Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

[p. 326]

Het viifde capitel.
Vande aenstooten der Societeyt in Spaignen.

Noyt en heeft klaerder ghebleken, dat, ghelijck de palm-boomen, hoe mense meer druckt, te hoogher opschieten; alsoo oock de Societeyt, hoe mense met meerder ghewight van ouerlast in Spaignen ouervallen heeft, hoese te meer oock verheuen is gheweest. Al was dat het vader-landt van Ignatius, soo heeft hyer nochtans de proef-schole van sijne verduldigheydt ghevonden, inde welcke hy betoont heeft, wat hy met de sijne om Christvs wille bereydt was te lijden: immers aen de banden ende ghevanghenissen die hy hier uytghestaen heeft, pleegh Faber sijnen voorspoedt in Spaignen toe te schrijuen. Het waere onmoghelijck alles in't besonder te verhaelen, twee oft dry alleen van de vernaemste opvallen sullen voor speur dienen om uyt die d'andere t'achterhaelen.

⁺Doen wy onse eerste wooninghe te Salamanca stelden, isser een treffelijck predikant vande weerdighe Orden der Predick-heeren met naeme Melchior Canus, Doctoor in de Godtheydt, gheweest, die sich liet voorstaen dat Antichristus tijden nae by waeren, ende sijne voorloopers alreede ghekomen: die hy opentlijck ende sonder bewimpelinghe van reden onse Patres noemde te wesen, om dat, soo hy meynde, in dese alle de teeckenen van Antichristus⁺aenhangh hen liet vinden. Den onbedachten man en peysde niet eens 'tghene den heylighen Thomas schrijft, dat men eertijdts de Religieusen van S. Dominicus ende S. Franciscus Orden, al mede voor dienaers vanden Ante-kerst hadde ghehouden. Dit segghen van Canus soo op

+ Onvveer teghen de Societeyt by Melchior Canus vervveckt,

+ Lib. contra impugnantes Religiones cap. 24. & 25.

[p. 327]

den preeck-stoel, als in openbaere lessen (ghelijck het een man van groot aensien was) heeft 'tvolck heel ontstelt: al de werelt wierdt van ons vervremt: den Magistraet selue verboodt ons alle onderwijsinghe des volcks, tot de Christelijcke leeringhe toe: inder voeghen datter maer een schandelijck ballinghschap te verwachten en was, waer van die van d'Vniuersiteyt nu al hadden begonst de hoofden t'saemen te steken. Wat soude doch dese kleyne vergaderinghe in sulck een gheuaer doen? Daer was P. Michael Turrianus, een van onse Priesters, aen Canus niet onbekendt: desen uyt oude vriendtschap gaet hem aen, ende bidt dat hy doch de teere spruyte van onse nieuwe Religie, die genoeghsaem te winde van alle quaede tonghen stondt, met sijne autoriteyt niet en wilde verdrucken, maer eer voorstaen ende verheffen. Dan sijn ghemoedt was nu gheset: wat hy hem voorhiel, oft van de bevestinghe der Societeyt, oft van het ghevoelen des Paus (die twee van d'onse alsdan versch nae't Concilie van Trenten in sijnen naem ghesonden hadde) Canus bleef by 'tsijn: iae voor alle andwoorde beklaeghde hy oock 'tongheluck van Tuurianus, die hy sijnen vriendt noemde, dat hy sich soo onbedachtelijck by dit gheselschap vervoeght hadde.

Middeler tijdt heeft de voorsichtigheyt Godts uyt dese⁺selue Orden vanden H. Dominicus, iae uyt het selue Conuent, eene voorsprake ende ghetrouwen beschermer voor ons verweckt. Desen was Doctor Ioannes Penna, uyt-nemende in godtvruchtigheyt ende gheleertheydt: den welcken nae een diep ondersoeck van alle onse manieren, heeft soo mondelingh als schriftelijck de scheldingen van Canus wederleght. De welcke niet alleen aen d'andere goede Religieusen sijne mede-broeders seer mishaeghden, maer naementlijck aen den Seer Eerw. P. Franciscus Romaeus, doen

+ vvordt door het toedoen van Ioannes Penna Predick-heer nedergheleght.

[p. 328]

ter tijdt Generael van d'Orden: den welcken, op de gehoorsaemheyt, aen alle de sijne straffelijck beuolen heeft, datter niemandt qualijck vande Societeyt en soude spreken, de welcke als eene bende van onderstandt door de goedertierentheydt Godts aen de H. Kercke ghegheuen was. Middeler-tijdt hadde den Paus Paulus den III. aen twee Bischoppen in Spaignen de bescherminghe vande Societeyt opgheleght, daer-en-boven hadde Ignatius copie van het Roomsch vonnisse gesonden. Maer 'tis al onnoodigh gheweest: mits de waerheydt soo door't toedoen van Doctor Penna, als de deughdt ende standtvastigheydt van d'onse (die om alle dese swarigheydt niet en lieten de ghemeynte nae vermoghen by te staen) ghenoeghsaem ghebleken heeft, ende t'samen 't volck gheleert, de Societeyt uyt hare vruchten te achten, niet uyt het ghesegh der menschen. Gheduerende dese vervolghinghe, viel te verwonderen, dat Mevrouwe Maria Pimentel Grauinne van Monte-real (die haer in een klooster onder den reghel vanden H. Dominicus vertrocken hadde) van Godts weghe verweckt wierdt, om d'onse van hunnen noodtruft te voorsien: Godt almaghtigh dit soo schickende, dat wy vande selue Orden in onse eere ende aermoede souden gheholpen worden, van de welcke eenen man ons hadde bevochten: op dat dese twee Religieuse familien voortaen te vaster met den bandt der liefde aen malckanderen souden verbonden blijuen.

⁺Meerder is gheweest het onweder te Toledo, teghen het Collegie van Alcala gheresen. Daer waeren eenighe ongheleerde Priesters, die neffens andere misbruycken, tweemael 'sdaeghs aen hun volck 'talderheylighste Lichaem onses Heeren uyt-reyckten. Den Archsbischop Ioannes Silicaeus, om datter tusschen deser en ons habijt weynigh verschil was, hadde naedencken dat het van ons bedrijf

+ Ander tempeest vanden Archs-bischop Silicaeus

[p. 329]

was: 'twelck hy sich dies te lichtelijcker liet voorstaen, hoe hy daghelijcks meer opgheruydt wierdt van sommige onse vijanden, die hem d'ooren vol bliesen, dat de Iesuiten op gheene Bischoppen en pasten, maer alleen onder 'tghebiedt van den Paus wilden staen. Dus heeft hy ten laetsten straffelijck op pene vanden ban verboden, datter voortaen niemandt van sijn' ondersaeten de H. Sacramenten by de Patres van de Societeyt en soude ontfanghen: van ghelijcken, datter niemandt van de Pastoors de selue soude laeten predicken, noch de H. Sacramenten in de Prochie-kercken uytreycken. P. Villanoua, die Recteur van't Collegie t'Alcala was, spoedt in haeste sijne reyse nae Madrid toe, by den Nuntius: den welcken, om alles met voorsichtigheyt te stillen, gaet selue aen des Coninghs Raedt de brieuen van de bevestinghe ende priuilegien der Societeyt toonen; seyndt Villanouam met sijne brieuen van recommendatie nae den Archsbischop Silicaeus; en met andere aen Mevrouwe Eleonora Mascarenia, die veel by den Archsbischop vermocht. Maer Silicaeus en gaf op alles gheen' andere andwoordt, dan hy plagh te gheuen in saken daer hy gheenen lust en hadde van nae te luysteren, dat hy haest t'Alcala soude komen, ende alsdan sien wat hem te doen stondt. Middeler tijdt beual hy aen eenen Canonick van Alcala, dat hy alle de huysen, die rondom het Collegie stonden, voor wat prijs het oock waere, eerst-daeghs soude opkoopen, om aldaer een vrouwen Clooster teghen onse erue soo hoogh op te trecken, dat wy (ghelijck hy hem beroemde) noch son noch mane en souden sien. Men seyt, dat den H. Ignatius, als hy te Roomen dit al verstondt, seer bly ghelaet ghetoont heeft, hopende dat uyt sulcke beghinselen groote vruchten souden voortkomen: 'twelck oock soo ghebeurt is. Voor al heeft den Archs-bischop

[p. 330]

door uytdruckelijck ghebodt vanden Paus, sijne plackaeten teghen de Societeyt moeten herroepen. Ende nae sijne doodt (siet eens de Godtlijcke voorsichtigheyt) hebben wy alle die huysen van eenen persoon ghemackelijck ende redelijcker prijs inghekocht, die wy van vele besitters sonder groote moeyte ende opsprake noyt en souden hebben konnen bekomen, als ofse Silicaeus voor ons hadde doen koopen.

⁺Dit alles tot noch toe was al sonder oproer des volcks; maer te Saragossa hebben wy wel eenen anderen aenstoot gheleden. Den Vicaris, de Clergije, de Religieusen, de ghemeynte, waeren ghelijcker handt teghen ons aenghespannen. Noyt meerder oft schandigher tempeest, noyt blijder eynde. Alsmen in onse Capella d'eerste Misse soude doen, tot de welcke den Vice-roy met al den edeldom ghenoodt was, ontbiedt den Vicaris 'sauendts te voren heel laet, datmen de feeste soude uytstellen, om dat d'Augustijnen klaeghden dat wy hen te nae quamen. Men heeft gheandwoordt, dat de sake oock met goeden oorlof van den Archsbischop nu soo verre ghekomen was, datse niet en konde uytghestelt worden, en datmen 'sanderdaeghs aen den Vicaris breeder soude voldoen. 'sAnderdaeghs eermen den dienst soude beghinnen, komt daer eenen onbekenden, ghesonden van d'Augustijnen, ende verbiedt op pene van excommunicatie datmen in die Capelle gheenen dienst en soude doen. Onse Patres teghen allen ongheval, beroepen tot den Paus, ende sluyten by toestemmen van andere wijse mannen, datmen soude voortgaen. Soo wierdt dan de Misse, van de Predick-heeren hier toe ghenoodt, seer heerlijck ghesonghen, het sermoon van eenen vermaerden predikant van S. Hieronymus Orden ghedaen: alles met groote feeste ende

+ Noch een derde te Saragossa,

[p. 331]

blijdschap, soo van het volck, als naementlijck van den Vice-roy ende heel den adel. Maer siet hier-en-tusschen hanght'er voor de deure van't Collegie de bulle van excommunicatie teghen alle die in dese Capelle souden komen dienst hooren. Behaluen den Vicaris, waerender noch twee Pastoors teghen ons opghestaen, die al t'saemen met d'Augustijnen spannende, daer op uytwaeren datse de Societeyt uyt Saragossa souden verdrijuen. Sy hebben't in korten tijdt soo verre ghebraght, datmen met alle ghewoonelijcke ceremonien openbaerlijck alle de Patres heeft ⁺inden ban vande H. Kercke ghestelt: sommighe treffelijcke mannen, die ons voorspraken, heeftmen de kercken oock verboden, als met ons ghelijckelijck in den ban wesende: iae heel de stadt door heeftmen den Godtlijcken dienst doen ophouden, soo langh als de Iesuiten in de stadt souden blijuen. Wat was dit anders, den eenen oproer onder 'tvolck maken, om ons met gewelt uyt te iagen? Bouen de mondelijcke lasteringhe, zijn op alle hoecken van de straeten ende kerck-deuren schimpachtige beelden gheplackt, in de welcke groote menighte van duyuelen geschildert waeren, die de Iesuiten nae de helle trocken. Hier mede noch niet te vreden, hechten een van dese aen eene spiesse, ende komen met het ghespuys van't volck nae ons Collegie geloopen, met meyninghe van de poorten open te breken: 'twelck sy oock souden ghedaen hebben, en hadden sommighe edelmans ende dienaers van den Vice-roy 'tselue niet belet, ende 'tghepuffel verdreuen. Maer om het volck noch al meer te verbitteren, gaense dry daghen langh rond' om het Collegie met eene vremde processie. Het cruys ghingh voor met droef ghesangh: den Christvs was afghekeert ende met swert bekleedt, daer vloghen van alle kanten steenen op ons huys, nu riepen de stemmen ouer-

+ daer vvy inden ban ghestelt vvorden,

[p. 332]

luydt, Bermhertigheyt, bermhertigheyt; nu alderhande soorten van vervloeckinghe ende verbanninghe: ten scheen maer eenen enckelen hoop dulle ende rasende menschen te wesen, soo uytsinnigh door de passie, dat noch den Nuntius vanden Paus, noch de Princesse Ioanna Gouuernante van Spaignen den oploop en konden stutten. Siende dan de Patres dat den oproer meer en meer aennam, gaen⁺van selfs met de sleutels van't Collegie by den Magistraet, en segghen opentlijck, datse lieuer hadden den Ionas te zijn, en uyt de stadt te vertrecken, als de selue om hunnen't wille soo ontstelt te sien. 'tWas wel teghen den danck van den Magistraeten: euen-wel gheenen anderen middel siende, vonden den raedt goedt, ende lieten ons gaen. Nauwelijck waeren wy ter stede uyt; ende siet terstondt alle dinghen verandert. Den Archs-bischop nu beter onderricht, herroept al het verbot datter ghedaen was, verklaert de Societeyt onnoosel te wesen, ende den ban van gheender weerde.⁺Van stonden aen wordter van stadts weghe eenen nae-ghesonden, om de Patres wederom te roepen: den heelen Magistraet gaet hen te ghemoete; doetse oock teghen hunnen danck op muylen sitten, die daer toe bereedt waeren, ende leydtse alsoo triomphantelijck door de principaelste straeten tot in het Collegie; segghende dat de schande, diese gheleden hadden, met dese eere verbetert ende vergolden moeste worden. Dit is d'uytkomste gheweest van dat schroomelijck tempeest te Saragossa, van 'twelck P. Franciscus de Borgia (verwittight zijnde, datter vele steenen op het huys gheworpen waeren) seyde met eenen blijden mondt, datmense doch wel vergaederen soude, om metter tijdt een nieuw Collegie daer van te bouwen. Maer 'tghene wel aldermeest hier in te verwonderen is, raeckt de Monicken die dit oproerigh spel

+ en van selfs de stadt ruymen,

+ maer vvorden terstondt met processie vvederom inghehaelt.

[p. 333]

gherockt hadden: want soose ontstichtbaer waeren van leuen, hebben selue moeten eten datse voor ons ghekoockt hadden, ende gedwonghen gheweest hun Clooster ende de stadt aen andere vande selue Orden, die beter van handel ende manieren waeren, te ruymen.

Dese dry tempeesten maghmen nemen als een stael van alle d'andere, die in Spaignen opghestaen zijn: wantse begrijpen alle staeten ende soorten van menschen, die ons oyt in dat Rijck moeyelijck zijn gheweest, Bischoppen, Doctoren, Pastoors, wereldtlijcke ende Religieuse Gheestelijckheyt, ten laetsten oock het ghemeyn volck. Den hoogh-gheleerden Doctoor Martinus Nauarrus, soo hy door Salamanca passeerde, ende alle onse Patres op sijne knien groettede ('twelck sijne diepe ootmoedigheyt was) vermaende seer sorghvuldighlijck, datmen doch de Collegien van Salamanca ende Parijs wel soude voorsien, ende gaede slaen; om datter in dese vermaerde Vniuersiteyten noyt opvallen aen ons volck en souden ontbreken: ghelijck de daedt inde volgende iaeren tot heden toe ghenoeghsaem betoont heeft.