Logo DBNL
Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu (1640)

Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

(1640)–Adriaen Poirters–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

De tvveede bedeelinghe.
Vande svvaere Mißien oft seyndinghen.

VIer ouer-treffelijcke Missien heeft onse Duyts-nederlandtsche Societeyt: nae Hollandt, nae de schepen, nae 'tlegher, en nae de peste, die wy om den sueren arbeydt, ende de gheduerighe perijckelen diese uytstaen, de Swaere noemen. De Hollandtsche is noyt sonder ghevanghenisse, oft vreese der seluer: immers men moetter altoos in't heymelijck gaen, en dieflijck by nachte ende in't verborghen handelen. Doch den oogst van ontallijcke sielen vergheldt ouervloedighlijck de moeyte die'r ghedaen, ende het sweet datter vergoten wordt.

§. I.
Vande Hollandtsche Mißie.

't Beghinsel van dese Missie is eerst uyt den ijuer van +twee wereldtsche Priesters ghesproten, waer van den eenen Ioannes Smetius gheboortigh van Leyden, den anderen Martinus Duncanus Pastoor te Delft was. Dese siende dat het ghelooue in hun landt door de wapenen der weder-willighe Staeten daghelijcks soo seer achterwaerts ghingh, datter van veertigh menschen schier niet een Catholijck en bleef, hebben elck voor hun hooft, den eersten te Roomen by den Paus Clemens den VIII. den+tweeden by onsen Prouinciael van Nederlandt, aenghehouden, datmen hen de hulpe vande Societeyt wilde toeschicken, naedemael sy die niet meer aende dolende inlanders, als aen d'ongheloouighe Heydenen, daerse met

menighte henen voeren, en behoorden te weygheren. Dus+gheboodt den Paus aen P. Claudius onsen Generael, en desen aen onsen Prouinciael ('tghene sy maer en sochten) van eenigh volck derwaerts te seynden. P. Gulielmus de Leeuw, en P. Cornelius Duyst (desen van Delft, den dien van Dordrecht gheboren) wierdender in't iaer 1592. door verscheyden weghen henen ghesonden. Gulielmus hadde sijnen voet quaelijck buyten de paelen van Antwerpen ghestelt, als hy inde handen van een deel straet-schenders viel, die hem uytgheschudt, en van alles berooft hebbende, soo langh achter aen eens peerdts steert ghebonden en ghesleypt hebben, dat sy hem heel ghewondt en mismaeckt ouer doodt lieten ligghen. Niet veel beter en voer P. Duyst: 'tscheen dat den duyuel d'oorloghe die hy op sijnen hals sagh aenkomen, in dese twee leydts-mannen stutten+wilde; dan, te vergheefs. Sy gheraeckten beydegaeder te Dordrecht, hoe wel soo onthaeleweyt, dat Gulielmus van sijns moeders deure voor eenen bedelaer soude versonden zijn gheweest, en hadde hy aen haer gheene kennisse ghedaen, dat hy kindt vanden huyse was. Sijnen ijuer en liet hem niet langher rusten, dan de lichaemelijcke ghesondtheyt en vereyschte. Hy begonst terstondt te predicken, en sijne landts-ghenoten, die middeler tijdt in traenen+vloeyden, in't oudt ghelooue te verstercken. Van hier verdeylden hen dese twee, volghens d'orden van hunnen Ouersten, in verscheyden ghewesten. Gulielmus gingh het Stift van Vtrecht, Ouer-Iissel, Ghelder-landt, ende in sonderheyt de Veluwe ende de Betuwe (die't niet slecht van doen en hadden) met een' Apostolische neerstigheyt bearbeyden. Cornelius begaf sich nae Delft, om van daer Alcmaer, Hoorn, Enckhuysen, Haerlem, Leyden, Amsterdam, 'sGrauen-hagde, Rotterdam, Schiedam, Dordrecht,

en, met een woordt gheseydt, heel Hollandt met sijne predikatien te doorloopen. Soo onvernepen was hun vierigh herte; iae souden al voorder in Zeelandt inghedronghen hebben, en hadden d'Engelsche garnisoenen de hauens soo nauw teghen d'inkomste vande Priesters niet beset ghehadt; die euen-wel noch al eens uytghestreken zijn gheweest, om de weynighe Catholijcken aldaer te gaen+helpen. By dese, soo den oogst voor soo luttel werck-lieden te groot was, wierdter 'siaers daer nae P. Ioannes Bargius den derden, ende langh daer nae P. Adrianus Arboreus, Ouersten vande Missie, ghesonden. Hier haddy nu ghelijck de vier Euangelisten van hun vader-landt, wantse allegader Hollanders waeren: die sich ouer al verspreydden, gaende en wederom keerende inde ghelijckenisse van eenen+ schijnenden blicksem. Doch ten leedt als niet nae de komste van Arboreus, dat P. Bargius met vele schoouen van sielen, sonderlingh uyt Oost en West-Vrieslandt, gheladen ten hemel voer; in wiens plaetse nae der handt P. Nicolaus Romaeus quam, hoe wel eyghentlijck tot bystandt vande Zeeuwen.

Dese dan hebben eerst het ijs ghebroken, ende den wegh aen vele hunne mede-ghesellen, tot saligheyt van ontelbaere sielen, ghebaent, der welcker sommighe schenen tot inden uytersten ouderdom van Godt bewaert te zijn, om vande Societeyt (als ofse die soo langh ghewacht hadden) gheholpen te worden. Een oudt wijf van+hondert iaeren bleef, teghen 'tvonnisse vande Medicijnen, leuen, tot datse van onsen Pater beter onderricht, de ketterije en terstondt het leuen verliet. Desghelijcks ghebeurde't aen een oudt man van tachtentigh iaeren, die niet steruen en konde, voor hy en hadde iemandt vande Societeyt ghesproken, die hem in't waer ghelooue onderwees,

en nae den hemel sondt. P. Gulielmus hadde sich al gaende vergrepen, en was by gheluck oft ongheluck in een Mennisten huys gheraeckt; dan ghebruyckte soo wel sijnen mis-gangh, dat hy den Her-dooper met vrouwe en kinders op den rechten wegh braght. P. Marcus vanden Timpel wierdt van iemandt by eenen libertijnschen, oft (soo dit volck sich noemt) vry-gheestighen edel-man gheroepen, die'r al vele (ghelijck doch die van sulcken slagh niet licht om te setten en zijn) van sijne goede vermaenders afgheschaft en vruchteloos doorghesonden hadde; maer hy heeft hem soo weten te raecken, dat hy sich aen sijne redenen ouergaf, en met verwonderinge van de heele ghebuerte goedt Catholijck stierf. Van ghelijcken ghebeurde'r aen eenen anderen te Leyden, die noch soo veel gheluckigher was, dat hem by de gesondtheyt der siele de lichaemelijcke oock, als eene toe-ghifte, gheschoncken wierdt.

Dan wat willen wy met ouertolligheyt vande besondere bekeeringhen den Leser moeyelijck vallen, daerder ten minsten alle iaeren wel acht hondert, laetstmael oock bouen de twee hondert, op weynigh daghen tijdts, door eenen Priester gheschiedt zijn? Dit seurde den ketteren van't beghinsel onser komste, inder voeghen, datse een verbodt teghen alle Catholijcke vergaderinghen en diensten+lieten uytgaen: waer in soo hen docht dat de Iesuiten noch niet bescheydelijck ghenoegh uytghedruckt en waeren, maecktense een nieuw in't iaer 1596. eyghentlijck tot onsen last, teghen alle de ghene die ons souden derren herberghen, oft eenighsins in hunne huysen ontfanghen. De beloften, die'r voor den aenbrengher bystonden, ende de bitterheyt vande Predikanten, hebben vele Patres in lijden ghebraght, naementlijck den eersten grondt-steen van dese+Missie P. Gulielmum de Leeuw, diese eens te Dockum,

ende andermael te Leewaerden ghevanghen hebben; doch+beyde reysen voor ransoen (dat Godt aende Catholijcke wel-doenders mildelijck betaelde) los ghelaeten. In den seluen strick viel P. Cornelius te Delft; dan hy wierdt daedelijck wederom vanden Schout om sijne krachtighe welsprekentheyt+ontslaghen. 'tSchijnt dat Godt dese sijne dienaers, als tweelinghen, met een ghelijck leuen en steruen heeft willen vereeren. Ghelijckerhandt zijnse in Hollandt ghekomen, ghelijckerhandt hebbense den tijdt van twintigh iaeren aldaer ghearbeydt, ghelijckerhandt zijnse in een iaer, rijck van verdiensten, ghestoruen, ghelijckerhandt nae hunne doodt, met eenen roem van heyligheyt en bouen-natuerlijcke wercken vermaert gheweest.

Op sulcke fondamenten, wat konde daer anders als+kerckers en boeyen voor de nae-komelinghen volghen? Amsterdam, Gouwe, Leyden, den Hage, ende andere steden weten daer af te spreken, hoe dat eenen Wouters, Makeblijde, Borluyt, Tack, de Greef, Wencom ghevaeren zijn. Ioannes Viringus sat in Vrieslandt seuen maenden, nae dat hy van sijnen eyghen discipel verraden was: sijne boeyen, die hy in't aendoen kuste, wierden van eenen Catholijck voor groot gheldt inghekocht: soo loffelijck was de mare van sijne deughtsaemheyt, ende den ijuer, met den welcken hy als eenen anderen Paulus, verscheyden ketters gheduerende sijne swaere ghevanghenisse (van de welcke hy niet en socht verlost te worden) tot de waerheyt bekeerde. Van meerdere weerde zijn de boeyen, met de welcke sy dien onbeschaemelijcken werck-man, en ghetrouwen dienaer Godts P. Petrum Maillart, nu onlanghs ouerleden, soo onghenadighlijck ghevetert hebben, dat hem vijfthien iaeren langh sijne wonden tot inde doodt toe verswoeren. Wy weten het danck aen de saechtmoedige

+Woorden-dienaers, datse hunne galle met soodanighe kneuelinghen teghen ons uytspouwen. Dan ons iammert datter soo vele sielen by verkort, en de Staeten der Vereenighde landen soo door vertwijfelt worden, datse om 'tgheianghel van een deel onghesoute tonghen, den vrijdom van conscientie (diese oock anderssins aen Ioden selue met openbaere oeffeninghen toelaeten) aende Catholijcken alleenlijck benemen. Men moght wel in't beghinsel van de turbelen teghen de Spaensche Inquisitie kraeyen, alsmen ergher met sijne patrioten ende de Iesuiten wilde leuen, om datse het oudt ghelooue teghen der nieuw-ghesinder leeringhe houden staen. Maer de kloecke Belijders en soecken niet datmen deernisse met hen hebbe: te meer om dat Godt onder-tusschen met wonderheden verklaert, hoe aenghenaem+hem hunnen arbeydt is. P. Franciscus van Cleue lagh te Hoorn kranck van eene doodtlijcke sieckte; de Catholijcken wenschten hunnen goeden herder om veel gheldts te behouden, dan daer was een kostelijcker offerande (soo't scheen) van doen om hem te verbidden. Een seker vrouw-mensch presenteert haer aen Godt, als een wisselingh, om te steruen, indien den Pater magh bekomen; en wordt verhoort. Op staenden voet, als of de sieckte ouergheset waere, beghint de vrouw te quelen, ende den Pater te ghenesen, gaende in deser voeghen altoos ghelijck-maetigh voort, den eenen nae sijne ghesondtheyt, d'andere nae haere doot: tot dat eyndelijck op den seluen tijdt dese stierf, en dien volkomenlijck ghenas.

+Alsoo wonderlijck is't, dat niet aen eenen P. Romaeus alleen, maer aen sijn' heele vergaderinge te Rotterdam gebeurde. Den Schout verraschte hem schier aenden autaer, gelijcke-wel ontquam hy't noch, ter wijle men den seluen onderhiel met praeten. Daer was eenen uytgangh achter op't

waeter, daer eenen boot van selfs tot hem quam aenghedreuen: in desen springht hy met soo veel volcks als dien draghen konde, en set ouer. Die'r ouerghebleuen waeren, stonden alsoo beladen, als wel d'andere verblijdt; te meer om dat sich niemandt en derrede verstouten om den boot aen te brenghen, uyt vreese van inde klippe te vallen; dus keert den boot anderwerf en derdemael van selfs, sonder iemandts bestier, tot datse allegader ouerghescheept wierden, en niemandt in de breucke en viel. Beter sal ick segghen,+oft ergher, voer den Schout van Delft, met P. Ludouicus Makeblijde. Nauwelijck hadde hy hem ghevanghen, of hy wierdt soo onghepaeyigh ontstelt, dat hem de Doctoren het leuen ontseyden; maer soo den Pater daer by ghekomen zijnde, een vierigh ghebedt ouer hem sprack, quam hy terstondt tot sy seluen, en wierdt ghenesen. Met dierghelijcke munte betaelen de Catholijcken, en wreken de Iesuiten hun leedt.

Meer souden wy van dese Missie segghen, hoe en waerse verspreydt zijn, die dese kudde voeden en bewaeren; dan de Geusen souden't mercken.

§. II.
Vande Mißie nae't legher.

Men seght spreucks-ghewijse, watter vande arendts komt, dat wilt om 'thooghste vlieghen; en al dat van der katten aerdt is, dat wilt altoos muysen. Wat wonder is't dan, dat de Societeyt den krijgh volght, die van eenen krijghs-man voortkomt? Nae dat P. Thomas Sailly uyt Moscouien, daer hy dry iaeren langh kloeckelijck met P. Posseuinus ghearbeydt hadde, nae Nederlandt met brieuen van Sigismundus Coningh van Polen aenden Prince

van Parme in't iaer 1586. ghekeert was; heeft hem desen+alsoo behert, dat hy hem voor biechtvader koos, en mede nam tot alle campagnen, sonder den seluen tot de doodt toe te verlaeten. Dit en konde anders niet als eene groote aensienlijckheyt by de houelinghen en officieren van't legher aen P. Thomas gheuen: de welcke soose daeghelijcks noch aennam door de menighte vande Heeren, die den Prince hier in volghden, ende goedthertigheyt der soldaeten, die hy in alle perijckelen en sieckten nae vermoghen bystondt; soo wierdt hem allenghskens onmoghelijck den+last alleen te draeghen. Ouersulcks beghint met den Prince van hulpe te handelen, den welcken de selue niet alleen terstondt toeghestaen, maer ernstelijck oock versocht heeft.

Hier hebdy nu den aenvangh van dese Missie, tot de welcke op dit versoeck van stonden van twaelf vande kloeckste Patres (die mede wetenschap van verscheyden taelen hadden) met noch andere twaelf gheene Priesters, ten deel vande Societeyt zijnde, ten deel nae de selue staende, ghesonden wierden. Den Prince ontfonghse allegader in sijne familie, tot datse te boeck ghestelt souden worden, om eene ghesette aelmoesse tot hun onderhoudt vanden Coningh te genieten. Van dien tijdt af, tot op den dagh van heden toe volghen wy 'tlegher, niet uyt baetsoeckelijckheyt (als sommighe onghesinde vermoeyen) maer alleen om de sielen van't krijghs-volck, tusschen de daghelijcksche perijckelen teghen den helschen vijandt ter saeligheyt te wapenen, om alsoo met eene goede conscientie te stercker teghen de lichaemelijcke vijanden te vechten, ende de doodt met eenen onbeswijckelijcken moedt te verwachten. Want buyten dese wat anderen buyt isset doch voor ons, als hongher, dorst, onghemack, stanck, vuyligheyt, sieckte,

iae de doodt selue te haelen? P. Thomas kreegh de peste+als hy d'aerme soldaeten die daer mede bevanghen waeren, inde baracken by Burick ghingh dienen, en quam soo verre dat hem de Medicijns het leuen ontgauen; doch door eene belofte aen Onse L. Vrouwe ghedaen ontquam hy de doodt, en spoedde sich met de bewonde seeren nae Zutphen tot den Prince: die aldaer met het ontset besigh, siende den Pater aenkomen, schiet hem toe met blijdschap, en seght: Komt aen P. Thoma, ende staet my by, of my iet menschelijcks ouerquame, ter wijle wy voor de H. Kercke gaen vechten. Dit waeren de proef-stucken van onsen nieuwen soldaet.

Ghelijcken hasaert liepen sijne medeghesellen in verscheyden tochten ende belegheringhen. 'tWas eenen herden vorst als den Prince in't iaer 1591. 'tbelegh van Rouanen ghingh lichten, de tenten wierden dickwils inden sneeuw nedergheslaghen, het eten ontbrack, de leden verstijfden van d'onghenadighe koude; en euen-wel moestmen voort met het legher. Door onghemack dan ende ghebreck vielender vele van d'onse in swaere sieckten, eenen haeldeder oock de doodt, die op eenen amonitie-waghen onder den blaeuwen hemel uyt een verkildt lichaem aen Godt sijnen vierighen gheest gaf.

'tIaer daer nae, als Graeue Maurits Steenwijck benauwde, heeft sich P. Henricus Samerius in duysent perijckelen daer binnen ghevonden. Den Gouuerneur vande stadt La +Cocquelle, die'r een van d'onse tot hulpe der soldaten versocht hadde, siende dat hem desen Pater toeghesonden wierdt, was seer verblijdt; uyt reden, dat hy om sijnen ijuer en langh-bekende ghedienstigheyt veel op sijn volck vermoght. 'tWelck sy oock metter daedt ghetoont hebben, niet alleen in't afslaen vanden swaeren storm, daerder wel

twee duysent vanden vijandt bleef (gheduerende den welcken hy ouer al by was, ende den moedt aende vechtende, ende de heylighe Sacramenten aende vallende gaf) maer oock in't ouergaen: want soo Mauritius voor een punt vande capitulatie besprack, datmen hem den Iesuit soude in handen stellen (hy hadde verstaen dat het garnisoen op sijn woordt malckanderen ghetrouwigheyt belooft hadde, vanden uytersten noodt t'onderstaen; t'samen oock, dat hy plichtigh soude gheweest hebben in eenigh verraedt van Engelandt; hoe wel dit laetste valsch was) hebben sy dese conditie glat afgheslaghen, en gheseydt, datse met hunnen Pater souden leuen en steruen. Dus moeste Mauritius wijcken, en sijn bespreeck afgaen, uyt vreese dat hem den Iesuit met dese onbesuysde gasten noch eens soo veel bloedts kosten soude, alsser alreede vergoten was.

+Inden tocht, die Graué van Fuentes in't iaer 95. nae de doodt vanden Archshertoghe Ernestus in Vranckrijck dede, bleef P. Nicolaus Montanus doodt, diemen den Apostel vande Bourgoignons noemde, nae dat hy met vele wonden doorschoten en doorkerft was. Den biechtvader vanden+Graue P. Antonius Crispus, als hy voor Camerijck met de soldaeten (ghelijck hy altoos plagh) de trencheen opliep, kreegh eenen scheut inde borst: waer van ouer doodt in't quartier ghebraght zijnde, behiel ghelijcke-wel noch eens sijn leuen, 'twelck hem luttel iaeren te voren (als hy uyt de scheeps-armade teghen Engelandt op een plancke met eenen mede-ghesel alleen op de kuste van Vlaenderen quam aenghedreuen) ten dien eynde van Godt scheen verlenght te wesen, om dat hy't vele iaeren in dese soo swaere Missie soude besteden.

Of d'onse inden bloedigen veldt-slagh van Nieuwpoort meer moeyte ghedaen hebben om de sielen te helpen,

als wel moedt aende soldaeten ghegheuen, om kloeckelijck te vechten, daer soude men met reden moghen aen twijfelen. Niet en hebbense nae ghelaeten, soo langh alsser eenighe hope was van te wederstaen, om de vlucht te stutten; dan nu te laet zijnde, als elck nae een goedt uytkomen sagh, bleuen sy euen-wel het veldt houden, om der ghequetster biechten te hooren. Hier door den vijandt als gheterght, set daer op aen, ende achterhaelter dry vanden hoop P. Petrum Buselinum, P. Laurentium Euerardi, en P. Othonem Campensem, de reste ontliep't. Buselinus als hy sich niet voor+soldaet, maer soldaeten-herder opentlijck uytgaf, wierdt met twee looden doorschoten: dan soo hy hier van op staenden voet noch niet en stierf, kroop hy op handen en voeten by de steruende soldaeten, en gaf hen d'absolutie, tot dat hem eyndelijck het bloedt begaf, om 'tkleedt sijner siele in dat van't Lammeken, met hope van der Martelaeren krans, te wasschen. Euerardi voor eenen Iesuit vande+ouerloopers bekent, ontfingh dies te meer wonden, hoe desen naem doch haetelijcker aende Caluinisten is. Campensis, die biechtvader vanden Archshertoghe Ernestus gheweest hadde, ter wijle hy met eenen ghequetsten op sijne schouderen doorloopt, om dien het leuen te bewaeren, verliest het sijne. Men heeft de lichaemen naemaels soo doorhouwen ende doorhackelt ghevonden, dat het een uyt het ander niet en konde onderkent worden.

Het dry-iaerigh belegh van Oostende heeft onsen arbeydt+en perijckelen niet alleen beswaert, maer oock verlenght, daer zijnder sommighe vande peste, ander vande vijandtsche koghels wegh ghenomen. Onder dese was P. Spikerman, die met sijnen ijuer den naem vanden Duytschen+Apostel verdient hadde, mits hy alleen voor Oostende meer als acht hondert Hoogh-duytschen (waer onder oock eeni-

ghe Capiteynen en Colonellen waeren) vande ketterije tot den schoot vande heylighe Kercke ghebraght hadde. 'tIs ongheloouelijck wat sieckten ende onghemacken dese verdrietighe belegheringhe veroorsaeckte, waer door ghelijck onsen aerbeydt menighvuldigher, alsoo oock de vruchten+ouervloedigher aen quamen. Doch de ghesonde wierden niet min besorght als de siecke: want daer wierden verscheyden deuotien tot verwecksel vande godtsdienstigheyt in't legher inghestelt. Eene was, datmen het H. Sacrament met behoorlijck licht ende eerbiedinghe nae de siecke droegh; d'andere, datmen daeghelijcks op ghesette uren Misse voor de soldaeten dede; de derde, datmen 'smorghens, 'snoenens en 'sauents met het trompet ouer al, ghelijck een teecken vande bede-klock gaf; de vierde, datter altoos in onse tente licht bernde voor een Marien-beeldt, daer een ieghelijck sijn gebedt by daghe en by nachte quam spreken. Ende meer andere dier ghelijcke, diemen in volghende tijden tot den aenvangh van 'twaelf-iaerigh bestandt al mede onderhouden heeft.

+Dit in't iaer neghen verkondight zijnde, hebbender sommighe nieuw-roerighe gheesten hun onruste teghen dese Missie ghekeert, om aenden Coningh wijs te maken dat hyse, als nu onnut ende onnodigh, soude afdancken, ende d'aelmoesse die'r toe gheschickt was, aende betaelinghe van soo vele soldaeten ouerdraeghen. Sy en hielen niet op met vrijuen en schrijuen, voor ende al eer den Coningh op het berecht vanden Marquis Spinola sijne miltheyt bevestighde, met uytdruckelijcke ordinantie, datmen ons nu, noch immermeer voortaen in dit stuck moeyelijck en soude vallen, maer de ghewoonlijcke aelmoesse veyligher en veerdigher betaelen. Dan, ghelijck den onwille doch altoos swaerigheyt baert, soo heeft hy hier uyt de soldaeten teghen

ons opgheruydt, als of hunne betaelinghe, om ons te voldoen, wederhouden wierde: waer op eenighen tijdt langh groote blaeme teghen de Patres ontstaen is; doch dese wolcken verschouen haest door't licht der waerheyt, 'twelck hem neffens onse onnooselheyt quam verschijnen.

Soo ghinghense dan voorts inde ghewoonlijcke ghedienstigheyt, diese soo binnen 'slandts gheduerende den treues aende garnisoenen, als buyten de prouincien te Wesel ende in Paltslandt aen het krijghs-volck betoonden. Met+den uytgangh van't bestandt begonst wederom hunnen arbeyt met meerdere perijckelen aen te gaen. Wat en hebbense niet in't ongheluckigh belegh van Berghen op Zoom gheleden, iae wat niet ghedaen?

P. Gulielmus Buuet nae het springhen van eene mijne+(die hem sijnen hoet wegh ghenomen, ende 'taensicht met het heel lichaem met aerde ouerstroyt hadde) bleef niet alleen onversaeft bloodt teghen den vijandt met sijn kruys staen, maer ioegh het herte wederom in't lijf aende vluchtighe soldaeten, als hyse en met woorden moedt gaf, en met de schouderen gelaeden voor aen ghingh, om de nieuwe borstweyre teghen de mijne op te worpen. Men heeft hem dien dagh bedanckt, dat hy d'eere van des Coninghs wapenen bewaert hadde. Hy was een onvermoeyelijck werck-man, aen groot en kleyn, om sijne ghedienstigheyt en sorghe voor d'aerme weduwen ende weesen (welcker vader hy ghenoemt wierdt) al om bekent. Den Prince Cardinael, die hem onder-tusschen by sieckte van sijnen biechtvader in't legher tot de biechte ghebruyckte, bedroefde sich ouer sijne doodt, en gaf meer als eens ghetuyghenisse, dat de Societeyt veel, maer 'sConinghs legher noch meer, in P. Buuet verloren hadde. Alsoo kloeck was P. Petrus+ Eulaert, die inden slagh van Fleru met eenen karabijner

in sijne wanghe gheschoten, met sijn eyghen ende der ghequetster soldaeten bloedt ouergoten, bleef niet te min volstandigh in sijnen dienst, loopende ouer al om de vallende+te helpen. Met den seluen moedt heeft sich P. Hermannus Hugo inde Veluwe vertoont, daer hy oock door onghemack ende aermoede met gheduerigen arbeydt vermenght, neffens eenen anderen Pater de sieckte haelde, waer vanse beydegader stieruen.

Tot noch toe ende een iaer, twee oft dry daer nae, waeren wy alleen in't legher teghen den Hollander besigh: 'tiaer vijf-en-dertigh, als ons den Frans-man op den hals drongh,+heeft den arbeydt met de vruchten verdobbelt. Niemandt en soude sich konnen verbeelden den ouergrooten last, die wy omtrent Schencke-schans ter oorsake van't groot ghetal der siecke ghedraghen hebben: 'tquam al op de Societeyt aen: waerom oock den Prince Cardinael sijn' apoteke ten besten gaf, en daghelijcks sijnen aelmoessenier t'onsen sondt om te vernemen nae de krancke, met last van aelmoessen daer voor in der Paters handen te laeten. Sy besochten de siecke, sy diendense, sy hoorden hunne biechten, sy gauense hun Kercken-rechten, sy sloten hen d'ooghen, sy maeckten de putten, sy droeghense op hunne schouderen nae 'tgraf, onder-tusschen tot twintigh seffens: inder voeghen+dat sijne Hoogheyt ouer sulck eene lichaemelijcke en gheestelijcke bermhertigheyt verbaest staende, seyde menigh-weruen opentlijck, dat hy sulcks noyt ghesien en hadde, en dies volghende de Societeyt niet ghenoeghsam en konde prijsen. Omtrent den seluen tijdt en plaetse stieruen den Hertoghe van Lerma, den Graue van Grimberghen, en (die alle onse hope schier mede ter aerden droegh) den Marquis de Aytona: de welcke schoon datse allegader hunnen gheest tusschen onse armen gauen, en ver-

hinderden nochtans in't minste niet de ghewoonlijcke ghedienstigheyt en liefde tot de ghemeyne soldaeten.

Alsoo herdt ghingh het aen omtrent S. Omer, behoudelijck+dat de sieckten van onsen kant wat minder, als de perijckelen waeren: uyt welcke reden de deuotie oock buyten ghewoonte in't legher soo groeyde, datter daeghelijcks bouen de duysent krijghs-lieden ter tafel des Heeren ghinghen. Te Calloo waeren wy dagh en nacht inde trencheen+by de soldaten, om de selue, in gheval van noodt, by te staen, en tot d'eeuwigheyt te bereyden. Welcke liefde alsoo wel de Hollanders als d'onse t'Antwerpen gheproeft hebben, als wy die neffens andere Religieusen ghelijckelijck dienden, en vele van henlieden, door de bewesene bermhertigheyt beweeght zijnde, tot ons Catholijck ghelooue braghten.

Eene merckelijcke sake ghebeurde't dies aengaende te Bethunen: daer lagh eenen herdtneckighen Hugenot in't gast-huys seer kranck, vanden roode loop: om wiens siele te winnen den Pater gheene moeyte en spaerde, gheene moghelijcke ghedienstigheyt onder sich en liet. Hy vraeght hem of hy niet van doen en hadde; Stroo, seyde den siecken: 'twelck hem terstondt ghebraght wierdt. Niet anders? iae een sop van rooden wijn met wat suycker: sy ghewordt hem daedelijck. Niet meer? Anders niet als het Catholijck ghelooue, andwoordde hy: want 'ten kan anders niet zijn, of de waere Religie isser, daer sulcke liefde bevonden wordt, onse Ministers en souden sulcks niet doen. Dus stierf hy weynighe daeghen daer nae, van alle Sacramenten der H. Kercke behoorlijck voorsien.

Ick en vonde gheen eynde, dat ick maer eens in 'tbesonder verhael van dierghelijcke wercken en quame; 'tis my ghenoegh dat ick mijn voornemen hier magh uytvoeren,

en bewijsen, hoe swaer dese Missie is: inde welcke niet anders als hongher en kommer van aermoede, vuylighheyt en stanck van siecke en doode lichaemen, koude en hitte, reghen en windt vande d'onghesteltheyt des hemels, kranckheden van onghemack ende arbeydt, ten laetsten de doodt selue nu vanden vijandt, dan vande peste, ende andere legher-sieckten te verwachten is. Heele maenden niet uyt sijne kleederen te gaen, onder den blaeuwen hemel op koude en voghtighe aerde te slaepen, beschimmelt en vernuft broodt t'eten, troebel ende onghesondt water te drincken, van ghewormte schier te leuen, met rouw ende ongodtlijck volck om te gaen; dat zijn hier onse daghelijcksche renten. Dan wy ghetroosten ons dit al, om de liefde vanden ghenen die ons tot de doodt toe bemindt heeft, en ghelijckelijck voor alle sielen ghestoruen is.

+Voorwaer den Marquis de Aytona achtede dese Missie bouen al datter loffelijck in 'sConinghs legher te vinden was: want soo het eens gheviel, datter iemandt in sijne teghenwoordigheyt vry wat mondigh tot lof vande Hollandtsche krijghs-orden, betaelinghe, ende rappigheyt sprack: Onse vijanden moghen hebben, seyde hy, wat sy willen, sy en hebben gheene Iesuiten in hunnen legher: soo langh als dese godtvruchtighe Missie staen sal, sullen oock de Catholijcke wapenen van Godt ghebenedijdt worden. Van't selue ghevoelen moest wel wesen den Prince Cardinael, als hy ons tot schaemroodigheyt toe prees, ende in't bywesen van sijnen edeldom en Colonellen ouer den goeden dienst bedanckte, die wy in't legher ghetrouwelijck ghedaen hadden. Doch dese ghetuyghenissen, misschien uyt jonste bouen onse verdiensten ghesproken, moeten ons meer tot eenen prickel van kloeckmoedigheyt, als tot eenen windt van ijdele laet-dunckenheyt dienen, om naest Godt

de vruchten van onsen arbeydt aen sijne Coninghlijcke Hoogheydt toe te schrijuen, die haer gheweerdight de selue met een soo goede ooghe aen te sien.

§. III.
Vande Mißie nae de schepen.

Van't beghin der Societeyt heeft haeren ijuer ghetoont,+datter gheene wateren soo onstuymigh en zijn, die de liefde der sielen konnen ouervallen. P. Laines was den eersten, die van Martinus de Carnoza vergheselschapt, met de vlote vanden Vice Roy van Sicilien Ioannes Vega dit woest element invoer, om de matroosen ende de soldaeten by te staen. Sijn goedt exempel hebben naemaels P. Hieronymus Natalis, en P. Isidorus Bellinus in iaer 1551. ghevolght, als den seluen Vega teghen de Turcken trock, maer onder weghen door tempeest acht galeyen verloos, in welcker eene P. Isidorus met al watter in was, vergingh.+Ende dit is d'eerste offerande, diemen weet van d'onse dat inde Missie vande schepen, in't midden vande zee, 'tvier ghevonden heeft; daer hy van soude ende in't water branden, ende inden brandt verdrincken. Noch erger voer de vlote van't iaer sestigh, onder het beleydt vanden Vice-Roy Ioannes Cerda: wantse wierdt heel vande Turcken verslaghen, doch sonder eenigh verlies van onse Patres, die+hunner ses onder d'ouerigheydt van P. Antonius Vinck, een Nederlander, door enckele voorsichtigheydt Godts allegader in een groot oorlogh-schip waeren, daermen de siecke in besorghde: want soo den vijandt nu meester was, heeft sich dit schip alleen, met luttel mannen, eerst twee uren langh teghen seuen, daer nae teghen sesthien, ten laetsten

teghen seuen-en-twintigh galeyen (den strijdt in alles omtrent ses uren duerende) soo vromelijck gheweert, dat het eyndelijck in Sicilien ingeloopen en behouden gheweest is.+Inde groote armaede van Spaignen teghen Engelandt, daer het al mede deerlijck afliep, verdronckender acht van d'onse, twee ontquamen't op een plancke, als elders bouen gheseydt is. Gheene reyse wasser schier van d'onse ghedaen, of sy hadden de doodt, oft immers de perijckelen der seluer, uytghestaen.

Dit euen-wel niet onvermindert, hebben wy desen last, niet voor eenen tocht oft twee, maer voor altoos sonder voorgangh (dat wy immers weten) van eenighe andere Prouincien der Societeyt, d'eerste van al te Duynkercke+aenveert. Voor alle des Coninghs schepen en wasser niet meer als eenen Spaenschen Capellaen. Wat soude desen onder de Nederlanders uytrechten, welcker taele selue hy niet en verstondt? en nochtans (ghelijck de hauen sterck altoos vande Hollanders beset was) liepense noyt zee-waerts in sonder groot perijckel van met den vijandt te slaen: waer toese dickwils nae langhduerighe dronckenschap en ontucht soo onbereydt te schepe ghinghen, datter schier niemandt op sijne saligheydt en peysde: ick laete staen, ghebiecht oft ghecommuniceert soude hebben. Dit verlies van soo vele sielen (wantse bynae daghelijcks slaeghs quamen) seurde den Marquis Spinola, alsdoen Admirael+vande zee, ende de doodt van desen Capellaen, (die in't iaer dry-en-twintigh verscheydde) waer-nemende, dient haere Hoogheydt d'Infante Isabella aen, van desen last voortaen de Patres van de Societeyt ouer te setten: het welck alsoo op den elfsten Nouember van't selue iaer ghebeurde.

+Hoe swaer dese Missie is, magh men eenighsins uyt

d'omstandigheden speuren. In't legher te lande hebbense immers troost aen malckanderen, hier zijnse elck op een verscheyden schip verdeylt; komtter perijckel (ghelijck het al menighweruen ghebeurt is) sy moeten sonder absolutie, oft eenighe Sacramenten steruen; sy zijn gheduerigh in een bracke locht, die'r vele doet walghen, in een rouw gheselschap van een deel onbesnoeyde gasten, dagh en nacht in onruste, in ghestadighe perijckelen van onweer oft vanden vijandt: den welcken alsmen aen boordt komt, niet en is te ontloopen. Ick laete nu staen den slechten kost en dranck, de vuyligheydt en stanck der siecke, de moeyelijckheydt van soo vele onghewassche monden, daer schier anders niet als vloecken en bannen ende onkuysheydt uyt en komt. Dan de liefde ouerwinnet al, die'r sommighe Patres oock met belofte toeghedreuen heeft, om noyt rouw-koop van soo goeden werck te hebben. P. Gulielmus Hercanus was+diep in sijn iubilee, als hy dese Missie met veel biddens versocht, en ten laetsten verkreegh.

Sy verdeylen hen nae't ghetal der schepen, somwijlen een, dickwils twee oft dry tot hunnen last nemende: hun werck, eermen seyl maeckt, is rondom te gaen, ende elck een door 'tghebruyck der H. Sacramenten teghen de perijckelen te wapenen. In zee gaense soo langh ouer en weder met booten hunne schepen besoecken, en de sielen die daer mede vaeren besorghen, als de winden dit toelaeten. Sy maken datmen alle morghen en auendt een ghemeyn ghebedt spreke, sy doen verscheyden sermoonen op sijnen tijdt, ende daghelijcks Missealsser gheen tempeest en is, sy verwecken de matroosen ende soldaeten tot de biechte en de H. Communie, der welcker onder-tusschen wel hondert seffens t'onsen Heere gaen, 'twelck schier voor een mirakel op zee ghehouden wordt. Doch omtrent de siecke ende de

ghequetste is hunne meeste bermhertigheydt te vinden; dese staense soo ghetrouwelijck by, datter by wijle wel dry op eene reyse hun leuen ingheschoten hebben. Eenen stierman seyde laetstmael van eenen Pater die'r in ghebleuen was, dat hy oock om thien-dobbele gagie sulcke moeyte niet en soude aengaen, als dien goeden man (voor wie hy alsoo lief sijnen eyghen soon soude verloren hebben) nu menighen tijdt inden dienst der siecke ghenomen hadde.

Maer nerghens en schijnt hunne liefde profijtelijcker, als in tempeest en zee-slaghen; dan verweckense een ieder tot beloften en biechten, ende niemandt bykans en ghebreeckter aen sijne behoorlijcke schuldt in sulcken noodt.

+'tGheviel onlanghs datter een Coninghs galioen, daer P. Cornelius Syluius op was, by nacht door storm aen den Hollandtschen kant quam te bersten: de doodt, hoe wel inde schroomelijcke duysternisse, was klaer voor ooghen: daer stondt een al-ghemeyn gheschrey op, datmen bouen al het ghehuyl der winden hoorde, niemandt en wasser sonder mismoedigheydt, als den Pater alleen. Desen dan, hoe iongh hy ende de zee oock onghewoon was, laet sich hooren bouen al, en seght: ‘Wel aen goede mannen, als het immers aen Godt soo belieft, laet ons vanden noodt een deughdt maken: moeten wy steruen, dat wy dan immers onse traenen uyt een rouwigh herte ouer onse sonden, ende niet ouer het verlies van een soo kort en verganghelijck leuen vergieten. Laet nu vrouwe en kinderen en vader-landt vaeren, en peyst alleen op d'eeuwigh-heydt, die ons aenstaet: van een' ure leuens oft twee, misschien oock maer eenen ooghenblick, hanght onse saligh-heydt, oft verdoemenisse: wat meerdere ghenade konde v Godt in dit gheval doen, als dat ghy eenen Priester soudt by v hebben? zijdy Christenen, die het eeuwigh

leuen verwacht; soo maeckt v nu bereydt om eene salighe doodt te steruen.’ Niemandt en isser onder den hoop gheweest, of sy hebben hunne biechte gesproken. 'twelck ghedaen zijnde, als nu het water hoogher en hoogher quam, nae dat hy den kelck aen sijnen riem ghebonden hadde; soo neemt hy het crucifix inde handt, toont aen allegader het beeldt van hunnen Saligh-maker, van wien sy korts daer nae recht oft ghenade hadden t'ontfanghen, kust het met alle ootmoedigheydt ende eerbiedinghe, draeght het rondom 'tschip, ende gheeft het aen een ieghelijck tot eenen laetsten pandt vande aenstaende saligheydt mede te kussen. De zee was nu al ouer d'enckelen, en euen-wel liep hy noch ouer de gangh-boorden om een ieghelijcken moedt te gheuen. Maer als sy nu ouer de knien tot aen den buyck toe begonst te swillen, ende d'een en d'ander sich tot swemmen bereydde; heeft hyse besworen, soo wie van alle de doot ontquam, dat hy te Duynkercke ghekeert zijnde van stonden aen soude in onse kercke gaen biechten ende communiceren. 'tWelck nae datse eenparigh aenveert, ende malckanderen den droeuen adieu ghegheuen hadden, is het galioen met het meerder deel ende den Pater mede te gronde ghegaen. De weynighe die de schipbreucke ontkomen zijn, hebben hunne belofte vromelijck ghequeten, ende met tranende ooghen den ijuer en kloeckmoedigheydt vanden Pater aen alle man verkondight. Hy vischte met eenen treck hondert en dertigh sielen, die hy nae den hemel sondt. Was't niet een goede seude, ende de pijne weerdt daerom in zee te gaen, iae oock te steruen, om soo vele menschen het eeuwigh leuen te besorghen?

Noch schroomelijcker ghingh het aen teghen den vijant in't iaer vier-en-twintigh, daer een schip sonck, ende den Pater die een oudt grijs man was, mits hy sich te langh

by de ghequetste onderhouden hadde, verdroncken soude hebben, en hadde sich eenen anderen Pater van't naeste schip met een touwe niet af-ghelaten, ende hem uyt het water t'samen ende de doodt ghetrocken. Den Admirael van dese vlote gheraeckte onder Engelandt al vechtende+in brandt, nae dat den Capiteyn ende P. Franciscus Braye, die by hem stondt, beyde met eenen bol verscheurt waeren. Niet langh daer nae, al in d'eerste proef-iaren van dese Missie, wierdter eenen Pater, gheduerende het ghevecht, swaerlijck met een splinter in sijn hooft ghequetst: 'twelck euen-wel niet teghenstaende, bleef hy sijn volck soo langh bystaen, tot dat hy half beswijckende wegh ghedraghen wierdt.

+De vruchten die wy hier raepen, zijn de sielen van onse soldaeten en boots-ghesellen, de welcke voor al besorght worden; doch het ghebeurt dickwils dat wy aen onse vijanden al mede nuttigh zijn, oft met hunne doodt te verbidden, oft met hen tot het eeuwigh leuen te bereyden.+Ter wijle de deerlijcke onbermhertigheydt vande voet-spoelinghe, die den Hollander eerst begonst hadde, noch in ghebruyck was, wierdter onder andere eenen ouden grijsaert, diemen niet en hadde konnen bekeeren, ouer boordt ghesmackt: den welcken by gheluck een touwe, die'r omtrent den spieghel van't schip slingherde, ghevat heeft: waer aen sich eenen goeden tijdt vast-houdende, heeft ten laetsten om hulpe gheroepen, en, soose hem wilden af-schudden, met smeecken en bidden door voorsprake van onsen Pater soo veel respijts verkreghen, dat hy immers soude moghen biechten, en Catholijck steruen. Hy wordt dan ettelijcke uren in't waer ghelooue onderwesen, en spreeckt de biechte van sijn heel' leuen. Nae de welcke als onse Pater hem socht te verbidden, ende den

Capiteyn uyt kracht van sijn' orden weygherigh moest vallen, seyde den ouden man: 'tKomt my nu ghelijck uyt, als ick maer Catholijck en ben, oft leuen oft steruen. Worpt my nu vry ouer boordt, als mijne siele slechts niet en gae nae den afgrondt der hellen, daer en is aen't lichaem gheen verlangh al versmoort het inden grondt vande zee. Noyt en hadde hy blijder ure als in eene soo gheluckighe doodt.

Seer merckelijck is d'auenture, die aen een seuen-iarigh+kindt, soon van eenen Hollandtschen Capiteyn ouerquam. Het lagh en sliep inde kaiute, terwijle den vader met eenen Duynkercker aengheklampt vocht: het ghevoelt eenen koghel omtrent sijn beddeken, doch al sluymerende ontgheeft sich dit perijckel, en windt sich in sijne decksels om weer gheruster te gaen slaepen, terstondt komtter eenen anderen bol die sijn een beenken wondt: hier ouer beghint het soo te schreeuwen, dat den vader om leegh gaet; maer soo hy de quetsuere van't kindt met deernisse besiet, komt den derden scheut, en neemt het ander beenken hem heel wegh. Doen wierdt den vader uytsinnigh, en met een dollen kop de lonte uyt des naest-staendens handt ruckende, loopt nae het poeder, en steecktse daer in. Op eenen ooghen-blick vlooghter al met het schip inde locht, ende 'tkindt mede, doch niemandt gheluckigher: de reste vergonghen tot een allegader; het kindt in zee wederom nedervallende vat erghens een luycke, waer op het sich soo langh houdt, tot dat het met eenen boot ghevischt, ende in ons schip ghebraght wordt. Terstondt wierdt het onder bespreeck vanden Pater ghedoopt, nae der handt oock ghenesen, ende in't Catholijck ghelooue opghebraght.

Dit al te waeter, aen landt en zijn die van dese Missie+oock niet ledigh. Bouen de ghewoonlijcke sorghe diese

voor de matroosen, 'tzy sieck, 'tzy ghesondt, draeghen, beschickense datter voordtaen niemandt schier in zee en gae, ofse zijn ghebiecht. Voor desen was het schande, en wierdt voor eene bloodigheydt ghehouden, dat sich iemandt biechten soude eer hy te schepe ghingh; nu wordt het voor een' eere en teecken van kloeckmoedigheydt, datmen vromelijck strijden wilt, aenghenomen. Dan 'tmeeste werck datse wel aen landt hebben, is, oft in vremde hauens, oft in kerckers, daerse dickwils met hun volck in gheraken. Sooder ouer eenighe iaeren groote sterfte in een galioen te Passage in Biscayen ontstondt, heefter onsen Pater vele op sijne schouderen nae 'tgast-huys ghedraghen, daer hyse daghelijcks ghingh besoecken, en met aelmoessen, die hy achter lande vergaderde, nae vermoghen helpen: 'twelck aen die van Cantabrien soo wel ghereyde, datse hem met den naem van Apostel vereerden. In Engelandt waerender twee van d'onse met andere ghevanghene op-gheleydt, die schip-brake gheleden hadden; maer en betoonden noyt meerderen vrijdom des gheests, dan alsse inden kercker niet alleen de Catholijcken en versterckten, maer oock een deel Engelsche tot ons ghelooue bekeerden. Dierghelijcke vrome feyten hebben elders meer+andere inde ghevanghenisse, ende namentlijck P. Carolus Porret te Vlissinghen, voortghestelt; den welcken oock nae der handt in Spaignen met twee sijne mede-ghesellen van sieckte ghestoruen is, die hy inden dienst van het kranck boots-volck behaelt hadde. Men soudese beklaeghen, indiense met eene soo loffelijcke doodt den ijuer in meer andere niet verweckten hadden, die daghelijcks vlammen om hunne sielen inden moeyelijcken arbeydt van dese Missie voor de saligheydt hun naesten aen Godt op te draeghen.

§. iV.
Vande Mißie nae de peste.

Dese is wel de sorghelijckste, maer niet d'onvruchtbaerste Missie. Gheene van al en heeft meer persoonen mede ghesleypt; oock en ghelooue ick niet, datter eenighe Prouincie onder ons is, daerder meer als inde Duyts-Nederlandtsche tot soodanighen dienst uytghestelt gheweest zijn. D'enghe paelen van't landt, de gheduerighe oorloghen, de menighte der inwoonderen, de sonderlinghe ghemeenschap ende hanteringhe met malckanderen (waer door het quaedt vier lichtelijck verspreydt wordt) hebben by wijlen veroorsaeckt, datter seffens, bouen die van d'andere Missien, in vijf verscheyden steden onse Patres toe ghebruyckt zijn gheweest. t'Antwerpen hebben+wy dit werck van Christelijcke liefde veerthien iaeren langh met verlies van vier-en-twintigh mannen, bedient, onder de welcke Pater Franciscus de Schot, Borgher-meesters soon vande stadt, grooten lof by een ieghelijck behaelde, als hy met eene leeder door de vensters in een huys klom, daer de besmette allegader te maghteloos waeren, om de deure van binnen te openen.

Te Ghendt bleuender elf in het iaer van dry-en-dertigh,+vier binnen 'smaendts, al kloecke en verstandighe mannen, der welcker sommighe de Theologie, andere de Philosophie voorghelesen hadden. Niet tegenstaende, datse als slijck d'een op d'ander voor de handt afstieruen, soo streden euen-wel hunne mede-ghesellen om prijs, wie dat eerst sijnen voet soude moghen inden schoen van d'ouerledene steken. Eenen ouden Tobias Roelofs hadde twee-en-

dertigh iaeren in dit Collegie ghearbeydt, sijne leden waeren nu stram, sijne beenen stijf, sijnen gangh moeyelijck: hy verdiende meer te rusten, als dat hy op nieuwe onledigheydt soude gaen peysen; euen-wel houdt hy sterck aen om inde peste te gaen dienen, daer hy maer voor weynigh tijdts, om de plaetse te stoppen, ghesonden wierdt, met meynighe van hem stracks wederom t'huys te doen keeren. Dan 'tbeliefde Gode aen desen sijnen dienaer tot den loon van sijnen voorgaenden arbeydt noch een toe-maete by te worpen, dat hy als een' offerande van liefde inden langh-ghewenschten dienst sijn leuen soude bysetten: dus vat hy 'tvier, en sterft, sooder nu ghewagh was van hem in te roepen, als hy 'sdaeghs te voren gheseydt hadde, dat hy't met eenen dagh veel goedt soude maken, om niet+meer op sijne wederkomste te dencken. P. Nicolaus Iamot, gheduerende desen brandt, toonde al mede eenen onverghelijckelijcken anderen van binnen, als hy van eenen siecken t'huys komende, en verstaende datter aen't ander eynde vande stadt een iongh-ghesel op straete lagh, die ter oorsake vande haestighe sieckte van sijne meester was uytghesloten, op staenden voet derwaerts liep, en nae dat hy hem alle sijne kercke-rechten opentlijck in't aensien van't volck ghegheuen hadde, hem vande aerde opnam, en nae 'tpest-huys droegh.

Maer 'tghene de stadt heel in verwonderinghe stelde,+was de ghedienstigheydt van twee gheestelijcke dochters van Antwerpen, die nae datse haer vader-landt in ghelijcken gheval ghetrouwelijck byghestaen hadden, met raedt vande Societeyt nae Ghendt ghinghen, ende den seluen dienst aen de krancke betoonden. Haer exempel verweckte terstondt dry andere, om in soo goeden werck aen haere borgherije mede-plightigh te wesen, diese saghen dat van

vremde soo behert wierdt. Doch soo dese d'eene voor, en d'andere nae, vier uyt den dienst introcken, en stieruen, bleef den last wederom by de twee eerste, die schoon datse menighweruen de sieckte behaelt hebben, niet te min tot noch toe van Godt altoos ghespaert zijn gheweest. 'tDuerde te Ghendt al wat langh dat wy dienden, ghelijck oock te Brussel; maer te Maestricht, te Roermonde, te Hal, te Lier, te Breda, t'Oudenaerde, te Cortrijck, te Winocsberghen, te Belle, en te Cassel, niet teghenstaende 'tgroot verlies van persoonen, soo langh als de sieckte selue duerde.

Dit alles by versoeck vande Magistraeten in openbaere en bekende peste, met afsonderinghe der ghener die'r toe uytghestelt wierden; maer alsoo groote perijckelen hebben+heele huysen en Collegien met de legher-sieckten gheloopen. Nae dat den aen-slagh op Cadsant misluckt was, bleuen euen-wel de soldaeten inden herft-tijdt op't veldt ligghen. hier uyt en konde anders niet als swaere sieckten ontstaen, van de welcke terstondt niet alleen de gast-huysen, maer schier alle de straeten van Brugghe vol krancke+laghen. 'tWas deerlijck om sien, en niemandt euen-wel en hadder, oft immers en scheender deernisse mede te hebben: soo verlaten waerense van gheestelijck en wereldtlijck, tot dat wyer de handt aen staken, en, niemandt uytghenomen, alle die van 'tCollegie hen tot dit werck van bermhertigheydt begauen. Derthien vielender uyt vermoeytheydt ende de swaere lochten in doodtlijcke krenckten, waer vander vier, ende onder die den Rector selue, hun leuen verloren. Niet beter en liep het af 'siaers daer nae met het belegh van Berghen op Zoom, naedemael het krijghs-volck in't opbreken door d'omligghende plaetsen verdeylt ouer al groote onghesondtheydt mede braght,

+sonderlingh te Mechelen en t'Antwerpen, daermen bouen de gast-huysen (die'r niet meer en verdroeghen) op alle openbaere plaetsen d'aerme menschen sagh ligghen van eene vremde sieckte steruen: die soo behaelijck was, datter te Mechelen vier van d'onse, allegader uytstekelijcke mannen af gheraeckt wierden, en stieruen: maer +t'Antwerpen 'thuys vande Professen een enckel gast-huys scheen te wesen: dertigh seffens vattede de quaele, en vier insghelijcks ghinghender mede deur, die voor den prijs vande gheestelijcke en lichamelijcke bermhertigheydt, (wantse en Pastoors en Celle-broeders schier t'saemen waren) het eeuwigh leuen kochten.

+Inde Vereenighde landen van beneden heeft haer al mede dese liefde vertoont, alsser ouer vier oft vijf iaeren onbegrepen in ghelijcke sterfte acht van onse Patres in den dienst vande behaelijcke sieckte ghebleuen zijn. De Geusen selue van hunne sielen-troosters in't ghevaer verlaten, betrouwende op onsen ijuer ende al-ghemeyne liefde deden ons alsdoen roepen, ende aenveerdden 'tCatholijck ghelooue, om salighlijck te steruen.

Meer en dient hier niet af gheseydt, om reden: dit selue brenghe ick maer onbescheedelijck by, sonder voordere omstandigheydt; om te toonen hoe dat wy aen niemandt onse liefde in dusdanighen noodt en willen laten ontbreken, daer buyten de sielen anders niet, als de schoone+doodt voor ons te haelen en is. Ick wete wel datter al sommighe gheweest zijn, die onse rechtsinnigheydt die wy in desen dienst voor hebben, met het snoer van hun' eyghene begheerlijckheydt metende, met volle monden uytstroyden, dat wy ons profijt hier in saghen, meynende datter wat wonders in stack, sonder 'twelck wy daer soo niet en souden nae vlammen. Dan dat dese deughdt-

laeckers (die hun hoofdt doch in alle gaten steken, en+met alle dinghen willen bemoeyen, om van alles, behaluen van hun eyghen ghebreken, t'oordeelen) eens aenwijsen, wat profijten wy daer by ten tijde van veerthien iaeren t'Antwerpen ('t selue is van andere plaetsen) ghehaelt hebben; en ick sal hen in teghen-deel versekeren, datter vry al wat veel van onse aermoede in gheschoten is, midts het ghetal der uytghestelde Patres by wijlen den noodtdruft, die ons toegheschickt wierdt, verre te bouen ghingh, ende de selue daer-en-tusschen ordinantie hadden van gheen' aelmoessen ten opsichte van desen dienst t'eyschen oft t'ontfanghen: waer in, soo langh alsmen niet en kan toonen, datse hunne ghehoorsaemheydt te buyten ghegaen zijn, doet men hen, ende de Societeyt mede, voorwaer groot onghelijck, datmen 'tschijnlijck werck van eene soo sorghelijcke, en nochtans soo ghetrouwe, Christelijcke ghedienstigheydt met d'onbehoorlijcke blaeme van afgunstighe tonghen wilt slaen, om 'tselue te verduysteren oft te verdrucken.


Vorige Volgende