Logo DBNL
Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu (1640)

Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

(1640)–Adriaen Poirters–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Het vierde capitel.
Van 'tghene de Societeyt in Duyts-Nederlandt gheleden heeft.

Den heylighen Ignatius hadde wel eens maghtighe+vlote met al haer schips-ghewandt teghen de ketterijen en alle vijanden van Godts eere toegherust, doch (ghelijck den vermaerden Doctoor Nauarrus plagh te segghen) aen die en soude noyt storm oft onweder ontbreken: inder voeghen, dat wy ons al mede in Nederlandt niet en

moghen van menighe vlaghen verwonderen; die ouer de Societeyt ghehanghen ende ghedreuen hebben: te meer, als men siet door Godts ghehenghenisse gheschieden, dat wy teghen windt en tije (tot leedt van onse vijanden) daghelijcks noch euen sterck opseylen.

+De ketters (ghelijcker doch gheene ghemeynschap tusschen 'tlicht ende de duysternisse en is) hebben hun meeste gheschut teghen ons in dese landen ghelost, als sy merckten dat wy daer enckelijck op uyt waeren, om den basiliscus van hunne dolinghe in't ey te vertreden. Wat leughens en hebbense niet versiert? hoe vele fabels niet ghedicht? hoe menighe valscheydt niet schalckelijck voorghewendt? om aen de wereldt t'ouerdringhen dat wy ongheruste gheesten, gheveysde politijcken, oproerighe al-bestieren, iae bloedighe Coningh-moorders waeren.+Eenen Iperlingh, met naem Peeter Panne, nae dat hy nu sijne middelkens in ondeught verquist, ende op de bierbancke door de kele hadde laeten loopen; is om sijne schulden vluchtigh gheworden, en te Leyden aenghedreuen. Hier zijnde in't iaer 1598. beroemt sich (men weet niet oft uyt gabberinghe, oft uyt vertwijfelinghe, oft uyt oproeyinghe, oft, 'tghene waerschijnelijcker is, uyt losheydt van herssenen) dat hy in't landt ghekomen was om Graue Maurits om te brenghen. Waer ouer beschuldight, ende op de pijn-bancke ghesmeten, soo hy d'een voor, en d'ander nae, en daghelijcks iemandt nieuws, uytklapte van die hem tot dit moordt-dadigh stuck gheraden ende uytghemaeckt souden hebben; valt ten laetsten, met de hope diese hem gauen van t'ontkomen, op +de Iesuiten. 'tWelck als hy merckte dat aen de Heeren wel beviel, soo laet hy van dit eynde een heel klouwe leughenen voort af-loopen. Den Rectoor van Douay

hadde 't hem inghegheuen, den Prouinciael Oliuerius Manaraeus hadde hem eene rente van vier hondert guldens daer toe belooft, iaerlijcks t'Iperen t'ontfanghen daerse beset was: hem was eene Canonicksdije voor sijnen soon toegheseght, en bouen al, eene groote kroone inden hemel. Hier op hadde hy ghebiecht en 'tlichaem des Heeren ontfanghen. Allegader olie inde lampen vande rechters van Babylonien, die den aermen sot sonder voorder ondersoeck ter doodt verwijsen, ende de sententie tot lakinghe vande Iesuiten in alle taelen doen uytgaen. De ketters naemense ouer al aen voor de waerheydt; de Catholijcken d'een sus d'ander soo, nae ghesintheydt, 'tmeerder deel vanden ghemeynen man, die ons niet en kenden, helde nae het vonnisse; te meer, om dat dierghelijcke mare in Vranckrijck ende Engelandt achter onsen rugghe gingh. P. Costerus siende dat ons dese blaeme schier oft morghen+teghen de schenen moght springhen, indiense onbeandwoordt bleef, nae wettelijck ondersoeck wederleghtse schriftelijck met eenen toon meer als van sestigh leughenen, in de welcke sich den uytsinnighen dronckaert vergrepen hadde. Dese verweyringhe ghelijckse tot blijdschap van onse vrienden diende, alsoo strecktese tot groote schande vanden Magistraet van Leyden: want zijnde met de ghetuyghenissen (die verscheyden steden, des versocht, terstondt aen de waerheydt gauen) aen 'tHof van Hollandt ghesonden, ende de rechters beroepen om 'tghestreken vonnisse te houden staen, hebben stillekens d'een en d'ander de vuyle-bruydt, sonder eens t'andwoorden, bedeckt, en met een heusch doodt-bloeden begrauen. Soo verdween dit gherucht als eenen opgaenden domp voor 'taenschijn der sonne, en liet de Societeyt by vijanden alsoo wel als by vrienden, in 't besit van haere onnooselheydt.

+Dit en was euen-wel d'eerste kladde noch niet, die ons de ketterije dies aengaende ghesocht hadde aen te hanghen. In de belegheringhe van Steenwijck ses iaeren te voren bliesen d'Engelschen aen Mauritius sijn' ooren vol, dat P. Samerius, die'r binnen was, met de Coninghinne van Schotlandt, Maria Stuart, teghen Elisabeth Coninghinne van Engelandt aenghespannen hadde, om die van kante te helpen. Hy was eenen tijdt langh biechtvader van Maria gheweest: hier uyt hadde den laster sijnen oorsprongh ghenomen, en soo veel op Mauritius ghewonnen, dat hy alle goede conditien aen de belegherde beloofde, midts sy hem den Iesuit Samerium leuerden. Maer dit wierdt hem afgheslaghen, als bouen gheseght is, waerom hy 'tbespreeck oock afghingh. Niet te min wierdter ontrouwelijck inde sake ghehandelt: want d'Engelschen+ vonghen desen Pater, en soudender op staende voeten door hunnen krijghs-raedt spits recht oft onrecht mede ghedaen hebben; en hadden de Coninghsche soldaeten niet gheweyghert sonder hunnen Pater uyt te trecken. Dus wierdt hy van Mauritius om der eere wille uyt der beulen handen ghetrocken: die hunne tanden nu alsoo verre op sijne doodt ghewet hadden, datter alreede eenen ionghen sielen-trooster omtrent was, om hem tot afstandt van sijn ghelooue te vermaenen: den welcken soo gheduerigh aenstondt en riep, Leert de waerheydt van my, Leert de waerheydt van my; Samerius nae een langhmoedigh stil-swijghen, den lecker onder d'ooghen siende, doet den hoedt af, en vattende sijne grijse hayren, seght ouer luyde: Als immer d'een by d'ander de waerheydt haelen souden, soo moeste ghy die van mijnen ouderdom komen leeren. D'Engelschen namen Mauritius dese beleeftheyt seer quaelijck af, doch moesten ghedult in sijnen wille nemen: hy had-

de van sijnen vader den Prince van Oraignen gheleert, de Iesuiten meer door list in't bedeckt, als in't openbaer door gheweldt te vervolghen.

Met wat behendigheyt desen 'tghemeyn ballinghschap+ vande Societeyt in't iaer acht-en-seuentigh door de Staten te weghe braght, gauen de kromme-spronghen uyt, die hy met ons Collegie van Antwerpen ten seluen tijde ghebruyckte:+want uyt desen klauw sult ghy den leeuw in sijnen anderen handel kennen. Nae d'ontijdighe doodt vanden grooten Commandeur Requesens naemen de Staten vande landen de regeringhe aen. Wie en soude niet alles goedts van onse eyghene patrioten verhopet hebben? noyt en ghingh het ergher; met hun verbondt inde Pacificatie van Ghendt hebbense 'theel vader-landt in ondraght en bloedighe oorloghen ghestelt? 'tEerste dat de Geusen riepen, was: Spaignaerts en Iesuiten uyt: dese waeren de splinters in hunne ooghen, ende de stronckel-steenen, waer aen sy hen stieten. teghen de Spaignaerts nam den Prince de wapenen aen; teghen de Iesuiten sijn ghewoonlijck vossen-vel, om datse van't volck bemindt wierden. Hy doet onder de handt naedencken stroyen, dat wy't met de Spaignaerts eens waeren, en dieshaluen ettelijcke quintaelen poeders heymelijck in ons Collegie t'Antwerpen hadden laeten inbrenghen, om een deel van henlieden die t'onsent verborghen laghen, tot uytplunderinghe van de stadt daer mede te versien. Niet+schoonder en socht het grauw, om eenen omloop teghen ons huys te doen, ende alles te roouen. Dus ghingh het spel eens op den noen aen, als by goeden gheval de deure des huys ghesloten was. Een deel onghelaeten gasten meynen de poorte met eenen mast-boom inden vloer te loopen, om ons allegader te vermoorden. En voorwaer

'tstondter kamperlijck ghenoegh, en hadde den Gouuerneur met den Schout niet by tijdts inde weere gheweest, en nae ondersoeck verklaert, datter niet af en was+van't al ghene men ons naegaf. Hier mede wierdt het oproer wel op dit pas ghestilt, dan verhief sich stercker met de verklaeringhe die'r teghen Don Ian d'Austria als vijandt vande landen uytgongh. Want ghelijck wy voor sijne vrienden ghehouden wierden, soo hebbense ons alle moeyelijckheyt aenghedaen, ten eynde wy van selfs 'tCollgie ende de stadt ruymen souden: sy breken meer als seuenmael op weynigh tijdts in ons huys, en doorsnuffelen't van onder tot bouen; maer noch wapenen, noch soldaeten, noch gheldt vindende (datse wel 'taldermeest sochten) metsense alle de deuren toe, behoudelijck eene tot den uytgangh, voor de welcke sy noch wacht stellen, die dagh en nacht de Patres moeyelijck viel, en hunne ruste stoorde. Doch hier door en besweeck hunnen moedt noch niet, om de stadt te verlaten.

+Wat raedt dan voor den Prince van Oraignen, op dat hy sijn opstel doch uytwercke? Hy verdenckt eenen eedt tot bevestinghe vande Pacificatie van Ghendt: maer soo wy desen noch af-sloeghen, uyt kracht van onse Constitutien, die ons scherpelijck alle bemoeyinghe met saken van Staet verbieden, vondt hy noch eenen nieuwen tot naerder achter-deel van Godt ende den Coningh, die Gheestelijck en wereldtlijck moesten sweeren teghen Don Ian, ende allen sijnen aenhangh. Wy en waeren soo slecht niet, of wy en bemerckten wel dat het op ons ghemunt was, naedemael alreede een goedt deel van d'andere Gheestelijck-heyt (niet teghenstaende datse van ons ghewaerschouwt wierden, dat het op eene veranderinghe van Religie aenquam) de huycke nae den windt begonst te hanghen, ende

on plaetse van hunne schapen voor te staen, met de woluen te huylen. Soo dan, als ons desen eedt voorgeleght wierdt,+andwoordde den Recteur P. Reynerus Reyneri, dat het ons door de Constitutien vande Societeyt ongheoorloft was dien te doen; voorders dat hy teghen den oploop der ghemeynte (waer mede scheen dat hy ghedreyght wierdt) op de Godtlijcke ghenade betrouwde, die hem ende de sijne totter doodt toe in sulck eene gherechtighe weygheringhe niet en soude ontbreken. Om de moedigheyt van dese woorden, begonstmen, door het opruyen vanden Prince van Oraignen, de Patres nu meer te benauwen, ende onder den man van onse aenstaende doodt te mompelen: 'twelck als onse vrienden ghewaer wierden, maecktense soo veel by de Heeren, datter dry van de wel-ghesinde tot ons quamen met den eedt, die nu schier van alle de Gheestelijckheyt (uytghesondert de Minder-broeders, die neffens ons ghetrouwe bleuen) onderteeckent was: sy braghten met smeecken en bidden alle moghelijcke redenen by, om de Patres om te setten. Dan al te vergheefs, mits daer interest van Godts glorie aenhingh. 'thooghste dat sy verkreghen, en wy gheerne toestonden, was, dat wy ons, behoudelijck het wel-vaeren vande Catholijcke Religie en de hulpe der sielen, voorders gheene saken van oorloghe en souden onderwinden.

Maer hier en waeren de Geusen niet mede vernoeght,+die 'sdaeghs daer nae op Pinckster auendt, heel vroegh in den morghen-stondt 'tCollegie quamen besetten met last vande Heeren (soo sy hen lieten verluyden) om de Iesuiten tot eenen toe allegader uyt te hongheren. Sy ioeghen de kinders uyt de schole, en 'tvolck uyt de kercke, sy sloeghen eene latte voor 'thuys, als offer de peste gheweest hadde, ende en lieten niemandt uyt oft in gaen. In deser voeghen

liep't af op Pinckster-auendt. Op den dagh van 'tHoogh-tijdt selue luydden de Patres een' half-ure langh hunne klocke, om 'tvolck nae ghewoonte te kercke te roepen: 'twelck soo het met hoopen aenquam, ende van 'tkettersch+ghesnorre ghestut wierdt, souder bykans meerderen oproer tusschen de partijen onstaen hebben. Doch den Borgher-meester een goedt Catholijck man, die'r ten aengangh quam, slichtede de swaerigheyt, en ioegh de canaelie van daer: maer hy hadde nauwelijck den rugghe ghekeert, of sy en komen met een meerder ghebaer weder aen, en trecken oock hunne deghens, met dreyghementen van inde kercke te vlieghen, en ghewelt aende Iesuiten te+doen, welcker laetsten dagh nu verschenen was. Men loopt den Borgher-meester nae: maer desen nu ouermant vande menighte (die gheen ghehoor en gaf) moeste selue aen't oproer wijcken, en sich verschoonen, naedemael daer gheen ontsagh en was, ende den Prince van Oraignen aen't ghepuffel den voet hier in gaf; dat sijne maght ende authoriteyt oock mede ten eynde was. Dus 'tsermoon ende de laetste Misse nu uyt zijnde, vallense met geweldt inde kercke, spannen hun roers, trecken hun rapiers,+omringhen den Recteur: den welcken, soo iemandt van d'andere Patres wilt teghen den op-val verweyren, wordt vande onverlaeten door de sacristie ende den hof tot in't huys toe met verscheyden musquet-scheuten vervolght; daer hy euen-wel ongheraeckt af quam by de reste van 'tCollegie, de welcke alreede op de bouen saele versaemt was, om de doodt (waer toese malckanderen met omhelsinghe van een' ongheveysde liefde verweckten) kloeckelijck te verwachten. Onder-tusschen wordt P. Boccatius, (die de beeldt-stormerije van Leeuwaerden soo vromelijck wederstaen hadde) indachtigh dat den kop met het H. Sa-

crament inde kercke ghebleuen was, ende gheene perijckelen ontsiende, dringht dweers henen door de ghewapende mannen, langht hem vanden autaer, en keert nae sijne mede-ghesellen, blijuende elck een, die dit vry-moedigh stuck aensagh, oft verslaeghen ouer sulck een' onversaeftheyt, oft door Godts teghenwoordigheyt maghteloos en bestaen.

Ter wijle dan dat de lammerkens met hunnen herder de vleesch-bancke verwachten, om (ghelijck't sich liet aensien) eerst-tijdts ghekeelt te worden, maken hen de soldaeten+meesters van't huys, en komende ter plaetse daerse vergaedert waeren, ondertasten die seer nauw, van onder tot bouen: 'twelck ghedaen, leydense langhs de sacristie door de kercke met eene stille trommel uyt nae de Schelde. Nae+een vaendel dat voorghingh, volghden de Capiteyns ende andere officieren, tusschen dese ende de soldaeten in't midden de Patres rondom beset. Aen't waeter wordense wederom een voor een scherpelijck ondersocht, ofse iet mede ouer hen droeghen; maer watse klopten oft tasteden, en konden euen-wel, noch doen, noch te voren, den voornoemden kop achter-haelen; Godt niet willende ghedooghen, dat het broodt sijner liefster kinders vande onbeschaemde honden mis-handelt soude worden. Sy bleuen eene goede poose op de Schelde nae't tije wachten, om met den eersten vloedt nae Mechelen te vaeren.

Hier beghint nu den vos wederom sijnen aerdt in't werck te stellen. Den Prince van Oraignen, die dit al besteken+hadde, ontbiedt langhs den eenen kant aen die van Mechelen, datse ons wel moghten inlaeten, dan als een weder-willigh ende uyt Antwerpen ghebannen volck, niet en souden by hen laeten vernachten. Aenden anderen' kant seyndt hy sestigh ruyters uyt, die ons nae 'tver-

drijf+uyt de selue stadt onder weghen allegader souden nederhouwen ende matsen. Doch Godt bewaerde de sijne: want soo hen den Magistraet van Mechelen d'orden+vanden Prince nu voorghelesen, ende sylieden alle ooghen-blicken de doodt voor ooghen hadden, om eerst-voets buyten de poorte vermoordt te worden; quam daer een cornet peerden by bevel vanden Archs-hertoghe Matthias (aen wien des Princen fuycken alreede ontdeckt waeren) uyt Lier ghesonden, van ons onverhindert nae Louen te gheleyden: 'twelck eenen dagh oft dry daer nae gheschiedde (want die van Mechelen de meyninghe van Matthias nu verstaen hebbende, vry wat schoonder spraecken, en uytstel van tijdt gauen) als wy ghelijcker handt met de Minder-broeders (die de selue kansse t'Antwerpen onderstaen hadden, ende in de selue herberghe by ons te Mechelen ghedronghen waeren) ghetrouwelijck tot half weghe ghebraght, ende aldaer aen twee hondert peerden ende soo vele voet-knechten (die van Louen te ghemoete ghesonden waeren) met eer-scheuten en bly gheklanck vande trompetten aen weder sijde ouergheleuert wierden. Den Gouuerneur verwachtede de ballinghen buyten de poorte der stadt, ende nae dat hyse met een eerlijck onthael bewellekomt hadde, leydese met een' al-ghemeyne blijdschap des volcks, d'eene nae hun Clooster, d'andere nae hun Collegie, op den 12. Mey van't iaer 1578.

+Middeler tijdt was den Prince van Oraignen besigh om de wel-ghesinde van Antwerpen, die hem den wijt van ons ballinghschap gauen, met ghesochte redenen van Staet, (die hy oock sonder besluyt liet in't licht gaen) te verbloemen; dan Godt dede onse onschult langhs eenen anderen kant, met eenen slagh van sijne rechtveerdigheyt, teghen eenen onverlaet uytbersten. Nae dat wy nu verdre-

uen, ende 'tCollegie met de kercke gheplundert waeren,+ wierdter eenen rabaud ghevonden, die om sijns ghelijck gheboefte te vermaken een schimp-spel aenstelde, dat hem op den seluen dagh noch ten naghelen uytswoer. Hy sloot sich binnen de deure van't Collegie, en stack een bussel stroys met een wit roeyken ter vensteren uyt: sijne mede-comedianten, d'een voor en d'ander nae, quamen kloppen om in te zijn; aen de welcke hy t'elcke reyse met een luyd ghelach voor andwoordde gaf: VVat duyuel valt hier al te kloppen? en siet ghy niet wat teecken datter uytsteeckt? alle die hier ghewoont hebben, zijn tot eenen toe vande pestilentie gheslaghen. 'tSpel ghedaen, keert den spot-voghel nae huys, en met hem de Godtlijcke wraecke op de hielen: want op den seluen dagh, daerder anderssins inde heele stadt gheene sieckte en was, wordt hy achterhaelt, ende sijn huys vande peste gheraeckt.

Vele dierghelijcke vervolghinghen hebben wy elders+gheleden, inder voeghen datter van seuen Collegien niet meer als twee, te Louen, en te S. Omer ouerbleuen. Te Maestricht kreegh den Borgher-meester selue een sofflet vanden Gouuerneur, om dat hy sich teghen onse uytseyndinghe stelde. Te Brugghe quamense ons nu met bloote+poignaerden van binnen, dan met verscheyden musquet-scheuten van buyten, en andere ontuchtigheyt soo langh quellen, dat wy ten laetsten door beuel vanden Magistraet de stadt ruymen moesten. Te Nimmeghen wierdt P. Leonardus+Kesselius niet alleen uyt het huys, dat ons de moeye van P. Petrus Canisius wettelijck ghegheuen hadde, maer oock uyt de stadt met P. Ioannes Astensis verdreuen. P. Astensis wasser niet langh te voren Choor-deken gheweest, en nu sedert sijnen ingangh inde Societeyt, van Ceulen weder ghekeert, om de borgherije in't oudt ghe-

looue teghen sommighe nieuw-ghesinde vanden Magistraet te verstercken: waer mede soo hy onvermoeyelijck besigh was, wordt van sommighe boeuen aenghetast, ende ter stadt uyt nae een bygheleghen bosch ghesleurt, daerse den weerdighen man sijne kleederen utyschuddeden, ende deerlijck (hoe wel met sijne groote vreughde, dat hy voor den naem Christi versmaedtheydt moght lijden) met stocken sloeghen.

+In alle dese ouerlasten bleef de wreedtheyt der ketteren noch al buyten de paelen van bloedt-stortinghe, maer onlanghs te Maestricht heeftse den Commandeur Golsteyn heel ouer schreue doen loopen. De Societeyt die bleef daer nu in't vijfde iaer, volghens 'tbespreeck vande Capitulatie, in haer Collegie ende ghewoonelijcke diensten, niet sonder vrucht en bekeeringhe van eenighe merckelijcke hoofden. Hoe soude de ketterije doch voor haer ooghen dit konnen sien, en langher lijden? men socht maer den klippel om den aermen hondt te slaen. Daer was verraedt teghen de stadt ontdeckt, hier moestmen de Iesuiten (koste wat wilt) by schuldt oft onschuldt, met list oft gheweldt, intrecken om plichtigh vande ondaedt te maken. Dus tijghtmen hen op, niet datse 'tstuck aengheleght, maer immers kennisse daer van ghehadt hebben. Wat moeyten wy door Coninghen en Princen deden, noyt en heeftmen de ghebiedende Heeren konnen verwillighen, datse in eene soo ghewightighe sake by vorme van recht souden voortgaen: sy voeren met hunne bitterheydt door: 'twas ghenoegh dat Golsteyn sijnen bloedighen moedt door een+langhsaem vier aen de Iesuiten moght koelen. Dus pijnight hy eerst P. Gerardum Pasman, daer nae Philippum Nottin, ettelijcke uren met grouwsaeme tormenten, ten

laetsten oock P. Ioannem Baptistam Boddens, een treffelijck man, die'r Recteur en van grooten aensiene by den Gouuerneur was, omtrent de vier-en-twintigh uren, dagh+en nacht langh, sonder ophouden, in eenen stekenden hals-bandt, op eenen scherpen dry-voet, voor een onghenaedigh vier, waer mede hy hem allenghskens tot kissens toe braedde. Dat de Broeders in Christo, soo sy hen noemen (die dit feyt nae der handt met ghedruckte leughenen hebben ghesocht te verschoonen) nu eens bykmen met hunne lieue saechtmoedigheyt, en d'Inquisitie blaemen, eenen Golsteyn sal alle de beulen van Spaignen beschaemen. Nae dusdanighe tormenten heeft hyse doen +onthalsen, alsse van te voren allegader op't schauot hunne onnooselheyt voor Godt ende de menschen opentlijck verklaert hadden. Den Recteur P. Boddens nu verwesen schreef den naevolghenden brief aen den Hertoghe van Bouillon Gouuerneur der stadt (wiens afwesen de wreetheydt waer ghenomen hadde) uyt den welcken men de waerheydt speuren kan, indienmen immers gheloouen wilt aen een Religieus man, die nu ter doodt ghingh, om sijn leuen voor de vier-schaere Godts te verandwoorden. Zijnde nu ter doodt verwesen, hebbe my verstoudt dese+ weynighe letteren aen V. Excellentie te schrijuen, om die te bedancken voor alle ionste ende eere die ick hier te Maestricht van haer ontfanghen hebbe. Ick verklaere dat ick altoos eenen seer ghetrouwen en seer onderdaenigen dienaer van V. Excellentie geweest ben, en dieshaluen bidde de selue, datse ghedient zy voor eene ghewisse waerheydt dese sake te gheloouen, die ick op mijne saligheydt, ende op de ghenaedighe sententie Godts (die my binnen luttel uren te verwachten staet) vastelijck versekere; dat ick voor d'ontdeckinghe van't verraedt ('twelck Ian Landts-man alreede met de doodt betaelt heeft) in't minste noch di-

rectelijck, noch indirectelijck iet daer af gheweten hebbe, veel min dat icker mede soude ghemoeyt gheweest hebben: dat ick soo menighweruen aen V. Excellentie mondelingh verklaert hebbe, hoe eyghentlijck sulcks met onse Constitutien strijdt, en vande selue vervremdt is, Hier op gae ick steruen, en tot oorkond der waerheydt kusse met alle rechtsinnigheydt ende eerbiedinghe de handen van V. Excellentie. Den alderghetrouwsten en meest-verbonden dienaer Ioannes Baptista Boddens. Ick ben ghenoodtsaeckt door de handt vanden cippier te schrijuen, naedemael de mijne door 'tpijnighen onghebruyckelijck gheworden is. uyt Maestricht den 20. Iulij 1638.

Dieper en wil ick dit perck niet intreden, dat noch werm is vande versche moort, 't onnoosel bloedt dat noch roockt, verdient eene vromere penne, die metter tijdt elders sal opstaen, om de kloecke kampers te kroonen. Dit en moght hier niet versweghen worden, om te betoonen, dat het onnoodigh is verre buyten 'slandts ouer zee den lauwertack van martelie erghens in Iaponien te gaen naeiaghen, die ons de Caluinisten veel ghereeder t'huys op onsen+eyghen bodem weten te bieden. Hoe wel (om dit met een woordt in't voorby-gaen te raken) de Hollanders een groot deel inde grouwsaeme Iaponische vervolghinghe hebben. Wy leefdender heel gherust, tot datse de Heydenen en hunnen Keyser quamen wijs maken, dat wy onder het decksel des gheloofs nieuwe Rijcken waeren komen soecken, om die aen den Coningh van Spaignen+t'onderworpen. Hier uyt ontstonden de brandt-staken en moordt-kuylen, diese nu als fraeye Christenen wel komen voor korts-wijle aenschouwen. Doch, voor al den haet diense ons draghen, en voor alle de vieren diese ons stoken, en sullen wy anders niet doen, als vierighe kolen+van allerleye wercken van liefde op hunne hoofden ver-

gaderen. De kerckers van Brabandt nae hunne neder-laghe van Calloo, ende noch daghelijcks die van Winocs-Berghe en Duynkercke, ghetuyghen ghenoegh met wat eene ghedienstigheydt de ghevanghene van ons voorkomen, en nae vermoghen gheholpen worden. Ick laete staen met wat perijckelen en moeyte men hunne saligheydt in Hollandt selue gaet beneerstighen. Nae alle welcke gheestelijcke en lichaemelijcke bermhertigheydt, indiense euenwel (ghelijck 't schijnt) onse vijanden willen zijn en blijuen, sullen wy den strijdt moeten ghedooghen, ende elck voor ons hooft, tot ieder een van henlieden dese woorden vanden H. Hieronymus ghebruycken: In een punt en sal+ ick't met v niet konnen ghedraghen, dat ick den ketteren spaeren, ende my seluen niet Catholijck betoonen en soude: ingheval dit de reden van ons verschil is, steruen kan ick, maer niet swijghen.

Vande ketters (daer wy gheene beteringhe af en verwachten) is d'ongunste, iae de vijandtschap, al mede onder de Catholijcken gheraeckt: welcker vele, 'tzy uyt onkendtschap+(die onminne maeckt) 'tzy uyt moedtwillighe boosheydt (dat wy Godt ende den mulder laeten scheyden) de wapenen van hunne partijdinghe tonghen dies te schaedelijcker teghen de Societeyt aenghetrocken hebben, hoemen klaerder in't exempel van onsen Saligh-maker sien kan, datter gheenen haet bitterder en is, als van sijn eyghen volck, en vande Gheestelijckheydt onder malckanderen.

Sedert dat wy in Nederlandt zijn, noyt en isser schier iaer sonder eenigh onweder hier oft daer voor-by ghegaen. Vanden beghinne af stonden de winden teghen ons op te Louen. P. Wischauen wierdt gheblaemt, Pater+Adrianus ghekerckert, de Pastoors staecken de hoofden

t'samen om onse diensten te verhinderen, men schreef ruchtbaere boeckskens, men verboodt de scholen, men belastede ons met soldaten, men ruyde de iongheydt teghen ons op, ouer al sochtmen ons mondelijck en schriftelijck te laken. Hondert iaeren heeft dit gheduert, ende noch en is't gheen eynde. 'tHeel landt door, maer besonder+ t'Antwerpen, waeren wy Duc d'Alue ende sijnen soon Fredericus in den wegh. Den Bischop Sonnius ende den Magistraet, anderssins wel tot ons ghesindt, weken aen sijn' af-keerigheydt: desen weygherde ons de wooninghen, dien ontnam ons 'tghebruyck vande capelle: inder voeghen, dat wy dry iaeren langh buyten 'shuyse van d'eene plaetse op d'andere moesten gaen Misse lesen. Tegen welck interdict, schoon dat wy eene Pauselijcke bulle verkreghen, om, onaenghesien den Bischop, de capelle t'huys te ghebruycken; soo hebben wy nochtans de heuscheydt voor ons recht ghestelt, ende de sake uyt eerbiedinghe tot eenen beteren tijdt laeten henen sluyeren. Onder-tusschen wasser ghewagh onder sommighe hoofden, datmen dese nieuwe Orden niet en behoorde t'aenveerden. Van welcken inhoudt al mede de brieuen waren, die den Gouuerneur van Antwerpen Fredericus Perenottus aen den Magistraet sondt. Doch hy veranderde eer langh van ghesintheydt, als hy uyt sijnen broeder den Cardinael Granuel verstondt, wat eenen goeden dienst de Societeyt t'Antwerpen aen de gheplunderde borghers+van Mechelen ghedaen hadde. Duc d'Alue hadde dese stadt tot buyt aen sijn krijghs-volck ghegheuen, ten eynde de sware straffe van eenen wanckel-moedighe stadt (ghelijck hy verhoopte) alle d'andere soude in bedwanck houden, en met een vaste ghetrouwigheydt in haere schuldighe onderdanigheyt stapelen. Dus wierden alle kercken,

cloosters ende huysen deerlijck berooft, ende de plunderinghe t'Antwerpen voor eenen kleynen prijs veyl ghebraght: 'twelck onse Patres siende, hebben uyt mede-lijden+ een werck van Christelijcke liefde bestaen, en verscheyden rijcke coop-lieden uytghemaeckt, die 'tgoedt ten leeghsten inkochten, en voor 'tselue gheldt ter minster schaede aen de eyghenaers wederom ouerlieten. Den heelen kerck-roof wierdt oock door eenen van onse Priesters achterhaelt, ende uyt de handen vande soldaeten ghekreghen: bouen dien eene merckelijcke somme gheldts door ons ingheuen en toedoen vande Antwerpenaers by den anderen vergadert, om den meesten noodt van hunne gheplunderde ghebueren eenighsins te verlichten. Dese onse bermhertigheydt gaeyde soo wel aen den voornoemden Cardinael, die voor desen Archsbischop van Mechelen gheweest was, dat hy door sijnen broeder de Societeyt daer van dede bedancken: den welcken by dese gheleghentheydt van dien tijdt af onsen vriendt bleef. Beter werck en konden wy in sulcken gheval niet doen, en nochtans en heeft het de quaede tonghen der wangunstigher+niet moghen ontgaen. Eenen Religieus vergat sich soo verre op den preeck-stoel, dat hem den Bischop Sonnius met 'tCapitel den mondt snoeren moeste.

Hier mede en hiel den laster euen-wel soo niet op, of daer en wierden menighte van fabelen onder de ghemeynte gestroyt, ende door eenighe vande Gheestelijckheyt bevestight, dat wy de vrouwen leerden aen haere mans wederspannigh zijn, ende onder den schijn van heyligh-heydt t'onsen huyse disciplineerden. Dit seydemen op alle waghens en schepen, en wierdt nu voor ghewis ghehouden: inder voeghen dat men oock op den Magistraet ernstelijck versocht, te willen dit gherucht in achtinghe

nemen, en neerstelijck ondersoecken. Doch, dien was wijser als sulcks te gheloouen, en liet alles op sijn beloop. Maer soo de nijdigheydt hier mede noch niet vernoeght en was, heeftse ons door de selue vijanden langhs eenen+anderen wegh aenghetast. Wy ghebruyckten by ghedooghe de kercke vande Lieue Vrouwe-broeders, en stelden die op met grooten toe-loop van't volck, 'twelck nae onse diensten ende predikatien quam. Dit seurde sommighe andere, die niet en konden ghelijden dat de sonne in't water scheen, ende dat selfs oock eens anders mans kercke door ons welvaren soude: daerom ghinghense de Patres, onder den deckmantel van schande, teghen ons opstoken, als of hunne eere grootelijcks daer mede verkort wierdt, dat eene oude Religie (ghelijck sy waeren) haeren luyster en bystandt van nieuwe aenkomelinghen moeste gaen haelen. Sy vermoghten soo veel by hen datse ons op eenen onbequamen tijdt hunne kercke opseyden, ende op eenen schup-stoel stelden. Noch en is dit niet ghenoegh gheweest aen d'afkeeringh-heydt. 'tIs omtrent vijftigh iaeren gheleden, datse't met allerleye blaeme soo bondt maeckte, dat den Bischop ghenoodtsaeckt wierdt onse onnooselheydt met een openbaer oorkondt van ghetuyghenisse schriftelijck voor te staen: waerom wy ons te min verwonderen, al blaest den seluen windt by wijlen noch al t'Antwerpen, hy heeft nu by de tachtentigh iaeren in dat gat ghestaen.

'tGhene tot noch toe byghebraght is, wierdt schier al in't ghemeyn met eenen blinden aenstoot ghedreuen, sonder eenigh wit in't besonder teghen de Societeyt voor te hebben. Tusschen beyde zijnder verscheyden partijen opghestaen, + waer van d'eene onse leeringhe, d'andere ons leuen en manieren laeckte. Een vermaert Doctoor van Louen hadde moeten by bevel vanden Paus sommighe sijne

leer-stucken opentlijck afgaen in't bywesen van P. Franciscus Toletus, doen noch Iesuit, maer korts daer nae Cardinael, die'r als Apostolischen ghesandt daer toe gheschickt, ouerstondt. Dit konden sommighe vande Theologische+Faculteyt niet swelghen, sonder de schande op ons te verhaelen. Om hun hayr dan wederom te krijghen, spannense t'samen teghen P. Leonardum Lessium aen, en trecken, noch ter goeder trouwe, noch ten rechten verstande, een-en-dertigh voorstellinghen uyt sijne schriften, die hy vande predestinatie, ende andere dierghelijcke punten, aengaende de voorsichtigheydt Godts in't verkiesen der menschen tot de glorie, voorghelesen hadde. Dese gaense, sonder den man te hooren spreken, niet alleenlijck vermaken, maer oock verwijsen, als ofse niet Catholijck en waeren, en ghemeynschap met de Pelagianen ende Semipelagianen hebbende, teghen de waere leeringhe vande H. Kercke streden. Sy braghten hun opstel soo verre, dat hen Bischoppen,+ Prelaten, en vele treffelijcke mannen mede-vielen, en teghen Lessium onderteeckenden. Hier mede niet te vreden, trocken aen hun snoer d'Vniuersiteyt van Douay (de Sorbona van Parijs bleef weygherigh) en stellen eene besondere lesse teghen hem op. 'tIs te verwonderen, wat een' opsprake, iae oproer, dese haspelinghe 'theel landt door maeckte; als den President Pamele, ende meer Raedts-heeren, neffens een deel vande Bischoppen met ons, andere met d'Vniuersiteyt hielen. Onse vrienden straften de heyscheydt, met de welcke de Societeyt hier in voortghingh, en seyden, dat het tijdt was om uyt te sien, en sijne tanden te toonen, als dusdanighe dogghen ende oude honden begonsten te bassen. Maer de voorsichtigheyt+van Lessius, die te Roomen in voor-raedt was, heeft de donckere wolcken haest veriaeght. Hy hadde sijne voor-

stellinghen derwaerts aen onsen Eerweerdighen P. Generael+ghesonden, den welcken de selue aenden Paus Sixtus den V. (die selue een kloeck Theologant was) en desen aen de vergaderinghe der Cardinaelen aendienende, wasser eendraghtelijck ghesloten, datse van goeden aloy waeren, noch iet teghen de Catholijcke leeringhe der heyligher Kercke en begrepen. Dus, om voordere scheure te verhoeden, ende de verwaentheyt van soo blinde Censeurs nae eysch te vernederen, soo schreef den Paus aenden Episcopus Calatinus, dat hy sich met alle vlijt van Ceulen (daer hy Nuntius was) nae Louen begheuen soude, ende in sijnen naem 'tgheresen gheschil voor den Apostolischen Stoel trecken, noch eenighsins ghedooghen, dat de gheschillen ouer de punten des gheloofs van eenighe andere Bischoppen, als vanden oppersten (die inde plaetse Petri is) nae oude ghewoonte der heyligher Kercke gheoordeelt souden worden. Met dit bevel komt den Calatinus op't spoedighste na Louen, roept de partijen by den anderen, en toont sijne credentie-brieuen; de welcke nu voor oprechte en ghetrouwe van wedersijde aenghenomen zijnde, soo heft hy sijne reden op met een groot beklagh teghen de Faculteyt, datse haeren voet op eens anders mans erue ghestelt, ende haer verstout hadde bouen maght eene soodanighe sake t'onderwinden, die den Paus alleen toestondt te bevonnissen; te meer, datse dit aengherecht hadden sonder Lessium eens te hooren spreken, oft de verwesene voorstellinghen ter deghe t'ondersoecken.+Nae dese voor-reden begheeft hy sich voor goedt om 'tgheschil te doorgronden: 'twelck bevindende dat het eenveerdigh met sijne Roomsche onderrichtinghe ouer een quam, soude daedelijck 'tgheraemde vonnisse voor Lessius ende de Societeyt uytghesproken hebben; en hadde den Archs-bischop van Mechelen Hauchinus, soo wel om sijn' eyghene

(want hy de sake vry wat sterck teghen ons ghedreuen hadde) als om anderer Bischoppen, ende der Vniuersiteyt eere te bewaeren, niet tusschen beyde ghekomen, ende den Nuntius ghebeden, dat hy sich in plaetse van rechter, als middelaer tot een accoordt wilde laeten ghebruycken. Dus heeft hy een scherp ban-schrift opentlijck verkondight teghen alle de ghene, die d'eene oft d'andere partije van ketterije oft dwaelinghe in volghende tijden soude derren betichten. In+welcken excommunicatie-brief soo hy de woorden vanden Paus Sixtus tot eere van Lessius ghestelt hadde, is de leeringhe vanden goeden Pater ende de Societeyt in haeren goeden roem ghebleuen. Inder voeghen, dat d'onbedachtheyt der ghener wel grootelijcks te verwonderen is, die nae 'tverloop van dry-en-vijftigh iaeren (als wy nu meynden buyten nijt en strijdt met vreughde ons honderste iaer te vieren) d'oude koeye noch eens met mis-verstandt van eenen nieuwen Augustinus uyt de gracht haelen: de welcke doch voor niemandt waerschijnelijck meer en sal stincken, alsmense sal beghinnen t'ontleden, als voor d'uytgrauers selue: teghen de welcke alreede een groot voor-oordeel vanden Paus ghegaen is, als hy den boeck heeft doen verbieden, diemen met soo vele kromme-spronghen in't licht ghedronghen heeft. 'tIs ghenoegh vande leeringhe.

Op ons leuen zijn tweederhande schichten aenghekomen,+d'eene van ghierigheydt, d'andere van hooveerdigh-heyt, als of wy onversaedelijck van goedt en van eere waeren. D'eerste vloogh ouer zee tot d'ooren des Coninghs toe: by den welcken wy dies aengaende soo beschreuen waeren, dat hy beuel aen sijnen Raedt te Brussel sondt van op ons inkomen te letten. Maer als hy nae een nauwspeurigh ondersoeck vanden heelen tijdtlijcken staet onser Prouincie beter onderricht was, ende dieshaluen by last

vanden President Pamele vier mannen uyt den Secreten+Raedt ghestelt wierden, om onse aermoede met eenighen bequamen vondt van noodighe middelen te versien; heeft hy sich niet alleen ouer d'ontijdighe fame-schenders ende aenklaeghers van onse ghierigheyt verbolghen; maer op den voor-slagh vanden ghevonden middel, die hem vanden Prince van Parme ende den President ouerghesonden was, schriftelijck met sijn eyghen handt sommighe punten tot onsen voordeele aengheteeckent. Doch den goeden wille vanden Coningh en hadde gheenen voortgangh, ter wijle daer erghens wederom eenen swerten hondt tusschen beyde liep, die sijne brieuen twee volle iaeren op hiel: waer door gheschiedde (soomen middeler tijdt begonst te handelen van eenighe Seminarien tot opvoedinghe der Pastoren te stichten) dat de Societeyt ter sijde ghestelt, ende in haere aermoede ghelaeten wierdt.

+Wy moghten soo ghierigh gheweest zijn, wy hadden doen een deel Priorijen, Canonicksdijen, ende andere Prebenden aenveert, diemen ons allessins voorschoot, iae oock socht t'ouerdringhen; dan onsen Prouinciael P. Costerus siende, dat sulcks groote opsprake ende onminne vande Prelaten en Capitelen veroorsaken soude, heeft de Heeren grootelijcks bedanckt, ende den goeden naem van sijne Religie voor alle rijckdommen ghestelt. Dit wierdt vande verstandighe seer wel ghenomen; nochtans bleef'er altoos eene quaede wortel inde herten van d'ongunstighe, dat wy rijck ende begheerlijck waeren: Hun ghebouw en kerck-cieraet (seyden sy) gheeft het uyt, de testamenten diese aen hen vande gheestelijcke dochters doen maken, brenghen het mede, daer toe hebbense desen staet verdacht ende in voge ghebraght.

Mijn voornemen en is hier niet, dese lakinghe in't breedt

te wederlegghen, om te betoonen hoe verre de schult van begheerlijckheyt vanden roem is, die ons nae gaet. Wy+hebbender in't vierde boeck op sijne plaetse af ghesproken; euen-wel en kan ick eene gheschiedenisse oft twee niet voorby gaen, waer uyt men van onse ghierigheyt ten rechte kan oordeelen. Als in't iaer vier-en-seuentigh de ghemuytineerde henseluen met een' al-ghemeyne uytplunderinghe van Antwerpen, dreyghden te betaelen, en dies-haluen den Commandeur Requesens met d'inwoonders de penninghen in alle vlijt opbraghten, waer mede sy aen't krijghs-volck voldeden; quamen verscheyden aerme luyden, oock al die vande Biddende Ordens, by de soldaeten gheloopen, om van hunne uytgheperste betaelinghe mede te deylen: 'twelck hen soo wel gheviel, datter een seker klooster voor sijn paert alleen vier duysent guldens af ghenoot. Maer+soo daer niemandt vande Societeyt uyt en sagh, oft de handt uyt en stack om te hebben; de soldaeten hen laetende voorstaen datse in niemandt meer als in ons gehouden en waren,+(van wiese dickwils in't legher hulpe ontfanghen hadden) seynden eenen vanden hoop nae ons Collegie, om te vragen, waerom wy ons profijt niet waer en namen, en neffens andere Religieusen op soo goeden ghetije niet en quamen visschen. Men andwoordde hem, dat hy aen sijne kameraden van onsen't weghe wilde boodschappen eerst voor al restitutie aende borghers te doen, en dan op aelmoessen te peysen. Met welcke vermaeninghe alsse niet alleen gheenssins verbittert, maer oock meer ghemoedt wierden om ons deelachtigh van hunne proye te maken; hebbense onder malckanderen eene goede somme gheldts uytgheleght, en die nae't Collegie gesonden. De Patres bedanckten hen vande beleeftheyt, en seyden als voren, datse gheenen roof voor aelmoesse aenveerden en souden: dus, wildense

een deughdelijck werck met hun gheldt doen, datse't aen d'aerme lieden en schamele borgherije, op wie syt ghehaelt+hadden, souden wederom gheuen. Hier hebdy nu een stael van onse begheerlijckheyt, de welcke niet alleen vele vande soldaeten beweeght en heeft, om restitutie te doen, maer oock den Magistraet, om ons opentlijck voor al het volck te prijsen en te bedancken.

Indien ghy noch lust tot een ander hebt, hoort watter twee iaeren nae de Spaensche furie inde selue stadt van+Antwerpen gebeurde. Daer wierden twee landts-knechten die met de vorighe plunderinghe rijcken buyt ghemaeckt hadden, ter doodt verwesen: aen de welcke, soose beyde-gader testament ghinghen maken, onse Patres vertoonden hoe schuldigh sy waeren het ouerschot vanden roof aen d'eyghenaers wederom in handen te stellen: den eenen liet sich ghesegghen, den anderen bleef by sijn voornemen, en maeckte aen verscheyden kloosters verscheyden legaten, bouen dien dry hondert kroonen aende Societeyt. Waer van d'onse verwittight zijnde, gaetter eenen Pater op't spoedighste nae den kercker, eyscht den misdaedighen sijn testament af, en schrabb'et voor sijn' ooghen uyt dat hy aende Societeyt ghelaeten hadde; daer by voeghende, wilde hy sijne siele bewaeren, dat hyer restitutie van doen soude, aen wie het toequam: voorder, dat de Iesuiten met gheen onrechtveerdigh goedt gheholpen en waeren. Dese woorden met het feyt wierden van d'omstaenders met grooten lof opghenomen: euen-wel zijnse noch vande boosheyt ten arghsten verseght. Daer is eenen leughenaer soo onbeschaemt ghevonden gheweest, die wel heeft derren uytstroyen, dat onsen Pater 'tlegaet van een' ander Orden uyt-gheschrabt hadde: waer ouer iemandt, die 'tselue nu al sonder voorder ondersoeck vastelijck gheloofde (soo blindt is

de passie van eenighe teghen de Iesuiten, datse het al voor Euangelie aennemen dat hen maer teghen en gaet) met eenen treffelijcken gheestelijcken Heere vande Cathedraele kercke nae de ghevanghenisse ghingh, om nae ooghen-sichtigheyt van't testament, inde teghenwoordigheyt van sulck een ghetuyghe, de sake te verbreyden, ende onse begheerlijckheyt aen niemandt ghebreck te laeten lijden. Maer soo hy het anders bevondt alsmen hem aenghedient, ende hy ghelooft hadde, is beschaemt met een langhe neuse nae huys ghekeert.

Dit is onse begheerlijckheyt, daermen soo sterck teghen kraeyt, als of wy al het goedt vande wereldt nae ons wilden trecken, daer wy nochtans ouer al in noodt ende in schulden zijn. Wat lasten 'tProfes-huys van Antwerpen voor+desen ghehadt heeft, en heeft een van onse vijanden te Parijs niet versweghen, als hem docht dat dit goede stoffe was om sijne ruchtbaere boecken teghen de Societeyt daer mede te vullen. Wat schulden het noch heeft, ghevoelense best die'r moeten voor sorghen, en daer-en-tusschen op enckele aelmoessen, sonder eene mijte inkomste, leuen. De Collegien moghen hunne renten en iaerlijcks inkomen hebben: waer van alsse nu tamelijck voorsien zijn, is hen voorder ongheoorloft eenighe aelmoessen t'ontfanghen; doch, diergelijcken en isser gheen in onse Prouincie, mits sy noch al in schulden en lasten steken. 'tWelck euen-wel niet+teghenstaende isser in Polen eene penne soo onbeschaemt ghevonden gheweest, die schriftelijck heeft derren laeten uytgaen, dat wy in Nederlandt wel vijf-en-twintigh kloosters vander Premonstreyten Orden (meer alsser schier zijn) met hun inkomen ingheslockt hebben. De wooninghe is allessins noch enghe, ende op vele plaetsen onder het dack, de kamers weynigh ghestoffeert; bouen een matras, eenen

stoel, een tafel, en 'tghene de studien met wat deuotie aengaet, en isser niet te vinden. De kleedinghe simpel ende onbehanghen, den kost sober en maetigh. Waer blijuen dan onse groote rijckdommen, die wy besitten? Dan (soo ick seyde) mijn voornemen en is hier niet eene langhe verweyringhe voor onse aermoede te schrijuen; 'tis ghenoegh dat het blijcke, hoe de Societeyt in ons Duyts-Nederlandt met den naem Iesv (diese voert) al mede tot een teecken ghestelt is, waer teghen veel ende heftigh gesproken wordt.

+Den tweeden pijl diense op ons lossen, komt op de ghemeynde verwaentheyt aen, als of wy door eer-sucht van eene besondere uytstekelijckheyt, alle andere Gheestelijck-heyt trachteden in grondt te seylen, oft immers te verduysteren, om alleen in gheleertheyt en ghedienstigheyt der ghemeynte uyt te schijnen. Hierom seghtmen dat wy de Houen der Princen hanteren; van niemandt en wordense nochtans min als van ons betreden. dat wy ouer al onse vrienden willen indringhen, om nae der handt ons spel daer mede te spelen; van niemandt nochtans en wordt hier met meerdere heuscheyt en bescheedentheyt als van ons in ghehandelt. Dese lake, die allenghskens haer seluen verslijt en souden wy niet eens achten, 'ten waere datter onder-tusschen eenighe naedenckinghen uyt ontstonden, waer mede ('ken weet niet door wat ijuer) onse oeffeninghen en bedieninghen+bevochten worden. Wat en heeftmen herwaerts en derwaerts niet ghedaen om onse sermoonen t'onderkruypen? Wat en stroytmen noch daghelijcks niet uyt teghen de Sodaliteyten, als of het maer vonden en waeren om de stadt op onse handt te draeyen, ende alle huysen te bespien? Wat weghen en ismen niet inghegaen, om den toeloop der

penitenten te verminderen, uyt besorghtheyt dat wy te groot souden worden, en d'andere Gheestelijckheyt bouen het hooft wassen? Wat een vervolgh en hebben wy niet als nu ende alsdan teghen onse scholen ghesien, uyt vreese dat wy de beste verstanden uytkippen souden, ende de Republijcke van mannen onversien laeten? Wat onweder noch onlanghs ter oorsake vande Generale Communie uytghestaen? alsmen oock den naem van Sijne Hoogheyt den Prince Cardinael, ende d'autoriteyt van sommighe Bischoppen, te Roomen misbruyckte, om de selue door omweghen by den Paus vruchteloos te maken. Hier heeftmen ons de sermoonen, daer de catechismussen, elders wat anders afghenomen; ten minsten datmen in eenigherleye maniere 'tleedt van andere kercken wreken soude, die eenen afbreuck daer by schenen te lijden; hoe wel datse (als bouen gheseght is) hen misgrijpen, die sulcks vermoeden. Alles wel, alsser maer Godts glorie en der sielen saeligheyt niet door verhindert en worde: de welcke soo wy voor ons eenigh wit ghestelt hebben, konnen wy oock niet alleen lichtelijck met goedt ghedult alle aenstooten draeghen die teghen ons aenkomen, maer al mede uytter herten de groote ondanckbaerheyt van sommighe vergheuen, die nae menighte van weldaeden inde scholen ende anderssins van ons ontfanghen, met sulcke bitterheyt de Societeyt al omme bejegenen, als ofse ghesworen hadden de verdiende vriendtschap met laster en vijandtschap te verghelden. Aen de welcke is't dat ghy de reden van hunnen haet ende afwendinghe afvraeght, en konnen anders niet bybrenghen, alsde woorden van Martialis op eenen sekeren Sabidius ghesproken:+

 
Non amo te, Sabidi, nec possum dicere, quare:
 
Hoc tantùm possum dicere, Non amo te.

dat is:

 
Ken heb' v doch niet lief, 'ken kan gheen reden vinden
 
Dan dit seggh' ick alleen, dat ick v noyt beminden.

Sy volghen blindelingh de spore van andere, en spreken van ons quaelijck, sonder te weten waerom; vele (ghelooue ick) uyt onbedachtheyt, oft datse hen schaemen in gheselschap met de woluen niet te huylen; eenighe oock uyt lautere boosheyt. Die ick voor slot van't teghenwoordigh capitel maer en bidde, datse willen ghedencken: indiense gheene deught door onse scholen, predikatien oft andere ghedienstigheden oyt en hebben ontfanghen, datse immers noyt eenigh onghelijck vande Societeyt gheleden en hebben. Waer toe dan ons tegen alle wetten vande Christelijcke liefde soo bitterlijck vervolght? waer toe soo vele leughenen teghen Godt en de conscientie, sonder eenigh wederpeysen, versiert oft verbreydt? waer toe ons soo haetelijck by de ghemeynten vermaeckt, die, 'ten deden soodanighe blaemen, de ghedienstigheyt der Societeyt tot saeligheyt van haere sielen ouervloedigher ghebruycken souden?+Gheeft doch plaetse aende reden, ende oordeelt waerachtigh oordeel.


Vorige Volgende