Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

Het tienste capitel.
Eenighe ghetuyghenissen ouer d'instellinghe ende handel der Societeyt Iesv, ghegheuen.

De goetjonstigheyt ende eere, daer wy nu van ghesproken⁺hebben, die de Societeyt van soo vele treffelijcke Pausen, Keysers, Coninghen en Princen ontfanghen heeft, zijn ghenoeghsaeme ende ontwijfelijcke teeckenen van't goedt ghevoelen dat sy van haere diensten ghehadt hebben: euen-wel en sal't buyten ons voornemen niet zijn in't kort te stellen, oft (om beter te segghen) aen te wijsen eenighe duydelijcke ghetuyghenissen die van dese dusdanighe persoonen ghegheuen hebben, aen wiens autoriteyt niet en valt te twijfelen, ende aen wie d'instellinghe der Societeyt met haere ampten seer wel bekent is gheweest.

Ten eersten dan, ghelijck het niemanden meer aen en gaet kennisse te nemen van eenighe Religie, als de Pausen van

+ Verscheyden ghetuyghenissen aende Societeyt ghegheuen,

[p. 492]

Roomen, soo en soude men gheen treffelijcker ghetuyghenissen konnen versinnen, als sy van onse Orden, niet alleen met den mondt, maer oock in hunne Bullen ghegheuen⁺hebben. Paulus den III. haer voornemen ende instellinghe ghelesen hebbende, seyde, dat hy niet met alle daer in bevonden en hadde, dat niet heyligh ende godtvruchtigh en was. Anderwerf noemt hy de Societeyt eenen vruchtbaeren acker, die niet alleen iaerlijcks, maer daghelijcks vele ende ouervloedighe vruchten voortbrenght. Soo luyden oock de ghetuyghenissen van Iulius den III. ende Marcellus den II. Pius den IV. verhaelt hebbende menigherleye goede diensten die de Societeyt aen de H. Kecke doet, en ontsiet sich niet te segghen, dat hy van sijnen kant die met uytghelesen ionsten socht⁺te voorkomen, ende onder alle andere Ordens besonderlijck beminde, iae oock tot den bloede toe sal voorstaen. Den seluen Paus in sijnen brief aen den Keyser Maximilianus, ende⁺Daniel Keur-vorst van Ments gheschreuen, toont hoe qualijck dat hy neemt, datter teghen de Societeyt eenighe lasterighe boeckskens uytghestroyt wierden, door de welcke de boose menschen anders niet en soecken (seght hy) als de goede en godtvruchtighe wercken te beletten die van haer in alle ghewesten uytgherecht worden.

⁺Soo spreken bynae alle andere Pausen van haere ghestichtighe exempelen, leeringhe, neerstigheyt ende aerbeyt oft om de iongheyt t'onderwijsen, oft om de ketters te bekeeren, oft om de Heydenen tot het waerachtigh ghelooue en op den wegh der saligheyt te brenghen. Pius den V.⁺noemt de werck-lieden der Societeyt mannen te zijn, die in gheleertheyt, ghestichtigheyt, en heyligheyt voor de wereldt uytschijnen. Elders seght hy, datse waerachtelijck het tijdelijck⁺ goedt versaeckt hebben, ende hunne lendenen met aermoede ende ootmoedigheyt ghegordt, om 'tghelooue Christi met de ver-

+ van Paulus den III.
in Bulla,
Regimini,
in Bulla,
Licet debitum: van Iulius den III.

+ in Bulla, Dilecti,

+ Sachinus lib. 8. num. 34.

+ Van verscheyden andere Pausen.

+ In Bulla, Innumerabiles,

+ in Bulla, Dum indefessa.

[p. 493]

ghietinghe huns bloedts ouer al oock, inde Oost ende VVest-Indien te draeghen. Gregorius den XIII. als hem de Patres van onse vierde generale vergaderinghe de voeten quamen kussen, noemde niet alleenlijck de Societeyt een' heylighe Orden, maer seyde daer by tot meerdere bevestinghe van sijn ghevoelen: Sy is inder waerheyt heyligh, ende wy en hebben schier⁺ hedensdaeghs niet met allen beters als dese uwe heylighe orden, die van Godt teghen de ketterijen ghestelt is. Gregorius den XIV. achtede dat het tot tghemeyn voordeel oft naedeel vande⁺H. Kercke was, al wat de Societeyt wedervoer. Clemens den VIII. aensprekende de Patres vande Congregatie, ter wijle die aen sijne voeten laghen, seyde dese woorden:⁺ Ick beminne ende beherte eenighlijck uwe Societeyt, ende bekenne, en sal het altoos bekennen, datse den rechten arm vande H. Kercke is. Dierghelijcke ghetuyghenissen hebben ons al mede Paulus den V. Gregorius den XV. ende den teghenwoordighen Paus Vrbanus den VIII. ghegunt.

Soude ick een eynde vinden, soo en magh ick niet aenraken wat ghevoelen dat in het besonder ontallijcke Cardinalen, Bischoppen ende andere Gheestelijckheyt vande Societeyt ghehadt heeft. Dit alleen en kan ick niet naelaeten,⁺dat in het al-ghemeyn H. Concilie van Trenten uytdruckelijck ghetuyghenisse ghegheuen is gheweest, dat van doen af de Societeyt door gansch het Christendom ende landen der Heydenen met seer groote vrucht der sielen verspreyt was. Vele Bischoppen, die in dese heylighe vergaderinghe gheweest waren, 'thuys ghekeert zijnde, hebben bekent, dat sy onder veel goedts datse aldaer bekomen hadden, wel een van't meeste achteden te wesen, dat sy de Societeyt Iesv daer hadden leeren kennen ende beminnen.

Doch 'ten is niet te verwonderen, dat de Gheestelijcke, (aen wien't eyghen is de deughdt te weerderen) vande Re-

+ Exactis Congr. iv. generalis.

+ In Bulla, Ecclesia Catholica.

+ Suarez lib. 1. Societ. c. 7. n. 5.

+ van't Concilie van Trenten,
in diplomate dato Trid. 1. Nouemb. 1562.

[p. 494]

ligieusen loffelijck spreken, daer de wereltlijcke menschen⁺selue die soo hoogh opsetten. In't Hof van Ioannes den III. Coningh van Portugael, ende Philippus den II. Coningh van Spaignen wierden d'eerste Patres als mannen van d'andere werelt aenghesien, ende Apostels ghenoemt: welcken naem 'tghemeyn volck in Portugael noch heden 'sdaeghs⁺aen ons gheeft. Carolus den IX. achtede onse Religie te wesen als een sterck casteel teghen alle ketterijen, grootelijcks niet alleenlijck tot de vermeerderinghe der glorie Godts, maer oock van't welvaren des rijcks dienende. 'tSelue ghetuyghde van ons Stephanus Coningh van Polen, ende in Neder-landt Alexander Farnesius Prince van Parme, ghelijck⁺breeder inden sesten boeck verhaelt sal worden. Henricus den IV. Coningh van Vranckrijck schreef aen die van Rochelle den 17. September 1606. in deser voeghen: In vele steden onses Rijcks zijn wy ghewaer gheworden, hoe nut ende bequaem dat ons de Patres der Societeyt zijn, de welcke in allen hunnen handel, maniere van doen en leeringhe, klaerlijck betoonen, datse anders niet voor ooghen en hebben als d'eenighe glorie Godts. Inde vergaederinghe des Rijcks te Pariis in't⁺ iaer 1615. ghehouden, wordter vanden adel en de Gheestelijckheydt die ghetuyghenisse aen de Societeyt ghegheuen, datse groote vruchten voortbrenght, ende besonder goede diensten aen de H. Kercke doet, in't onderwijsen der iongh-heydt in gheleertheydt, ende Christelijcke seden, ende in't vervoorderen der Religie.

⁺Duysent dierghelijcke ghetuyghenissen soude ick konnen bybrenghen, vande Archshertoghen van Oostenrijck, vande Hertoghen van Beyeren, vande andere Duytsche Vorsten, ende Princen van Italien: maer die allegader achterlatende, sluyte ick dit capitel met de woorden van Ferdinandus den II. Roomsch Keyser, die hy ghevoeght

+ van't Hof van Portugael ende van Spaignen,

+ van Carolus den IX. Coningh van Vranckrijck,

+ van Henricus den IV.

+ vanden Franschen adel,

+ vande huysen van Oostenrijck en van Beyeren,

[p. 495]

heeft by sijn testament, alwaer hy de Societeyt aen sijn'⁺erfghenaemen op't alderhooghste beuolen hebbende, dese reden daer by set: Om dieswille datse door haer ghestichtigh leuen, gheleertheydt ende onderwijsinghe der iongheyt, niet alleen in Oostenrijck ende onse andere Rijcken en Prouincien, maer daer-en-bouen de heele wereldt door, veel, profijtelijck, ende ghetrouwelijck bouen andere arbeydt in't beschermen ende verbreyden der Catholijcke Religie: ende dat, in teghen-deel van dien, d'ondanckbaere wereldt haer bouen andere haet ende vervolght: soo datse besondere verweyringhe, hulpe en bystandt van noode heeft en verdient.

+ Testament van Ferdinandus den II.