Heyligh hof vanden keyser Theodosius
(1696)–Adriaen Poirters–
Auteursrechtvrij
[pagina 43]
| |
IV. Capittel.
| |
[pagina 44]
| |
noemt.Ga naar voetnoot* Domus judicii; Dat is, Het huys des vonnisse: jae door eene uytstortinge van syne beleeftheyt, had hy noch gestelt, datse geenen anderen wyn en souden drincken, als den genen die op Godts autaer voor eene offerande gestaen hadde: den welcken geperst wierde uyt druyven, gelesen vanden wynstock die den Koninck Salomon met syne eygen handen geplant hadde. Is het my geoorloft te gissen naer het doelwit dat den Koninck hier voor hadde; my dunckt, dat hyse door desen dranck eene lesse wilde inscherpen, als dat hunne raetslagen altyt behoorden naer den autaer Godts ende 't voordeel der Religie te smaecken: want dat is de krachtichste middel, om het ryck oock in het tydelyck voort te setten. Hier op staen de gulde woorden vanden H. Augustinus: Illus felices Reges & beatos judicat christiana Religio, qui suam potestatem, ad Dei cultum maxime dilatandum, Majestati ejus famulam faciunt: Ga naar voetnoot† dat is te seggen: ‘Het Christendom acht sulcke Koningen voor geluckich en saelich, die hunne macht ten dienst der verbreydinge van Godts eere syn gebruyckende.’ Soo dat den H. Augustinus met het woordeken famula wilt bethoonen, dat den staet is de staet-joffrouwe; de Religie, de Koninginne. Welck nu van twee billycker is, of dat mevrouw aende dienst maeght sal gebieden, of wel dat de dienstmaecht Mevrouwe op den hals mocht treden, is soo klaer, dat het eenen blinden soude konnen tasten. Desen wyn en sal niet smaecken aende verseeuwde | |
[pagina 45]
| |
monden van de Machiavellisten; die sich valschelyck inbeelden, datmen het voordeel vanden staet magh hanthaeven, oock met verkleeninge ende naedeel der religie; gelyck wy dit, onder de raetsheeren van Constantinopelen, in het stuck van Gaza sien geschieden: die om een hant vol gelts, de voortsplantinge van het H. Geloof, ende den vrede van de Kercke verhinderen. Maer hoe vinnich treedt diergelyck op den teen den Sophist Lucianus, met dese versieringe! Hy seght dat de Deucht, dat is de Religie, quam kloppen aende poorten van het paleys van Jupiter: doch wat sy klopten of niet, het was al voor een dooven man deur geklopt; want wat gerucht of wat getier datse maeckte, niemandt en sach naer haer om; soo dat sy haer moest gedulden, sonder binnen gelaeten, veel meer sonder verhoort te worden. En daer en tusschen wat swaere saecke van gewicht en van gevolgh, meynt gy dat doen ter tyt Jupiter met syn staetsmannen hadde voor handen? Het consult of de beraetslaegingen daerse mede besich waeren, liepen op dit punt, en draeyden in dit gehenge; te weten, op wat maniere datmen de kalabassen ende pompoenen soude voorsien van water; ten tweeden, hoemen alderbest soude ter neder-leggen een verschil en woorden-twist, dier tuschen de somervogels ende de schoenlappers waeren geresen; voorders hoe veel vleugeltiens datmen de wespen ende de horselen soude geven. Verandert hier den naem van Jupiter in Arcadius, ende duytlegginge vande fabel is gevonden; want in dit hof houden sy de selfste streeck; Sy sien, gelyckmen seght, naer het hinnen ey, en het gansen ey gaet | |
[pagina 46]
| |
verloren; en laeten soo voor een kleyn tydelyck profyt, een eeuwigh goet sich ontsnappen. Uwe Majesteyt, Constantine, hadde hier in een beter ende gesonder oordeel, dat gy betoont hebt in het dempen ende uytroeyen van eenige ketteryen, op het versoeck ende aenhouden der Bischoppen; vande welcke gy oock met dese woorden in het Concilium van Niceeën syt begroet geworden: Wy hebben voorwaer (soo sprack uyt den naem van altemael Eustatius, opperhooft van dees geestelycke vergaederinge) wel eene groote verbintenisse, O gesalfde Majesteyt! om den levenden Godt een onsterffelycke offerhande van dancksegginge te doen; om dat hem gelieft heeft uwen peroon te verkiesen, tot op den verhevensten throon van de gantsche werelt, op dat gy de afgoderye sout onder de voet brengen, den luyster van Godts autaeren verheffen, ende het Christendom in eene gewenschte vrede versekeren ende vast-stellen. Ongetwyfelt dit is een werck vande handt vanden Almachtigen, die wy niet alleen niet en hadden te verwachten; maer selver niet en hadden derven wenschen. Het is een saecke van d'ander werelt, te sien hoe veel tempeesten gy in korten tyt gestilt, hoe veel afgodische wieroock-wolcken dat gy opgeklaert hebt, hoe veel schroomelycke superstitien dat gy versmacht hebt. De werelt, die te vooren met alle goddeloose vuylicheyt besmet was, is gesuyvert: den naem vanden Saelichmaecker hebt gy, gelyck als op de vleugels vande winden, gedraegen tot de vergelegenste volcken. Godt den Vader wort geglorificeert, Godt den Soon wort aenbeden, Godt den H. Geest wort verkondicht, de H. Dryvuldicheyt is bekent aen alle de geloovige. | |
[pagina 47]
| |
En dit ist, ô heer Keyser! op wie dat steunt de grootdaedicheyt van u ryck, ende gelyckerwys u geluck is onscheybaer van syn glorie, soo betrouwen wy dat gy door vermeerderinge van syn eer bekomen sult de vergrootinge van uwen staet, die soo veel te meer voorwaerts in aensienlyckheyt sal winnen, hoe hy meer achterwaerts aen de Religie sal staen. Op welcken sin den H. Leo Puas, met syne uytnemende welsprekentheyt, eenen brief schreef aenden Keyser Marcianus, syne doorluchtige deughden ten hooghsten uytblasoenende. Studiosißimos, seght hy, vos Ecclesiastica pacis agnovi: cui sancto desiderio digna aequitate confertur, ut quem statum cupitis esse religionis, eundem habeatis >&- regni. Ga naar voetnoot* “Wy verstaen met ons vernoegen, hoe seer uwe Majesteyt yvert voor de rust ende vrede vande H. Kercke: gewis dat soodaenige goetjonsticheyt van Godt, gelyck het reden is, sal gesegent worden; en dat de religie en u Ryck gelycker handt in voorspoet sullen aenwassen, en in voortplantinge wyt en breet sullen toenemen: soo verre ist van daer dat de schaede vande Religie het profyt kan wesen vande Rycken. En dit ter oorsaecke vanden verdraeyden staet-sucht, die wy tegenwoordich gepleeght sien binnen Constantinopolen. Maer om hier in, ô siel, oock eens op onsen eygen pols te tasten; dunckt u niet, dat wy somtyts oock al in dat gast-huys sieck liggen? Dat is te seggen; syn wy niet dickwils vlytiger voor het tydelyck als voor het eeuwich? Vallen wy niet met meerderen drift op het gene dat aerts is, als wel op het gene dat | |
[pagina 48]
| |
hemels is? De redenen van onsen staet; en, van ons huysgesin, van onse goederen, wegen die niet al swaerder by ons, als wel het gewicht van Godts-dienst, Godts eer en glorie? Ontwyfelyck dat wy meer als eens het edelste stellen achter het slechste. Hier op slaet het slagh vertoogh vanden Comediant, die op het tonneel dede verschynen de uren vanden dach die ter vierschaer quamen voor Saturnus. Die van den Gods-dienst, verschenen als naentiens; en die van affairen en coopmanschap, waeren groot als reusen: waer over de eerste als aenklaegers sterck aendrongen; wouden hun geen voordeel doen, dat nochtans de reden vereyschte, datse ten minsten geyckelyck beneffens de andere inde besittinge des tyts souden gestelt worden. Dit was eene versieringe, in het spel vande Comedianten; maer een waerheyt, in onse manieren. In plaetse van duysenden, daer ick dit mede sou konnen bekrachtigen, sal icker maer eenen voorts-brengen tot bevestinge. 'T is een geschiedenisse die ick vanden H. Vincentius, dat groot licht der Orden vanden H. Dominicus, sal leenenGa naar voetnoot*: inde Contreyen op de Moesel seght hy, woonde seker persoon, die, gelyck de kinders die op hun hooft staen, hadde syn hersens en gepeysen naer de aerde, en het hol van syn voeten stack hy naer den hemel. Hy bouwde hier het een huys voor, en het ander naer, sonder eens op de toekomende werelt te peysen. Dan gelyck de doot alsoo komt te kloppen op de deuren vande rycke fockers, als aende strooyen huttekens van arme lieden; hy is oock gedaecht geworden om van hier te | |
[pagina 49]
| |
scheyden. Hoort nu eens syne droeve, maer al te spaede klachten, doen hy nu lagh op syn sterven; als wanneer hy by de vlamme vande gewyde kerse veel klaerder sagh, als oyt by de middaghse sonne:
Ist dan met my gedaen! Daeght my het bitter scheyden?
Verbiedt het noot-lot my een weynich tyts te beyden?
Moet ick hier seffens uyt op eenen oogenblick?
Ah desen doorganck is vol bangigheyt en schrick!
Lancx onbekenden wegh, lancx blinde duysterheden,
Diep in den swerten nacht, moet ick eylaes gaen treden:
Daer ick noch kennis heb, noch vrint, noch bloetverwant,
O schrickelycke reys, naer schrickelycker landt!
Wee my raempsaelich mensch, die inde aertsche hollen,
Met lyf en hert, en siel gevroet heb als de mollen.
Iae Aertscher als de aerd' heb ick de aerd' gesocht:
Nu voel ick hoe de aerd' heeft d'aerd' in druck gebrocht.
Wat heb ick al geslaeft om huysen op te bouwen,
Met gevels van arduyn, met hoogh-verheven schouwen,
Met kelders van tiras? Daer heb ick gelt en goet,
Daer heb ick aen besteedt myn sweet en 's herten bloet.
Hoe menich eycken boom heb ick doen nederhacken?
Hoe menich duysent steen ded' ick ter weken backen?
Hoe menich schuyt vol kalck is op myn erf gelost?
Voorwaer geheel het dorp dat won by my den kost.
Ick kan, wanneer ick wil, op bergen en in dellen,
Tot vyfenvyftich toe myn schoonste huysen tellen.
Iae is hier wyt en breet een pacht-hoef seer befaemt,
Of een schoon brouwery, sy is naer my genaemt.
Hier in is myne jeught, hier syn myn groenste jaeren,
Hier in is al myn sorgh en schoonen tyt gevaeren,
| |
[pagina 50]
| |
Ah had ick tusschen bey daer boven iet geplant!
Daer boven, waer dat is ons saelich vaderlant.
Ah had ick tusschen bey de hant aen 't werck geslagen!
Nu waer ick naest by troost, nu waer ick veer' van klaegen.
Maer neen; ick bleef verblint, soo dat ick niet en sagh,
Wat troost my naer myn doot in sulck een wooningh lagh,
Dies gonck ick altyt voort in metsen en in bouwen,
Ick nam met blychap aen dat my sou bitter rouwen:
Want hoe den schoonen bouw al hoogh en hooger gonck,
Hoe dat myn aerts gemoet al diep en dieper sonck.
Ist nu niet wel geslaeft by nachten en by daegen,
Midts ick niet eenen steen van hier kan mede draegen?
Siet seven voeten aerd, vier plancken dat ist al,
Dat ick ter nauwer noodt noch van hier draegen sal.
O siel, wy syn verdoolt op dees verkeerde streken,
Wy syn verr' buyten 't spoor, verr' vande deught geweken.
Ons ooghmerck heeft eylaes syn doelwit heel gemist,
Wy hebben om wat slyckx het eeuwigh goet verquist.
Och had ick nu gesticht, gemerckt ick eens moest sterven,
Een kluysken noch soo kleyn, en dat op 's hemels erven!
Soo had ick mynen t'huys, soo wist ick nu waer gaen,
Soo sou daer voor myn siel een wooningh' open staen.
Maer neen, 'k heb als een spin, met uytgemerghde leden
Het sap van myne jeught schier uyt myn hert gesneden:
Ick heb gerost, gereyst, geslaeft myn leven lanck;
En naer veel sweets en leets ist schraelen vliegenvanck.
En als ick hôpten rust en blyschap mynder sielen,
Dan snelt die bleeke doot en stapt my op de hielen.
Hoe straf is haren pyl, die 's menschen 't hert doorboort!
'K word' in myn eygen werck, gelyck de spin, vermoort:
| |
[pagina 51]
| |
Den sydeworm voorwaer die werckt met ryper sinnen;
Die weet een nutter stuck, een huys voor hem te spinnen:
Daer rust hy naer syn doot, en wort allenskens vlugh,
En kryght soo met den tyt noch vleugels op den rugh:
Daer mêe verlaet hy d'aerd' en allen aertsche saecken,
En gaet een soeter locht, een soeter licht genaeken.
Ah had ick soo geleeft, en myne plicht voldaen!
Ick gonck misschien van daegh noch boven son en maen.
Dan, wenschen komt te laet alst leven is verloopen:
Dat my eens wirt geveylt, en staet niet meer te koopen.
Nu siet gy, aertsche siel, dat onse vruchten syn
Berooft van allen troost, vervult met alle pyn:
O waer't noch eens te doen; Ick gonck het wyser schicken,
Geen werelts goet voorwaer en sou myn hert verstricken:
Myn eerste sorge waer te stichten eenen bouw,
Die in het paradys voor eeuwigh dueren souw.
Maer nu dit is te laet, en geenen tyt kan keeren:
Soo ist noch tyts genoegh om hier een less' te leeren;
Wat gy behert of niet in dit droef traenen dal,
Wilt siel en saeligheyt besorgen eerst voor al.
Soo sprack hy op syn dootbedde, siende dat hy het weerdighste het minst beyvert had; gelyck dit met sinrycke woorden door den H. Eucherius wort bevesticht: Primas apud nos curas, quae prima habentur, obtineant; summasque sibi sollicitudinis partes salus, quae summa est, vindicet; haec nos occupet in praesidium & tutelam sui, non jam plane prima, sed sola.Ga naar voetnoot* ‘De saecken die van meeste gewicht syn, behoorden wy aldermeest te besorgen; ende onse saelicheyt, daer't al aen hanght, moeten wy op't hooghste beyveren; die is niet alleen de meeste, maer oock | |
[pagina 52]
| |
de eenige die ons staet te beherten.’ Desen wysen ende gesonden raet, is by den voorgemelden rentier, tot syn groote schaede ende naedeel synder saelicheyt, teenemael veronnachtsaemt geweest. Ende al ist saecke datmen tegenwoordgh inden raedt van staeten te Constantinopelen, meer het ooghmerck op het tydelyck als op het eeuwigh; ende dat materie van staet by den Keyser meer overweeght als de Religie; soo salt Godt even wel soo schicken, dat de gemoederen herstelt, ende de gunsticheyt van het hof sal gewonnen worden; ten eynde den Godtsdienst, die voor en boven allen dingen moet gaen, binnen Gaza in meerderen luyster ende gerusticheyt herstelt magh worden, tot eene gewisse leeringe; dat materie van staet moet wycken aen de religie; en dat aenden Keyser wel syn recht, maer aen Godt eerst syn glorie moet gegeven worden. Hier staet nu te sien of de weerdige Bisschoppen den vogel, daerse naer gemickt hebben, geholpen door de bestieringe ende goetjonsticheyt vande Keyserinne, sullen schieten. |