Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

Het seste capitel.
Vande aenstooten die de Societeyt in Vranckrijck gheleden heeft, eer sy daer uyt veriaeght vvierdt.

DIe daer weten, hoe iammerlijck de ketterije heel⁺Vranckrijck door de Catholijcke Religie verwoest heeft, sullen wel haest den oorsprongh vinden van al den ouerlast die de Societeyt hier heeft moeten draghen. 'tZijn de Caluinisten gheweest, die ons opentlijck ende bedecktelijck van alle kanten hebben bevochten, oproeyende nu

+ De ketterije oorsprongh van alle quaet teghen de Societeyt in Vrancrijck.

[p. 334]

een deel van d'Vniuersiteyt, nu een deel vanden Coninghlijcken Raedt, leuerende den tijdt van sestigh iaeren eenen gheduerigen strijdt, tot datse ons ten laetsten uyt het Rijck verdreuen hebben. 'tWelck hoe welse meynden dat ons tot schande soude strecken, is nochtans tot een' onsterffelijcke eere ende glorie ghekeert.

'tIs nu iuyst hondert iaeren, dat Ignatius de sijne nae Parijs ghesonden heeft. Dit was een rouw beghin der Collegien. Thien iaeren daer nae heeft den Coningh Henricus den II. oorlog ghegeuen, om voor goedt een Collegie op te rechten: maer soo dies aengaende niet met allen sekers en konde verricht worden, sonder het ouerstemmen van't Parlament, hebben onse vijanden allen ernst voorghewendt om 'tselue te beletten. Dus is't ghebeurt dat de sake van't Parlament tot den Bischop, van desen tot de Doctoren vande Sorbona, van Caiphas tot Pilatus (by de welcke sy sekerlijck wisten datter gheen eynde en soude af comen) versonden wierdt. Iae, dat ergher is, nae datse het ghedragh van't verlof een rondt iaer ghesleypt hadden, zijnder gheweest eenighe, niet altemael, vande Doctoren, die in plaetse van eene gunstighe uytsprake, hebben met⁺een schandelijck ende schandaleus schrift aende wereldt ouerdronghen, dat de Societeyt (die nu soo gheluckighlijck door alle Rijcken verspreydt, ende vande Pausen bevestight ende ghepresen was) sorghelijck in't stuck des gheloofs, onvreedsaem inde H. Kercke, schaedelijck aen andere Religieusen, ende ontstichtbaer onder de ghemeynte bevonden wierdt. 'tEn is niet om segghen, wat beroerte hier uyt ghesproten is. Men verwachtede anders niet, als dat de Societeyt te lande uyt ghegheesselt ende ghebannen soude worden. Maer ghelijck wel eertijdts den H. Coningh Ludouicus d'Ordens van sinte Dominicus

+ De Societeyt vvordt vervvesen van eenighe Doctoren in't iaer 1555.

[p. 335]

ende Franciscus heeft voorghestaen; soo heeft Henricus den II. met den Cardinael van Loreynen de Societeyt beschermt; soo dat allenghskens desen roep vermindert, daer nae oock als eenen roock verdwenen is. De ghene die hier oorsake van hadden gheweest, hebben't hen gheschaemt, datse hen vande quaede tonghen soo hadden laeten verleyden. De Doctoren der Godtheyt selue hebben nae verloop van veertigh iaeren een' uytsprake ghedaen, dat de Societeyt uyt Vranckrijck niet en moeste ghesonden worden: soo verr' wast van daer, datse by hun vorigh ghevoelen souden blijuen. Soo isser dan de Societey noch ghebleuen, maer in dagelijcksche occasien van veel lijdens. Zijnde⁺dese beroerte wat ghestilt, heeftmen anderwerf begonst by 'tParlament aen te houden, ten eynde sy moght in't Rijck ontfanghen worden. Den Coningh heefter tot vier reysen toe sijne brieuen toe gejont, en euen-wel heeftmen altijdt uytstel ghevonden. Voor het laetste is de sake in⁺handen van den Bischop, die ons plat teghen was, ouergheleuert. Desen hebbende de priuilegien der Societeyt ouersien, heeft aen de Pastoren der stadt, die hy versaemt hadde, ghepooght te betoonen, dat hen die t'eenemael naedeeligh waeren; ende ouersulcks vonnisse by schrift ghegheuen, datmen de Societeyt in't Rijck niet en behoorde t'ontfanghen. Hier van den Coningh Franciscus verwittight zijnde, heeft voor de vijfde reyse aen't Parlament met noch stercker ghebodt belast, dat men de Societeyt in't Rijck ontfanghen soude: dan, sijnen goede wille wierdt door sijne verraschte doodt belet. Dus heeft Carolus sijnen broeder de sake in den aenvangh sijns Rijcks ernstelijck opghenomen. dan al te vergheefs: want wierdt tot de vergaederinghe, die te Poissy op't stuck vande Religie ghehouden moeste worden, uytghestelt. Hier is de Societeyt ten

+ houdt aen om in't Rijck ontfanghen te vvorden,

+ t'vvelck nae vele svvaerigheden

[p. 336]

⁺eynde door de Cardinaelen van Loreynen, Tournon, Armignac, Guise, Bourbon, ende vele andere Heeren des Rijcks teghen alle kracht van haere vijanden (de welcke voor den meesten deel met de ketterije besmet waeren)⁺met eere in het Rijck ontfanghen gheweest.

Zijnde nu voor inghesetene bekent, hebben hen die van't Collegie van Parijs, door roem van gheleertheyt, die P. Maldonatus grootelijcks vermeerderde, soo vernaemt ghemaeckt, datter eenen grooten toeloop van discipelen tot onse scholen was. Hier hadden wy wederom 'tspel op⁺den waghen; de baet-soeckelijckheyt van d'andere meesters, niet konnende desen af-breuck ghedooghen. Den Recteur vande Vniuersiteyt verbiedt ons te leeren; in teghendeel den Coninghlijcken Raedt ghebiedt dat wy souden voortgaen. Wat sal hy hier doen? hy versint eenen anderen vondt: roept d'Vniuersiteyt by den anderen, worpt op of de Societeyt voor een lidt der seluer soude moghen aenveert worden. Onder de handt, ghelijck hy Medicijn was, stockt op die van sijne professie (welcker meesten deel met nieuwe ghesintheden in't stuck des gheloofs besmet waeren) datse weygherigh souden vallen. dus is het glat afgheslaghen. Hunne meyninghe was door desen middel onse lessen te schorten: dan soo die niet te min haeren ghewoonelijcken voortgangh en hadden, zijnder naemaels noch al verscheyden beroerten opghestaen. Aen thien kanten zijn wy van weghe soo vele soorten van verscheyden⁺ghemeynten, door thien Aduocaeten bespronghen gheweest: onder de welcke Pasquier sijne bitterheyt wel soo veel tooms gaf, dat hy onsen heylighen Vader Ignatius⁺derrede by Luthero verghelijcken, iae oock al euen schaedelijck aende heylighe Kercke achten. Doch en hebben met alle hunne krachten niet uytgherecht, de Societeyt

+ vvordt te vvege gebraght te Poissy.

+ Thuan. lib. 37.

+ Nieuvve svvaerigheyt met d'Vniuersiteyt,

+ door verscheyden processen,

+ Thuan. lib. 37.

[p. 337]

per interim door ordonnantie vanden Raedt in besit blijuende.

Middeler tijdt soo de ketterije daghelijcks meer aennam,⁺heeft de Societeyt oock al meer begonst te lijden. Al 'tquaet datter in't Rijck ghebeurde, wierdt ons vande Hugenotten aengheteghen: sy verioeghen ons uyt Tournon, en van ghelijcken met alle d'andere Gheestelijckheyt uyt Apamien; sy scholden onse leeringhen; en trocken groote opsprake teghen ons, uyt het gheval vande moortdaedighe doodt van Henricus den III. ende d'oorloghen van Henricus den IV. sijnen naevolgher. Dit waernemende die vande Vniuersiteyt te Parijs, hebben in't iaer m. d. xciv. d'oude koeye, die nu dertigh iaeren begrauen lagh, wederom uyt de gracht ghehaelt, ende het proces teghen onse lessen hernomen. Voor haer pleytede met onghewassen mondt den Caluinist Arnaldus, voor ons den Aduocaet Duretus een scherpsinnigh ende daer by heusch ende manierlijck man. Met de partije spanden aen de Pastoors, sterckelijck aendringhende, ten eynde het uytreycken der H. Sacramenten aen ons soude verboden worden; maer en hebben anders niet opghedaen; als dat men hunne redenen by het oudt proces soude voeghen, om naemaels daer van t'samen ende seffens te handelen. Dit heeft uyt der maeten onse vijanden ghespeten, die nu voor ghewis hielen datse ons binnen korte daghen den voedt souden lichten: maer niemandt meer als den President Thuanus; den welcken siende dat hy van d'andere Heeren ouerstemt wierdt, heeft euen wel sijnen bitteren aerdt ende onghesoute tonghe niet konnen bedwinghen, of moeste daer noch eene kladde van sijn' ongunstigheyt aenhanghen, segghende, dat des Coninghs leuen soo langh in ghevaer bleef, als dit proces niet en wierdt ghewesen.

+ idem vande Hugenotten.