Logo DBNL
Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu (1640)

Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

(1640)–Adriaen Poirters–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Het seste capitel.
Vanden roem die de Societeyt door de gheleertheydt en deughdt ghevvonnen heeft.

+'TWas betaemelijck dat de Societeyt, die van Godt teghen d'onwetenheydt en d'ondeughdt der wereldt opgherecht was, van wijsheydt en van deughdt (als van de twee vernaemste middelen, die tot haer eynde dienstigh waeren) soude versien wesen. Hoe dese inden H. Ignatius uytgheschenen hebben, is bynae kennelijcker aen heel Christenrijck, als het van ons behoort gheschreuen te worden: doch om dit pondt, 'twelck wy neffens andere oock van goeden aloy en ghewight ontfanghen hebben, niet onder d'aerde te begrauen; sullen tot Godts eere (die doch den oorsprongh van alle gheleertheydt ende deughdt is)+'tselue al mede ten toone stellen. Al en begonst Ignatius ten dertigh iaeren maer te studeren, heeft nochtans soo wel in alle natuerlijcke ende bouen-natuerlijcke wetenschappen aenghenomen, dat hy nae een strengh ondersoeck vande Sorbona, Meester en Doctoor te Pariis ghepasseert is. Wel

is waer, dat hy schijnt al langh te voren een' inghestorte+wetenschap ghehadt te hebben, waer door hy die diepsinnighe verholentheden van d'alderheylighste Drijvuldigheydt verstaen ende beschreuen heeft: ghelijck dit vermoeden al mede door dat boecksken van sijn' Exercitien versterckt wordt, daer sulcken verborghen schat van oprechte wijsheydt, als oock inden boeck van sijne Constitutien, in besloten is, dat onse vijanden selue hen daer ouer verwonderen. Dan, ghelijck noch den H. Thomas, noch den H. Bonauentura dies te mindere gheleertheydt ghehadt en hebben, om datse schier al hunne wijsheydt vanden Vader+ der lichten uyt den hemel ontfinghen: alsoo en is oock de wetenschap van Ignatius niet min te achten, om dat hy van Godt selue in vele dinghen sonder menschelijck toedoen onderwesen is gheweest.

Sijne kinderen hebben vanden beghinne der Societeyt af door desen schijn alsoo aen de wereldt ghebloncken, datse hier om by de H. Kercke in't Concilie van Trenten vergaedert, iae by de ketters selue tot noch toe bouen alle andere gheleerde mannen aensienlijck gheweest zijn. Een ieder verwonderde+sich ouer de wijsheydt die daer inden boesem van Faber, Xauerius, Laines, Salmeron, Iaius, Canisius stack. Dese zijn ghevolght inde gheschillen des gheloofs Posseuinus, Gretserus, Valentia, Campianus, Becanus, Scribanius, Cottonius, en die voor al moest ghenoemt worden, Bellarminus. Inde uytlegghinghe der heyligher Schriftuere Toletus, Serarius, Pererius, Ribera, Lorinus, Castrius, Maldonatus, Sa, Barradas, Iustinianus, Gaspar Sanchez, Prado, Villalpandus, Cornelius. Inde Scholastijcke Theologie Molina, Suarez, Vasquez, Lessius, Ruiz: inde Morale Henriquez, Azor, Reginaldus, Filiuccius, Layman, Thomas Sanchez: wiens heerlijck stuck van't Sacrament des hou-

welijcks als den Paus Clemens den VIII. met verwonderinghe ghelesen, en daer by vande onnoosele onbevlecktheydt sijns leuens verstaen hadde, gaf ghetuyghenisse, dat hy meer eenen Enghel als eenen mensch was.

Wie soudese allegader konnen bybrenghen, die op de heylighe Vaders, vande volmaecktheydt, vande gheschiedenissen der tijden, vande Philosophie, vande Mathematijcke, iae oock van alle scientien en vry konsten met grooten roem van diepsinnigheydt ende gheleertheydt hunne boecken hebben uytghegheuen? Daer in eenen besonderen lijst af uytghegaen door Ribadeneira, ende wordt noch eenen nieuwen beschreuen, den welcken deser ende aller andere Auteuren naemen (die wy ghedwonghen zijn hier+achter te laten) met eens ieghelijcks lof-schrift vervaten sal: 'tsal ghenoegh zijn hier te bemercken, dat 'tmeerdere deel vande Vniuersiteyten der wereldt ons voor haer leeraers oft mede-leeraers aenghenomen heeft.

+Waerby ick niet meer als twee loffelijcke ghetuygenissen wil voegen, d'eene vanden Beyer-vorst Albertus, die in't iaer 1560. als de Societeyt noch heel iongh was, dese woorden aen onsen Generael P. Laines schreef: Isser wel een Christen mensch, die sich niet grootelijcks ouer de uytstekelijcke gheleertheydt va V. Eerw. kinderen, ouer hun deughtsaem leuen, ende der ketteren maght door hen beschaemt en ghebroken, niet en sal verheughen? VVaer van wy aen V. Eerw. als Vader van soodaenighe kinderen veel ghelucks bieden, te meer om dat wy hopen dat enckelijck door hun vlijt en toedoen den brandt der ketterijen heel uytgebluscht, ende den ouden luyster vande Catholijcke Religie wederom opgherecht, ende schijnbaer sal worden. 'tAnder+ghetuyghen is van Florimundus Remondus, die van onse Collegien sprekende, aldus seght: In dese Collegien is een ouergroot ghetal der Iesuiten, van welcker gheleertheydt sulcken ghe-

rucht is, dat het schijnt datse oock alle vervallene wetenschap wederom sullen oprechten. Nae welcke woorden sijn' aensprake tot ons keerende, Maer ghylieden, seght hy, ô onverwinnelijck en onvermoeyt gheslacht vanden vromen Achilles, zijt (soo wy gheloouen) uyt den hemel tot ons ghesonden, op dat ghy eens van dese langhduerighe en deerlijcke oorloghe der ketterijen een goedt eynde soudt maken. Aen ulieden is, ghelijck eertijdts van Mercurius aen Vlysses, dat heylsaem kruydt Moly van Godt gheiont, om de groote menighte der menschen, die vande tooueresse Circe, de ketterije segh ick, alreede betoouert, en in beesten-gelaet verandert zijn, wederom in hun oude gedaente te stellen, oft die'r noch niet af gheraeckt en zijn, van haer onheyl ende slimme rancken te verhoeden. Van ulieden, ô alderkloeckste helden, verwacht de helsche Hydra haeren laetsten slagh. 'tIs doch ghesloten: ghelijck Troia onder Pyrrhus, alsoo moet de ketterije onder ulieden vergaen ende vernielt worden. En schoon uwe verdiensten ende moeyten nae behooren van een ieder niet aengenomen oft vergolden en worden, en laet daerom niet uwe victorie te vervolghen, tot dat ghy den vijandt ganschelijck onder de voeten brenght, ende ouer den seluen mooght triompheren.

De deughden, de welcke aen dese gheleertheydt den luyster gheuen, waer mede sy voor Godt ende de menschen als schijnsel des firmaments, en als sterren in d'eeuwigheden+ blincken, zijn naementlijck dese dry, die den Paus Gregrorius den XIII. nae een rijp bemerck, bouen andere inde Societeyt met verwonderinghe bevonden heeft; soo diepe oodmoedigheydt en misachtinghe sijns selfs in sulcke wijsheydt, soo groote liefde, ende eendraghtigheydt van willen, in sulcke verscheydenheydt van natien, soo Enghelijcke en onbevleckte reynigheyt in sulcke iongheyt: welcke paeringhen van deughden, ghelijckse anderssins selsaem zijn, alsoo te meerderen lof verdienen, alsse uytstekelijck in eenige Reli-

gieuse vergaederinghe ghevonden en onderhouden worden.+Wy hebben vanden beghinne ons beste ghedaen, en, Gode lof, noch doen om die te vervolghen. Ghelijck doen Laines en Salmeron, die als Paus-Theologanten tot het Concilie van Trenten ghesonden waeren, ende in't selue, met uytstekelijcken roem van gheleertheyt, onder de treffelijckste mannen vande heele wereldt daghelijcks verkeerden, de kinderkens achter straeten den Catechismus ghinghen leeren: ghelijck doen Xauerius en Barzaeus, die groote Apostelen vande Nieuwe wereldt, by Coninghen ende Princen om hunne wijsheyt ende predikatien soo vermaert, met een belleken de wichters ghinghen tot de Christelijcke leeringhe vergaederen: ghelijck doen Canisius en Lancilottus, soo groote Doctoren en Predikanten alsse waeren, den eenen in Sicilien, den anderen in Indien, de letter-konst en andere leeghe scholen leerden: ghelijck noch doen alle d'Ouerste vande Profes-huysen ende Collegien, iae oock alle de Professen inden aenvangh van hunnen staet, oft graed, den tijdt immers van veertigh daghen hen verontledinghe om d'onbeiaerde iongheyt inde fondamenten des gheloofs t'onderwijsen. Alsoo wordt dit ghebruyck noch hedens-daeghs met de selue nederigheyt t'alle kanten onverbrekelijck op d'eene oft d'andere maniere onderhouden. Hoe vele mannen van verstandt, die tot hooghere ampten bequaem zijn, hoe vele van Princelijcke af-komste, die in Houen van Keysers en Coninghen opghebraght, gheen ander gheselschap als de groote der wereldt en hanteerden, houden hen t'onsen huyse besigh met de kinder-scholen, ende d'aerme iongheyt, soo wel op de dorpen als in de steden t'onderrichten? Hoe vele meesters, nae datse de Godtheyt oft Philosophie inde Vniuersiteyten met grooten lof voorgelesen hebben, sietmen hen tot

de verworpene ghedienstigheyt der soldaeten inden legher en elders in gevangen oft gast-huysen vernederen? Dese ootmoedigheyt dochte aen eenen vermaerden Doctoor vande Theologie in ons Neder-landt al te groot te wesen; waerom hy de Societeyt verlaeten hebbende die hy was inghegaen, en ghevraeght om wat reden, gaf gheen' andere als dat hy noyt ghemeynt en hadde, datter onder soo gheleerde mannen sulck eene ootmoedigheyt te vinden was.

Desghelijcks soudemen moghen segghen vande broederlijcke+liefde, dat het ongheloouelijck, iae schier onmoghelijck is, onder volck van soo verscheyden landen, die doch van strijdende ghesintheden ploghten te zijn, de selue met sulcken eendraght ende ghelijck-willigheyt te voeden, datse oock den lof der eerster Christenen verdienen, vande welcke S. Lucas seyde: De menighte der ghener die gheloofden, hadde een herte ende eene siele. 'tGhebeurt somwijle datter gheen twee vande selue stadt oft lantschap in een Collegie en woonen, des euen-wel niet onvermindert isser meerdere liefde onder den anderen, als ofse kinders van eenen natuerlijcken vader waeren. 'tWelck hem besonder in't ontfanghen vande gasten ende uytlanders laet blijcken, de welcke hoe onbekent en vremdt datse zijn; van hoe verre landen datse komen, niet alleen als kinderen vanden huyse ouer al met groote beleeftheyt en herberghsaemheyt ontfanghen, maer oock met sulcke teeckenen van goethertigheyt bewellekomt, ende van een ieghelijck ghedient worden, datse in hunne eyghene moeders huysen sulcke hertelijckheyt niet en souden konnen verwachten. Soo datmen oft inde Societeyt, oft nerghens, ondervindt, hoe waerachtigh die belofte van onsen Saligh-maker is, dat soo wie huys, oft broeders, ofte susters, oft vader,+ oft moeder, &c. om sijnen naem verlaet, hondertfout ontfanghen

sal,+ ende het eeuwigh leuen besitten. In gheene Religie meerdere verscheydenheyt van graeden als in d'onse: bouen de Nouitien ende tijdelijcke Coadiuteurs, hebben wy Scholasticos oft Studenten, die alsoo tot hunne laetste belofte, ('tzy datse Priesters zijn, oft niet) ghenoemt worden: van die hunne laetste beloften doen, wordender sommighe Gheestelijcke mede-helpers (die den naem van Coadiutores formati voeren) andere Professen van dry, 'tmeeste-deel van vier beloften, ghemaeckt. Welck onderscheyt niet teghenstaende, trecken allegader eene koorde, ende spannen t'samen aen, elck een nae de gratie die hy van Godt ende de natuere ontfanghen heeft, om de sielen tot hunnen Schepper ende Heere te brenghen. Nerghens hardere diensten, nerghens nochtans veerdigher oft soeter gehoorsaemheyt, eensdeels uyt reden datter geen' uytstekelijckheyt oft voordeelen, van kost, kleederen, oft eenigh ghemack, niet alleenlijck nae, maer oock gheduerende hun ampt, voor d'Ouerste en zijn; ten anderen oock om de goedertierene gemeynsaemheyt, die d'Ouerste aen hunne sijde met d'ondersaeten, en aen d'andere sijde om het behoorlijck ontsagh en eerbiedinghe dat d'ondersaeten tot d'Ouerste ghebruycken. Waer uyt men voorders siet spruyten, 'tghene +den H. Apostel aende Romeynen beual, Datse met liefde des broederschaps malckanderen lief-hebben, ende met eerbiedinghe malckanderen voorkomen. Inder voeghen, dat ghy den onderdaenighen meer uyt sijn ontsagh ende vlijtigh uytwercken, als den beuel-hebber uyt sijn' ontsaghelijckheyt ende gheboden erkennen sult. Hierom en weten oock van gheen voor oft nae gaen, eerste oft laetste plaetse in processie, oft aen tafel, te spreken; behaluen den Ouersten, (die ouer al d'eerste inde plaetse Godts moet zijn) de reste vande Priesters ende gheene Priesters gaen en sitten onder

malckanderen alsoo't komt oft valt; behoudelijck dat de Priesters, voor soo veel de plaetse belanght (om de wille vande weerdigheyt huns staets) altoos voorgaen, sonder nochtans om dese reden 'tminste voordeel in spijse, kleedinghe, oft de ghewoonlijcke oeffeninghen te ghenieten: in de welcke die vande Societeyt allegader ghelijck ende eenveerdigh zijn, 'ten waere eenighen buyten-ordinarissen arbeydt, ouderdom, kranckheyt oft onghevallijckheyt iet bouen den ghemeynen slagh vereyschte: 'twelck alsdan de liefde der Ouerste soo ouervloedighlijck versiet, datmen oock, des noodt zijnde, gheen kercken-ghewaedt en magh spaeren, om den behoeftighen te gherieuen.

Wat nu voorders de suyuerheyt belanght, heeft gheene +breedere verklaeringhe van doen, naedemael onse vijanden selue, in wat maniere sy oock onsen naem soecken te laken, dit nochtans aen de Societeyt moeten toestaen, dat, niet teghenstaende groote iongheyt inde selue is, en daer-en-bouen noch een ghemeynsaem leuen ('twelck van vele in verscheyden Seyndinghen onder Heydenen, Barbaren, ketters, soldaeten, wereldtsche, sondighe persoonen, tusschen duysendt perijckelen en aenstooten gheleydt wordt) hunnen handel altoos euen seeghbaer en ghestichtigh, euen onstrafbaer en onberispelijck is. Oock wordt hier sulcken achte op ghenomen, dat, schoon men met andere feylen door de vingheren saghe, dese nochtans, die in eenigherleye maniere teghen de suyuerheyt moght ghebeuren, sonder oogh-luyckinghe oft ghenade met d'alderswaerste pene van uytseyndinghe soude ghestraft worden. Die dit punt raeckt, die raeckt den appel van onse ooghe. Dese lelie, die tot den goeden reuck Christi soo noodigh is, +moeten wy met alle sorghe onverwelckert en onverslentst houden; dese schoone roose wapenen wy, bouen de door-

nen van Godts vreese, waer van P. Araozius den Coningh Philippum den II. als elders verhaelt is) soo bevallijck onderrichtede, met den tuyn van een gheduerigh wederpeysen en achterdencken, dat, soo wie hier in ghebrekelijck bevonden wordt, sonder eenigh twijfel oft uytstel doorghesonden, ende van ons ghemeynschap, als een onnut ende schadelijck lidt, afghesneden sal worden.

+Andere deughden der Societeyt, waer mede sy haere gheleertheyt verciert, in sonderheyt de ghehoorsaemheyt, ijuer der sielen, ende innigheyt des gheests, waere ouertolligh hier te verhaelen: doch en magh dit beloop niet eynden sonder lof, die wel eertijdts de Patres vande Carthuysers Orden met verwonderinghe betuyght hebben, alsse quaelijck begrijpen konden, hoe dat het herte vande wercklieden der Societeyt onder soo vele verstroyelijcke bekommeringhen ende huns naesten diensten, altoos door soo gheduerighen aenhangh met Godt vereenight ende ghehecht konde blijuen. Suarez voorwaer (om een voor al, die wel meest om sijne schriften bekent is, by te brengen) plagh te segghen, dat hy lieuer soude hebben alle sijne gheleertheyt, daer hy soo menigh iaer met gheduerighe studien soo suerlijck ouer ghearbeydt hadde, als de vruchten ende den troost van een' ure ghebedts alleen te deruen. In sulcken weerde hiel desen man d'alleen-sprake met Godt: gheduerende de welcke, hy wel onder-tusschen soo inden gheest opghetoghen wierdt, datmen sijn uytghemerghelt lichaem tusschen hemel en aerde sonder eenigh steunsel sagh blijuen hanghen.


Vorige Volgende