Logo DBNL
Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu (1640)

Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

(1640)–Adriaen Poirters–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Het tvveede capitel.
Den naem vande Societeyt vvordt door d'Apostolische daeden van Franciscus Xauerius ende andere sijne mede-helpers inden Oosten vermeerdert.

ALsoo haest als Ignatius te Roomen, door het instellen vande Societeyt, een nieuw vier van liefde onsteken hadde; zijn sijne kinderen ghelijck ghensters nae alle de ghewesten der wereldt ghevloghen: doch niemandt met sulck eenen hellen schijn, oft heeten brandt, als dat straelende licht Franciscus Xauerius. Wie sal desen Apostolischen+ man als in't verkorten konnen schilderen, in wiens siele schier alle de Godtlijcke trecken te vinden zijn? de vierigheyt der Apostelen, de sterckte der Martelaeren, de suyuerheyt der Maeghden, de wetenschap der Propheten, de wijsheyt der Leeraers, de strenghigheyt der Eremiten; met een woordt, alle deughden van alle Heylighen. Nicolaus Zambeccarus Secretaris vande Vergaderinghe der Cardinalen aen wie toestaet op de Canonizatien te letten, heeft inde teghenwoordigheydt vanden+Paus Gregorius den XV. in volle consistorie sijn leuen met korte woorden begrepen, die wy selue noch moeten verkorten. Hy is van edelen stamme gheboren in't Rijck van Nauarten, in't casteel Xauier, sijne moeder toekomende, daer hy den naem af ghevoert heeft. Te Parijs studerende liep groot perijckel dat hem sijnen vader soude t'huys roepen; 'ten waere sijne suster Maria Magdalena, Abdisse van't clooster van d'aerme Claeren te Gandien, vermaert door haere heyligheyt, aen haeren vader gheschreuen hadde, dat hy doch Franciscum uyt de studien

niet trecken en soude, die nu al gheteeckent stondt op den boeck vande Godtlijcke voorsichtigheyt als Apostel van Indien. Sy hadde voorwaer in dien boeck ghelesen, als sy dat schreef. Want hy is eenen vande pilaeren gheworden, daer de Societeyt op ghebouwt is; ende is nae Indien ghereyst, soo Apostolisch in sijn prediken ende leuen, dat hy eerst oorsake ghegheuen heeft aen Ioannes den III. Coningh van Portugael ende alle de Portugiesen, van tot heden 'sdaeghs aen die vande Societeyt den naem van Apostelen nae te worpen. In sijne reyse te schepe, des onnoodigh zijnde, bedelde nochtans sijn broodt; sliep op eenen kabel onder den blaeuwen hemel; leerde de ghesonde; diende den siecken, oock met sijne handen hun lijnwaet wasschende; trock d'eene en d'andere met een soet gheweldt tot het ghebruyck vande H. Sacramenten. Men hadde in langhen tijdt te schepe, iae oock te lande, sulcks niet ghesien.

Te Goa ghelandt, heeft het terstondt al in goeden roere gestelt; hy gingh met eene belle achter de straeten, raspte alle de kinderen ende het grauw op, sleyptese te kercke nae de Christelijcke leeringhe; druckte ouer al de vreese ende liefde Godts inde menschen, die buyten den naem van Christenen, met de Religie niet met allen gemeyns en hadden. Soo grooten ijuer en konde binnen de paelen van eene stadt niet langh ghesloten blijuen. Hebbende dan te Goa een Collegie vande Societeyt opgherecht, is het heyligh Euangelie wijdt ende breedt door alle de Rijcken ende steden van Indien gaen verkondighen, soeckende de sielen in alle plaetsen daer de koopmans om specerijen ende peerlen liepen; iae oock in eylanden ende onbeganghen hoecken, die niemandt en plagh te beseylen, om datter maer onghemack en aermoede te haelen en was. Hy is tot

binnen Iaponien (daer voor sijn' aenkomste den naem Christi gansch onbekent was) kloeckelijck inghedronghen, spottende oock met de perijckelen, die hem sijne vrienden, weghens de tempeesten, zee-roouers ende onbermhertighe menschen voorschoten. Nae't Apostelschap van Iaponien (als of hy noch nerghens gheweest, oft niet tot vervoorderinghe vanden Godtlijcken dienst ghedaen en hadde) gaet hy op een nieuw beginnen. Hy keert sijne ghepeysen nae China, hy seylter henen, hy wilter in, al weet hy datter niemandt in en magh sonder den hals te waeghen. Hy was nu alreede te Sanciano, een naest-gheleghen+ eylandt, ghekomen, als hem onverhoedts eene doodelijcke sieckte, verlaeten van alle vrienden, in een aerm hutteken, ghebreck hebbende van alle dinghen, behaluen van Godtlijcke troosten, te neder leght: door kracht van de welcke, omme-siende nae de kusten van China, is gheluckighlijck, behouden reyse, in die schoone hauen van d'eeuwighe saligheyt ingheseylt, nae dat hy 55. iaeren gheleeft, ende daer van thien door alle de ghewesten van Indien onvermoeyelijck ghearbeyt hadde.

Niemandt en moet verwondert zijn, datmen hem soo+vrijelijck den tijtel van Apostel gheeft: de Portugiesen ende Indianen hebben hem, leuende ende doodt zijnde, alsoo ghenoemt. Onder dien naem wordt sijn graf noch heden besocht vande Christenen ende vande Heydenen, die hulpe van doen hebben; sijne Apostolische gauen ende+deughden hebben't verdient. De liefde tot Godt ouerliep sijn herte; soo dat hy dickmael oock lichaemelijck vander aerden opghenomen, met een blinckende aensicht, ende brandende ooghen nae den hemel siende, moest bidden, dat Godt de kracht en de soetigheyt van sijnen gheest doch wilde maetighen; want hy dien niet en konde ghedrae-

ghen. Sijne liefde tot de menschen was bynae sonder eynde: het bekeeren van Coninghen en Coninghrijcken, van steden en landen, docht hem seer weynigh te zijn; eene wereldt+was voor dat ruym herte te kleyn. Sijne leeringhen wierden met alderhande soorten van gheduerighe mirakelen, oock verweckinghe van doode, tot ouer de twintigh+in ghetalle, onderset: soo dat Zambeccarus dert segghen, Dat sijne wercken niet minder en zijn gheweest als die vande groote Apostelen. Hy sprack vele vremde taelen van verscheyden landen, die hy noyt gheleert en hadde, als of hy daer hadde gheboren gheweest. 'tIs meer als eens ghebeurt, dat hy prekende tot menschen van veelderhande landen, van een ieghelijck soo verstaen wierdt, als of het hun eyghene taele gheweest hadde. Hy droegh ghelijck den sleutel vande herten der menschen, om die nae sijne beliefte t'onsluyten, ende daer in te lesen al datter gheschreuen stondt. Het was aen hem seer ghemeyn, toekomende oft verre-gheleghene saken te sien, als teghenwoordighe. Ghetuyghenisse magh gheuen eene gheschiedenisse ghekosen uyt duysent.+Hy hadde te Malaca de Portugiesen verweckt, om teghen een vlote vande Acenen, Heydensche vijanden van den Christelijcken naem, te gaen slaen. De kansse was onghelijck: want de Heydenen waeren vele duysenden, in teghen-deel alle de maght der Portugiesen bestondt in twee hondert en dertigh mannen in acht schepen verdeylt; ende noch, door een ongheluck, den Admirael uytloopende (al hoe wel sonder verlies van soldaeten) en dat in't ghesichte van heel de stadt, gheraeckte te gronde. De monden en konden niet langher ghesloten blijuen: men begonst teghen Xauerium uyt te vallen. 'tWasser mede ghegheckt, 'twas met het bloedt der Christenen ghespeelt, 'twas soo vele kloeck-hertighe mannen nae de vleesch-banck ghe-

sonden. Xauerius hadde wercks ghenoegh, om de ghemoeden te stillen, belouende dat het verlies van een schip dobbel in soude komen, eer dien dagh ten auendt quam; ghelijck't gheschiedde. Want twee schepen wel bemant, wesende vande Molucken afghesteken, zijn voor der sonnen ondergangh inde hauen van Malaca ingheloopen; en hebben haer, door de vierighe vermaeninghe van Xauerius, by d'andere vervoeght, om ghelijcke eere te gaen behaelen. Nae vertoef van vele daeghen, soo daer noch gheene tijdinghe en quam, iae de Heydenen binnen Malaca nu begonsten uyt te stroyen dat de Christenen al verslaeghen waeren; wierden de herten noch eens soo seer vernepen, ende de tonghen noch eens soo sterck teghen Xauerium gheroert. Soo dan, den heylighen man klimt op den preeckstoel, ende in plaetse van prediken begint den slagh tusschen de twee vloten soo natuerlijck te beschrijuen, als of hy hem voor sijn' ooghen ghesien hadde, die nochtans op de riuiere Parles dry-hondert mijlen van daer gheschiedde. Op't eynde vermaent hy de ghemeynte met een bly ghelaedt, datse de handen nae den hemel met danck-segghinghe ouer de verleende victorie souden uytsteken, voeghende wel bescheydelijck den dagh daer by, wanneer men de Portugiesche schepen met ghesondtheydt ende buyt binnen Malaca wederom soude sien keeren. 'tWelck oock alsoo ghebeurt is: want de victorieuse vlote ten ghestemden daeghe en plaetse ghelandt is, met vollen monde verhaelende alle d'omstanden vanden slagh, daer vier duysent Heydenen ghebleuen, ende alle hunne schepen, met verlies alleen van vier onse mannen, ghenomen oft ghesoncken waeren.

Niet alleen en heeft Xauerius te water ouer de vijanden+Godts den meester ghemaeckt, maer oock te lande. Want

+ soo de Bagaden (een barbarisch ghebroedsel van Indien) wel ghewapent ende sterck in ghetal met groote dagh-reysen aenquamen, om de Christenen van Trauancor ende Comorino, die al van Xauerius ghedoopt waeren, t'ouerrompelen; soo is den kloecken heldt, sijne kinderen in ruste laetende, alleen teghen de vijanden te velde ghetrocken, ende heeftse met twee grammoedighe ooghen ende eene straffende tonghe doen stille staen. De Capiteynen sochten het legher aen te drijuen, maer de soldaten en wilden niet voorts: den schrick was te groot door de dreygementen (ghelijckse seyden) van een aensienlijck man in't swert ghekleedt, die t'samen met Xauerius aentreedde, ende dede alleenlijck door sijn ghesicht aen alle die verwaende Barbaren de wapenen uyt de handen, ende de herten inde schoenen sincken. Sy hebben't wel voren, die meynen dat+het den H. Ignatius is gheweest, alsdan noch leuende, die sijn alderliefste kindt van soo verre is komen helpen. Al hoe wel daer gheen twijfel aen en is, of onsen Saligh-maker selue en is oock inde weyr gheweest ouer de bescherminghe sijns dienaers: die hem op eenen anderen tijdt dry daeghen en dry nachten, op eene luycke, tusschen de baeren van een hollende zee onbeschaedight heeft doen vlotten: ende wiens beeldt somtijdts in het casteel Xauier ghesien is gheweest sweerende waeter en bloedt, als Xauerius ergens in Indien met perijckel omringhelt was, als of dien grooten meester, op eene menschelijcke maniere, benauwt hadde gheweest, uyt vreese van soo goeden knecht te verliesen, die hem alleen door het doopsel ouer de thien hondert duysent sielen ghewonnen hadde. Dus soude men aen den H. Xauerius te plompen onghelijck doen, indien men hem den doorluchtighen tijtel van Apostel van d'Indien niet en gaue.

Doch hy en was't niet alleen. Ontallijcke meer andere zijnder door heel Oosten ghespreydt gheweest, die ouer al hunne siele, lichaem, sweet ende bloedt by ghestelt hebben. Hier eenen Camers, eenen Gomez, eenen Henriquez, eenen Fernandez, eenen Villela; daer eenen Carnero, eenen Almeyda, eenen Riccio, eenen Cataneo, eenen Mastrillo, met noch ses hondert dierghelijcke: maer eenen steeckt daer sijn hooft uyt bouen alle d'andere, te weten Gaspar+ Barzarus, die blinckende peerle vande Nederlandtsche croone, want hy in Zeelandt gheboren was. 'tIs ghenoeghte met aendachtigheydt te bemercken, hoe de Godtlijcke voorsichtigheydt inden roep ende leuen van desen haeren vriendt ghespeelt heeft. Gaspar treckt nae Portugael voor knape die sijnen meester volghde, om daer sijne fortune te maken: die hy schier al ghereedt vondt. Want eenen krachtighen gheest, als eenen voorspoedighen windt, ioegh hem nae Coimbra inde hauen vande Societeyt. Al waer hy eenighen tijdt ghelijck op ancker gheleghen heeft; tot dat hy wijsheydt, vierigheydt, liefde, volstandigheydt, ende andere Religieuse deughden gheladen hebbende, heeft by laste van sijnen Ouersten noch eens seyl ghemaeckt; ende is te zeewaerts ingheloopen, nemende de streke van Indien,+ daer dierghelijcke goederen ten hooghsten ghewilt waeren. Xauerius heeft hem omhelst, als een man uyt den hemel ghevallen; hy heeft terstondt ghemerckt sijnen onblusschelijcken ijuer in't bekeeren vande verblinde Heydenen, in't onsteken vande verkilde Christenen, in't morselen vande versteende sielen; ende heeft seer wijselijck gheoordeelt, dat Gaspar was ghelijck een moedigh peerdt, gheduerigh briesschende ende stampende, 'twelck wel eenen stercken toom maer gheene spooren van doen en hadde. Hy heeft hem dan ghesonden nae de maghtighe

stadt van Ormuz, inden middel-schoot vande Persiaensche zee gheleghen; met uytdruckelijcken last, dat hy sich van+ daer niet roeren en soude tot naerder orden. 'tIs onuytsprekelijck wat hy al op den tijdt van seuen iaeren uytgherecht heeft. Andere werck-lieden vanden wijngaerdt des Heeren beleden, dat hy alleen meer dede, dan thien andere vande kloeckste. De Ioden hebbende hem ghehoort in hunne Synagoge disputeren, seyden dat hy eenen tweeden Ioannes Baptista was. De Heydenen en noemden hem niet anders, dan den grooten Priester der Christenen. De Sarasijnen, die niet en pleghen toe te laeten, dat de Christenen in hunnen Coraen oft tempel de voeten stellen souden, leydden hem van selfs daer in, sijne handen kussende. Sijne heerschappije ouer alle ghemoeden der menschen is soo hoogh ghegroeyt, dat hy op eenen tijdt (soo hy niet langher lijden en konde datmen Christvm by Mahomet vergheleeck) in vollen daghe heeft derren een cruys achter straeten voeren, ende 'tselue met eene processie van singhende kinderen, in't midden vanden Sarasijnschen Coraen planten, al dat Mahometaens ghespuys (ghelijck gheslaghen honden) met vreese wegh-loopende. Zijnde nu meester vande plaetse, heeft de deure van't Coraen met calck en steen doen toe bolwercken; niet teghenstaende dat den Sarasijnschen Coningh selue inde stadt was, sonder sich te derren roeren. Iae 'twas met den Coningh soo verre ghekomen, dat hy nae het heyligh doopsel stondt; 'twelck hy oock ontfanghen soude hebben, en hadde sijne moeder en de reden van Staet niet ghedaen, die hem wederhielen.+ De saelighe ure ghekomen zijnde, op de welcke den kloecken Zeeuw nae de verdiende kroon soude gaen verscheyden, heeft hem Godt met eene glorieuse doodt ghelijckmatigh aen sijn leuen vereert. Want soo hy besigh

was met sijn laetste predikatie binnen Goa, ende met sulck een Godtlijck gheweldt uytviel, dat hy alle de herten dede beuen ende scheuren; hebben hem op eenen bot sijne krachten begheuen, ende is korts daer nae ghelijck eenen vromen Capiteyn schier al staende ghestoruen


Vorige Volgende