte af te wachten.

Ten liep niet lanck aen of Eudoxia quam te geliggen van eenen schoonen soon, den welcken is onsen Theodosius, tot wiens lof wy schryven. Qualyck was hy geboren, of hy en wiert gedeckt met het purper konincklyck kleedt; men noemt en roemt hem Augustus, met voornemen van hem 't toekomende jaer als Prins en erfgenaem van het Keyserdom te verklaeren. Heel Constantinopelen springht op van blyschap door dese geboorte: de stadt is over al beplant met pecktonstaecken en vreughdevieren, men stroyt het gelt onder het volck, voor het hof laetmen den wyn dagh en nacht in overvloedicheyt springen, en wat vlyticheyt en vreughden datmen aenwendt, noch en kanmen niet genoech yveren voor dese blyde geboorte, waermede samen het geluck en den voorspoet van het ryck schynen ter werelt te syn gekomen. Laet ons hier een weynich op den berch van Parnassus treden, en aen de doorluchtige voorouders, over de geboorte van desen Prins, geluck wenschen; ick sal daer op de woorden van eene uytnemende penne toepassen.

Illustros animae; quos caelo Martia virtus

[p. 41]

 

Addidit . . . . . . parvum spectate nepotem,

 

Qui primum teneris implet vagitibus auras:

 

Nunc vultu; belli studiis & laudibus olim

 

Vos referet: neque delusos spe tollet inani.

 

Nota secuturus vestigia. Vos modo cunas

 

Cingite, qua toties cinxistis tempora lauro.

 

Est aliquid vestros annosa per atria vultus

 

Ordine spectari, finitaque bella triumphis,

 

Et genus & titulos, & res & nomina regum

 

Subscribi statuis. Sed non simulacra vetustae

 

Laus sunt prima domus: debent sculptoribus artem:

 

Omnia sint similes vultus, habitumque, vigoremque,

 

Ardentesque oculos; nihil est in imagine vitae.

 

Hic puer, hic vestrae major virtutis imago est.

 

Vivitis, heroes, series longißima, tanti

 

Sanguinis autores, & adhuc superestis in illo

 

Pectore: non toti fato ceßistis & umbris. &c.

Soo schreef op een andere gelegentheyt desen treffelycken Schryver^*, wiens woorden soo vol luyster syn dat ickse maer en kan in onse taele doot verwen.

O gy, die stammen syt van Keyserlycke Vorsten,
Hier hanght een jongen Prins aen moederlycke borsten,

Hier is u kleyne neef uyt u doorluchtich bloet,

En uwen erfgenaem van kroon en van gemoet.

Al is hy jonck en teer, noch kanmen uyt syn wesen
Het ridderlyck gesicht van syn voorouders lesen:

Maer laet hem groeyen aen, tot dat hy voert de pyck:

Dan toont hy in het veldt, hoe hy u is gelyck.

Begint dan met schoon lof syn wieghsken te vercieren,
Het schoonste datter groeyt dat syn u kroon laurieren:

* Iacobus Wallius.

[p. 42]

 

Bestrooyt daer mee den Prins, besteckt daer mêe den helt,

 

Tot dat hy naderhandt die selfs pluckt in 't velt.

 

'T is treffelyck om sien, in adelycke bouwen,

 

Syn ouders staen in brons of marmersteen gehouwen;

 

Waer onder in fyn gout dit lof-schrift staet geplant;

 

Die sloegh het Vyandts Heyr, dees won syns vyandts lant

 

Hoe ryck dees beelden syn van konst en van metaelen,

 

Nochtans en konnen sy niet by het leven haelen:

 

Al siet ger 't wesen in, en oogen vol van vlam;

 

Ontbreckter binnen siel, soo ist van buyten tam.

 

Maer hier gaet weer u bloet en kloecke geesten leven,

 

Waer door gy meenich heldt en leger hebt sien beven.

 

Wat man steeckt in dit kint? Hy toont noch metter tyt,

 

Niet dat hy u gelyckt, maer dat gy 't selver syt.

Dese geluckige geboorte, ô siel, is eene bevestinge ende heeft bekrachticht de voorsegginge vande twee groote Prelaten; welcker hope ongetwyfelt hier door merckelyck sal ontvonckt worden, met betrouwen dat hier door den bedruckten staet en stadt van Gaza wel mochte verquicken; ten sy men in het hof vanden Keyser Arcadius alte veel siet op de financien en dat het Christen geloof (gelyck men seght) aen het Kisten geloof moet wycken.