Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

Het elfste capitel.
Ghetuyghenissen van Steden, Vniuersiteyten, ende Religieusen van andere Ordens.

Soo vele steden alsser ons versoecken en fonderen, alsser huysen, scholen ende kercken aen ons stichten, gheuen hier door ghenoegh te kennen, wat ghevoelen datse van⁺de diensten der Societeyt hebben: want anderssins waerom souden sy in sulcke menighte van Gheestelijckheydt haer-seluen die kosten aendoen? Ouersulcks, om dat het onnoodigh is woorden by te brenghen, daer het met de stucken blijckt, soo sal ick alleenlijck, als exempels-ghewijse, hier setten 'tghene de stadt Ascoli dies aengaende aen den Paus Paulus den V. den eersten October des iaers 1613. schrijft: Alderheylighsten Vader, waer't dat uwe Heyligheydt de veranderinghe konde sien die in onse stadt gheschiedt is, sedert dat de Patres der Societeyt Iesv by ons ghekomen zijn, sy en soude Ascoli niet meer kennen: haet ende nijt is te nedergheleght, en is vriendtschap verandert, poignaerts en rapieren zijn in roosen-hoeykens ver-

+ 'tGevoelen der steden vande Societeyt,

[p. 496]

keert, 'tbloedt voor desen door twist en tweedraght vergoten wordt nu door traenen van leetwesen uytghewasschen: daermen te voren het ledigh volck langhs de merckten ende ouer de straeten sagh treden, daer sietmen die nu nae de kercken ende Sodaliteyten gaen, alwaer sy de voorgaende vijandtschappen malckanderen vriendelijck ende beleefdelijck vergheuen, &c. Oock is't wonder om sien de ghehoorsaemheyt der kinderen tot hunne ouders, &c. VVelcke saken allegader ghelijckse nieuw ende onghehoort by onslieden zijn, soo weten wy het aen de voornoemde Patres danck.

⁺Wat d'Academien oft Vniuersiteyten belanght, die gheuen oock ghetuyghenisse ghenoegh metter daet: want het getal ende neerstigheyt der studenten, die t'onsent ter schole, oft te biechte, oft nae de Sodaliteyten komen, doet blijcken wat ghevoelen sy van ons leeren ende andere diensten hebben.⁺ Den Cancellier en de Doctoren vande Vniuersiteyt van Ingolstadt, nae de komste van d'onse, gauen schriftelijck dese ghetuyghenisse: 'tEn is niet om uyt te spreken wat ghenoeghte wy gheschept hebben uyt het aenkomen van Claudius Iaius, Alphonsus Sabneron, ende Petrus Canisius, godtgheleerde der Societeyt Iesv: welcker teghenwoordigheydt niet alleenlijck niet en vermindert den roep ende roem die hen voorgheloopen was, maer vermeerdert dien daghelijcks door hunne gheleertheydt, wijsheydt, ende stichtbaerheydt des leuens.

⁺Voorders, om oock aen die te voldoen, de welcke gheerne souden hooren wat andere Religien van ons ghevoelen, ende hen laten voorstaen, datter misschien (ghelijck het dickwils ghebeurt onder de ghene die van ghelijcken ambachte, oft neyringhe zijn) eenighe af-ionstigheydt tusschen hen ende onse moght schuylen; soo willen wy eenighe loffelijcke ghetuyghenissen der ghener alleen hier by stellen, die in heyligheydt oft gheleertheydt in hunne Ordens uytgheschenen, en de Societeyt seer wel ghekent hebben.

+ der Vniuersiteyten,

+ Raderus in Bauar. sancta tomo 3. p. 124.

+ der Religieusen van andere Ordens.

[p. 497]

De H. Teresia schrijft aldus: 'tIs gheweest tot mijn meerder⁺ goedt, dat ick ghekent ende ghehandelt hebbe met sulck een heyligh volck, als is de Societeyt Iesv. Ghelouet moet den Heere zijn, dat hy my de ghenaede ghedaen heeft, van aen mijne Biecht-vaders onderdaenigh te wesen, de welcke schier altoos die ghebenedijde mannen der Societeyt Iesv gheweest zijn. Ick en woonde niet verre van hen, my verblijdende dat ick dickmaels met henlieden handelde: want mijn siele eenen grooten voortgangh, uyt het aenschouwen oock alleenlijck van hunnen handel, ghevoelde.

Aen Don Christophorus Rodrigues de Moya, die te Segura⁺de la Sierra, eene stadt in Spaignen, een clooster der Discalcen bouwen wilde, ende sijne dochters daer instellen, met bespreek dat sy ende alle de Religieusen van dat clooster onder de regeringhe der Societeyt souden staen, andwoordtse den 28. Iulij 1568. in deser voeghen: De Patres der Societeyt Iesv zijn, nae Godt, mijne Gheestelijcke Vaders, aen de welcke mijne siele danck moet weten, al dat sy bekomen heeft: dies te meer behaeghen my uwe dochters, om dat ick verstae, datse ghewoone zijn met hen te handelen. Ende nae datse hier van breeder haeren sin uytgheleght hadde, voeght daer by het ghevoelen van P. Generalis van haer Orden: Onsen Eerweerdighsten P. Generalis, ouer eenighen tijdt hier voorby treckende, heeft geboden, dat de voornoemde Patres aen d'onse vermaeningen souden moghen doen, en biechte hooren: ende datse door niemandts autoriteyt en souden belet worden. De begheerte van uwe dochters diese hebben om dit clooster aende bestieringhe der Societeyt te onderworpen, is my seer aenghenaem, ende ick soude 'tselue oock wel begheeren: doch weet sekerlijck dat sylieden dat niet en sullen aenveerden, al waer't een clooster van Princessen, hoedanighe sy alreede vele onder hun ghebiedt souden hebben, waer't dat sy die begheerden t'ontfanghen. Ouer-

+ Van S. Teresia,
In Vitâ S. Teresiae impressa Romae an. 1601.

+ And'Lucas in Vitâ sancti Ignatij, lib 5. cap. 26. ex authentico.

[p. 498]

sulcks 'tghene ghy versoeckt, is te vergheefs. Ghelouet moet Godt zijn, dat wy buyten andere de vryheyt hebben van met die Patres te handelen. VVelcke maght ons niemandt oyt en sal benemen.

In een boecksken daer sy de Godtlijcke ionsten in beschreuen heeft die aen haer ghebeurden, schrijftse vande Societeyt: Ick hebbe groote dinghen inden gheest ghesien van die Orden: ick hebse meer als eens inden hemel ghesien met witte vendelen inde handt: ick hebbe andere wonderheden van haer ghesien, ende daerom houde ickse in groote eerbiedinghe, ter wijle ick naementlijck bevonden hebbe, dat haer leuen ende handel ouereen komt met de visioenen die icker van ghesien hebbe.

⁺Den Salighen Thomas de Villa-noua Bischop van Valentien, uyt d'Orden vanden H. Augustinus, plagh sich minnelijck te beklaeghen, soo wanneermen iemandt vande Patres van Valentien versonsdt, segghende, dat hy van sijne hulpe ende bystandt berooft wierdt.

⁺Den H. Philippus Nerius achtede de Societeyt soo groot, dat hy menighmael vanden H. Ignatius versocht heeft daer in aenveert te worden. Maer onsen H. Patriarch hebbende alleen sijn oogh-merck op de meerdere glorie Godts, heeft lieuer ghehadt sijn gheselschap te beroouen van een soo klaeren licht, als de H. Kercke van soo grooten goedt, als hy voorsagh dat den H. Philippus door sijne heylighe vergaederinghe doen soude.

⁺Ludouicus Granatensis dien vermaerden Predikant, uyt der Predick-heeren'Orden, was d'onse seer toeghedaen, ende noemdese een' Apostolijcke vergaderinghe, in alles ernstelijck arbeydende om d'eerste vierigheydt ende godtvruchtigheydt der H. Kercke te vernieuwen. Dierghelijcke dinghen schreeft oock Bartholomaeus de Martyribus, Bischop van Bragata, uyt de selue familie vanden H. Dominicus.

+ vanden Salighen Thomas de Villa-noua Augustijn,

+ vanden H. Philippus Nerius,

+ van Ludouicus de Granada Predick-heer,

[p. 499]

Franciscus Romaeus een seer treffelijck gheleert man, Generael⁺ vande selue Orden der Predick-heeren, schrijft den 10. December in't iaer 1547. ende vermaent ouer al sijne ondersaeten met dese woorden: Dat V. E. kennelijck zy, hoe dat in dese ellendige tijden, als wanneer van alle kanten de Kercke Christi vande ketters ende boose Christenen bestormt wordt, opghestaen is eene nieuwe orden van reguliere Priesters onder den soeten naem Iesv, de welcke sijne Heyligheyt den Paus Paulus den III. bevestight heeft, ter oorsake van groote vruchten der sielen die sy in't leeren, preken, en biechte hooren, ende andere deughtsaeme oeffeninghen en stichtbaere exempelen doen. Het welck wy V. E. hebben willen laten weten, op datter onder V. E. niemant gevonden en worde, dien door de nieuwigheyt deser Religie bedroghen zijnde, sijne mede-soldaten, die met ons nae 'tselue wit doch al schieten, ende mede-helpers, die ons van Godts weghe toeghesonden zijn, misschien en kome te bevechten, oft hunne achtbaerheyt te vernijpen; aen wie hy behoorde veel ghelucks te bieden, en te pooghen om hunne godtvruchtighe wercken nae te volghen.

Manuel Rodericius, uyt d'Orden vanden H. Franciscus,⁺schrijft dus: Godt heeft Ignatium Loiolam ende sijn' alderheylighste mede-ghesellen verweckt, de welcke met eenen hittighen ijuer der sielen onsteken zijnde, de wapens teghen Lutherum ende sijnen aenhangh aenghetrocken hebben. Dies ghelijcks seght hy noch op andere plaetsen.

Petrus de Sardis, oppersten Prior der Carthuysers, schrijft aenden H. Ignatius uyt den naem van sijne gansche Orden (welcke d'onse van't beghinsel af ghestadighlijck seer toeghedaen is gheweest:) VVy verblijden ons hertelijck, liefsten broeder inden Heere, verstaen hebbende V. E. leeringhe en deughtsaemen handel, door den welcken ghylieden in dese beklaeghlijcke eeuwe, de dolende menschen pooght op den rechten wegh der sa-

+ van Franciscus Romaeus Generael der Predick-heeren,

+ van Manuel Rodericius Minderbroeder,
qq. can. & reg. tom. 1. q. 2. ar. 9.
van Petrus de Sardis oppersten Prior der Carthuysers,
Histor. Societ. p. 1. l. 4. n. 107.

[p. 500]

ligheyt te brenghen, de wanckelende te verstercken, ende de vast-staende in deught en heyligheyt te vervoorderen: ende hier ouer louen en dancken wy den Heere, die sich gheweerdight heeft nieuwe arbeyders in sijnen wijngaert te seynden.

⁺Ioannes le Page vander Premonstreyten Orden noemt ons d'edelste en vermaertste Societeyt: welcker soo vele schijnelijcke lichten van gheleertheyt ende wijsheyt de wereldt verlicht, en van haere uyterlijcke duysternissen verlost hebben, alsser Collegien zijn waer door sy verbreydt is.

Ontallijcke dierghelijcke ghetuyghenissen van alle soorten van Religieusen soude ick konnen bybrenghen, met de welcke sy mondelijck oft schriftelijck, in't besonder oft in't openbaer, hunne goet-ionstigheyt ende ghevoelen vande Societeyts diensten te kennen gheuen.

⁺De ketters selue onse ghesworene vijanden vergrijpen hen menighmael, oock in't midden van hunne valsche lasteringhen ende schriften: soo dat wy vry daer op onsen roem souden moghen draeghen. Eenen Beza den tweeden Paus van Geneuen seyde, dat hy in heel Vranckrijck gheene teeckenen van een Christelijck leuen, noch gheene spoor vande oude oprechtigheyt, als inde Iesuiten alleen, en sagh. Eenen Kemnitius derrede voorslaen, dat de Societeyt vande Pausen verdacht was, om de hellende Kercke eenighsins te ondersetten.⁺Eenen Verulanius Cancellier van Engelandt schrijuende van't onderwijs der iongheyt, braght dese woorden by; VVelck edelste deel vande oude tuchtbaerheyt, nae verloop van tijden in eenigher maniere inde Collegien der Iesuiten wederom inghebraght is. Als ick deser gauwigheyt ende behendigheyt insie, met de welcke sy de wetenschappen voorhouden, ende de seden fatsoeneren, soo vallen my de woorden Agesilai in van Pharnabazus ghesproken: Sulcks zijnde, Godt gaue, dat ghy van ons volck waert. Eenen Melanchthon, met wat een ghe-

+ van Ioannes le Page uyt der Fremonstreyten Orden:

+ vande ketters selue.

+ Lib. 1. de Dignitate & augmentis scientiarum.

[p. 501]

voelen versuchtede hy in sijn uyterste, als hy verstondt, dat de Iesuiten nu schier door alle ghewesten der wereldt verspreydt waeren om het Catholijck ghelooue te planten? Ach, wat sal icker van segghen? riep hy, ick sie dat de heele wereldt binnen korten tijdt met Iesuiten vervult sal worden.

Doch wy en willen niet, datmen de ghene die leughenaers in't ghelooue zijn, in dit stuck ghehoor gheue: gheen treffelijcker ghetuyghenisse, gheenen meerderen lof en versoecken wy van henlieden, als eenen eeuwighen haet, ende uytsinnighe lasteringhen teghen ons: met de welcke soo langh alsse de Societeyt sullen vervolghen, sal den roem ende den naem van haere deught ende gheleertheyt dies te vermaerder worden, hoe 'tghebas en 'tghehuyl vande leughenachtighe honden meer volcks sal doen omsien, om op ons leuen ende leeringhe te letten.

Waer mede wy desen Boeck sullen sluyten, ende den Leser nae de dichten vande sinne-beelden, als nae eene toe-ghifte van al den voorschreuen lof, seynden.