Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

Het vierde capitel.
Vande verbreydinghe der Societeyt door Asia.

⁺D'ovde Cosmographen bedeylden eertijdts Asien seer verscheydelijck, doch de hedendaeghsche Caert-schrijvers splijten dat meest in vijf deelen: waer van het een besit den grooten Hertoghe van Moscovien, het ander de Tartaren, het derde is onder de Turcken, het vierde onder de Persianen, het laetste begrijpt d'Indien ende alle de landtschappen die inden Oosten ontdeckt zijn. Tot alle dese heeft de Societeyt met verloop van tijden, maer tot die 'talderverste gheleghen waeren, terstont in haer⁺ beghinsel den ingangh verkreghen. Iacobus Gouea was den eersten die den wegh baende. Desen heeft aenden Coningh van Portugael, als hy verleghen was met werck-lieden voor den Indiaenschen wijngaert te soecken, de mede-ghesellen van S. Ignatius voorghehouden: hy seyde hem datse inde seer swaere tijden tot hulpe vande H. Kercke ghesonden waeren, ende niet anders voor en hadden, dan door arbeydt ende perijckelen de glorie Godts, en de saligheyt der sielen te vervoorderen; ouersulcks aen hem

+ Bedeylinge van Asien.

+ Gouea raedt den Coningh van Portugael de Societeyt nae Oost Indien te seynden.

[p. 171]

niet en souden weygheren, datse van selfs soo ernstelijck sochten. Hier dient nu in't voorbygaen van dit verhael bemerckt de verholen raed-slaghen ende vremde uytkomsten vande Goddelijcke voorsichtigheyt. Dit is dien Gouea, welcken te Parijs Regent zijnde van't Collegie van S. Barbara, hadde d'uytsprake ghedaen, datmen Ignatium by forme van schandelijcke pene openbaerlijck in't bywesen van alle de studenten met roeden soude castijden. Hoe keert den teerlingh? nu versoeckt hy dat de sorghe vande Nieuwe wereldt hem belast worde, dien hy te voren oock strafbaer achtede, om dat hy de menschen van een goet leuen scheen af te trecken. Men soude moghen segghen, dat door dese ghedreyghde castijdinge de behoudenisse der Indianen, ende door die schande de glorie van onse Societeyt ghewonnen ende versekert wiert. Voorwaer nerghens en heeftse doorluchtigheren naem, dan inde Indien verkregen, mits sy hier bykans soo vele volcken als elders menschen tot Christvm bekeert heeft: elders heeftse de Catholijcke⁺ Religie onderhouden, hier heeftse die gheplant: heeft zee-en beseylt aen de Apostelen selue onbekent, ende de H. Kercke in sulcke hauens ghebraght, die sy-lieden niet en hadden ghesien. De wilde menschen heeftse uyt hunne hollen ende speloncken tot het Euangelie ghetrocken, ende de plaetsen vande son onbeschenen, door 'tghelooue verlicht; hoe welse d'eerste niet en was, noch alleene die daer heeft ghearbeydt: de Patres van S. Dominicus ende S. Franciscus hebben d'eere datse zijn voorghegaen maer om de woestheyt der landen, al hebbenser vele met hunnen⁺ ijuer doorloopen, hebbender noch al meer voor d'onse ongheraeckt ghelaten. De Parauen, Iaioisen, Malaoisen, Azenen, Mindanoisen ende Moluckoisen, en wisten niet eens offer eenen Christvs was, eer hem Xauerius hadde

+ Flor. Remond. in Anti-Christo cap. 8.

+ Verscheyden landen van Xauerius in't ghelooue verlicht.

[p. 172]

verkondight. Die van Maurica, Temate, Trauancor, Manar, Cambaia, Zeilan, Iafanapatan, Coromandel, de Peerl-vischerije, hoe weynigh waerense onderricht in't gelooue? wat duysternissen waerender noch te Meliapor, te Cochino, te Goa, t'Amboino, te Malaca, by die van Malabar; om nu te swijghen van Mozambico, Melinda, Socotora, ende andere kusten van Africken, eer Xauerius 'tlicht⁺ van't Euangelie daer inbraght? Maer bouen alle dese steeckt Iaponien uyt, dat voor sijn' aencomste van't Christen ghelooue niet eens ghehoort en hadde. Europa heefter⁺ de proeue af gesien, als Franciscus Coningh van Bongo, ende Protasius Coningh van Arima, ende den Prince van Omura Bartholomaeus nu Christenen, hebben Mantium ende Michaelem, seer deughdelijcke iongh-mans van hun maeghschap, nae Roomen gesonden, om aen sijne Heyligh-heyt uyt hunnen naem de voeten te kussen, ende onderdaenigheyt⁺ te bewijsen. Laet vry de vijanden des gheloofs hier teghen kakelen, als of de volcken van verre landen den Antekerst quaemen aenbidden: wat my belanght, ick sal spreken nae't ghevoelen van de ghene die door dese ambassade seer beweeght zijn gheweest om Godt te dancken, ende in dese Coninghlijcke iongh-mans ander-werf de heylighe dry Coninghen bemerckten, die daer als d'eerstelinghen der Christenen uyt het heydendom van Iaponien Christvm in sijnen Stadt-houder quaemen vereeren: te meer, om datmen inde Societeyt, diese tot daer toe gheleydt heeft, magh kennen eene tweede sterre, die aen dese Coninghen met het waere ghelooue verschenen is. 'tWelck soo wanneer ick in achtinghe neme, dunckt my inder waerheyt, datter niet en heeft connen gheschieden, oft doorluchtigher tot de glorie vande Societeyt, oft aen v, ô Roomen, lustigher tot een heerlijck

+ naementlijck Iaponien,

+ vvaer uyt ghesanten komen tot den Paus.

+ Florim. Remon. in Anti-Christo c. 40.

[p. 173]

vermaeck. Wat hebdy oyt desghelijcks in alle uwe triomphen van Africken ende van Asien ghesien? daer heeftmen ouer de doode ende ghevanghene, maer hier ouer de behoudene ende verloste ghetriompheert: daer zijn de leghers der vijanden verslaghen gheweest, maer hier de maght des duyvels ghebroken: doen zijn de paelen uwes rijcks, maer nu die vande Religie verbreydt: doen de steden vernielt, de landen verwoest, d'inwoonders veriaeght; maer nu alleen de godtloosheyt ende verblindtheyt uytgheroeyt: doen wierden de verwonnene gheketent ende gheboeyt met een mistroostigh ghelaet verwijtelijck ende schandelijck achter den waghen des verwinners ghetrocken; maer nu komense, die hen ghewilligh aen't Christendom onderworpen hebben, vol van blijdschap, ende worden met grooten toeloop des volcks heerlijck en feestelijck by ontmoetinghe en gheluck-biedinghe van groote menichte der Princen, Prelaten, Cardinaelen, iae des Paus selue onthaelt. In alle welcke vreught te wijle de Societeyt het meeste deel hadde, als de ghene die moeder ende voedstersse vande Iaponoische Kercke was, wierden oock aen haer de vruchten van soo groote bekeeringhe toegheschreuen. De welcke men segghen moght dat sy alsdan eerst voor goet ghenoten heeft, als dese Ambassadeurs, nae hun weder-komste in Iaponien, den luyster van hun Coninghlijcke bloedt met d'ootmoedigheyt van ons Religieus habijt verandert, ende nu selue de bekeeringe van hunne ondersaeten als mede-Apostelen bearbeydt hebben. 'tHeerlijck exempel van dese ionghe Princen hebben meer andere Coninghs kinderen van dat landt naeghevolght, die noch hedensdaeghs Godt den Heere inde Societeyt dienen, ende niet teghenstaende de grouwelijcke tormenten die hen bereydt zijn, hunnen ijuer in't

[p. 174]

⁺verbreyden des gheloofs niet alleen niet binnen en houden, maer oock nae Yezo een nieuw-ghevonden ende bouen Iaponien gheleghen landt, met eenen onverghelijckelijcken moedt ouerdraghen.

⁺Dierghelijcke vruchten beghint oock China te belouen. In dit Rijck hebben de naekomelinghen vanden H. Xauerius ten laetsten den ingangh ghekreghen, ende Christi vendel ('tghene hy steruende aende palen van 'tselue landt gheplant hadde) gheluckelijck inghebraght. De⁺ schencken, aen de welcke doch niet ghesloten en is, hebben de langh-ghegrendelde deure geopent, ende den wegh ghebaent tot dier tijdt toe aende vremdelingen onbestreden: 'tscheen dat dit maghtigh Rijck, soo groot als het is, maer een' onverwinnelijcke schantse oft sterckte en was; op de welcke nae dat het gheschut langhen tijdt te vergheefs ghespeelt heeft, en alle gheweldt van wapenen aenghewendt is, sonder iet op te doen, de handt-vullinghe ten laetsen mirakel doet, by om-koop vande garnisoenen. De Sinoisen en hadden noyt gheene uur-wercken, noch cristallijne spieghels, noch glasen die daer verscheyden coleuren vertoonen, ghesien: alsse dese ende dierghelijcke dinghen (welcke om de nieuwigheyt kostelijck schenen) seer begheerlijck ontfinghen, zijn met gheringhen middel de herten ghewonnen, ende, ghelijck het in presenten plagh te ghebeuren, de gheuers samen met de giften ontfanghen.⁺ Langhs dese poorte zijn P. Michael Ruggerius ende Matthaeus Riccius inghelaten, die met wijle van tijdt de gratie vande Heeren meer ende meer ghewonnen hebben; ende 'tvolck met ghedienstigheyt ende beleeftheyt t'henwaerts ghetrocken. Maer niet en isser krachtigher gheweest tot den voort-gangh des gheloofs, als hunne deught, versaemt met een' uytnemende gheleertheyt: mits de Sinoisen tot

+ De Societeyt gaet naer Yezo,

+ geraeckt in China,

+ door kleyne presenten.

+ P. Ruggerius en Riccius zijn daer d'eerste vverck-lieden.

[p. 175]

dien tijdt toe, 'tselue ghevoelen vande uyt-landers hadden als de Griecken, datse alle maer barbaeren en bottericken en zijn, ende sy-lieden alleen wijs. Daerom als hen nu contrarie bleeck, door dien hen de Patres begonsten uyt de Mathematische wetenschappen te beschrijuen alle gheleghentheden der wereldt, den om-loop der hemelen, de vastigheyt der sterren, den opgangh ende ondergangh der sonne, de dwaelinghe der planeten; maer bouen al dat, als sy hen ginghen leeren den oorsprongh ende reden van de beswijckinghe, by de welcke die twee groote hemelsche lichten son ende maen op sekere tijden ghe-ecclipseert worden ('twelck sy wel voor desen gesien, maer noyt verstaen en hadden) hebben de vermetelijcke waeninghe ende laet-dunckentheyt huns selfs afghegaen, ende half uyt verwonderinghe vande gheleertheyt der Patres, half uyt nieusghierigheyt ende begheerte van onderricht te worden, de selue verlof ghegheuen, niet alleen om in't landt te komen, maer oock om aldaer te woonen, iae selfs om kercken te stichten. D'eerste wierdt te Sciauquin⁺ de hooft-stadt van Cantonien ghebouwt, waer van soo de borghers verscheydelijck ghesint waeren (elck een nae dat hy ons goet oft quaet herte droegh) heeft den Gouuerneur vande stadt bouen de deure vande kercke dit opschrift ghestelt, Diuorum floris aedes, dat is, Kercke vande bloeme der Goden; beduydende misschien door een' onbekende inwendigheyt, die hem Godt ingaf, by dese bloeme, de selue, die uyt den wortel van Iesse ghesproten is. Neffens desen tijtel van eere die Gode toequam (om te toonen hoe groot hy ons achtede) stelde hy eenen anderen op't portael van ons spreeck-huys, Gens ab Occasie sacrosancta, dat is, Een heyligh volck uyt den VVesten. Welcken tijtel schoon ons niet toe en quam, als te bouen gaende onse verdien-

+ Eerste kercke van China.

[p. 176]

sten, wierdt euen-wel goedt ghevonden datmen soude voor eenen tijt laten staen: want dien om der achtbaerheyt wille groot ghewight hadde tot den voort-gangh des gheloofs. 'tWelck, Godt lof, nu alsoo verre ghebraght is, dat wy niet alleen aen 'tgemeyn volck, maer oock d'Ouer-heeren⁺ aenghenaem zijn, iae by den Coningh selue soo wel ghewilt, dat hy ons verscheyden staeten sijns Rijcks (die wy van weghen onsen roep niet en moghten aenveerden) heeft aenghedient, ende nu onlanghs oock een stuck landts tot ons onderhoudt ghegeuen. Hy is een beleeft ende rechtveerdigh Prince, der onkuysheyt (die soo vele andere wederhoudt) niet onderhauigh. Godt gheue, dat, ghelijck hy alreede d'afgoden niet meer en dient, alsoo magh tot kennisse van den waerachtighen Godt komen, die ons gheschapen ende verlost heeft. Wat eenen aen-was soude dan de Religie krijghen? wat een ruym veldt soude'r open gaen voor onsen ijuer? wat eenen ingangh inde H. Kercke? Want gheen ander volck hanght meer aen hunne Coningen, als de Sinoisen. Daer zijnder van nu af al ettelijcke duysenden tot het ghelooue bekeert, sommighe oock tot de Societeyt ghekomen: inder voegen, dat, al wierden oock d'uytheymsche allegader by vervolghinghe te lande uytghesonden, de Societeyt euen-wel daer haer ingheborene werck-lieden hebben soude, ende de heylighe Kercke haere Priesters ende Predicanten des gheloofs.

⁺Inde nae-gheleghene Rijcken van Cocinchina, Tunquino (daer eenen Pater alreede twintigh-duysent bekeerde sielen regeert) Tibet, ende andere, woonen nu d'onse tot groot voor-deel ende gheestelijck profijt der inghesetene. Dese voorgaende iaeren maeckte men ghereedtschap om eenighe nae Correa te seynden, van waer men

+ De Societeyt vvordt behert by den Coningh,

+ vvoont mede in Cocinchina, Tunquino, Tibet.

[p. 177]

in Tartarijen can gheraecken: tot welck Rijck, langhs eenen anderen wegh, ghelijck oock nae andere landen vande Turcken ende Sarasijnen, op verscheyden tijden verscheyden Missien inghestelt zijn.

Inde groote landen van Arna ende Esiaga zijn wy ten⁺ deele gheroepen vande inwoonders, die niet verre van't rijck Godts en zijn; ten deele ghetrocken uyt medelijden der Iaponoische ballinghen, die om 'tghelooue derwaert veriaeght zijn.

Nae Persien, ende namentlijck te Ormuz, heeft ons ghedraghen⁺ den onbluschelijcken ijuer van P. Gaspar Barzaeus een Nederlander. Hy hadde den Coningh van dit eylandt nu soo verre ghebraght, dat hy neffens twee duysent andere Sarazijnen 'theyligh doopsel versocht: dan sijne moeder heeft dit met haer ontijdigh kermen omghestooten, ende alsoo aenden ionghen Prince den ingangh van't onsterffelijck leuen ghesloten, aen wien sy de deure tot het sterffelijck hadde gheopent. De schade van dit verlies was groot, maer hy heeftse eenighsins inghehaelt met de bekeeringhe van dien vermaerden Iogues, wiens roem van heyligheydt soo groot was onder dit volck, dat oock den Coningh selue uyt eerbiedinghe het water dronck, waer hy sijne voeten in ghewassen hadde: want desen zijnder meer van dien slagh sijne aenhanghers ghevolght, inder voeghen datse hunne speloncken, inde welcke sylieden cloostersghewijse by den anderen woonden, in eene kercke ter eere van onse Lieue Vrouwe verandert hebben.

'tRijck van Mogor, wiens Coningh wel den maghtighsten⁺ is van heel Indien (want hy een milioen goudts ter weken incomen heeft, ende wel vijftigh duysent olifanten, met dry hondert duysent peerden, en neghen hondert duysent voedt-knechten te velde brenght) hebben wy bear-

+ Arna, Esiaga,

+ Ormuz.

+ Mogor.

[p. 178]

beydt met meerdere sorghe als vrucht. Den eersten die daer henen ghingh, was P. Rudolphus Aquauiua, die naemaels voor 'tghelooue steruende 'thuys vande Hertoghen van Adria met der Martelaeren krans vereert heeft. Hy was soo welle-com en weerdigh by den Coningh, als iemandt van alle de Mulassen oft Mahometische Priesters: dus presenteerde hy hem veel goudts en geldts. Dan die sijn eyghen verlaeten hadde, versmaedde lichtelijck het goedt van een ander, betoonende voorder met een' abstinentie van dry iaeren, die hy daer leefde, met water en droogh broodt alleen te vreden, dat hy de spijse vande Coninghlijcke tafel deruen conde. Het aes dat hy sochte, was des Coninghs siele alleen, met die van sijn ondersaeten: waervan soo hy mindere hope sagh, als wel begheerte hadde, is vruchteloos en onverrichter sake van sijn' Ouerste nae Goa gheroepen.

⁺De Maroniten die den bergh Libanus bewoonen, zijn allegader met hunnen Archsbischop en vijfthien Bischoppen, van hunne dolinghe op den rechten wegh ghebraght door P. Thomas Radius en Ioannes Baptista Elianus, die te dien eynde derwaerts vanden Paus Gregorius den XIII. ghesonden waeren. Syrien en Mesopotamien hebben P. Antonius Marietius en Petrus Metoscita door orden van Paulus den V. doorloopen. Nae Arabien reysden P. Paëz, nae de Georgianen P. Ludouicus Grangerius: de welcke al hebbense ouer al hunne wooninghen niet connen stellen, zijnder nochtans als hemelsche spien gheweest, om anderwerf het landt van beloften te besichtighen, daermen misschien metter tijdt 'tghelooue Godts met vlieghende vendelen sal invoeren. In Asien zijn nu vier Prouincien met eene Vice-Prouincie, en omtrent de hondert vaste woon-plaetsen.

+ De Societeyt brenght de Maroniten tot de H. Kercke: doorloopt Syrien, Mesopotamien, Arabien en de Georgianen, door orden vanden Paus.