Logo DBNL
Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu (1640)

Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

(1640)–Adriaen Poirters–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Het viifde capitel.
Van d'eere der Duyts-nederlandtsche Societeyt, diese van haere doorluchtighe mannen, en verscheyden loffelijcke ghetuyghenissen ontfanghen heeft.

+Beghinnen wy wederom ons seluen te prijsen? Niet altoos, maer, 'tghene den Ecclesiasticus seght, wy louen de doorluchtighe mannen, ende onse ouders in hunne gheslachten. De gheheughenisse vanden goeden reuck der deughden, diese ons naeghelaten hebben, en magh met den korten tijdt van

een' eeuwe niet begrauen worden; maer verdient datse by alle nae-komelinghen inder eeuwigheyt blijue leuen, als een volmaeckt patroon van onsen roep, om daer nae te wercken. Eenighe hier van zijn eyghentlijck Nederlanders van gheboorte, andere die in Nederlandt gheleeft, oft immers 'tselue met hunne tegenwoordigheyt oft mirakelen vereert hebben.

Den H. Ignatius moet voor aen gaen, die (om sijn onderstandt+dat hy te Brugghe van Gonsaluus Aguillere en Ludouicus Viues, ende t'Antwerpen ten huyse van Ioannes Cuellar ontfangen heeft) de Nederlanders altoos sonderlingh behert, schier allegader nae Roomen in sijn leuen by hem ontboden, ende in Italien, Sicilien, Vranckrijck, Duytslandt tot de meeste ampten en bedieninghen ghebruyckt heeft. Hoe soude hyse dan nae sijn doodt konnen vergheten? Niet langher als dry daghen nae sijn gheluck-saeligh verscheyden (als elders gheseght is) verkreegh hy inden hemel dat de Societeyt vanden Coningh in dese landen aenveert ende ghestapelt wierdt: van welcken tijdt af, tot den dagh van heden toe, hy noyt op en houdt sijne kinderen te beminnen, ende d'inghesetene des landts met verscheyden bouen-natuerlijcke gauen te voorkomen.

Ouer vijfthien iaeren ghenas hy te Mechelen eene ionghe+dochter met naem Maria Kakelaer van een swaer ongheval, dat haer van eene quaelijck-ghesette fistel ouerquam, door 'tghebruyck alleen van't waeter dat t'sijner eere ghewijet was. De sake nae behooren ondersocht, en vande Medicijns be-eedt, wierdt vanden Archs-bischop voor een mirakel verklaert.

Te Burburgh in Vlaenderen gaf hy door het aenhanghen van sijn heylighdom volle ghesontheyt aen eene Religieuse van S. Franciscus Orden, Ioanna Teresia ghenaemt, die nu vanden Doctoor verwesen, haer met het heyligh Oliesel

ghingh tot de doodt bereyden. Bouen vele sieckten was sy noch met eene blindtheyt gheraeckt: dan de quaelen verschouen allegader seffens op eenen korten tijdt. Dus wierdt de ghenesinghe voor een ghewis mirakel vanden Medicijn gheoordeelt, en vanden Bischop van S. Omer voor sulcks aenveert ende verkondight.

Alsoo mildt en heylsaem heeft hy sich onlanghs t'Antwerpen aen Maria Bonniers ghetoont, nae datse twee iaeren in deerlijcke ghesteltenisse, ende de laetste acht daghen in gheduerighe onruste buyten alle menschelijcke hope van beteringhe gheleghen hadde: want door het eeren van sijne reliquien vielse in slaep, en nae vijf uren stondtse op frisch en ghesondt, kleedde haer selue, en met verwonderinghe der ghebuerte ghinghse nae onse kercke om den heylighen Vader te bedancken. Daer wierden vijfthien ghetuyghen af gheleydt, ende de weldaedt als mirakeleus, door't toestaen vanden Bischop erkent.

Desghelijck is te Roermonde aen eens Medicijns dochterken, ende elders aen andere weder-vaeren: want alles in't besonder te melden, en laet de menighte niet toe. Dit alleenlijck sal ick in't gros segghen, dat, ghelijck aen d'eene sijde de Nederlanders den H. Ignatium, bouen verscheyden deuotien, door stichtinghen van schoone kercken en capellen ghesocht hebben op't hooghste altoos te vereeren: alsoo hy van sijnen kant noyt op en houdt aen de selue met ontallijcke gheestelijcke en lichaemelijcke weldaeden danckbaer te zijn.

+Al en heeft den H. Xauerius (datmen immers weet) ons Nederlandt met sijne voeten niet betreden; soo en heeft hy het euen-wel ten tijde van noodt sonder sijne hulpe niet ghelaeten. Antwerpen was in't twee-en-twintighste iaer vande loopende eeuwe in groot perijckel, om van Mauritius,

die met eene stercke vlote aenquam, beschaedight te worden. Hy sprack alreede soo vermetelijck, dat hy sijn opset voor onverhinderlijck hiel, 'ten waere den hemel van bouen 'tselue omstiet, ghelijck het metter daedt ghebeurde. 'tScheen dat Xauerius, wiens dagh opstondt, de verwaentheyt met een misnoeghen aenhoorde, ende, om die te castijden, van stonden aen vorst en windt t'saemen riep, om al het tou-werck te doen bevriesen, en de schepen soo tegen den anderen te smijten, datse noch voortwaerts noch achterwaerts en konden, maer perijckel liepen van met Mauritius selue allegader te versincken. Soo veel isser af, dat den Marquis Spinola op de selue ure als dit onweder aenghingh, met den edeldom van't landt, malckanderen de handt te Roermonde daer op gauen, datse den H. Xauerium voortaen voor eenen Patroon van des Coninghs legher aennamen. 'tWelck d'Infante Isabella verstaende, dede dieshaluen tot erkentenisse vande weldaet 't voornoemde tempeest met het beeldt vanden Heylighen inde locht, uytschilderen.

Niet min en heeft hy verscheyden Duynkerckers in hunne perijckelen verhoort. Den Capiteyn Peeter Norman, die 'tschip Xauerius voerde, wierdt tweemael door hem bewaert; eens, als hy van dry Hollanders benauwt, belofte met sijn volck aenden Heylighen doende, by onverwachte rijsinghe van eenen dicken mist ontquam; andermael, als hy 'theylighdom van Xauerius gheduerende 'tghevecht aenden grooten mast hechtede, waer teghen eene schuyf-tanghe vanden vijandt op ons gheschoten dweers door alle de matroosen en soldaeten, sonder iemandts hinder aenquam, ende stillekens neder seegh, als ofse den heylighen pandt ontsien hadde; maer soo men dese opnam, ende den vijandt met eenen ruyterlijcken scheut weder 'thuys sondt, maecktese sulcken scheur in sijn schip, dat het sich moest

ouergheuen, of het soude te gronde ghegaen hebben.

Noch vremder was het gheval dat aen Ian Vrients wedervoer, die met eene kleyne fregatte in zee gheloopen was, ende in duysent perijckelen stondt om van eenen Hollandtschen oorloghs-man verwonnen, ende met alle sijn volck ouer boordt ghesmackt te worden. Hy nam sijne toevlucht tot Xauerium, hy hongh insghelijcks 'tkasken van sijn heylighdom aen den mast, hy versterckte sijne maets, iae versekerde hen oock datter gheen noodt en was, Komt het anders uyt, seyde hy, worpt my in zee. De woorden waeren noch in sijnen mondt, alsser eenen koghel op sijne borst aenquam, die voor sijne voeten neder-viel, sonder door te gaen. Hier ouer ontstaet eenen windt, waer mede hy vlughs de doodt ende den vijandt ontseylt. Maer soo die gheduerigh aen stijfde, ende dat men nu niet min de goluen als te voren den vijandt en vreesde, neemt hy de heylighe reliquien vanden mast, en laetende de selue met een touwe inde zee sincken, voorseght hy aen sijn volck, datse eer langh de riemen noch sullen moeten uytlegghen, om voorts te gheraken. 'tWelck als't daedelijck gheschiedde, soo wierdter eenen ketter, die alle dese mirakelen met verwonderinghe voor sijn' ooghen sagh, tot het Catholijck ghelooue en tot het eeren vanden H. Xauerius bekeert.

+Noch dry andere vande thien eerste Patres hebben onsen Nederlandtschen bodem betreden. P. Petrus Faber, die ten deele door sy seluen, ten deele door Strada en Wischauen wondere dinghen te Louen uytgherecht heeft: inder voeghen datmen hem niet alleen de beghinselen van 't Louensch ende Maestrichtsch Collegie, maer schier den heelen oorsprongh vande Nederlandtsche Societeyt moet toeschrijuen.+P. Iacobus Laines den tweeden Generael, die de fonda-

menten van 'tAntwerpsch Collegie gheleght, ende den Cardinael Granuel met den President Viglius aen de Societeyt ghewonnen heeft. P. Alphonsus Salmeron dien+grooten Theologant, die'r op twee verscheyden reysen met twee ghesanten Cardinalen ghesien is gheweest. Bouen dien heeft Nederlandt d'eere, dat het inden persoon van P. Paschasius+ Broëtus (die een mede vande thien eerste was) de Societeyt heeft helpen stichten; mits desen eenen waerachtighen Nederlander gheweest is, omtrent Camerijck gheboren, schoon dat hy sich te Parijs voor eenen Picard uytgaf, om sijne studien, gheduerende d'oorloghen, sonder stooringhe te moghen vervolghen.

Behaluen dese hebben verscheyden uytheymsche Patres+ in dese landen door deughtsaemheydt en gheleertheydt uytgheschenen: P. Hieronymus Domeneccus den eersten Prouinciael van Sicilien, P. Franciscus Strada den eersten Prouinciael van Aragon, P. Andreas Ouiedo den tweeden Patriarch van Ethiopien, P. Hieronymus Natalis, die de Constitutien vande Societeyt, by bevel van S. Ignatius ende Laines, allessins verbreydt heeft; P. Petrus Ribadeneira, die+den Coningh te Brussel verwillighde om de Societeyt in desen sijnen Staet t'aenveerden; P. Robertus Bellarminus, die+nae P. Ribadeneira seuen iaeren langh te Louen in S. Michiels prochie in't Latijn ghepreeckt heeft, en nae der handt Cardinael gheworden is; P. Franciscus Toletus, die vanden+Paus ghesonden wierdt om te staen ouer de her-roepinghe van sommighe verdoemde voorstellinghen, en niet langh daernae den rooden hoedt moest aenveerden; P. Campianus+ende vele andere Martelaers, als zijn Sothuellus, Thomas Garnettus, Walpolus, Ogilbaeus, Collinus, Constantius: die allegader de voncken van hunne ouergroote liefde Godts op den Nederlandtschen heerdt ghevat hebben, waer uyt

naemaels het vier ontstaen is, 'twelck hen op den autaer vande martelie als eenen brandt-offer ter eeren Godts heel verslonden heeft.

Doch alle dese, als gheleenden huys-raedt, stellen wy gheerne wederom ouer aen wiese toekomen, om onse Prouincie+met haer eyghen haue te stofferen. Dese bevinde ick tweederleye: d'eene die hier te lande ghewonnen, maer elders ouerghevoert, ende ghelijck op eenen anderen grondt verplant zijn; d'andere, die hier te lande niet alleenlijck ghewonnen, maer oock ghebleuen zijn. Onder d'eerste zijn P. Mercurianus, Cornelius, Berchmannus, die wy aen Italien ouergheset hebben: P. Wischauen, Vinck, Daniel, die wy aen Sicilien gauen: P. Canisius, Cuuillonius, Goudanus, Del Rio, Ioannes Busaeus, Deckerius, Becanus, die nae Duytslandt ghinghen: P. Barzaeus, dien wy tot saeligheydt van soo menighe sielen aen Indien schoncken. Welcke allegader hoedaenighe mannen sy gheweest zijn, soude hier te langh vallen om te verhaelen, euen-wel en magh icker twee oft dry vande vernaemste niet verswijghen.

+P. Petrus Canisius, te Nimmeghen in Gelderlandt gheboren, was niet alleenlijck den eersten onder alle de Nederlanders, die inde Societeyt quam, ende van P. Faber te Ceulen ontfanghen wierdt, maer bouen dien oock den eersten vande heele Societeyt, die oyt boecken in't licht gaf. Den Coningh Ferdinandus versocht op hem, dat hy eenen Catechismus schrijuen soude, 'twelck hy te Ween in Oostenrijck in't iaer 1554. dede. Dit was het eerste stuck wercks, waer in hy sijne ende der Societeyt gheleertheydt t'samen aen de wereldt met sulcken vernoeghen ten toone stelde, dat sich niemandt der nae-komelinghen en behoeft te schaemen, om op desen grondt-steen voort te bouwen.

Hy wiert van S. Ignatius den eersten Prouinciael van Duytslandt ghestelt, en gaf sulck eenen luyster door de Noordtsche landen aen de Societeyt, dat hem d'onwetende voor den auteur vande Iesuiten hielen, en dese nu inde wandelinghe niet anders als Canisianen en noemden. Hy was soo schrickelijck aen de ketters, dat hem niemandt en derrede wederstaen; Melanchthon, Sneppius, Pistorius, Sarcerius, Bullingerus, Brentius, ende voort alle die ongaere voghels, in Lucifers schoot uytghebroeydt, moesten swichten alsse maer sijne redenen en hoorden: waerom hy oock van henlieden schimpsghewijse (hoe wel niet t'onrecht) Canis Austriacus, dat is, den Oostenrijckschen hondt ghenoemt wierdt, om dat hy oft gheduerigh voor de kudde Christi teghen de woluen aenbaste, oft als eenen haesen-windt altoos op de bane was, om ketters te iaeghen, en sielen te vanghen. Soo groot was den roem van sijnen ijuer ende loffelijcke daeden, dat Princen, Coninghen, Keysers, iae oock Pausen selue, van hem ghetuyghden, dat hy den eenighen steun-stock was, waer op de Catholijcke Religie in Duytslandt was blijuen staen, ende noch rustede. De ketters (om een van hunne leughenen hier onder de waerheydt te voeyeren) plaghten te segghen, dat sonder Canisius het Pausdom om verre lagh. Wat daer af zy, den Roomschen Coningh Ferdinandus schreef hem immers toe, dat hy sijn Rijck door hem behouden hadde; alle de Bischoppen, Prelaten en Republijcken riepen om hem, om den brandt vande ketterijen te komen blusschen, oft immers te stutten; hy wierdt euen-sterck van alle Vniuersiteyten ende Dom-kercken versocht, om de Catholijcke waerheydt met disputeren en preken voor te staen; hy wierdt vanden Paus Pius den IV. aen de Princen van heel Duytslandt ghesonden, om die in't oudt ghelooue te staepelen. Waer mede

besigh zijnde, quam hy te Nimmeghen in sijn vader-landt, daer hy alle sijne vrienden wel hondert en twintigh in ghetal (die hem elck om 'tseerste ter tafelen noodden om te toeuen) dede alle de spijse in't gast-huys draeghen, om d'aerme lichamelijck, ende henlieden gheestelijck nae de siele te voeden, ghelijck het ghebeurde: wantse tot een toe allegaeder biechteden en communiceerden, en nae een vierigh vermaen dat hy hen voorhiel, aen hem de handt gauen datse noyt van't oudt Catholijck ghelooue afstandt en souden doen. By Otho den Cardinael van Auspurg was hy in sulcken weerde, dat sich desen wel by wijlen vernederde om hem de voeten te wasschen: by den Cardinael Hosius soo wellekom, dat hy te Trenten sieck ligghende, soo hy Canisium maer en sagh aenkomen, uyt enckele blijdschap op staenden voet ghenas. Hoe wel daer vele zijn, die dit voor een mirakel (ghelijck noch meer andere dierghelijcke vremde uytkomsten) aenghenomen hebben. Hy stierf te Friburgh in Switserlandt, met grooten roem van heyligheyt, ende wierdt nae sijne doodt met verscheyden mirakelen van Godt vereert. 'tIs onseker, offer nae Godt en S. Ignatius iemandt anders is, aen wien de Societeyt, immers in Duytslandt, meerdere verbintenisse heeft, als aen Canisius.

+Sijnen broeder Theodoricus magh hier bykomen, dien den H. Ignatius stracks metten eersten aensien soo beminde, dat hy hem niet alleen inde Societeyt, maer ooc tot een gemeynsaem gheselschap in sijne kamer ontfongh. Hy regeerde vele iaeren de Collegien van Munchen, Dilingen en Ingolstadt: waer hy oudt van iaeren, en vol van verdiensten, ten hemel nae d'Enghelen voer, met welcker naem hy om d'onnooselheyt sijns leuens van groot en kleyn ouer al vereert was gheweest. Eene gheraecktheyt ontnam hem ganschelijck sijne memorie eenen tijdt langh voor de doodt, soo dat hem

buyten de soete naemen Iesvs en Maria, die hy noch altoos inden mondt hadde, sijnen eyghen naem oock ontgaen was.

Ter wijle dese twee lichten inden Noorden uytschenen, ghingh P. Gaspar Barzaeus, gheboortigh van Ziericzee in+Zeelandt, de fackelen van sijne bernende liefde, door heel Oosten, tot Ormus in Persien toe, draeghen. P. Simon Rodrigues een vande thien eerste Patres ontfongh hem te Lisboa inde Societeyt, als tijdtlijcken Coadiuteur, in't selue iaer als Luther in Duytslandt stierf. Maer den gheest Godts, die hem in't herte woelde, stelde wel haest de keersse op haeren kandelaer, hy ghevoelt eenen inwendighen drift om te preken, hy derre't inen refter voor ons volck bestaen: 'ten hadde gheenen schick, hy doetse allegaeder met sijn' onghemaniertheyt lacchen. Ghevraeght dan zijnde van P. Simon, wat hem van sijne predikatie docht, Al en is't, andwoordde hy, voor dese reyse niet wel gheluckt, euen-wel sal ick noch een predikant worden. Waer by soo hy vastelijck bleef, en Simon nu sijnen ijuer begonst te mercken, doet hem Priester wijen, ende op de dorpen aende landtslieden preken. 'tWelck hy met sulcke beroerte vande herten dede, dat al het volck sich menighweruen voor sijne voeten wierp, om te biechten; inder voeghen dat hy wel onder-tusschen twintigh uren achtergaens daer mede besigh bleef. Dus sondt hem Simon nae Indien, om dat hy Xauerius, den eenen Apostel aen den anderen, behulpigh wesen soude. Noyt ghelijcker paer in onvermoeytheyt en ijuer. Goa was den eersten heerdt daer hy sijn vier soo stoockte, dat eer langh de heele stadt in brandt stondt. 'tscheen dat elck woordt (ghelijcker van Elias staet) ghelijck eene fackele bernde, oft wel, ghelijck den+Heere by Ieremias seght, als eenen hamer was die de steenen morselt. Noch de woeckeraers, noch d'onkuysche, noch de wraeckgierighe en konden 'tgheweldt van sijnen vierighen

gheest wederstaen. Men sagh menighmael datse sich in volle kercke nae 'tsermoon aen sijne voeten wierpen. Maer noyt en blaeckte dit herte meer, dan als het binnen Ormus den strijdt aende sonden die'r ouertolligh waeren, ende aen de Sarasijnsche superstitien leuerde. Doen saghmen datter verscheyden koop-lieden, tot twintigh duysent kroonen al onrechtveerdigh gewonnen gheldt, seffens aen sijne voeten braghten, 'twelck hy by ghebreck van d'eyghenaers, allegader tot behoef vande aerme dede besteden. Doen saghmen dat hy in vollen daghe, met een hoop leer-kinderen uyt den catechismus, den Sarasijnschen tempel ghingh open breken, ende het kruys daer in planten. Al het Mahumetaensch ghespuys stondt en grimde ghelijck leeuwen, en ghelijcke-wel niemandt en derrede sich daer teghen stellen. Ick en ghelooue niet datter dierghelijck feyt noch een in heel Indien gheschiedt is: te meer dat den Coningh selue inde stadt teghenwoordigh was, en Barzaeus met sijne kinderen 'tveldt behiel, de Sarasijnen oft niet derrede, oft niet willende, den tempel voortaen tot hunne superstitie ghebruycken, die door't kruys Christi (soo sy dit naemen) nu onteert was: waer ouer hy ten dienste der Christenen bleef. Doen saghmen dat de Ioden selue hem groote eere bewesen, ende de Sarasijnen den boordt van sijne kleederen, iae oock sijne voet-stappen kusten; soo groot was den roem van sijne heyligheyt, die als nu en als dan haere straelen al mede door prophetijen en mirakelen uytschoot. Aen eenen herdtneckighen Portugies ioegh hy eene swaere sieckte op den hals, tot dat hy sich biechtede, en niet langher: aen eenen anderen, die sijne wraeckgiericheyt niet en wilde laeten vaeren, voorseyde hy, dat hy eer langh te vergheefs om eenen Priester roepen soude. 'twelck 'sdaeghs daer nae ghebeurde, als hy haestelijck stierf, eer den biecht-vader by de

handt was. Hy wierdt in't Portugies prekende van eenen Sarasijnschen edel-man, die dese taele onbekent was, volkomenlijck verstaen, waerom sich dien oock tot ons ghelooue bekeerde. Hy stierf eyndelijck nae 'tbekeeren van ontallijcke sielen, Prouinciael ouer Indien, binnen Goa, daer hem nae eene vierighe predikatie, die alle herten ontstelt hadde, sijne krachten schier al staende begauen.

Alsoo groote, oft oock meerdere, mare van heyligheyt+ghingher achter P. Cornelius Wischauen, die een Mechelaer zijnde te Louen woonde, en nu veerthien iaeren dagh en nacht een scherp hayren-kleedt op sijnen ruggh droegh, eer hy aldaer inde Societeyt van P. Faber ontfanghen wierdt. Van doen af schenen sijne deughden soo hel, dat sijn leuen by gheschrifte onder den man liep. De aenkomste ende de woon-stede van d'onse wiert hem Godtlijck veropenbaert. Sijn' ootmoedigheydt was uytstekelijck, en wierdt noch meer van Faber gheoeffent, die hem in duysent manieren proefde: onder andere, daer hy nu een beiaert man en Priester was, by een ieghelijck bekent, dede hem met den sandt-looper inde handt aende slincke sijde vanden ionghen student Strada gaen, als hy ghingh preken. Dus verweckte sijn exempel Leonardum Kesselium, Nicolaum Goudanum, en Lanoium, Danielem Parebruck, Adrianum Adriani, Maximilianum Capella, ende meer andere vande treffelijckste ionghmans der Vniuersiteyt, om hem inde Societeyt te volghen. Sijne reynigheyt heeft hy tot den eynde toe onbevleckt bewaert: waer toe hy oock elck een met sulcken ghewight van krachtighe redenen vermaende, datter ontallijcke soo in kloosters als inde wereldt de selue onderhielen. Als hy te Messinen in Sicilien Nouicie-meester was, gingh den roep achter stadt, datter noch weduwe, noch ionghe dochter (hoe houwens ghesint sy oock waren) hem

maer eens te woorde stondt, of haeren lust en verghingh, en begonst Gode in suyuerheydt te dienen. Dus gheviel het datter dry edele ionghvrouwen, die alreede verlooft waren, willende daer van eene proeue nemen, ghelijcker handt al-kaecks by hem te biechte quamen. Maer 'tiockspel verkeerde terstondt in ernst. D'eene voor ende d'andere nae, soo hy elck verboodt aen haer ghesellinne te segghen hoese ghevaren waren, veranderde op staenden voet van sin, en keerde nae huys met opset vanden Bruydegom Christo voort aen te hanghen. Dit gaf een groot gherucht inde stadt; maer noch wel soo groot 'tghene in een' ijdel-tuyte ghebeurde, die om de schoonheyt van haer ghekrolt hayr al te hoogen moedt in haren boesem voerde, noch van't suyuer oft cloosterlijc leuen en wilde verstaen. Hy en sprack haer maer eens aen, en voorseyde datse eer langh dese hooveerdigheydt in't selue hayr bekoopen soude: weynigh tijdt daer nae viel het heel uyt, en sy nu kaluwe zijnde, sagh niet schoonder, als haere schaemte met eene cloosterlijcke wiele te bedecken.

+Desen man was soo vermaert om de kracht, waer mede hy de duyuelen verdreef, dat het noodigh is gheweest (sooder van alle kanten te groote menighte van besetene menschen aenquam) om 'tghewoels ende gheruchts wille, voor+een poose-tijdts dit werck te staken. Onder vele bekeeringen, die hy door het insien vander menschen herten dede, is wel de vernaemste van dien dooden gheweest, die om de wille van eene quaede biechte door hem berispt aen sijne voeten doodt viel, ende van hem wederom ten leuen verweckt wierdt, om voortaen beter te biechten ende te leuen. P. Cornelius verscheydde eyndelijck te Loretten met soo schoonen ghelaet nae sijn' aflijuigheydt, dat ieder een uyt de ghestalte des lichaems, de heyligheydt sijner siele ghenoeghsaem speurde.

De twee Nicolai, Goudamus en Lanoius, zijn groote lichten+ van onse Societeyt in dese landen geweest. Den eersten was Pastoor te Berghen op Zoom, den anderen (die oock van den eersten tot de Religie getrocken wiert) was Canonick te Veurne, eerse het vendel vanden H. Ignatius volghden. Goudanus en hadde sijns ghelijcke niet in't predicken en disputeren teghen de ketters, waerom hy oock door versoeck van den Rooms-Coningh Ferdinandus nae Worms teghen Melanchthon ende d'andere sectarissen ghesonden wierdt. Nae dat hy te Venetien d'eerste fondamenten van 'tCollegie gheworpen hadde, soo las hy de Godtheyt inde principaelste Vniuersiteyten van Duytslandt, die hem elck om 'tstercste versochten. Den Paus Pius den IV. hadde sulcken ghevoelen van sijne deughdt ende gheleertheydt, dat hy hem als sijnen Apostolischen Ghesandt nae Schotlandt schickte, om de Coninghinne Maria Stuart ouer de doodt van haeren man Franciscus den II. Coningh van Vranckrijck te troosten, ende t'samen de Catholijcke Religie (die'r grootelijcks begonst te hellen) met sijnen ijuer eenighsins teghen den val t'ondersetten. Hy stierf in't iaer 1565. nae dat hy eenighen tijdt te Louen de H. Schriftuere uytgheleght, ende d'Academie met sijne Latijnsche vermaningen sterckelijck tot de deughdt verweckt hadde. Lanoius bediende twee-mael+ in sijnen tijdt 'tProuinciaelschap van Duytslandt, en was in sulcken achtbaerheyt by onse Patres van d'eerste generale Congregatie, dat hy oock eene stemme kreegh, om nae de doodt van Ignatius de heele Societeyt te regeren.

P. Leonardus Kesselius, die van Louen, en Daniel Parebruck,+die van Dender-monde was, ghelijckse als tweelinghen beyde op eenen dagh aen de Societeyt gheboren wierden, alsoo waerense aen malckanderen oock heel ghelijck in manieren. Leonardus was Ouerste van d'onse te Ceulen,

als hy nu eenen Religieus van eene doodtlijcke sieckte, dan eenen beseten mensch, beyde ter wijle sy hunne biechte aen hem spraken, ghenas. Hy versterckte P. Iacobum Ledesma in sijnen roep, als hy nu begonst te twijffelen, midts hy hem tweemael op de verborgen gedachten sijns herten; eens den wille Godts bequamelijck te kennen gaf, en andermael oock van sijne suyverheydt en volherdigheyt versekerde. Hy ghenoot het voordeel, dat hy den H. Ignatium in sienlijcken schijn mirakeleuselijck te Ceulen in sijne kamer moght eenen tijdt langh aenspreken, die nochtans op den seluen stondt te Roomen was. Hy droegh sijnen ijuer onder tusschen nae Nimmegen, daer't sich tot een Collegie liet aensien: dan soo hy nu d'ooghen aen de moeye van P. Canisius ghesloten hadde, soo wierdt hy vanden Magistraet, door het opruyen vanden Borgher-meester, ter stadt uyt ghesonden, uyt reden dat dese goedtvruchtighe vrouwe een huys tot wooninghe aen de Societeyt gheschoncken hadde. Doch 'tlieper al wat vremdt af met den roervinck van dit onghelijck, den welcken eer langh stierf, nae dat hy een deerlijck treur-spel in sijne twee soonen ghesien hadde, die malckanderen in een gheschil vermoordden. Eenen anderen Schepen, die de uytsprake van't ongherechtigh ballinghschap en sententie dede, kreegh eene teeringhe, en gaf ten laetsten sijnen gheest in wanhopigheydt. Leonardus verscheydde van dese wereldt binnen Ceulen, daer hy tot sijne doodt toe Rector was. Maer Daniel in Sicilien, nae dat hy in dat eylandt te Palermo, te Catania, te Montereal (daer hy 'tCollegie regeerde) ende door den heelen Mamertijnschen streeck met eenen onbluschelijcken ijuer de saligheydt der sielen vervoordert, ende den dagh van sijne doodt langh te voren wel bescheydelijck voorseydt hadde. By dese komen de twee Busaei,

Ioannes en Theodorus, Vinckius, Deckerius, Bonartius, ende die onlanghs te Roomen stierf, P. Cornelius à Lapide,+van wien Iacobus Iansonius een vermaert Doctoor van Louen plagh te segghen, dat hy eenen schat van wijsheydt ende godtvruchtigheyt was: 'twelck oock sijne menighvuldighe boecken, die hy op de heylighe Schriftuere heeft laten uytgaen, ghenoeghsaem betoonen. Item Theodorus Gerardi+eenen Amsterdammer, die, nae dat hy te Louen d'eerste eere met alle mans toestemmen (niemandt uytghenomen) inde promotie ontfanghen hadde, nae Roomen ghingh, en vanden H. Ignatius inde Societeyt aenveerdt wierdt; daer hy onder 'tbeleydt van dien grooten Doctoor Olauius soo wel inde Godtlijcke wetenschappen aennaem, datter in't heel Roomsch Seminarie niemandt met hem te verghelijcken en was. P. Laines schickte hem in't gheselschap van Pater Petrus Canisius, die als Paus-ghesandt nae Polen ghingh, om de Catholijcke Religie inden rijcksdagh aldaer te houden staen: dat hy stierf op wegh te Ween, tusschen 'tghesangh der Enghelen, van't welck hy aen Theodoricus Canisius seyde: Ick hoore der Enghelen sangh; Canisi, komt mede. Ick hoore der Enghelen sangh.

Tot noch toe de Neder-Duytsche Patres, die buyten 'slandts vande Societeyt ghebruyckt, en schier allegader gestoruen zijn: want vanden Godtsalighen Ioannes Berchmans+(wien Diest aen den wereldt, maer Roomen als eenen anderen Aloysium aen den hemel gaf) wil ick hier swijghen, om dat sijn wonderbaer leuen ende heyligheydt in onse moederlijcke taele beschreuen ouer al in handen is, waer op ick den Leser aenwijse, om dat wy de grootte van sijne deughden met dit kleyn verhael niet en souden verkorten.

Onder de ghene die den verwilderden wijngaert van

+ hun vader-landt met besonderen arbeydt bevrocht, oft met uytnemenden schijn van deughden vereert hebben, vertoont sich eerst P. Adrianus Adriani de Witte een Antwerpenaer, aen den welcken S. Ignatius om de suyuerheyt sijner siele den naem van eenen aerdschen Enghel plagh te gheuen. 'tScheen dat hy Godt tot sijnen wille hadde, om alles door 'tghebedt te verweruen. 'sDaeghs eer hy van een swaer accident ghesneden moest worden, badt hy den Heere om ghesondtheyt, ende op staenden voet hoorde eene Godtlijcke stemme, Zijt ghesondt: waer by op den seluen ooghen-blick oock ghenas. Door desen middel verloste hy een dry-iaerigh kindt van spoocksel der duyuelen, en niet langh daer nae des selfs meerder-iaerighen broeder van dierghelijcke quellinghe der swarte gheesten. Als hy ghevraeght zijnde van Adelheydis Lutens, Clarisse te Louen, hoese de duyuelen bescheeden soude, die haer sonder ophouden, nu op't doodt bedde de ghedenckenisse vande voorleden sonden met swaere bekoringhe quamen ververschen en verwijtelijck opworpen, voor andwoorde gegeuen hadde, datse die by hem seynden soude; stierf wel de goede Religieuse den seluen nacht eene gheruste doodt, maer hy moeste de ballen betaelen. Want ter seluer ure als sy verscheydde, quamen hem de duystere voghels bespringhen, ghelijck hy inden morghen-stondt aen een Susterken vertelde, die inden ingangh vande kercke tot hem quam aengheloopen, om de doodt van d'ouerledene te boodschappen. Eer dese haeren mondt konde open doen, nam haer de boodschap af, en seyde: Ick weet datse ghepasseert is; haeren doodt-strijdt hebbe ick te nacht teghen de duyuelen uytghestaen: nu ter tijdt is sy in't Vaghe-vier, dan nae dry daghen salse daer van ontslaghen worden, en ten hemel vaeren. Wat desen man inde beghinselen der Societeyt

te Louen ghedaen en gheleden, met wat eenen roem van heyligheyt en vruchten der sielen in dese Vniuersiteyt verkeert heeft, in hoe groote weerde ende achtbaerheydt hy by de Doctoren gheweest is; suldy in't eerste ende in't vierde Capitel deses Boecks vinden, daer wy den Leser henen seynden, om hem met gheene onnoodige herhalinghen te vervelen. Hy ontsliep salighlijck in den Heere te Louen in't iaer 1581. en wierdt schier vande heele Vniuersiteyt met eenen al-ghemeynen rouw uytghedraghen.

Twee iaeren voor hem stieruen ter seluer plaetse van eene+peste, die'r vele duysenden mede sleypte, den Rector van't Collegie P. Ioannes Gulielmi van Haerlem, die met Bellarminus de Godtheyt gheleert hadde, ende een man was in de Griecksche ende Hebreeuwsche taele sonderlingh ervaeren: P. Vrsmarus Goossens, die van S. Ignatius den eersten Rector van't Collegie te Praeg ghestelt wierdt, ende d'Abdije van Liessies met de gheestelijcke Exercitien soo wel oeffende: P. Reynerus Reyneri, die van onlanghs Rector t'Antwerpen, nu ballingh te Louen, de plaetse vanden ouerledenen Ouersten aldaer vulde: P. Ioannes Astensis, dien vermaerden Predikant van Antwerpen, en Belijder van Nimmeghen, den welcken nu Rector van Maestricht zijnde, de ketterije al mede verdreef, om by soo vele treffelijcke mannen sijn graf te vinden: en, die om sijnen onverghelijckelijcken ijuer teghen de ketters wel hadde mogen voor aen staen, P. Andreas Boccatius een Vries-man. Hoe moede+en mat van arbeydt desen was, hiel hy sich euen-wel altoos met broodt, slechten visch en waeter te vrede; hy en sliep noyt anders als op een berdt, ten hooghste ghebruyckte hy by wijlen wat stroys, noch dagh noch nacht iaer uyt, iaer in, en queet hy 'thayren kleedt, dat hy op sijn lijf droegh. Men heeft voor seker ghehouden, dat Godt sijne

heyligheyt met verweckinghe van eenen dooden heeft willen vereeren. Ioannes Bartel een iongh-gesel lagh nu op stroy den tweeden dagh, om daedelijck begrauen te worden, alsmen met groote verwonderinghe op eene van sijne wanghen een roodt plecksken ghewaer wierdt. Waer ouer soo P. Baccatius gheroepen, 'tlijck dede staen, ende het volck allegader met hem twee daghen in't ghebedt volherde, recht sich den dooden op, en keert nae 'tleuen. Ieder een wierdt van vervaertheyt bestaen, de welcke allenghskens tot soo veel grooter verwonderinghe quam, hoese met vremdere selsaemheden meerdere ende oogh-schijnelijcke veranderinghe in sijn leuen ende manieren van doen saghen. Daer hy te voren eenen moedtwillighen ende onghelaeten gast was, leefde nu niet alleen in alle stilte en seeghbaerheydt, maer strafte met sulck eene kracht van woorden de wulpsheyt van d'onghebondene ieught, datter niemandt aen en twijfelde, of hy en hadde in d'andere wereldt gheweest, en ghesien wat daer nae dit leuen omghingh. 'tWelck dies te stercker van alle man aenghenomen wierdt, om dat hy sedert de verrijsenisse verscheyden taelen volkomenlijck sprack, daer hy nochtans gheen' andere, als die van sijne moeder, oyt gheleert en hadde. Hy voer sterck in teghen alle vrouwachtighe Priesters, en voorseyde, dat, ghelijck Godt door gheen' andere sonde meer op de menschen vergramt en was, alsoo den tijdt aenstondt, datmen, om de weynigheyt van d'ouerblijfselen, wel alle de Gheestelijckheyt aen een tafel soude konnen setten. Maer dat P. Boccatius en sijne mede-ghesellen mannen waeren, die van Godt aen de wereldt gheiont waeren, om de duysternissen der dolinghen uyt der menschen herten te verdrijuen. Dit is dien Boccatius, van wiens onversaefden moedt in de beeldt-storminghe van Leeuwaerden, ende

onse uytseyndinghe van Antwerpen, elders ghesproken is. Nae dat hy in Pruyssen ende Neder-landt grootelijcks ghe-arbeyt hadde, en nu in plaetse vande verdiende ruste, versocht nae Indien te moghen reysen, wierdt hy van Godt tot d'eeuwighe ruste, neffens de voornoemde Patres, te Louen gheroepen.

Van ghelijcken ijuer teghen de ketters was P. Henricus+Dionysij, den Apostel (soo sy hem noemden) van Maestricht. Desen, hoe wel van Nimmeghen geboortigh, preeckte in't Hoogh-duyts te Ceulen, met grooten toe-loop inden Dom, en las inde selue stadt de Theologie, inde welcke Doctoor zijnde, wierdt hy met hoffelijcke cerimonien Rectoor vande Vniuersiteyt te Dilingen ghestelt. Maer verliet dese weerdigheydt, en quam te Maestricht in Duc d'Alues tijden, van wien hy oock belet wierdt, om met den Cardinael Hosius (die sterck om hem aenhiel) nae Pruyssen te gaen. Dit is den eenighen Iesuit, diemen weet dat Duc d'Alue besinde, en dit noch meer uyt eygene bate, als uyt liefde: mits hy seyde, dat hy sich van de stadt meer met eenen P. Dionysij, als met het heel garnisoen versekerde: in sulcken achte was hy by d'inwoonders. Hy donderde soo heftigh teghen de ketters in sijne predikatien, dat hy om d'enghde der kercken, ghenoodsaeckt wierdt onder den blaeuwen hemel te preken, daer hy nae en wederom vanden stoel tusschen een rot ghewapende kool-draghers gheleydt wierdt, die altoos bereydt waeren, teghen den op-loop der Geusen, om 'tleuen voor hunnen Apostel, met vergietinghe des bloedts, by te setten. Hem borste een' adere door 'tgheweldt van prediken, waer van soo hy de teeringhe laedde, en dieshaluen daghelijcks totter doodt toe gheyten melck dronck, dat hem een stom-gheborene ionghe-dochter aenbraght; heeft aen dese sijne wel-doenster eene mira-

keleuse danckbaerheyt bewesen, als hy met groot licht omschenen, de selue nae sijn' aflijuigheyt is komen besoecken, ende 'tvry ghebruyck haerder tonghe met bescheydelijcke sprake ghegheuen heeft. Eene seldsaeme sake ghebeurde twee iaeren nae sijne doodt, als Nicolaus Stratius den Deken van S. Seruaes stierf. Sy waren't eens gheweest alsse noch beyde leefden, datse doodt in een graf by den anderen ligghen souden. Dus alsmen voor den laetst-ghestoruen Stratius 'tgraf soude gaen maken, heeftmen 'tselue, eerder iemandt de handt aen stack, niet alleenlijck open ghevonden, maer oock de kiste van P. Dionysij iuyst soo veel vande plaetse verschouen, datter die van sijnen vriendt konde neffens ligghen. De heele stadt was ghetuyghe van dese wondernisse, en schreefse de heyligheyt van haeren Apostel toe.

Wy naerderen allenghskens tot onse kennisse, om van de mannen te spreken, welcker deughden ende heyligheyt+wy voor onse ooghen ghesien hebben. P. Franciscus Costerus, van Mechelen gheboren, was den laetsten van alle de Neder-landers, die met onse H. Vader Ignatius te Roomen verkeert hadden, ende ouer twintigh iaeren te Brussel stierf. Wat al wercks en heeft hy niet t'samen op eenen tijdt omhelst, ende loffelijck uytghevoert? hy was Prouinciael, eerst vanden Rhijn-stroom, nae der handt tweemael van dese Neder-landen: welcken tijdt gheduerende, soo preeckte hy dickwils drymael 'sdaeghs, en hoorde onvermoeyelijck biechte, en schreef menighte van boecken, en disputeerde daeghelijcks met de ketters: en dit al onvermindert, en ghingh noyt sonder hayren kleedt, oft en liet achter sijne menighvuldighe disciplinen. Gheene sorghe en heeft oyt sijnen ghewoonlijcken slaep benomen, gheene vermoeytheyt den seluen oyt bouen de ghesette ure van opstaen verlenght; al en was hy oock maer, uyt reden van

beletselen, inden midden-nacht nae sijne ruste ghegaen: soo gheset was hy van ghemoedt, soo puntigh in sijnen reghel. Hy plagh te segghen, dat hem sijn' ouders van ionghs af aende Moeder Godts opghedraghen hadden, waer uyt sijn' uytstekelijcke ghesintheyt tot de selue sproot, die hem dreef om d'eerste Sodaliteyten in sijne Prouincien op te rechten, ende haere eere nae vermoghen ouer al te verbreyden. Den loon van sijne liefde tot de suyuere Maghet ende Moeder, schijnt dat sijne reynigheyt gheweest is, die hy soo onbevleckt tot den uytersten ouderdom van acht-en-tachtentigh iaeren bewaert heeft, dat hy, nae sijn eyghen belijden, sijn heel leuen langh niet een' ontstellinghe der natuere, iae niet een' onkuysche ghedachte en ghevoelde. 'tWelck dies te meer staet te verwonderen, om dat hy tusschen soo veel reysens en rotsens, soo veel wakens en brakens, soo veel schrijuens en vrijuens, in allen dien tijdt niet eenen onghesonden dagh ghehadt en heeft. Als hy sijn leuen nu ten eynde sagh gaen, en van iemandt der omstaenders ghevraeght wierdt, of hy oock ghewilligh stierf, andwoordde hy met den H. Ambrosius: Ick hebbe soo gheleeft, dat ick my dies niet en hoeue te schaemen; te steruen en vreese ick niet, want ick eenen goedertieren Heere hebbe. Men las hem tot sijnen troost den neghentighsten Psalm van Dauid, wiens veerskens allegader soo hy beleedt dat tot een toe in hem volbraght waeren, ghekomen zijnde tot het laetste: Met langhheyt der daghen sal ick hem vervullen, en hem vertoonen mijne saligheyt: 'tEerste deel, seyde hy, nu soo verre bouen de tachtentigh zijnde, is my al mede gheworden; het ander verwachte ick vanden Heere. Waer op als hy tot eene vaste hope sijner saligheyt verweckt wierdt, seyde hy met een bly ghemoedt dat hy gheenssins daer aen en twijfelde. Dus betaelde hy te Brussel de schult der sterffelijckheyt uyt laute-

ren ouderdom aen de natuere, nae dat hy seuen-en-sestigh iaeren met sulcken naem van heyligheydt inde Societeyt gheleeft hadde, datter oock heele cloosters hunne roosen-hoeykens en medalien naemaels sonden, om aen sijn doodt lichaem tot bewijs van eerbiedinghe, te strijcken.

+'tSelue Collegie van Brussel sondt in korten tusschen-loop van tijden P. Thomam Saillium nae den hemel, eenen man dien 'theel Hof, daer hy biecht-vader van was, niet anders als Den heylighen Pater en noemde. Hy hadde voor desen eenen ongheloouelijcken arbeydt in Moscouien uytghestaen, als hy dagh ende nacht in duysent perijckelen sijns leuens tusschen bosch-roouers ende straet-schenders, elf maenden langh sonder eens uyt sijne kleederen te gaen, de woeste wildernissen door-liep, om dit onghemaniert volck door de wetten Christi te fatsoeneren. D'onghesondtheydt, die hyer haelde, gaf oorsake aen sijne wederkomste in't vaderlandt, daer hy biecht-vader vanden Prince van Parme zijnde, de Missie van 't legher instelde, ende neffens de selue 'tCollegie van Brussel vele iaeren regeerde. Nae d'aflijuigheydt vanden Prince (aen wien hy d'ooghen binnen Atrecht sloot) als nu de landen aen den Archshertoghe Albertus by houwelijck toequamen, is hy van desen met den Admirante nae den Keyser, den Coningh van Polen, ende den Archshertoghe Ferdinandus (die naemaels oock Keyser den tweeden van dien naem wierdt) ghesonden. Eenighe iaeren daer nae wierdt hy nae Parijs van den seluen gheschickt, in't gheselschap vande ghesanten die derwaerts ghinghen, om den peys tusschen de twee kroonen Spaignen en Vranckrijck te treffen. Hy las daghelijcks bouen de groote Ghetijden noch die van Onse Lieue Vrouwe, wiens uytnemenden dienaer hy was. Noyt en ghingh hy ten huyse uyt, of hy en eyschte van haer de benedictie

door eenen kus van haer beeldt, noyt en verlieper dagh of hy las haer een roosen-hoeyken op sijne bloote knien; noyt, of hy en keerde sich (waer hy oock was buyten 'slandts, oft in't legher) met een besonder ghebedt nae Onse Lieue Vrouwe van Hal. Als hy eens op sekeren tijdt in doodts noodt was, om de menighte van 't bloedt, dat hem uyt een gheborsten' adere af-liep, dede hy eene belofte ter eere van Onse Lieue Vrouwe van Scherpen-heuuel, en sagh de heylighe Moeder tot hem komen, die inde teghenwoordigheyt van S. Barbara aen Christus haeren sone seyde: Laeten wy desen onsen dienaer noch eenen tijdt langh leuen. Hy sliep menighmael op de harde aerde, met een hayren kleedt op sijnen ruggh, ende een scherp-puntigh kruys op sijn borst. Allen sijnen leghen tijdt, besonder 'ssondaeghs en 'sheylighs-daeghs, besteedde hy in't ghebedt: om 't welck aendachtelijck te moghen doen, oeffende hy sich ghestadigh inde deught van maetigheydt en soberheydt. Hy voorsagh ende voorseyde sijne doodt, die hy schier aen den autaer in't Hof nae de H. Communie stierf: doch hadde soo veel respijts, datmen hem t'huys droegh; 'tghene hy op d'Infante versocht, die anderssins gheerne ghesien hadde, dat hy sijnen salighen gheest inde teghenwoordigheydt der Houelinghen aen Godt wederom ghegheuen hadde.

P. Ioannes Hamelius, en P. Leonardus Lessius waeren met+een gelijck accoord van deughdtsaemheyt en geleertheyt in de professie vande Godtheyt te Louen ghepaert; maer wierden gescheyden, als Ioannes de behaelijcke sieckte by eenen krancken vattede, dien hy inde peste bystondt, ende korts daer nae verscheydde; als hy te voren sijnen goeden Engel aen't voeten-eynde hadde sien staen. Hy was van Brusselsche ouders in Zeelandt gheboren; maer Leonardus van+Brecht, een dorp in Brabandt, leefde nae hem langhe iae-

ren, ende scheen uyt de heele wereldt door met sijn diepsinnigh ende nochtans klaer verstandt: 'twelck niet alleen dickwils vanden Prince der landen Albertus in verscheyden swaere saken, maer ouer al van Cardinaelen, Bischoppen ende gheleerde mannen raedt ghevraeght wierdt. Den Paus Paulus den V. hebbende sijnen boeck vande Pauselijcke maght ghelesen: Dit is, seyde hy, den man die sijnen vijandt vanght. Wederom als hem een seker Auteur De Iustitia & Iure aenghepresen wierdt, sloegh hy sijne handt op Lessius die voor hem lagh, en seyde, Desen heeft het punt ghetroffen. Hy wierdt van P. Laurentius Norwegus (diemen den Vischer der sielen noemde) tot de Societeyt ghetrocken, als hy nu d'eerste plaetse onder de ghemeesterde inde Philosophie bekomen hadde. Sijn leuen en is anders niet als een gheduerigh studeren en bidden gheweest, soo langh als het de swackheydt toeliet, die hy met weynigh voedtsels tusschen vele sieckten in een uytghemerghelt lichaem seer soberlijck onderhiel. De dry laetste iaeren, als hy swaerlijck vanden steen ghepijnight wierdt, braght hy schier in enckel ghebedt en toesuchtinghe tot Godt ouer: in den welcken hy, buyten alle verlichtinghe van Medicijnen, sijnen troost nu alleen totter doodt toe vondt. Soo verduldigh als hy in sijne pijnen en sieckten was, soo langh-moedigh ende vreedsaem was hy oock in alle vervolginghen gheweest, die teghen sijne leeringhe opstonden: noyt en hoordemen een toornigh oft auerechts woordt uyt sijnen mondt teghen partije gaen, iae verschoonde de selue allessins, en socht het onghelijck dat hyer af ontfongh, met eere en ghedienstigheydt te verghelden. Euen-eens ghelijckmen noch heden-sdaeghs nae sijne doodt siet, dat hy d'ongunste van sommighe, die sijne leeringhe op een nieuw gaen laken, met weldaeden ende wondere wercken, die

met grooten roem van sijne heyligheydt onder den man ghestroydt worden, schijnt te betaelen.

P. Martinus Antonius Delrio, ende P. Carolus Scribani+waeren den eenen van Spaensche, den anderen van Italiaensche af-komste: den desen te Brussel, den dien t'Antwerpen, ende van deghelijcke ouders gheboren, en malckanderen in kloeckheydt ende oeffeninghe van verstanden seer ghelijck; behoudelijck dat sich Scribani, om der regeringhe wille, die hy seuen-en-twintigh iaeren langh, soo Prouinciael als Rector t'Antwerpen ende te Brussel achtergaens bediende, meer tot d'uytwendighe bekommeringhe begheuen moest; maer Delrio gheduerigher aen de studien by de boecken bleef: daer hy van ionghs af sulcken ijuer toe hadde, dat den gheleerden Lipsius van hem ghetuyghde, van niemandt sijns ghelijcks oyt ghelesen, ghehoort, oft verstaen te hebben, die'r soo vele met aendacht doorloopen hadde, waerom den seluen hem oock 'tMirakel van sijnen tijdt plagh te noemen. Ten een-en-twintigh iaeren begonst hy boecken te schrijuen, en wierdt soo vroegh Raedts-heere van Brabandt ghemaeckt, dat hy oock voor d'acht-en-twintigh des Coninghs Fiscael was, ende by wijlen de plaetse vanden Cancellier hiel. Onder 'tdecksel van met den Coningh ouer ghewightighe saken te handelen, kreegh hy vanden Prince van Parme verlof, om nae Spaignen te reysen, daer hy sijn afscheydt vande wereldt nam, ende begaf sich tot den dienst Godts inde Societeyt: in de welcke hy vele iaeren te Luyck, te Douay, te Gratz, te Salamanca, maer sonderlingh te Louen, met preken, ende de Godtheyt te leeren, ouerghebraght heeft; tot dat hy eyndelijck in't iaer acht vanden steen ouerwonnen, sijnen gheest gaf, dry iaeren omtrent nae dat sijnen grooten vriendt Lipsius (dien hy met sijne kraghtighe brieuen uyt

Hollandt nae Brabandt ghetrocken hadde) voorgegaen was.

+Maer Scribani leefde tot het iaer neghen-en-twintigh, en spreyde middeler tijdt den roem van sijnen grooten moedt ende vromigheydt door heel Europen tot Princen ende Cardinaelen, tot Keur-vorsten ende Coninghen, tot Keysers ende Pausen toe, die hem menighweruen met hunne brieuen vereerden, ende tot onderhoudinghe van eene ghemeynsaeme vriendtschap seer hertelijck noodden. Dry dinghen, die anderssins noode paeren, hadde hy t'samen ghevoeght, een grootheydt van herten met diepe oodtmoedigheydt, ontsagghelijcke achtbaerheydt met spraecksaeme ghemeynsaemheydt, gheduerighe bekommeringhen met onverbrokene inghekeertheydt des gheests. Hier by was hy met een ongheloouelijck betrouwen op Godt begaeft, waer mede hy sich derrede d'alderswaerste saken onderwinden, ende sonder schijn van menschelijcke hulpe gheluckighlijck uytvoeren. Meer als eens heeft hy door sijn ghebedt iuyst soo vele aelmoessen ontfanghen, als hem op den seluen dagh oft tot betaelinge vande praemende schulden, oft tot onderhoudt van 't huys noodtwendigh waeren. Hy was in sulcken weerde by den Keyser Ferdinandus den II. dat desen van alle Nederlanders, die hem quamen groeten, nae sijne ghesondtheydt vraeghde, en soude hem nae Duytslandt gheroepen hebben, indien hem Nederlandt hadde willen deruen. Den Coningh van Spaignen beklaeghde sich (sijns aengaende) ouer twee saken: d'eerste, dat de beraedighe wijsheydt van Scribani soo verre van hem in Nederlandt gheleghen was; de tweede, dat hy de gheheymenissen van sijnen Politicus Christianus in't licht hadde doen uytgaen, die hy wel ghewenscht hadde alleen te weten. Henricus den IV. Coningh van Vranckrijck, in plaetse van sijn Amphitheatrum honoris te branden, daer

hem onse vijanden toe opslockten, gaf hem met opene brieuen d'eere van sijnen borgher en naturel van Vranckrijck te zijn. Den Apostolischen Nuntius Carafa quam tot gheen ander eynde uyt Duytslandt, als om hem te besoecken. Hoe loffelijck plegen den Archshertoghe Albertus, den Beyer-vorst Maximilianus, den Hertoghe van Nieuwburgh Wolfgangus Gulielmus van hem te sprken? hoe dickwils wierdt hy vanden Cardinael de la Cuena, ende den Marquis Spinola, oock op eenen dagh, iae inden nacht selue, om raedt van ghewightighe saken besocht? wat eenen toeloop wasser daghelijcks tot hem van Heeren, Princen en Princessen, om hunne gheschillen neder te legghen? 'tGhebeurde eens dat hy binnen den tijdt van veerthien daghen dertigh processen tusschen Princelijcke huysen nederleghde. hy scheen geboren te zijn om alle gheschillen tot een goedt accoordt te brenghen, oock wierdt van alle kanten versocht om den goeden-man te zijn, en peys te maken. Buyten eene reyse, als hem d'Infante Isabella dede roepen, en stelde hy noyt sijnen voet in't Hof, en niet-te-min liepen hem alle houelingen nae, om sijnen raedt te ghenieten. Hoe hy d'eere meer vloodt, hoese hem meer socht, al euen eens ghelijck de schaduwe, volght ghyse nae, soo ontlooptse v, ontloopt ghyse, soo volghtse v nae. De moghende vrienden toonden hunne gheneghentheydt, nu om hem Bischop, dan om Cardinael te maken; maer alsse daghen met wat eene vervremtheyt hy sulcks verwierp, uyt vreese van voordere vijandtschap, lieten hun opstel en ghedachten varen. Tusschen alle beletselen die hem t'alle kanten ouervielen, en liet hy noch de penne varen om verscheyden boecken te schrijuen, noch sijne ghewoonelijcke ghebeden en sacrificien der Misse; gheduerende de welcke scheen sijn herte van teere deuotie in traenen te smilten. Hy sleypte eene langhduerighe sieckte dry

iaeren voor sijne doodt: waer by soo d'Infante verstondt datter een pleuris toegheslaghen was, sondtse metter haest iemandt met een poeyerken daer haeren vader Philippus den II. wel eertijdts in ghelijcken gheval bate by ghevonden hadde. Dan het quam al te laet, als hy nu deser wereldt op S. Ians-dagh den 24. Iunij was ouerleden; nae dat hy sijne aenstaende doodt eenigen tijdt te voren aen d'een en d'ander voorseydt hadde. Hy seyde (soo't scheen) iockswijse aen Pater Philippus Bultinck die hem quam groeten, om nae Mechelen te verreysen, VVel aen Pater, wy moeten t'samen nae den hemel gaen; doch het woort greep stadt: want als ettelijcke maenden daer nae te Mechelen gheboodtschapt wierdt dat P. Scribani 'sdaeghs te voren verscheyden was, soo seyde den Pater: VVel hoe? ick moest mede steruen. Nauwelijck hadde hy soo luttel woorden voortghebraght, of hem berste een' adere in't lijf, en gaf sulcken ouervloedighen bloedt ouer, dat hy schier voor 'tontfanghen des heyligen Oliesels noch daer in versmachtede. Desghelijcks ghebeurde met de Marquise de S. Remy, aen de welcke hy tot troost van haer lijden, datse hem t'Antwerpen klaeghde, het aenstaende eynde met dese woorden te kennen gaf: Ick sal haest voorgaen, en binnen ses weken suldy my volghen. Effen soo is't gheschiedt. Sy gaet wel te passie nae Dixmuyden in Vlaenderen, en wort daer sieck: noch en wasser gheen achterdencken van steruen; dan alsoo haest de tijdinge quam dat P. Scribani ghepasseert was, soo keerde sy haer tot den Pensionaris der stede die'r by stondt, en seyde: Nu is't doch met my ghedaen: want P. Schribani en heeft my niet meer als ses weken leuens nae sijne doodt ghegheuen. Dus ghingh sy haer stellen om te steruen, en verscheydde iuyst op't eyndeken vande ses weken, ghelijck het voorseydt was.

Bouen de voornoemde Patres zijnder verscheyden an-

dere gheweest, die met het licht van hunne deughden en +ouertreffelijcke daden, als oock met gheleertheyt, onse Prouincie beschenen en vereert hebben, dan den noodt dwinght my (om den Leser niet te vervelen) dese allegader onder eenen register te stellen, ende alleen by aenwijsinghe, teghen de verghetelijckheydt vanden al-bederuenden tijdt, voor te houden. Wat mannen en zijn niet gheweest Pater Franciscus Aguillon, Nicolaus Romaeus, Adrianus Mangotius, Heribertus Rosweydus, AEgidius de Coningh, Iacobus Tirinus, Andreas Schottus, Ioannes Dauid, Arnoldus Cathius, Theodorus Peltanus, Ioannes de Gouda, Martinus Bresserus, Hermannus Hugo, Bernardus Bauhusius, Antonius Sucquet, Iacobus Stratius, allegader door hunne schriften en boecken wijt-beroemt? Wat ijueraers der sielen en werck-lieden waeren Pater Gulielmus Leonius, Cornelius Duystius, Florentius Bouckhorst, Adrianus Arboreus, Ludouicus Makeblijde, Gulielmus Buuet, Petrus Maillart, Gulielmus de Pretere? Van desen seyde immers den Bischop van Antwerpen Ioannes Malderus, als hy sijne doodt verstondt, dat de heylighe Kercke eenen Apostolijcken werck-man verloren hadde. Wat eene wijse ende beraedighe Ouersten hebben wy ghehadt in P. Gulielmus Veranneman, Franciscus Pratanus, Iacobus de Codt, AEgidius Bauarius, Marcus van Doorne, Ioannes Wintershouen, Gulielmus Bouters, en meer andere, die ick om de kortheydt nu moet voor-by gaen, om desen boeck ten langhen laetsten met eenighe loffelijcke ghetuyghenissen te sluyten, die ouer onse Nederlandtsche Societeyt uyt den onberispelijcken mondt van aensienlijcke en gheloofweerdighe+ persoonen ghegaen zijn.

Den Paus Pius den IV. om te toonen in wat een' achtinghe hy de Nederlandtsche Prouincie van onse Societeyt en

+haere diensten hadde, diese aen de H. Kercke inde bekeeringhe der ketteren en verbeteringhe der Catholijcken dede, sondt een' uytdruckelijcke Bulle aen den Cardinael Granuel, waer mede hy hem de selue wel hertelijc beval; ende om onse achtbaerheyt by groot en kleyn noch meer te verstercken, koos P. Nicolaum Goudanum voor sijnen Apostolijcken Nuntius, om de Bischoppen van Schotlandt, ende de Coninghinne Maria in sijnen naem te gaen besoecken, ende in't stuck der vervallende Religie ten besten te raeden. Van wat ghevoelen Clemens den VIII. ouer onsen ijuer gheweest is, blijckt ghenoeghsaem uyt de Missie van Hollandt, die hy ons bouen andere toeschickte, om d'ouerbleuelinghen van't verstroyde Israel aldaer te vergaderen, ende d'afghewekene ketters tot den rechten wegh te brenghen. Den+Cardinael Groesbeeck plagh onse Patres van Louen dickwils in sijn Bischdom van Luyck te nooden, en de selue als Enghelen Godts t'ontfanghen. Niet min en deden sijne voor-saeten Georgius ab Austria, en Robertus van Berghen: waer van desen soo hertelijck teghen die van Louen schreef, die onse diensten trachteden te verhinderen.

+'tMeeste deel vande Bischoppen des landts wat eene ghesintheydt en hebbense niet t'onswaerts betoont? Laeuinus Torrentius Bischop van Antwerpen fondeerde ons Collegie te Louen, ten eynde wy aldaer de Philosophie souden leeren, en nam Godt tot ghetuyghe dat hy gheen beter werck en konde doen, als dit, om d'Vniuersiteyt te vervoorderen. Hy schreef dieshaluen eenen stercken brief aen die't hem wilden beletten; inden welcken hy ons noemt mannen van de heylige Societeyt, door welcker scholen de heele werelt, en naementlijck dese Prouincien, groote deughdt ontfanghen sullen. Den ijuer van onse werck-lieden t'Antwerpen hadde ganschelijck 'therte van desen Prelaet ghewonnen,

als hy 'tgroot ghetal der ketteren sagh, die hy iaerlijcks, door ons toedoen, tot de kudde Christi braght. Deser wierdender wel seuen duysent op de vier laetste iaeren sijns Bischdoms ghetelt, hoe vele moetender dan in vorighe tijden bekeert zijn gheweest? Die den mijter nae hem droeghen Ioannes Miraeus, en Ioannes Malderus, beherteden ons beyde insghelijcks, den desen oock met eene vaderlijcke ghesintheydt, die haer totter doodt toe, ten tijde van twee-en-twintigh iaeren, bestreckte? Iacobus à Castro Bischop van Roermonde nae dat hy de Societeyt eens ghekent heeft, en dede niet sonder haren raedt, en ghebruycktese seuen-en-twintigh iaeren soo buyten als binnen, om sijn' ondersaten te helpen, iae oock om sijne biechte te hooren; 'twelck noch meer andere Bischoppen doen. Hy quam menighe reysen te voet nae ons Collegie ghewandelt, om van eenighe gheschillen des gheloofs, oft ghevallen der conscientie, met de Patres te handelen. Hoe Gisbertus Masius den Bischop van 'sHertoghen-bosch de Societeyt gheacht heeft, gheeft niet alleen sijne vriendelijcke en gast-baere onthaelinghe te kennen, met de welcke hy ons in sijn huys ontfanghen heeft, maer oock de predikatie, die hy op de feeste van onses H. Vaders beatificatie dede: als hy sijne natuerlijcke welsprekentheyt soo ruym en wijdt tot lof vande Societeyt liet uytloopen, datter sommighe onghesinde uyt afgunstigheyt hen dies belghden, en wel derreden op stoel teghen hunnen eyghen Bischop daer om uytvallen. Sijnen naevolgher Soesius volghde al de selue voet-stappen. Den Bischop van Brugghe Remigius Druitius seyde aen de Heeren vande stadt, quam het op d'onkosten en het onderhoudt vande Societeyt aen, dat hy lieuer selue de stadt ruymen soude, als toelaeten dat het Collegie daerom soude achterblijuen. Maer Matthias Lamberti, die nae hem den staf voerde, al

en was hy ons gheen vriendt in sijn leuen, op sijn doodt-bedde nochtans (als wanneer de straelen van d'aenstaende eeuwigheyt de waerheyt van alle dinghen wat klaerder voor ooghen stellen) dede ons by hem roepen, en sprack aen eenen van onse Patres de generaele biechte van sijn gansch leuenk, en maeckte ons een' eeuwighe aelmoesse. In ghelijcker maniere ghingh het schier met den Bischop van Ghendt Carolus Masius, wiens niet alleen suchtende stemme van alle d'omstaenders in sijn' uyterste gehoordt wierdt, dat hy de Societeyt soo spaede ghekent en bemindt hadde, maer bouen dien oock eene bescheydelijcke belofte die hy aen Godt dede, vande Societeyt, indien hy hem spaerde, aldaer te fonderen. Wat herte ons ghedraghen hebben Martinus Rithouius, Petrus Simonis, Antonius Hennin, Georgius Chamberlain Bischoppen van Ipren, wijsen hunne weldaeden ende aelmoessen uyt, met de welcke sy de Societeyt mildelijck beghift hebben. Vande leuende en laet hunne heuscheyt niet toe dat wy spreken.

+Onder d'Abten, die allessins hunne gheneghentheyt tot ons met loffelijcke ghetuyghenisse van hun ghevoelen verklaert hebben, is ghelijck den eersten, alsoo niet den minsten, Ludouicus Blosius den Prelaet van Liessies gheweest. Hy hadde inden President Viglius eenighe teeckenen van afkeer teghen ons bemerckt, dus schreef hy aen hem eenen lustighen brief, waer in hy de Societeyt alsoo voor stondt, dat hy de selue niet alleen noemde de laetste Orden van Godt tot saeligheyt van vele menschen inde H. Kercke inghestelt, maer seer nut tot het wel-vaeren van dese landen. Hy voeghde daer by sijne vreese, met de welcke hy sorghde dat het landt soodanige werck-lieden noch niet verdient en hadde; welcker vruchten en wondere daeden Spaignen, Italien, Portugael, Duytslandt en Indien soo ouervloedigh-

lijck ghenoten. Daerom badt hem, dat hy niet voorder teghen Godt en sijne conscientie strijden en wilde, maer, om den oppersten Heere te behaeghen, de Societeyt nae vermogen aenden Keyser ende de Coninghinne sijne suster beuelen. 'tSelue ghevoelen hadde vande Societeyt den laetst-ouerleden Prelaet vande selue Abdije Antonius van Winghe, den welcken dieshaluen niet alleenlijck in alle sijne Monicken eene besondere liefde tot onse Orden inghestort, maer bouen dien oock gheene beleeftheyt oft mildtheyt onder sich ghelaeten en heeft, om ons in alle gheleghentheyt soo met woorden als met wercken te helpen. Den Prelaet van Duynen Adrianus Cancellier en konde sich met ons gheselschap niet versaeden. Hy plagh te segghen dat de Societeyt van Godt inde wereldt ghestelt was om de sielen te regeren: waerom hy oock uyt liefde van sijn vader-landt by die van Duynkercken daer hy gheboren was, sterckelijck aenhiel, datse ons binnen hunne stadt tot seker welvaerten vande ghemeynte ontfanghen souden.

Verscheyden Doctoors van Louen, naementlijck Ruardus+Tapperus, en Adrianus Brouwerhauius, hebben met hunne lof-redenen sulcken ghewight aen onse instellinghe ende oeffeninghen gegheuen, dat wy hen danck weten van vele aenkomelinghen die'r de Societeyt om aenveert hebben. Ruardus, die Cancellier vande Vniuersiteyt verweckt hadde, om de ketterijen te vernielen, ende de vervallene Christelijcke godtvruchtigheyt ouer al door sermoonen, scholen en catechismussen weder op te rechten: in welckes ghevolgh het niet te verwonderen en viel, datse ouer al door het ingheuen van Satan met laster en quaetwilligheyt bevochten wierdt. Adrianus strafte d'ouders die hunne kinders van ons aftrocken, en seyde, dat onse instellinghe heel Apo-

stolijck was, om den ghebannen tucht wederom in te brenghen, ende op sijne versche voeten te setten. Ouersulcks datse oft ons niet en kenden, oft aenden heylighen Gheest wederstonden die ons partije vielen. d'Vniuersiteyt selue wat een heelijck ghetuyghen gafse van ons aen Vrouwe Marie, als sy haer aduijs op d'aenneminghe der Societeyt in dese landen vraeghde? D'instellinghe der Societeyt (soo luyden de woorden) is godtvruchtigh ende heyligh, noch daer en wordt in haere priuilegien, Bullen, manieren van doen, oft handel iet ghevonden, dat niet nut en profijtelijck en is aende heele H. Kercke, en sonderlingh aen Neder-Duytslandt. Haere Patres hebben tot noch toe met groote vrucht, ende seer goedt exempel van een ghestichtigh leuen onder de Christ-gheloouighe verkeert.

+Vande Religieusen magh men dit in't ghemeyn segghen, schoon datter sommighe in't besonder uyt eenen onbescheyden ijuer smaddigh vande Societeyt spreken en preken, den meesten nochtans en beraedighsten hoop draeghen ons goedt herte, en hebben groot ghevoelen vande Societeyt, in welcker scholen sy voor 'tmeerder deel opghequeeckt zijn, ende den sin tot den Gheestelijcken staet ghehaelt hebben. Immers de vier Biddende Ordens van Ipren ghedroeghen't eenpaerlijck onder malckanderen, datter niemandt van henlieden voortaen onghestraft qualijck vande Societeyt spreken en soude. Pipinus oock, een ouertreffelijck man uyt der Predick-heeren Orden (die Vicaris van Granuel in't Archsbischdom van Mechelen was) als hy verstondt datter sommighe vande sijne qualijck vande Societeyt onderrecht waeren, en versmaedelijck spraken, Laeten wy oock, seyde hy aen henlieden, mede-ghesellen Iesv leuen, ende die Patres niet laken, welcker voet-stappen te volghen ons meerder' eere sal wesen, als die te lasteren.

De wereldtsche Heeren hebben immers noch alsoo loffelijck+ met een groot ghevoelen van onse Religie ghesproken. Nae dat Philippus den II. de Societeyt eens ghekent ende in Nederlandt ontfanghen heeft, hoe vele Collegien heeft hy ons ouer al ghesticht? Hoe hertelijck tot onsen voordeele aen sijnen President ende Raeden deser landen gheschreuen? hoe hooghlijck aenden Prince van Parme bevolen, dat hy ons allessins van noodigh onder-houdt voorsien soude? Doch den willighen was haest ghetrocken, die van sijnen eyghen kant uyt een' inghesoghene liefde van sijne moeder Me Vrouwe van Parme tot ons soo ghedreuen wierdt, dat hy den Coningh ingaf in plaetse van casteelen, Collegien der Societeyt aende groote steden te gheuen, die de selue meer dan alle de garnisoenen versekeren souden. Dus als hy Ipren en Maestricht innam, seyde hy, dat hy de pene der casteelen diese met haere wederwilligheyt verdient hadde, in Collegien vande Societeyt Iesv veranderde.

Onsen Prince Albertus hadde wel altoos een groot ghevoelen+vande Societeyt ghehadt, dan hy en heeft het noyt bescheydelijcker verklaert, als nae de brieuen die den Archs-hertoghe Leopoldus tot onsen lof aen hem sondt: want hy doen in deser voeghen andwoordde: 'tIs waerlijck ghewis, dat de Societeyt aende Kercke Godts ende onse Catholijcke Religie, voor de welcke sy noch moeyte noch leuen en spaert, seer profijtelijck is, ende de selue allessins door de gansche wereldt verbreyt ende oprecht. Daerom is't billigh dat alle Princen en Catholijcke volcken de goede diensten vande selue erkennen. VVat ons belanght, wy hebben te dier oorsake de Societeyt altoos behert, noch en sullen in volghenden tijden iet naelaeten dat tot haeren wasdom oft bescherminghe moght dienen. Iae en sullen't onder ons niet laeten om met ernst en sorghvuldigheyt nae vermoghen de selue Socie-

teyt, die V. Hoogheyt soo vriendelijck en ghetrouwelijck aen ons beveelt, de vruchten van haere ghebiedenisse te doen ghenieten.

Alsoo ghewightigh waeren bykans sijne woorden, die hy aen Graef Herman vanden Berghe ouer d'oprechtinghe van't Collegie van Roermonde schreef, segghende dat hy dese sake ten hooghsten ter herten trock, om d'uytnemende vruchten die hy daer van ter eere Godts in alle d'omligghende steden, en naementlijck te Venloo, verwachtede. Niet min (hoe wel met weynigher woorden) en begreep d'Infante in haeren brief aenden Bischop aldaer gheschreuen: Ghy zijt, seyde sy, een oogh-ghetuyghe vande groote vrucht, die de Patres vande Societeyt ghedaen hebben, en noch doen. Aen dese twee Princen van hoogher ghedenckenisse weten wy danck, dat de Societeyt in Duyts-Nederlandt in korten tijdt soo gheluckighlijck aenghenomen heeft: waer toe sy oock hunne miltheyt soo ruym lieten uytschijnen, dat wy bouen de hondert duysent ducaeten aelmoessen in verscheyden plaetsen en gheleghentheden vande selue ghenoten hebben.

+Anderen edeldom van minderen slagh en magh ick hier niet melden: daer en ware gheen eynde, dat ick aenden Commandeur Requesens, den Graue van Fuentes, den Admirante van Aragon, de Marquisen Spinola ende Aytona komen wilde. Desen laetsten en vermijdde sich niet voor Schencken-schans aen eenen Pater te segghen, als hy hem ontraede, om de wille vanden behaelijcken stanck, in't gasthuys daer hy besigh was, te komen, dat hy hem niet beter en kende als eenen Priester vande Societeyt: daer hem desen verstoutede te gaen, dat hy daer oock wel moght volghen. Voorder soo sprack hy soo loffelijck van onse legher-missie, dat den Prince Cardinael de selue niet alleen op 'thooghste behert, maer oock mondelijck voor sijne houelinghen en krijghs-officieren, en schriftelijck met uytdruckelijcke brieuen

aen sijnen Heer broeder den Coningh ghepresen heeft.

Onder die vanden tabbaert, heeft den President Pamele+in onser liefde uytghesteken: hy ende den Prince van Parme schenen ouer handt te strijden, wieder van beyde de Societeyt oft meer prijsen, oft meer voorderen soude: soo nut, iae noodigh achteden sy die tot de bewaernisse van't landt en vande Religie. Wat sal ick vande Magistraeten der steden segghen? Die van Ghendt hadden eenen verdraeyden windt (men weet niet van waer) ghevat, dat onsen Generael P. Claudius onse Patres van daer wilde nemen, dus schreuense aen hem, en baden allegader uyt eenen mondt door 'tbloedt Iesv Christi, dat hy sulcks niet doen oft ghehenghen en wilde, maer veel meer de Societeyt by henlieden tot troost en gheestelijcken voortgangh der borgherije staepelen ende bevestighen, ter wijle sy doch met soo groote vrucht onder de ketters ende de Catholijcken aldaer verkeerde, datter de H. Kercke daeghelijcks eenen merckelijcken aenwas door ontfongh. Dierghelijcke ghetuyghenisse gauen van ons andere steden, waer van sommighe seyden, datse van eenen donckeren nacht, waer in sy staken, door de Societeyt, tot eenen klaeren dagh vande godtsdienstigheyt ghekomen waeren. Andere beleedden, dat wy met eenen besonderen ijuer de iongheyt leerden, en in alle deughdt en seeghbaerheyt optrocken. Eenighe oock, dat wyer noodigh waeren om 'tCatholijck gelooue te houden staen, ende de Christelijcke seden op te rechten.

De Heeren van 'sHertoghen-bosch, 'sdaeghs eer de stadt ouerghingh, alsse hun droef afscheyt van malckanderen naemen, voor 'tlaetste werck van hun Magistraetschap, sonden beyde de Borgher-meesters met eenen vernaemsten Schepen nae ons Collegie, om de Patres voor den ghetrouwen dienst diense menighvuldighlijck ontfanghen hadden, hooghelijck te bedancken, als of hunne meeste besorghtheyt inden uytersten noodt gheweest hadde, datse immers

onse verdiensten in eenigher maete erkennen souden.

+Ick sluyte met den grooten Lipsius, den welcken ghelijck hy de Societeyt in sijne ionghe iaeren sonder 'tbelet van sijn' ouders inghegaen soude hebben, alsoo bleef hy de selue met een oprecht herte sijn leuen langh beminnen, en by alle man prijsen. Hoe dickwils en heeft hy P. Del Rio niet komen bedancken, uyt reden dat hy hem vande neer-sijde tot d'onderdaenigheyt des Coninghs wederom ghebraght hadde, om het waer ghelooue in sijne volle oeffeninghe onder de Catholijcken te beleuen? Hoe neerstigh heeft hy onse Sodaliteyt ghevolght? Hoe loffelijck altoos van onse godtsdienstigheyt en gheleertheyt ghesproken? Hadden Scaliger en Baudius alsoo wel sijn leuen, als sijne leeringhe aenghenomen, misschien soudense de penne al mede tot onsen lof ghekeert hebben, diese andersins soo menighmael met hunne schimp-dichten teghen de Societeyt misbruyckten. Doch hier in stellen wy 'tmeeste deel van onsen lof, dat wy aende ketters mishaghen ende haetelijck zijn. Noyt en gheuense meerdere eere aende Iesuiten, dan alsse de selue bouen alle andere Gheestelijckheyt met eene besondere bitterheyt vervolghen. Dan toonense eerst voor goedt aende wereldt, wie hunne meeste vijanden zijn, en van wie sy den+meesten afbreuck lijden. Kondense soo verre met ons komen, als Beza wel wenschte 'thuys van Valois in Vranckrijck te brenghen (hy hoopte met de sijne meester van't Rijck te worden, als hy de Coninghinne moeder met haeren soon Carolus den IX. ende al het Coninghlijck geslacht van kante soude gheholpen hebben) dan waeren s'er bouen op, en behielen (soose immers meynen) het veldt, om hunne bedrieghelijcke fuycken sonder voorder achterdencken uyt te setten. Sy laeten hen voorstaen (en daer is vry wat af) dat wy te diep in hunne kaerten sien; en daerom wat haet

oock datse teghen de Spaignaerts draghen, soo derrense nochtans dies niet teghenstaende wel segghen, datse lieuer+alle de Spaignaerts die in't landt zijn, als maer een dosijn Iesuiten en hadden. Van waer komt het, meynt ghy, datse d'ijuerighe Catholijcken, nu niet enckelijck Catholijcken, oft Roomsch-Catholijcken, maer Iesuitsch-Catholijcken noemen? Is het niet om 'tghevoelen datse hebben van onse ghetrouwe vromigheyt, met de welcke wy de H. Kercke voorstaen? Meerderen lof en konnen sy ons niet gheuen, noch wy met heuscheyt aenveerden. Desen seluen ende al den anderen, die ons soo wel vande vijanden als vande vrienden, 'tzy verdient, 'tzy onverdient, t'huys komt, keeren wy tot Godt, aen wien alle de glorie inden hemel ende op der aerde toekomt: tot welcker vermeerderinghe indien onse schande en beschaemtheyt nutter zijn, als wel onse eere ende goeden naem; soo laten wy desen gheerne vaeren, om die alle de daeghen onses leuens met een blijd ghemoedt uyt te staen, en met een danckbaer herte te verdraghen.

Hier mede vaert wel, goeden Leser, om uwen gheest met de naevolghende sinne-beelden en dichten teghen de vermoeytheyt, die ghy misschien uyt het wijtloopigher verhael van desen sesten boeck gheschept hebt, voor 'tlaetste een weynigh te gaen vermaken.



illustratie


Vorige Volgende