Logo DBNL
Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu (1640)

Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

(1640)–Adriaen Poirters–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Het tvveede capitel.
Hoe de Societeyt in Duyts-Nederlandt verbreydt is.

'tEn heeft aende Godtlijcke wijsheyt niet belieft, dat S. Ignatius voor sijne doodt de seer-ghewenschte+bevestinghe der Societeyt in Nederlandt sien moghte; maer als ofse hem hier mede inden hemel hadde willen vereeren, soo is't dat niet langher als den derden dagh nae sijn' aflijuigheyt de selue met volle maght van vaste wooninghe ende goedinghe, by den Coningh ghejont is. Onse vrienden, ghelijckse hen allegaeder neffens ons grootelijcks ouer d'onverwachte weldaet verwonderden, alsoo verstaende dat Ignatius omtrent dien tijdt saelighlijck verscheyden was, hebben't aen sijne verdiensten ende voorsprake by Godt toegheschreuen, dat sijne kinderen van Nederlandt, iuyst of dit sijn' eerste sorghe in den hemel gheweest waere, voor wettighe inwoonders erkent ende ontfanghen+souden worden. Den heylighen man hebbende den windt van sijn' aenstaende doodt ghevat, hadde nu al op hope van dese aenveerdinghe, de Nederlandtsche Prouinicie onder de twaelf ghestelt die hy achter liet, ende Bernardum Oliuerium haer tot eenen Prouinciael toegheschickt: dan soo desen op den seluen tijdt te Doornick, als Ignatius te Roomen, stierf, koos P. Laynes den nae-volgher Ignatij+P. Euerardum Mercurianum, eenen Nederlander uyt Lutsemburgher-landt, om dit ampt te bedienen; ghelijck hy oock den tijdt van acht iaeren ghedaen heeft, tot dat hem den derden Generael Pater Borgia te Roomen voor Assistent ghehouden heeft, al waer hy nae deses doodt

de heele Societeyt als vierden Generael bleef regeren. In sijne spoor zijn achter-volghens ghetreden P. Franciscus+Costerus, P. Balduinus ab Angelis, noch eens P. Costerus, P. Oliuerius Manaraeus, P. Georgius Duras, P. Bernardus Oliuerius, neue vanden voorseyden Bernardus, ende P. Franciscus Flerontinus: onder den welcken de Prouincie om haere grootte nae het goet-duncken vanden Archs-hertoghe Albertus in't iaer 1611. in twee ghespleten, ende d'eene van die de Duytsch, d'andere de Walsch-Nederlandtsche (in ghevolgh vande taelen die'r ghebruyckt worden) ghenoemt is. De Duyts-Nederlandtsche, die wy ons hier 'tmeest aendraghen, is van P. Gulielmus Veranneman,+P. Carolus Scribani, P. Antonius Sucquet, P. Florentius de Montmorency, P. Iacobus Stratius, P. Gulielmus de Wael, P. Fredericus Tassis, ende die noch teghenwoordighlijck regeert, P. Ioannes de Tollenare bedient, ende volghens den tijdt van iaeren, die wy vanden beghinne af (oock voor de bedeelinghe) nemen, inde naevolghende Collegien op de maniere als volght, verbreydt gheweest.

Te Louen heeft ons Elias Schoor, die Secretaris vanden+Coningh inden Raedt van Brabandt was, het eerste huys inde Bakeleyn ghekocht: 'twelck als hy ons nu wettelijck wilde opdraeghen (waer ouer niet alleen 'tHof, maer oock den Magistraet der stadt moeste stemmen) heeft desen sijnen achter-raedt met de Pastoors ende de biddende Ordens ghenomen, die ons by faute van ghenoeghsaeme kennisse doen ter tijdt weynigh toeghedaen waeren. Dus wierdt de bede van Elias afgheslaghen, ende sijn goedt werck verhindert. Margareta van Parme, die 'tlandt voor haeren+broeder Philippus regeerde, en te Roomen eenighe iaeren aenden H. Ignatius ghebiecht hadde, soude ghern uyt oude toeghedaenigheyt tot onse Orden, de goedenisse

ghesien hebben; insghelijcks den Graue van Feria, die voorder te sijnen laste naem 'tselue te verrichten, ende tot dien eynde den Marquis van Berghen aende stadt sondt. Daer vielen ouer weder sijde vele woorden, ter wijle den Marquis sterckelijck om den fiat vande requeste aendrongh, met uytdruckelijcke voor-redene dat hy onverrichter saecke niet en wilde vertrecken, ende dat den onwillighen Magistraet het futsel-boeck socht, om door meweyringhe vande Pastoors, en d'andere Ordens, de selue af te slaen. Doch soo de Religieusen nae beter onderricht ons toevielen, ende twee Doctoren inde Godtheyt uyt den naem van heel d'Vniuersiteyt, die wy vreesden partije te+vinden, seer loffelijck tot ons voor-deel voor de Heeren ghesproken hadden, inder voeghen dat den Magistraet nu gheen' uytvlucht meer en sagh; heefter iemandt van henlieden schalckelijck desen raedt voorgheschoten, datmen de Iesuiten, mits 'tHof immers soo wilde, in't huys soude goeden ende aenveerden, dan onder bespreeck van noch te prediken noch biechte te hooren, sonder oorlof van den Magistraet, en van de Pastooren: ende meer dierghelijcke beuselinghen, de welcke niet min teghen de maght vande gheestelijcke Ouerigheyt, als met onse instellinghe en streden. Dit was nu meer eenen nihil, als eenen fiat, waer ouer sich den Marquis grootelijcks belghde. Euen-wel docht aen hem ende meer andere beraedighe mannen, dat wy d'ooghen voor eenen tijdt luycken, ende 'tbespreeck ouer ons soude laeten gaen: dus wierdt den Magistraet buyten meyninghe in sijne woorden ghevat. Maer den Bischop van Luyck Robertus, die broeder vanden Marquis was, en heeft de saecke hier by niet ghelaeten: want hy heeft den Magistraet ouer de vermetelijckheyt vand' aenghenomen gheestelijcke iurisdictie herdelijck ghestraft,

ende aen P. Adrianus met de sijne volle maght ghegheuen, van allerleye onse oeffeningen, sonder den Magistraet oock aen te sien, vrijelijck te bedienen.

Onder tusschen quam P. Laines onsen Generael uyt+Vranckrijck, daer hem den Paus ghesonden hadde, in Nederlandt, ende wierdt van Margarete de Princesse van Parme, die hem te Roomen plagh te hooren preken, en somwijle oock, by belet van Ignatius, aen hem ghebiecht hadde, seer eerlijck ende vriendelijck onthaelt: van hier is hy op Antwerpen, en van Antwerpen op Louen vertrocken, daer hem de Doctoren, (die te Trenten in't Concilie met hem verkeert, ende d'eere met de welcke hy aldaer vande Cardinaelen voorkomen wierdt, ghesien hadden) seer hoffelijck inhaelden. Den Magistraet nu beleefder als+voren, 'tzy uyt ontsagh van sulcken man, diemen nae de doodt van Paulus den IV. hadde willen Paus maken, 'tzy uyt den roep die'r ghingh, dat die van Antwerpen met hem ghesproken hadden van een Collegie te stichten; begonst van selfs te handelen om de Societeyt onder bespreeck van redelijcke conditien t'aenveerden. Eene van dese was dat sy de scholen timmeren ende onse meesters onderhouden, wy de Latijnsche ende Griecksche taelen, als oock de Philosophie leeren souden. Dan hier is al wederom eenen dweers-balck van eenen ontrouwen Greffier tusschen beyde ghekomen, die met vervalschinghe der conditien, die hy heel anders als ondersproken was, by gheschrift ghestelt hadde, de sake voor eenen langhen tijdt seer verachtert heeft: tot datse ten laetsten door't toedoen vande Doctoors inde Godtheyt, sonderlingh van Cunerus Petri (die naemaels Bischop van Leewaerden wierdt) te weghe ghebraght is. Dus zijn wy tot het besit van onse erue ghekomen, ende kleyntiens inde Bakeleyn blijuen

woonen, tot het iaer 1598. als wanneer wy met goeden wille vanden Magistraet een ander ruymer ende beter-gheleghen huys (daer nu onse wooninghe is) ghekocht hebben. Onder verscheyden weldoenders van dit Collegie zijn wel Laeuinus Torrentius Bischop van Antwerpen, die't oock ghefondeert heeft, en Anselmus vanden Cruyce met sijne huys-vrouwe Catharina Daniels (die hen nae der handt d'een t'onsent, d'andere in't Annuntiaten clooster vertrocken) de principaelste gheweest.

+t'Antwerpen heeft ons d'afkeerigheyt van Duc d'Alue, die hy teghen de Societeyt (men weet niet waerom) schier niet veel mindere als teghen de Geusen selue, hadde, met vele swarigheden doen worstelen, eer wy daer eyghen woonstede konden bekomen. Wat gheneyghentheyt dat de Heeren van't Capitel en de stadt betoonden om een Collegie te hebben, hoe sterck de Spaensche ende Portugiesche negotianten by hem aendrongen, om ons van een huys te versien, met hoedanighe redenen Ruizius den Agent van Portugael den man oock praemde; hy maeckte den doouen, noyt en heeft hy willen toestaen dat ons eenen voet aerde ghegunt soude worden. iae liet sich soo verre van sijn' onghesintheydt ende passie vervoeren, dat hy't aen Vrouw Anna van Oostenrijck, des Coninghs eyghen bruydt, die voor haer afscheydt 'tselue versocht, wel derrede ontsegghen. Dies niet te min ghinghen onse saken hier al properlijck voort. En hoe soudense doch anders? daer men den H. Ignatium (is't dat wy 'tCollegie tot sijnen eersten oorsprongh willen brenghen) die'r menighweruen seer vriendelijck onthaelt, en met aelmoessen ten tijde van sijne studien gheholpen is gheweest, voor den eersten steen van ons bouwsel soude moeten erkennen: ten waere hy dese eere uyt den hemel eyghentlijck aen P. Laines hadde toeghesonden. Desen is

den eersten gheweest in't iaer 1562. die in't habijt vande+Societeyt t'Antwerpen op stoel ghesien, en met groote verwonderinghe ouer sijn' uytnemende gheleertheyt en welsprekentheyt, Generael van onse Orden zijnde, ghehoort is gheweest. De Spaignaerden sochten hem hier te houden: dan soo hy wederom door beuel des Paus opwaerts nae 'tConcilie van Trenten moeste reysen, heefter Costerus Claissonium ende andere treffelijcke mannen in sijne plaetse ghesonden, de welcke met hunne Nederlandtsche, Spaensche ende Fransche predikatien (diese met grooten toeloop van volck inde principaelste kercken deden) de herten van de stadt in korten tijdt soo ghewonnen hebben, dat ieder om een Collegie riep.

Ferdinandus de Frias ende d'andere Spaignaerden, in sonderheydt+de Castillanen, beherreden ons het aldermeest, ende versagen ons maendelijck met een' aelmoesse, diese onder den anderen uytleghden. Maer dit heeft scheele ooghen aen sommighe benijders ghemaeckt, die't soo verre by den Bischop Franciscus Sonnius braghten, dat hy ons 'tgebruyck vande huys-capelle verboodt, en by Duc d'Alue (in wiens mondt doch alles suycker was, datmen hem teghen de Iesuiten voordiende) dat wy ghenoodtsaeckt wierden ('ken weet niet onder wat decksel) ons huys te ruymen, ende een ander vry wat ongheleghen te soecken. Doch Frias ende andere vrienden, die uyt dese ghehenghenisse Godts eenen treck van sijne voorsichtigheydt speurden, hebben den ongunst van sommighe vijanden, tot ons ende der vrienden voordeel ghekeert. Daer was het huys van Aken, voor 'twelck+wel eertijdts de stadt sestigh duysent guldens gheboden hadde, maer nu voor vier-en-dertigh moght gaen, met bespreeck dat de twee-en-twintigh, daer het mede belast stondt, daedelijck aen d'Italianen moesten ghetelt worden.

Hier op heeft hy sijn' ooghen gheslaghen, mits het eenighsins ruym van wooninghe, en seer wel gheleghen was. Dus vergaedert hy onder de handt de penninghen, accordeert met Gaspar Schets, wien't als eyghenaer aenghingh, en te vreden was, om de Patres te gherieuen; t'samen, om van soo goeden werck, als Frias dreef, deelachtigh te worden, duysent guldens op den koop voor een' aelmoesse quijt te schelden. ondertast den Magistraet, op wiens toestaen (hoe wel t'onrecht) eenigh naedencken viel: vindter de Heeren eendraghtelijck soo toe gheneghen, datse voor andwoorde gauen, gheen huys soo fraey oft kostelijck in Antwerpen te zijn, datse aen de Patres niet en gunden; iae dat meer is, vanden grondt niet optimmeren en souden, indien hen de maght door de quaede tijden niet en waere besneden. Welcke woorden alsse nu oock metter daet, door quijtscheldinghe vande pondt-penninghen, bevestighden; soo hebben wy nae 'tvertreck van Duc d'Alue onder de regeringhe vanden grooten Commandeur van Castillien, Ludouicus Requesens, (die een beleeft en godtvruchtigh man was) onsen voet op d'erue ghestelt, daer wy teghenwoordighlijck in't Profes-huys noch woonen. Wy ghebruyckten doen ter tijdt, by faute van gheleghentheydt, voor onse diensten de kercke van de Lieue Vrouwen-broeders: de welcke soo aen de nijdigheydt scheen al te grooten loop te krijghen, is door d'onwillighe soo veel ghedaen, dat wy die moeste ruymen, en peysen om ons t'huys van een capelle te+versien. Dus heeft Frias in ses maenden tijdts, met sijnen ijuer een tamelijck kercksken opgheiaeght, dat wy vele iaeren ghebruyckt hebben, tot datmen in't iaer 1621. de marbere kercke door ghemeyne ende besondere aelmoessen voltrocken, ende met groot vernoeghen des volcks, nae datse vanden Bischop Ioannes Malderus gewijet was, ghe-

opent heeft. Wel is waer, dat wy tusschen beyde al wat ontgaeyt zijn geweest door de nieuw-gesinde ende weder-willige, die ons in't iaer acht-en-seuentigh de stadt uytdreuen: dan den Prince van Parme heefter ons wederom met de Catholijcke Religie inghestelt. Waer nae de Societeyt allenghskens soo wel heeft aenghenomen, datse door't bestier van P. Carolus Scribani (dien wy den Vader van onse Prouinicie plaghten te noemen) in twee wooningen verdeylt is,+blijuende de Professen in't huys van Aken, ende 'tCollegie met de scholen ouervoerende in't Engels-huys; twelck van den Magistraet, door toestandt naementlijck vanden Borgher-meester Henricus van Etten, ouergheleuert wierdt. Onlanghs isser een Conuict tot betere opvoedinghe vande iongheydt, die't t'alle kanten vande principaelste des landts aenkomt, hier by inghestelt. De voornaemste weldoenders die de Societeyt t'Antwerpen heeft ghehadt, zijn bouen den Magistraet gheweest Ioannes del Rio, Coor-deken van de Cathedraele Kercke, AEgidius Gerardi oudt Borghermeester, de familie vande Leways ende Houtappels, Petrus Oostendorp Licent-meester, die't Seminarie van onse Theologanten ghedoteert heeft, ende Anna 'sGreuens.

Ghelijck Antwerpen, alsoo magh oock Brugghe de beghinselen+van haer Collegie van sinte Ignatius al op haelen, ter wijle hy niet min hier als daer ghesien en met aelmoessen gheholpen gheweest is. Doch P. Robertus Claissonius heeft het eyghentlijck begonst, als hy in't iaer 1560. uyt Vranckrijck (daer hy om sijne wel-sprekentheydt inde Fransche taele, schoon hy eenen Brugghelingh van gheboorte was, 'tSiluer trompet van Vranckrijck ghenoemt wierdt) in sijn vader-landt ghekeert zijnde, van sijne patrioten versocht is gheweest om in S. Donaes Kercke te prediken. Hy heeft de herten van sijn volck soo sterck ghe-

trocken, datse nu gheenssins en wilden ghedooghen dat hy hen verlaeten soude. Soo heeftmen dan, door besonder bystandt vanden Bischop der stadt Petrus Curtius, 'tCollegie begonst te beworpen, ende nae der handt in't iaer 1570. onder sijnen naevolgher Remigius Druitius, die ons alsoo seer toeghedaen was, vastelijck te bewoonen; nae dat wy 'thuys van onsen grooten vriendt den Canonick Antonius Monachi (die ons soo langh gheherberght hadde) verlaeten, ende een ander ghekocht hadden. Maer soo goede beghinselen en heeft niet langh daer nae de ketterije met d'al-ghemeyne turbelen van ons Neder-landt omghestooten, als wy om de bewesene ghetrouwigheydt aen Godt ende den Coningh verdreuen; doch ten leedt als niet (by veranderinghe van tijden) wederom ingheroepen wierden. Doen zijn wy mede tot een ruymer woonstede verhuyst, en hebben aldaer een kercksken voor den noodt opghetoghen, daer wy ons noch heden-sdaeghs mede behelpen, tot dat de nieuwe, die seer cierlijck opgemaeckt wort, ende nu schier ten eynde ghekomen is, gheopent worde. De stadt ende 'tVry, 'twelck een vande vier Leden van Vlaenderen is, hebben ons de scholen opghetimmert, en met vele andere ghiften voorkomen.

+'tCollegie van Maestricht, daer de Societeyt eerst door P. Faber bekent wiert, heeft sijne beghinselen ghehadt van P. Henricus Dionysij gheboortigh van Nimmeghen: den welcken d'inwoonders, om sijnen ijuer waer mede hy de beeldt-stormers veriaeght hadde, hunnen Apostel noemden. D'ooghen vande heele stadt waeren op dien Pater, besonder die vanden Coor-deken Nicolaus Stratius, wiens herte hy door sijnen stichtbaeren handel in't daghelijcks verkeeren vande by-een-wooninghe soo verre ghewonnen heeft, dat den goeden man dagh oft nacht anders niet en scheen als op onse vervoorderinghe te peysen. Sijn eenigh

verlanghen was om ons Collegie aldaer te sien: 'twelck soo hem d'ontijdighe doodt beneedt, heeft ons immers tot dien eynde by testamente erfgenaem ghemaeckt, ende alsoo met sijn exempel den Magistraet ende andere vrienden, in't besonder den Land-Commandeur Prouinciael Henricus Ruyssenbergh, die ons gaf om te beghinnen, daer toe verweckt. Vier iaeren hadden wy hier ghewoont, als ons de Geusen verioeghen: maer de stadt wederom vanden Coningh verouert zijnde, hebben 'tCollegie hernomen, ende tot redelijcke volmaecktheyt ghebraght; tot dat het onlanghs wederom door d'Hollandtsche regeringhe in den deerelijcken staet, daer't nu onder sucht, ghevallen is.

Sneeck in Vrieslandt hadde ons, met verlof vande Staten+dier Prouincie, door het aendringhen van P. Andreas Boccatius, die een Vries ende een ijuerigh man voor sijn vaderlandt was, wooninghe verleent: dan soo hem d'afgunstigh-heydt der ketteren seer leelijck met den laster bekroos, dat hy de Spaensche Inquisitie wilde inbrenghen, wierdt hy ghenoodtsaeckt sich nae Ilst te vertrecken, daer hy dry iaren+ de kinderen inde schole, ende de ghemeynte op den preeckstoel, met onverdrietighen arbeydt soo langh leerde, tot dat hy van sijn' Ouerste uyt reden van vele perijckelen ende weynighe vruchten, die'r omtrent de rebelle te verwachten stonden, t'huys ontboden wierdt.

Te Cortrijck begonst het Collegie nae de veroueringhe+vande stadt in't iaer 1583. by gheleghentheyt van't ballinghschap des Pastoors Ioannes Dauid, die met andere Catholijcke veriaeght, kennisse met d'onse te Douay gemaeckt, ende versocht hadde om inde Societeyt ontfangen te worden. Aen welck voornemen hy sich volstandigh hiel; hoewel voor eenen tijdt, om de verbintenisse van eenen goeden herder te quijten, ende de verstroyde schapen te vergaederen, sijn

ampt bleef bedienen, tot dat hy alles in goede orden ghestelt hebbende, heeft aenghehouden, ende verkreghen van te moghen inde Societeyt komen. Met dese blijde tijdinghe komt hy op stoel, als om de grootte vanden Feest-dagh nu heel de ghemeynte om hem te hooren prediken, by een vergadert was: neemt sijn afscheydt van't volck, beueelt hen hertelijck datse rijpelijck op den raedt wilden letten dien hy hen voorhiel, van een Collegie der Societeyt te versoecken, waer in hy tot versekeringhe van sijne saligheyt ende meerdere vrucht der sielen ghingh leuen en steruen. Hier door ontstont sulck eene beroerte, dat den Magistraet op staenden voet sijne begheerte toesloegh, ende eenpaerlijck met het Capitel een Collegie versocht. Den Prouinciael dese ionste vande Heeren in danck nemende, heeft hunne bede om de weynigheydt van sijne werck-lieden voor eenen korten tijdt moeten uytstellen; doch met d'eerste gheleghentheydt sommighe Patres, ende onder dese Ioannem Dauid hunnen ghewesen Pastoor, nu Nouice vande Societeyt, derwaerts ghesonden. 'tIs onghelooffelijck met wat vriendelijckheyt ende liefde datse van't Capitel, 'twelck oock sijne kercke leende, maer sonderlingh vanden Magistraet ende de ghemeynte ontfangen zijn, vermeerderde altoos tot den dagh van heden toe hunne goedtwilligheydt ende weldaden: inder voeghen datse ons een huys en kercke en onderhoudt ghegheuen hebben, en dieshaluen voor onse fondateurs met reden erkent worden.

+Twee iaeren nae Cortrijck versochten ons die van Ghendt, door't ingheuen ende aendringhen van twee ijuerigh-Catholijcke Voor-schepenen Ioannes Betz ende Gerardus de Blasere. Inden beghinne hadden wy ons vertreck by Lambertus Huberti, den Abt van S. Pieters; die oock meynde 'tCollegie te fonderen, dan wierdt vande doodt

verrascht. Maer korts versaeghen ons de Heeren eerst van een borghers huys, by den welcken sy onse kosten betaelden; daer nae van een ander, om nae onsen reghel afghesondert op onse maniere te leuen, hier toe ons schickende twaelf hondert guldens 'siaers. De Weuers capelle diende ons voor kercke, ter tijdt toe dat het huys van dien vermaerden Geusen bel-hamel Hembieze ghekocht wiert, als wy vande groote saele des selfs (in ghevolgh van't ghene wel eertijdts aen hem voorseydt was) onse kercke ghemaeckt hebben. Dan in't iaer 1606. hebben wy eene nieuwe begonst ter eere van den H. Laeuinus Patroon der stadt: waer toe het volghende iaer, door de mildtheydt des Magistraets, ende toedoen van Robertus Hellin Voor-schepen, een maendelijck pensioen uyt de thresoorije gheschickt is, tot dat in't iaer 1610. op't versoeck van de Archs-hertoghen, d'Edele en de Notabele representerende de ghemeynte, met groote ghewilligheydt andere middelen gheiont hebben tot opbouwen der kercke ende huysinghen, waer van oock een schoon deel opghemaeckt is. Voor welcke weldaden, wy ten eeuwighen daeghe tot allen dienst verbonden blijuen, bekennende insghelijcks groote verbintenisse aen Gulielmus de Bladere, als meest Voor-schepen gheweest zijnde, ende schijnende sijne vaderlijcke goedt-ionstigheydt tot onse Societeyt ghe-erft te hebben. Georgius della Faille heeft eenighe iaren met goede aelmoessen 'tCollegie seer helpen onderhouden.

In't selue iaer 1585. quam de Societeyt binnen Ipren,+door beschick van Martinus Rithouius eersten Bischop aldaer, nae dat hem de Geusen uyt de ghevanghenisse los lieten, daerse hem te Ghendt in ghesteken ende schandelijck onthaelt hadden. Hy gaf den Prince van Parme (die de stadt middeler tijdt met thien maenden uythongheringhe

verouerde) ende den President Pamelius in, datse ons ten dien opsichte het inkomen van twee verlatene cloosters wilden by den Coningh verweruen: 'twelck alsoo met ouerstaen vanden Paus Gregorius den XIII. gheschiedde. Ons eerste vertreck was by den Pastoor vande Cathedrale kercke Adrianus Baccherus; het tweede ten huyse van Antonius Hennin, in naevolghende tijden vijfden Bischop der seluer stadt; het derde inde vlucht-plaetse der Nonnekens van Merchem. Ten laetsten heeft ons den Magistraet met toestandt vanden Bischop Petrus Simonis (die Rithouium ghevolght was) aen't huys, daer wy nu woonachtigh zijn, gheholpen. Hier ioeghen wy metter haeste een kercksken op, wiens ghebruyck ons tot het teghenwoordigh iaer ghedient heeft, als wy tot eeuwighe ghedenckenisse van't Iubilee der Societeyt, met groote blijdschap des volcks, de nieuwe gheopent hebben. De scholen vande iongheyt zijn vande stadt ghetimmert, ende d'erue voor onse wooninghe door besondere ionste ende voorsprake van Carolus de Ideghem, Graue van Watou, merckelijck vergroot.

+Brussel heeft ons in't naevolghende iaer 1586. ontfanghen. Den Magistraet, hoe wel hy ons alsdan by ghebreck van middelen niet en konde onderhouden, hiel euen-wel sterck aen met brieuen by den Prouinciael Costerus: ghebruyckte daer toe oock de tusschen-sprake vanden Prince van Parme, die niet schoonders en socht; naedemael den Coningh aen hem tot versekeringe van sijnen Staet, en van't Catholijck ghelooue, belast hadde de Societeyt inde vernaemste steden van Nederlandt te stapelen. Waerom oock, om het ijser te smeden ter wijle dat het heet was, gaf in voorraedt uyt 'sConinghs middelen ses hondert guldens 'siaers, met hope dat de stadt in betere tijden 'tselue mede soude verbeteren. Dus namen wy met groot vernoeghen

vanden Prince, en vanden President, onse eerste wooninghe by S. Goele kercke, d'andere naemaels op de Sauel: de welcke hoe enghe sy oock scheen, was nochtans ruym ghenoegh, om met een benepen herte de Patres Capucijnen eerstelijck+uyt Italien in dese landen komende in een' ongheveynsde liefde t'ontfanghen ende te herberghen; niet sonder eenigh onghemack van onse legher-Patres, die hunner acht in getal met P. Thomas Sailly by sijne moeder, eene seer godtvruchtige weduwe, middeler-tijdt ghinghen verschuyuen. Eyndelijck hebben wy, niet sonder opsprake van sommighe ongunstighe, 'thuys van Grimberghen ghekocht, ende aldaer tot noch toe standt ghehouden. De kercke, scholen, als oock een groot deel vande wooninghe, zijn allenghskens uyt den grondt opghetrocken, waer toe d'Archshertoghen Albertus en Isabella met een vaderlijck en moederlijck herte ('twelck sy noch op vele andere plaetsen deser Prouinicie plaghten te betoonen) mildelijck de handt aen ghehouden hebben. Doch de fondatie van dit Collegie is in't teghenwoordigh iaer van ons Iubilee door Margareta van Grobbendonck, suster vanden ouerleden Graue, gheschiedt.

Onder de laetste steden die in ende omtrent het ghewest+van Vrieslandt den Coningh verontweldight wierden, was Groeninghen wel de principaelste, ende de ghetrouwste, daerom ontfinghse de Societeyt met groote ghewilligheyt, de selue oock van huys versiende in't iaer 1590. ende eerdese dies te meer, hoe des Coninghs brieuen ende ghevoelen lofweerdigher ghetuyghenisse van haer gauen, datse bouen alle wapenen der sterckster garnisoen t'achten was, om de stadt ende 'tCatholijcke ghelooue teghen de kettersche vijanden te versekeren. Maer nauwelijck haddese begonst te wortelen, ofse wierdt door d'ouerhandt van't Staten belegh in't

iaer vier-en-neghentigh t'samen met de Religie uytgheroeyt.

Nae d'inkomste van onse ghenadighe Princen Albertus en Isabella (welcker goedtionstigheydt voorder tot alle de naevolghende Collegien ghedient heeft) wierdt den Magistraet+van Winocsberghen door den Borgher-meester Gislenus Diserin, met toedoen van den Hoogh-ballieu Antonius Wadripont beweeght om ons in te roepen: dus schreuense brieuen aen den Prouinciael Bernardus Oliuerius, ende versochten een Collegie, met belofte van't selue volkomenlijck van alles te versien. Welcke hunne begheerte door het uytstel selue (dat hen grootelijcks seurde) in sulcker voeghen groeyde, datse Carolum d'Argenteau, Abt van sinte Winocs clooster, ende Petrum Simonis Bischop van Ipren daer mede bemoedden, en ghelijcker-handt met uytdruckelijck ghesandtschap anderwerf by den Prouinciael aenhielen, om den seluen te verwillighen. Dit te weghe ghebraght zijnde, soo gaf ons de stadt terstondt erue ende onderhoudt, timmerde huys en scholen, bouwde de kercke: alles met eenen onghelooffelijcken vlijt ende mildtheydt. De ghemeynte viel ons toe met sulck eene ghesindtheydt; datse P. Eduardum Dauwe, die'r vanden beghinne af van't Collegie groote vruchten ghedaen heeft, haeren Apostel noemde, ende de Patres gheduerighlijck met aelmoessen bystondt.

+In't beghinsel van't twaelf-iaerigh bestandt anno 1609. heeft Gisbertus Masius Bischop van 'sHertoghenbosch alle neerstigheyt voorghewendt, om d'onse ('twelck hy ten laetsten vanden Prouinciael door hulpe vanden Prince Albertus verkreegh) inde stadt van sijn Bischdom te stellen. Ons vermoeden was dat den Bosch, om de naer-gheleghentheyt der vijanden, ende 'tghewoel der wapenen, bequaemer voor

de soldaeten als voor de Religieusen was: dan 'tis wel anders gheluckt, alsmen meynde, naedemael, gheduerende den tijdt van twintigh iaeren, te dier plaetse alsoo groote vrucht als elders in eenighe andere, vande Societeyt ghedaen is. Den Bischop ontfingh ende onderhiel ons een half iaer langh in sijn huys, ghelijck eenen vader sijne kinderen doen soude: welcke toedanigheyt hy met de verhuysinghe niet en staeckte, maer ghingh dies te meer voort, hoe hy ooghschijnelijcker sagh, wat vruchten onsen Predikant ende eersten Ouersten aldaer P. Ignatius Basseliers met sijnen ijuer, ende vierighe welsprekentheydt onder sijne kudde, en teghen de ketters dede. Als dit Collegie nu sijnen vollen standt hadde, en daghelijcks meerdere vruchten der sielen beloofde, is het met de stadt in't iaer neghen-en-twintigh tot groot herten-leedt der Catholijcken, inde handen van de Geusen ghevallen.

In't selue iaer vanden aenvangh des bestandts quamen wy+te Roermonde, door't aenleggen van Ido de Grammaye, des Coninghs Rent-meester, die ons wel op sijne schouderen daer in soude ghedraghen hebben. Desen beliep de sake by den Bischop Henricus Cuyckius, ende den Gouuerneur van Gelder-landt Hermannus Graue vanden Berghe. Den Raedt, de Reken-kamer, ende den Magistraet spanden terstondt al t'saemen om ons te versoecken: 'twelck hen vanden Prouinciael Flerontinus ghegunt wierdt, die'r sommighe Patres henen sondt. Der welcker naekomelinghen, niet teghenstaende de middel-duerighe geuserije, sonder onderbrekinghe noch op den dagh van heden in't Bischoplijck huys woonen, 't welck Iacobus à Castro onlanghs ouerleden Bischop, met ons teghen een ander manghelde: waer toe ons den Archshertoghe Albertus met vier duysent guldens te baete quaem. De Staten van't landt, ende het

Ridderschap schickten ons toe, elck duysent guldens 'siaers.

+Omtrent desen tijdt ghebeurde de scheydinghe vande Duytsche en Walsche Neder-landers, die tot noch toe onder een hooft en Prouincie onverdeelt ghestaen hadden. Dus moestmen van onse sijde nae een nieuwe plaetse voor de proeuelingen omsien: want Doornick, daer die te voren was, aen Walsch-Nederlandt bleef. Den raedt-slagh liep op verscheyden steden, dan wierdt door de mildtheydt vande Weduwe Tacquet op Lier oft Mechelen alleen ghebraght. Sy hadde by testamente ouer de duysent ponden vlaems met sulcken bespreeck aen de Societeyt ghelaeten, datmen binnen 'siaers oft te Mechelen daerse gheboren, oft te Lier daerse opghevoedt was, het Nouitiaet stellen soude. 'tGheluck viel eerst op Lier, daermen dese penninghen aen den koop van een huys besteedde: dan soo wy nu met den Magistraet in verdragh waeren, wierdt hy onverwachtelijck van sommighe oor-blaesers wederom omgheset, ende de sake gansch om verre ghereden. Doen heeftmen d'ooghe voor goedt op Mechelen gheslaghen, daer ons den Choor-deken vande Metropolitane kercke Franciscus vander Burcht (tegenwoordigh Archsbischop van Camerijck) toenoodde: den welcken ons oock neffens andere vrienden ingaf, dat wy 'tKeysers-hof ('twelck doch ledigh stondt) van den Prince Albertus souden versoecken. Dit dan mildelijck door voorsprake van't hoofdt der Financien Nicolaus de Montmorency Graue van Stegers, oock met hope van voordere fondatie, verleent zijnde; heeft P. Antonius Sucquet d'aenkomelinghen (die den grooten moedt van Pater Carolus Scribani middeler tijdt een iaer, twee oft dry t'Antwerpen onderhouden hadde) in den uytgangh van't iaer 1611. derwaerts gheleydt. D'Archshertoghen quamen terstondt nae onse aenkomste de plaetse, diese ghe-

schoncken hadden, selfs besichtighen: waer ouer alsse bemerckten datse wat onvry was, uyt reden van een naer-gheleghen huys, 'twelck sijn licht op den hof schepte, hebben dadelijck den eygenaer 'tselue voor behoorlijcken prijs afghe-eyscht, ende aen den Nouitiaet ghegheuen, segghende, dat der Religieusen wooninghen vande wereldtsche ooghen moesten bevrijdt zijn.

Te Duynkercke hebben wy langh met eenen bedeckten+gheworstelt, den welcken Pensionaris der stede zijnde, de goethertigheyt vanden Magistraet ende der inwoonderen, die ons versochten, altoos omstiet. Euen-wel zijn wy daer ten laetsten door orden vanden Prince Albertus inghelaten, doch sonder eenigh onderhoudt oft bystandt van stadts weghe ghebleuen. Den Prelaet van Duynen Adrianus Cancellier, die ons oock meynde (en hadde de doodt niet belet) te fonderen, en Laeuinus de Clerck besorghden ons den kost; voorders leefden wy op Godts ghenaede, en spertelden door soo menigh verdriet, datter de wooninghe die wy in't iaer 1612. begonst hadden, aen vele vernoeyde. Maer den onverbroken moedt vanden Prouinciael Scribanius droeghse door, tot dat den weder-willighen Pensionaris om sijne nieuwe ghesindtheydt van't gheestelijck hof by den kop ghevat wierdt. Sindert hebben ons den Magistraet ende de stadt soo behert, datse ons op min als dry iaeren tijdts eene schoone kercke ende een groot deel des huys opghetimmert hebben, ende noch daghelijcks met vele weldaden voorkomen.

Op den bergh van Cassel zijn wy by versoeck van't Hof+door hulpe vanden Graue van Stegers Nicolaus de Montmorency, ende den Viconte van Veurne Lamoraldus' de Hornes, Hoogh-ballieu van 'tlandt, in't iaer duysent ses hondert derthien nedergeslagen. Den Graue van Moerbeke Ro-

bertus de S. Omer wilde ons hier fonderen, dan de Casselrije ende de stadt t'samen wilden voorgaen: soo datmen hier scheen om prijs te strijden, wie ons de meeste deughdt doen soude. Doch de ghemeyne Heeren behielen het veldt, timmerden dadelijck nieuwe scholen, en versaghen ons vande fondatie. De voorleden iaeren was men met de kercke besigh: dan de Fransche oorloghen doen het begonst werck staken.

+Iudocus de Paystre, Pastoor van Belle, die nae der handt Nouitius vol van iaeren en verdiensten in sijn proef-iaeren te Mechelen stierf, en hiel niet op van op den Magistraet te versoecken, datse de Societeyt tot sijn onderstandt, en der inwoonderen, als oock der omligghende plaetsen, gheestelijcken troost innemen souden: 'twelck in't iaer 1614. gheschiedde, met belofte dat men ons fonderen wilde; waer toe hy oock sijn beste ghedaen heeft. Wy hebbender elf iaeren aermelijck in stroye huyskens ghewoont, ende de iongheydt gheleert, tot datter eyndelijck niet alleen een deel vande huysinghe, maer oock eene tamelijcke kercke ter eere van sinte Ioseph opghetrocken is.

+Oudenaerde heeft ons in't iaer 1615. door 'tbedrijf van den Persoon ende Pastoor Petrus Langritius aenghenomen. Hy hadde door sijne vromigheydt de Heeren ende de borgherije soo verre ghebraght, datter inden breeden Raedt niet meer als eene stemme teghen en viel. De wooninghe was in't beghinsel soo vernepen, dat wy selue elders om onse diensten te kercken moesten gaen, ende een huys voor de scholen buyten ons begrijp hueren: allenghskens hebben wy ons met hulpe vande stadt ende het landt, begroot; doch woonen noch al aermelijck, ende ghebruycken middeler-tijdt een deel van de huysinghe, voor den

dienst der kercke, tot dat Godt beters door iemandt versie, die sich ouer d'aermoede van dit Collegie ontferme.

Nae de vier voorghenoemde Collegien, die d'een d'ander+achtervolghens in Vlaenderen ghesticht waeren, hebben wy sonder eenigh bespreeck oft verdragh met den Magistraet, binnen Lier in Brabant voet ghekreghen, en aldaer ons derde proef-iaer ghestelt. Dese stadt hadde ons schier onder d'eerste al van't iaer 1585. versocht, maer naeder-handt de sake soo langh laeten sluyeren, datse eyndelijck haer ghepeys in't beghin vanden treues hernam. Doch alsmen nu meynde dat alles verricht was, is wederom van sin verandert, ende heeft het besproken Collegie met de scholen niet alleenlijck aen een' ander' Orden toegheschickt, maer oock den Catechismus, die wy nu vele iaeren lofweerdighlijck, alle weken van Antwerpen af quamen leeren, niet sonder verstellinghe vande ghemeynte door haeren Borgher-meester afghenomen. 'tWelck al niet teghenstaende en laeten wy d'inwoonders om de liefde Godts met onse ghewoonlijcke oeffeninghen niet te dienen, die ondertusschen oock al door de miltheyt vanden Magistraet met aelmoessen erkent worden.

Aelst is ons uytter maeten wel gheleghen ende ouerlangh+ghewenscht gheweest, ten laetsten oock door het aendringhen vanden Deken en Pastoor Iacobus Beeckmans in't iaer twintigh gheworden. Den Hertoghe van Aerschot hadde de goede gheleghentheyt vande vernieuwinghe der Wet waer-ghenomen, en dese saecke ten hooghsten aende Heeren beuolen. Dus wierden den Deken met den Borgher-meester Philippus vanden Bosche, ende den Pensionaris Romanus de Vischere (die'r wel meest in ghevrocht heeft) aenden Prouinciael ghesonden, die hem 'tCollegie souden afvraeghen, en vande noodelijcke on-

derhoudinghe versekeren: waer op terstondt twee vrome wercklieden ghesonden wierden, de welcke dry maenden langh by den Deken t'huys ligghende, de heele stadt ende 'tlandt soo wel vernoeghden, datse ons, 'ten leedt als niet, van huys ende huysraedt versaghen, ende 'tlandt bouen vele andere weldaden de scholen hoffelijck optimmerde.

+Hoe wel Hal op den bodem van Henegouw is, om dat het nochtans aen Brabant paelt, ghebruyckt onse taele; waerom oock aende Duyts-Nederlandtsche Prouincie in't iaer een-en-twintigh ghehecht wierdt, nae dat den Archsbischop van Camerijck Franciscus vander Burcht onse aenveerdinghe sterck by den Prince Albertus ghedreuen hadde. Die vande stadt vielen in't beghinsel heel weygherigh, soo verre oock datse op de brieuen vanden Archshertoghe, die hy ten versoecke vanden Archsbischop dieshaluen gheschreuen hadde, wel bescheydelijck met een' ootmoedighe bede andwoordden, datmen hen doch dit ghebodt vande Societeyt t'aenveerden niet en wilde opdringhen, ter wijle sy door hunne bekende ghetrouwigheyt sulcks noyt verdient en hadden; ende, bouen dat sijnen persoon selue, eensgaders den Hoogh-ballieu ende den Magistraet daer by verkort wierdt, de middelen oock niet en hadden, om in desen quaeden tijdt nieuwe lasten te draghen. Maer soo door orden vanden Prince, alles nu ghenoeghsaem vanden Archsbischop wederleght was, heeft den Magistraet anderwerf van't Hof last ontfanghen van ons daedelijck sonder voordere teghenspraecke in te laeten, en neffens ons den dienst vande H. Moeder Godts te vervoorderen. 'tWelck alsoo ghebeurde. En schoon dat hen d'inwoonders in't beghinsel vry wat onwilligh t'onswaerts betoonden, hebben wy nochtans metter tijdt de herten soo verre ghewonnen, datse van selfs de scholen ver-

socht hebben om hunne iongheyt t'onderwijsen. Behaluen den voornoemden Archsbischop (die wy als vader van dit Collegie om sijne weldaden moeten eeren) vinden wy ons hier mede ten hooghsten aen Antonius van Winghe onlanghs ghestoruen Abt van Liessies verbonden.

Breda heeft ons met het ouergaen vande stadt (die vanden+Marquis Ambrosius Spinola ghewonnen wierdt) in't iaer 1625. ontfanghen, en wederom in't iaer seuen-en-dertigh, nae datse vanden Prince van Oraignen verouert was, verloren. Wy hadden daer nu een huys ghekocht, waer toe haere Hoogheyt d'Infante Isabella vijf duysent guldens geschoten hadde. De scholen waeren al mede in wesen, ende de kercke eenighsins toegherust, als ons 'tghemeyn ongheval vande Catholijcke Religie op den hals quam, waer mede wy neffens alle de Geestelijckheyt verdreuen wierden.

Dit zijn de Collegien ende huysen die wy in onse Duyts-Nederlandtsche Prouincie begrijpen: welcker opgangh ende voor-gangh wy naest Godt aen onse ghenadighe Princen van hoogh-loffelijcke ghedachtenisse, ende aen de Magistraeten der steden met de godtvruchtighe ghemeynten, moeten danck weten, ghelijck wy doen, en tot noch toe ghedaen hebben, met bewijs van alle moghelijcke ghedienstigheyt, als in't naevolghende capitel sal blijcken.


Vorige Volgende