Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

Het vierde capitel.
Vande aenstooten der Societeyt in Italien.

⁺Gheene soorten van menschen zijnder gheweest, tot de huysghenoten en kinderen toe, of sy en hebben teghen de Societeyt in Italien aenghespannen. Hier iemandt vande groote, niet wetende hoe sich te wreken ouer het belet van sijne onkuysheydt, heeft om spijt ende leet te doen, alle valscheydt ouer ons uytghestort. Daer eenen oor-blaeser, om den Paus ende sommighe vande Cardinalen te behaghen, heeft hem veel quaedt vermoeyens van ons inghegheuen. De school-meesters oft uyt afgunstigh-heyt, oft uyt vreese, dat onsen voortgangh hunnen ondergangh soude worden, hebben de kinders opgheroeyt, datse

+ Kleyne troubelen der Societeyt te Roomen.

[p. 321]

bouen andere ongheschicktheyt de vensters oock uytworpen, ende de deuren van onse leer-plaetsen met ghewelt souden oploopen. Doch, dit en is al maer een kleyn beiagh gheweest ten opsicht vande inheymsche oorloghe, die de kinders nae d'aflijuigheydt vanden H. Vader Ignatius teghen haer eyghene moeder de Societeyt verweckt hebben. Twee van d'onse uyt eenen onbescheyden ijuer, als nu by⁺ondervindinghe kennelijck was, dat den Paus de Societeyt niet wel en besinde, iae eene vremde ghedachte broeyde van haer met d'Orden der Theatinen (welcker instelder hy was) in een te smeden, hebben P. Iacobum Laines den Vicaris Generael leelijck by hem vermaeckt. Desen Paus, alsoo de Constitutien vande Societeyt noch niet bevestight en waeren, hadde voor hem ghenomen twee puncten daer in te veranderen. 'tEerste was de gheduerigheydt vanden Generael, het ander 'tachterlaeten vanden Koor-sang: ghelijck hy ons desen opleyde, op de wijse van d'andere Ordens die hem heylighlijck ghebruycken, alsoo wilde hy dat de regeringhe van dien oock niet langher als dryiaerigh en soude wesen. 'tEen heeft hy mits de ghehoorsaemheyt der Societeyt te weghe ghebraght, die op sommighe plaetsen den dienst Godts begonst te singhen: ende 'tander soude al mede ghevolght hebben, dan wierdt door het afsteruen des Paus in tijdts verhoedt; waer mede oock den Koor t'eenemael achterghebleuen is. By desen Paus dan hebben dese twee alles in roere ghestelt, ende de Societeyt in perijckel ghebraght van eene grondighe vernielinghe. Maer ten laetsten is dit onweer oock ghestilt, ende alles ten besten ghekeert, nae dat den Cardinael van Alexanderijen (die naemaels Paus was, Pius den vijfden ghenaemt) alle de saken door 'tbeuel van Paulus wel ondersocht hadde, ende de Godtlijcke goedtheyt soo met ghe-

+ meerdere van P. Bobadilla en Pontius,

[p. 322]

beden, als lijf-castijdinghen van d'onse versoendt was.

Gheduerende dit verschil binnen 'shuyse, wierden te⁺Monte Politiano seer gheluckelijck de fondamenten gheleydt van een Collegie, hoe wel 'tselue korts daer nae met groote beroerte verstoort wierdt. Verscheyden ionghe dochters ende weduwen vertrocken haer om de liefde Godts uyt de wereldt, een deel nae cloosters, een deel nae den staet van reynigheydt. Daer by noch vele ghehoude vrouw-persoonen, voor desen vry wat te wulps, besneden haeren handel met de trouwe ende behoorelijcke seeghbaerheydt van haeren ee-standt. Dit en konden niet swelghen sommighe oft vrijers, die vande hope der versochte houwelijcken; oft roffianen, die van de ghewoonte hunner ongeoorlofde wellustigheden vervielen: dieshaluen betichteden sy ons met de vuyligheydt die wy belet hadden, ende waer mede sy selue besmet waeren. Sy stroyden uyt datter eenen Iesuit een' eerlijcke vrouwe hadde willen onteeren; sonder te segghen, wie, waer oft wanneer. Dus, soo men dit niet en gheloofde, hebbense met groote belofte een lichte dante uytghemaeckt, de welcke iemandt van de Patres tot val soude brenghen: maer dit oock door de gratie Godts te vergheefs zijnde, hebben vele arghere rancken voortghestelt met eenen uytgheschudden boef, diese met ons habijt becleedt schalckelijck deden uyt ons Collegie, als of het iemandt vande Patres hadde gheweest, recht nae een openbaer bordeel gaen. 'tWelck soo ghedaen zijnde, heeft voor eenen tijdt, tot dat de fuycken van dese rabauwerije ontdeckt zijn gheweest, den naem vande Societeyt⁺grootelijcks verachtert. Den Rectoor des huys Gambarus selue wierdt oock al valschelijck beschuldight door ialoesie, uyt reden dat hy dickwils eene sekere eerlijcke vrouw-persoone sprake gaf. Daer wierden vele leughens

+ te Monte Politiano,

+ daer den Rectoor selue beticht vvordt.

[p. 323]

teghen hem versiert, ia oock minne-brieuen op sijnen naem uytghegheuen: maer sooder bouen al dit noch een gherucht ghingh, datter eenighe op sijn lijf uyt waren, heeft sich ('t ghene onse vijanden maer en sochten) vertrocken, laetende eene waerschijnelijcke hope, dat de reste vande Patres inde moeyelijckheden verdriet souden nemen, ende van selfs de stadt ruymen. Ten seluen eynde wierden hen⁺de ghewoonlijcke aelmoessen onttrocken, het gheleent huys daerse in woonden opgheseyt, alle teeckenen van ongesintheyt ende vervremtheyt bewesen. Euen-wel bleuense staen, ende worstelden onverwinnelijck met d'uyterste aermoede; tot dat het aen P. Laines goedt docht de selue uyt hunnen⁺kommer ende hongher te verlossen, ende het Collegie met goeden oorlof vanden Magistraet te niet te doen.

Dit scheen een groot verlies te wesen voor d'eere van onse onnooselheydt: doch konnen hier van niet klaeghen, terwijle niet alleen Robertus Bellarminus een ouertreffelijck man, die al dese schande ghenoeghsaem heeft vergolden, in't midden van dese vervolghinge aen de Societeyt ghewonnen is gheweest; maer oock dry iaeren nae 'tvertreck van d'onse, alle de valscheydt uytghekomen is: want eenen borgher, die nae menighvuldighe ellenden ende sieckten, noch leuen noch steruen en konde, heeft ten laetsten op sijn doodt-bedde inde teghenwoordigheyt van treffelijcke mannen daer toe gheroepen, opentlijck bekent, dat hy dien rampsalighen mensch was, die in't habijt van eenen Iesuit ten huyse vande lichte vrouwe ghegaen was, om de Patres door dese schande den noodt op te legghen vande stadt te verlaeten.

Omtrent dien tijdt was te Venetien oock al wat swarigheydt.⁺'tGhingh daer al wel, gheduerende het leuen van den Patriarch Driedo, die den dienst der Societeyt in alle

+ d'aelmoessen onttrocken,

+ het Collegie te niet ghedaen.

+ Te Venetien,

[p. 324]

gheleghentheyt ghebruyckte. Maer sijnen naesaet Ioannes⁺Taruisius viel ons heel teghen: niet en quam daer vande Iesuiten, dat hem aenstondt. Iae men seyde dat hy by de heylighe Euangelien ghesworen hadde, dat de Societeyt niet langh te Venetien en soude blijuen. Om dit te weghe te brenghen begonstender sommighe inden Magistraet (door't oprocken, soomen meynt, van Taruisius) op te worpen, dat de Iesuiten onverdraghelijck aen de Republijcke waeren, als schadelijcke ende oproerighe geesten, die hen noyt gherust en hielen; maer ouer al met des landts saken bemoeyden, draghende daer-en-tusschen de partije van de Spaignaerts, diese sochten te vervoorderen; oock door misbruyck vande biechte der vrouwen, diese uythaelden, om alles te weten wat daer inden huys-handel van een ieghelijck, ende aengaende den Staet der Republijcke omgingh. Doch, sooder sommighe vande Heeren buyten onse wete oft toedoen, hen kloeckelijck van stonden aen hier teghen stelden, is den aenslagh misluckt. Waerom siende datter gheene hope en was vande Iesuiten uyt te setten, hebben voorgehouden, dat men immers hunne maght in't hooren van alderhande biechten behoorde te besnijden, ende dies aengaende, teghen alle misbruycken aen't goedt-duncken vanden Patriarch t'onderworpen: te wijle het niet en betaemde, datse te maghtigh souden worden, maer dienstigher was voor de ghemeynte, indiense kleynjens in oodtmoedigheyt ende onderdanigheydt bleuen leuen. Dit was wederom eenen nieuwen ranck ende vondt van Taruisius, wiens eenigh voornemen was, by dese onderworpinghe de Patres t'ouerheerschen, ende hunne ghewoonlijcke diensten te verhinderen. Maer hier teghen is ooc al eenen vande treffelijckste Heeren (die men nochtans meynde dat vande partije was) opghestaen, ende heeft daer soo sterck teghen aen-

+ door den Patriarch Taruisius.

[p. 325]

ghekant, dat men ten laetsten goedt vondt, indien de Patres erghens vermaent moesten wesen, dat men 'tselue aen den Heere Hieronymus Priulus, voor alsdoen Prince van dese Republijcke, soude beuelen. Desen roept dan den Prouinciael Palmius, en houdt hem voor watter inden Raedt ghepasseert was: 'twelck hy verstaende, heeft oogh-schijnelijck den grondt ontdeckt, en betoont, hoe datter gheenen anderen oorsprongh van al dit bestel en was, als d'ongunste ende d'afkeerigheydt vanden Patriarch. Waer mede het verschil gheslist, ende de Societeyt meer als te voren van elck een besocht ende ghe-eert wierdt.

Godt gaue datter in volgende tijden eenen anderen Priulus gheweest hadde! Onse vijanden en souden ons soo dickwils ende soo schamperlijck niet verwijten het vertrecken uyt Venetien, dat naemaels gheschiedt is. Want wat winnen wy doch, als sy nae alle lasteringhen noch moeten bekennen, dat de Societeyt daer niet uyt gheiaeght en is, maer van selfs door gegaen, om den oppersten Stadthouder Christi op der aerden (gelijckse schuldigh was) oock met verlies van eene heele Prouincie, ghehoorsaem te zijn? Datse tot noch toe niet en is wederom ingheroepen; en moet haer gheenssins tot schande strecken, ghemerckt den Cardinael Perronius hier van sprekende met den Paus, seyde, dat 'tselue niet gheweygert, maer, om den ghemeynen vrede niet te verachteren, tot betere gheleghentheydt uytghestelt was: voeghende daer by, dat sijnen Coningh, die ons te Constantinopelen hadde konnen stellen, soo vele moeyte niet hebben en soude, om ons te Venetien weder in te brengen. 'tWelck al hoe wel noch niet gheschiedt en is, soo verhopen wy nochtans, dat metter tijdt 'tselue gheluck aen de Societeyt te Venetien ghebeuren sal, datse in dierghelijcken ongheval in Vranckrijck ghenoten heeft.