Logo DBNL
Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu (1640)

Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

(1640)–Adriaen Poirters–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Het derde capitel.
Vande vermeerderinghe der Societeyt door Europa.

Evropa, meer om d'uytstekelijckheyt van haere rustighe ende behendighe inwoonders, als om de grootte der landen, altoos ghehouden voor het edelste deel vande bekende werelt, ghelijckse de Societeyt heeft voortghebraght, soo heeftse die oock in meer plaetsen ontfanghen. Sy is uyt Roomen in Italien ghesproten, als uyt de +ghemeyne moeder van alle Religieuse Ordens, ende nerghens gheluckelijcker dan in haer vader-landt vermenighvuldight. Dry wooninghen waerender te Roomen onder Ignatius ghestelt, nu teltse'r elf. Van hier is sy door de vernaemste steden van Italien verspreyt, aen de welcke d'eerste Patres vele goede exempelen hadden ghegheuen, eerse

noch Religieusen waeren. Sy quaemen uyt de gast-huysen om te prediken, ende toonden datse niet min verstandts en hadden om de sielen te winnen, dan liefde om aen de lichaemen der siecke bermhertigh onderstandt te bewijsen. Als nu by desen goeden naem, kennelijck is gheworden, dat de Societeyt bevestight was, al euen-eens ofse de ghedienstigheyt huns naesten inde steden (waer uyt sy vertrocken waeren) te pande ghelaeten hadden, zijnse'r met een ghemeyn versoeck des volcks wederom in gheroepen. Men heeft hen ouer al onderhoudt ende soo vele woon-steden ghepresenteert, dat de weynigheyt der persoonen aen allegader niet en conde voldoen; allenghskens hebben de naekomelinghen de plaetsen vervult, ende de voet-stappen van hunne voor-ouders volgende, niet opghehouden van met eenen gheduerighen arbeydt de saligheyt der ghemeynten te besorghen, ende den goeden naem, die hen achterghelaeten was, door de selue oeffeninghen, daer door hy ghewonnen was, te bewaeren. De+ jonste ende goetherticheyt der Princen vermeerderde oock met de vrucht, waer door de Societeyt aldermeest ghegroeyt is. Onder de welcke die aen 'tgheberghte Alpes gheleghen, hebben de Collegien der Societeyt op haere berghen als sterckten gestelt, om hunne paelen ende Italien voor de ketterije te behoeden. De naegheleghen eylanden+ versochten ons alsoo seer: soo haest als Sicilien ons ghekent heeft, begheerde't de hulpe vande Societeyt te ghenieten: Sardinien soo vol van sonden als venijnighe kruyden heeft om onse remedien gheroepen: op de selue maniere zijn wy in Corsica en Malta ghecomen. Creta hebben wy oock met ghedoogh vande Venetiaenen (onder wie het staet) ende oorlof vanden Paus bewoont; maer d'asschen vanden ongheluckighen Veneetschen brandt,

die ons uyt dese Republijcke veriaeght heeft, zijn al mede tot hier toe ouerghevloghen. In dese voornoemden landen tellen wy nu ter tijdt seuen Prouincien, bestaende in hondert en vijftich soo huysen als Collegien.

+Nae Italien heeft Portugael ons eerst ontfanghen. Franciscus Xauerius ende Simon Rodriguez waeren daer ghekomen, om de kennisse Godts t'samen met de Societeyt nae de nieuwe werelt ouer te voeren. Ter wijle sy te Lisbon het saisoen verwachten van t'scheep te gaen, hebben hen soo wel ghequeten, datmense daer voor altoos heeft willen ophouden, met versoeck op den Coningh Ioannes den III. dat hy doch gheen mindere sorghe en wilde draghen voor de salicheyt van sijne ghetrouwe ondersaeten, als voor die vande Barbaren. Dus als of den ijuer van hun beyde alleen ghenoeghsaem hadde gheweest voor de twee werelden, heeftmense voor d'eene ende d'andere verdeylt; Simon is in Portugael ghebleuen, ende Xauerius nae Indien vertrocken. Corts hier nae isser nieuwe hulpe van werck-lieden toeghesonden: welcker aerbeydt ghelijck de Coninghlijcke miltheyt grootelijcks verlichtede, alsoo beswaerden den seluen niet weynigh de groote exempelen van Xauerius, diese noch in d'ooghe hadden. Euenwel verweckt zijnde door de vermaninghen van+ P. Simon, volghden soo kloeckelijck sijne voetstappen, datse verdienden niet alleen inde wandelinghe ende onder den ghemeynen man, maer oock by de treffelijckste van't Rijcke Apostelen ghenoemt te worden: welcken naem hen noch op den dagh van heden (niet teghenstaende sy den seluen dickwils gheweygert hebben uyt heuscheyt t'aenveerden) is by ghebleuen, iae tot in Indien toe ghevolght. Den Coningh ende Coninghinne euen deughdelijck verheughden hen seer dat't ghevoelen des volcks soo

wel met hunnen sin ouer een quam, soo dat nu de ghemeynte ende 'thof ghelijckelijck vande vruchten hunner ghediensticheyt mededeylden. Xauerius ende Simon hadden voor't eerste den last ghenomen vande pagien t'onderwijsen, daer nae kreghense de sorghe ouer alle de sielen van't hof: diese soo bedient hebben, dat den Coningh oock d'opvoedinghe van sijnen eenighen soon Sebastianus aen de Societeyt betrouwt heeft. Hy gaf hem voor meester P. Ludouicus Gonsaluius, die hem berichtede ende volmaeckte+ in alle Princelijcke deughden ende wetenschappen, die aenden erfghenaem van soodanighen Rijcke betaemden, dat nu alle sijne hope naest Godt op dit hooft alleen ghestelt hadde. Och of Portugael dien langh hadde moghen ghenieten! maer den ijuer tot de Christene Religie heeft aenden grootmoedighen iongh-man in d'Africaensche oorloghe, wel eene glorieuse, doch droeve, onghetijdighe ende ongheluckighe doodt verhaest. Waer door hoe wel de Societeyt eenen besonderen weldoender verloos; en is niet te min voortghegaen om haer door ghestaedighen aerbeydt ende godtsdienstighe oeffeninghen te verbreyden. De steden die 't exempel der Coninghen tot dien dagh toe noch niet ghevolght en hadden, hebben corts daer nae de Collegien tot haer groot voordeel versocht. 'tCollegie van Coimbra, ghelijck't 'teerste van heele de Societeyt was, soo is het oock langh 'tprincipaelste gheweest. Teghenwoordelijck is Portugael een seer wijde Prouincie, iae eene moeder ende voedstere van vele andere in Indien.

Den H. Ignatius, die sich de heele werelt als eene loopbane+ van sijnen ijuer hadde inghebeeldt, en moght Spaignen sijn eyghen vader-landt niet vergheten. hy heefter dan P. Antonium Araoz, die van sijn maeghschap was,

ghesonden, een man nae den aerdt vande natie, seer vierigh, ende met vele gauen soo der natuere als der deught heerlijck verciert. P. Petrus Faber is daer nae met Ortizius des Keysers ghesandt gevolght. 'tScheen dat Ignatius selue door hem, tot sijn volck weder ghekeert was, soo gheleeck desen eerst-gheboren soon aenden Vader. Maer is't dat wy + P. Araoz willen gheloouen, soo en heeft niemandt meer als P. Laynes ende Salmeron, ter wijle die te Trenten waeren, de Societeyt in Spaignen vervoordert. De Bischoppen van't Concilie nae huys keerende, hebben de moeder (wiens goeden aerdt sy in haere kinderen bemerckt hadden) goedertierenlijck ontfanghen. De neersticheyt, diese aenwendeden om de gheleertheyt met de deught in hunne daegelijcksche oeffeninghen te vervoeghen, behaeghde hen bouen maeten seer: ghelijck oock 'tformulier vande Instellinghe, sonderlinghe passende op den teghenwoordighen noodt der H. Kercke, 'twelck sich in dese leuende beelden uytdruckelijck vertoonde, heeft oock vele Bischoppen van andere natien de Societeyt doen beherten. Guilielmus à Prato Bischop van Clermont is nae Vranckrijck, Stanislaus Hosius den Cardinael nae Polen, Gerardus Hameri-court Abt van S. Bertijn nae Neder-landt weder ghekeert, elck met den wille van een Collegie te stichten.

Maer dese nieuwe Orden in haer beghinselen alreede vry wat doorluchtich, moeste noch met een meerder licht+ Hertoghe van Gandien, door wiens edeldom ghelijck de Societeyt een schijnsel, alsoo oock door d'autoriteyt eene vrome vasticheyt, ende door de regeringhe eenen grooten wasdom bekomen heeft. Hy hadde een' Vniuersiteyt in sijne stadt van Gandia opgherecht, eer hy sich tot de Societeyt begaf, welcke d'eerste was van alle, die onder onse re-

geringhe oyt ghestaen hebben. In deser voeghen dan is in verscheyden Coninckrijcken van Europa den lof ende eere vande beghinselen der Societeyt verdeylt gheweest. Vranckrijck heeft d'eerste mede-ghesellen vergadert; Roomen 'teerste huys der Professen ghestelt: Portugael het eerste Collegie ghefondeert; Spaignen d'eerste Vniuersiteyt bedient, ende dat met dusdaenigh ghenoeghen, dat d'alder-edelste Academien (die in dat Rijck ouervloedigh zijn) ons inghe-int ende gheincorporeert hebben, om neffens haere meesters in de hooghen scholen te leeren. Gheenen minderen naem en gaf ons de deught ende de vruchten die wy onder de ghemeynte deden; ouersulcks hebben ons de Bischoppen te hulpe gheroepen in hunne bedieninghen, ende voor mede-ghesellen in't besichtighen van hunne Bischdommen ghenomen. Den Coningh Philippus selue, als hy erghens wilde den quaeden handel ende manieren verbeteren, en verwachtede van niemandt meerder toestandt als vande Societeyt. Soo zijn wy in Spaignen gheringhe verbreydt gheweest: al waer nu, behaluen Portugael, vier andere Prouincien, ende omtrent de hondert en vijftich huysen oft Collegien zijn.

In Vranckrijck en is soo goeden spoedt niet gheweest:+ want de beghinselen aldaer zijn vry wat swaerder ghevallen. Ghelijck de riuieren weder nae de zee (waer sy uyt spruyten) niet sonder vele omloopen en keeren; soo en is oock de Societeyt, die uyt dit Rijck haeren oorsprongh hadde, niet dan nae langhe wijle van tijden, door verscheyden onweghen in't selue ontfanghen. De ghene, die van den H. Ignatius in't beghin nae Parijs ghesonden waeren, wierden langhen tijdt meer voor studenten als Religieusen ghehouden. Ende ghewisselijck, uytghenomen hunne deught, waeren aen die ghelijcker als aen dese: wantse noch

door habijt, noch door wooninghe, noch door meesters, noch door school-gangh eenighsins verschilden; d'onnooselheyt alleen van hun ontichtbaer leuen gaf hen luyster bouen d'andere; maer dies te meer stondense te blaeme vande quade: welcker misaerdicheyt ende onghelijcke manieren sy dies te meer met hunne deughtsaemheyt schenen te straffen, hoe die meer uytstack teghen d'ontuchtighe moedt-willicheyt+ van d'andere. Den Bischop van Clermont heeftse in sijne bescherminghe ghenomen, ende niet alleen hunne sake behert, maer oock in sijn huys mildelijck ontfanghen. Daer heeftmen dan het eerste Collegie begonst; maer om hier in ghe-erft ende ghegoedt te worden, was't noodigh dat de Staeten van Vranckrijck de Societeyt eerst in hunne landen souden aenveerden, ende 'trecht van inghesetene oft borgherije gunnen. Dit heeft ons den Cardinael van Loreynen by den Coningh verkreghen: maer soo het Parlament 'tselue niet goedt en vondt, ende d'Vniuersiteyt oock een seer swaer vonnisse daer ouer gaf, en heeft niet alleen de wooninghe, maer oock onsen goeden naem perijckel gheloopen. Doch de waerheyt verwint het al: om de welcke te meer te doen blijcken, t'samen oock, op datmen d'autoriteyt van soo treffelijcke Doctoren, als die vande Sorbona zijn, niet en soude schijnen te misachten; heeft P. Martinus Olauius schriftelijck op hun beklagh gheandwoort, ende dat bescheydelick met goede redenen wederleght: hoe wel daer, alles gheseyt ende inghesien, gheene krachtighere verweyringhe en konde zijn, als den onberispelijcken handel vande beschuldighde selue. De voordere ouerblijfselen vande swaericheyt zijn inde vergaederinghe te Poissy door P. Laynes te neder gheleght: ter+ welcker plaetse als hy niet alleen teghen de ketters dapperlijck, ende by de Catholijcke onversaefdelick, maer

oock met de Coninghinne selue vrijmoedelick handelde; heeft haere goede gratie ghewonnen, door 'tghene men vreesde dat haer soude verbelgen, ende bouen dien, watter noodigh was tot bevestinghe van des Societeyts saken, verkreghen. 'tScheen dat de selue nu behoorde, nae soo veel opvals, diep ghenoegh in Vranckrijck ghewortelt te zijn, + als sy'er wederom is uytgheroeyt ende veriaeght gheweest: misschien op dat de Françoysen de selue deruende, niet min leeren en souden, als die ghenietende, hoe profijtelijck haeren dienst tot het ghemeyn welvaeren was. Henricus den IV. heeftse ten laetsten nae langh-duerigh ballinghschap voor goedt wederom in gheroepen, ende+ nae veel onweders gherustelijck in haere oude plaetsen ghestelt. Doen heeftse eerst, ghelijck nae eenen herden winter, begonst ouervloedigher uyt te schieten, ende als op een braeck-landt door het saet haerder ghediensticheyt menighvuldighere vruchten voordt te brenghen. Daer zijn nu vijf Prouincien, ende omtrent acht-en-tachtentigh soo huysen als Collegien.

Soo veel meerderen noodt als Duytslandt hadde, isser+ oock meerder bystandt gheweest: gheen landt en nam Ignatius soo ter herte. Vijf van d'eerste thien Patres heeft hy derwaerts ghesonden, P. Faber, P. Iaius, P. Bobadilla, P. Salmeron en P. Laynes, meer alsser ouerbleuen voor de reste vande gansche werelt, mits P. Codurius alreede van dit leuen tot het eeuwigh ghepasseert was. Hy selue, ghelijck hy uyt Roomen niet en moght, om dese natie euenwel te helpen, heeft het Duyts Seminarie in die swaere tijden beneerstight, ende bouen sijne maght onderhouden. Die+ daer in't landt waeren, hebben eensdeels teghen de wulpsheyt vande onghebonden manieren, eensdeels teghen de+ ketters d'oorloghe aenveert. Teghen dese heeftmen te

Worms, Spier, Regensborgh ende Norimbergh openbaerlijck ende onverwinnelijck ghestreden, hoe wel, om de hertneckigheyt vande partije, die met een steegh ghemoedt weder-spannich viel aende ouertuyghde waerheyt, de victorie geen voordere vruchten en heeft gehadt, als d'oneenich-heyt van haere sijde, door de welcke nu schijnelijck bleeck, datse maer en waeren eenen hoop versuysde Babel-stichters, die noch verstandt, noch verdragh onder malckanderen en hadden; ende van onsen cant, eenen grooten roem van gheleertheyt, die nu oock soo verre quam, dat wy te dien eynde schenen van Godt in dese landen ghesonden te zijn, om de fuycken vande Lutheraenen t'ontdecken, ende hun ghewelt te stutten. Immers hebben soo veel verricht, dat wy hunlieder ende aller ketteren haet op den hals ghehaelt hebben: inder voeghen datse noch hedens-daeghs schriftelijck ende mondelijck verclaeren, datse gheen meerdere vijanden en hebben als de Iesuiten.

+Maer den strijdt gingh eerst voor goedt aen, als Petrus Canisius den voedt in't perck stelde. Hoe menigh vijandt heeft dien verslaghen? hoe menigh wolf veriaeght? hoe menigh schaepken behoedt? hoe menighe siele ten eeuwighen leuen bewaert? Indien men de ketters gheloouen magh, soo en heeft noch de Societeyt, noch de Catholijcke Religie selue in Duytslandt aen iemandt meerdere verbintenisse. Dese heeft hy soo voorghestaen, datse hem ende den Iesuiten alleen (die nae sijnen naem nu niet meer Iesuiten, maer Canisiaenen onder het ghemeyn volck gheheeten wierden) naegauen ende toeschreuen, dat het Rijck der Papisten (ghelijckse dat versmaedelijck noemden) 'tghene nu wanckelde, niet heel vervallen en gingh: maer die van sijne Societeyt heeft hy soo verlicht ende vermeerdert, dat d'onwetende anders niet en meynden, of Cani-

sius en was fondateur vande Iesuiten. Dit niet onuermindert, en soude haer dese kleyne vergaderinghe in't midden van soo vele ketters, ende groote onwederen, niet hebben connen houden staen, 'ten waere dat haer de Bischoppen (die in't Rijck seer maghtigh zijn) ende de goetgonstich-heyt vande Catholijcke Princen de handt bouen 'thooft ghehouden hadden. Die van Oostenrijck ende van Beyeren hebben hier in alle d'andere verre te bouen ghegaen. Sy+ stelden ons ouer hunne Vniuersiteyten, sy bouwden ons kercken met groote costen, sy stichteden ons Collegien tot versekeringhe vande Catholijcke Religie. Soo groot is t'onswaerts hunne milde toeghedaenicheyt gheweest, dat wy die oock met alle ghediensticheyt ende danckbaerheyt ten eeuwighen daghe niet ghenoeghsaem en konnen erkennen. Dit landt heeft nu vijf Prouincien, hondert ende achthien soo huysen als Collegien.

In alle de voornoemde Rijcken ende landen is de Societeyt+ met beraedt en voordacht ghecomen, maer in ons Neder-landt by gheval, ende door onweer van oorloghe. Want soo dese onstack tusschen den Keyser Carolus den V. ende Franciscus Coningh van Vranckrijck, ende deshaluen de Spaignaerden allegader de stadt Parijs, iae het landt, moesten ruymen; zijnder acht van dese, wesende alle vande Societeyt, herwaerts ouerghedreuen, daer wel eertijts den H. Ignatius plagh te comen, als hy in noodt was, om sijn' aermoede door aelmoessen vande goede lieden te verlichten. De Societeyt en wasser niet eens bekent, niet teghenstaende d'uytnemende deught ende wercken van P. Petrus Faber, die d'Orden heel Duytslandt door seer hadde vermaert ghemaeckt. Dus moesten dese aerme Religieusen (al quaemense in een seer beleeft ende vriendelijck landt) hun meeste hope op Godts ghenade stellen.

+Sy hebben de stadt van Louen tot wooninghe verkosen, om hunne studien, diese te Parijs begonst hadden, te voleynden, t'samen oock uyt hope, datse daer eenighe huns ghelijcke gheestighe ionghmans aen Godt ende de Societeyt souden winnen. 'tWelck hen seer gheluckelijck ghevolght ende uytghekomen is: te meer, om dat P. Faber van Ceulen comende, aende heylicheyt, die in hen allen uytstack; ende aende welsprekentheyt, daer Strada in't besonder mede begaeft was, den seghel van sijne wijsheyt, ende 'tghewight van sijn' autoriteyt aenghehangen heeft: waer door al hoe wel de Societeyt in Neder-landt nu van persoonen vermeerderde (mits d'Vniuersiteyt vele aencomelinghen leuerde) soo en kreeghse daerom euenwel noch gheenen vasten standt oft huysinghe, om dat den Coninck Philippus de selue in dese sijne seuenthien Prouincien noch niet en hadde aenveert, ghelijck hy die in sijn' andere landen aenveert hadde, ende om dat het door 'slandts rechten en costuymen ongheoorloft was eenighe erf-goederen oft renten sonder octroy te ghenieten, waer op nochtans het onderhoudt der Collegien noodelijck moeste steunen. Nu ter tijdt zijn alle dese swaericheden gheweert, ende sy vindt haer verbreydt 'theel landt door, ghelijck't breeder in't seste boeck blijcken sal.

+In Polen en heeftse oock met den eersten aenvangh gheene vaste wooninghe konnen verweruen P. Alphonsus Salmeron is daer eerst met Lipomanus (die Nuntius vanden Paus was) ghecomen, dan heeft sich daer alleen vertoont. Vier iaeren daer nae is P. Canisius derwaerts ghesonden met Camillus Mentuatus oock Nuntius van den Paus, die daer langher bleef, ende in verscheyden manieren sijnen ijuer betoonde. Ten laetsten heeft den Cardinael Hosius, op dat hy de vervallende Catholijcke Religie (die

hy schier alleen hiel staen) oock van eenen anderen cant soude ondersetten, een Collegie te Bransberghen ghefondeert. Dit is't beghinsel van de Poolsche ende Litouwsche Prouincien gheweest: waer toe naemaels P. Antonius Posseuinus sterck gheholpen heeft, als hy nu de saken des Rijcks ende der Religie kloeckelijck hadde vervoordert. Maer ghelijck elders, alsoo moeste oock hier, de goede jonste der Coninghen den wasdom gheuen. Sigismundus den III. ende Stephanus Bathori zijn ons seer toeghedaen+ gheweest, ende hebbender de handt aenghehouden, om door hun bystandt dat edel Rijck, 'twelck soo menigh-weruen de Tartaren en Turcken te vergheefs bestreden hadden, ende nu iuyst perijckel liep om vande ketters ouerwonnen te worden, op de fondamenten van't oudt Catholijck Roomsch ghelooue te houden staen: waer in hen de Patres soo dapper ghetoont hebben, datter uytheymsche+ historie-schrijuers zijn, die de Societeyt bouen alle naderen d'eere toe-eyghenen, datse d'onwetenschap moeder van alle dolinghen eerstelijck daer uyt ghebannen, ende den luyster vande Kerckelijcke cerimonien wederom daer in ghebraght heeft.

Den staet van Hongarijen was insghelijcks vol ellenden,+ als wy daer ghecomen zijn: dese hebben by ongheluck van tijden soo aenghenomen, dat de rasernije der ketteren selue nu de tyrannije der Turcken oock verdraeghelijck maeckte. Des Keysers legher wierdt verraden, de kloeckste soldaten vermoort, de Hongersche ('twelck een iaemmer om sien was) wierden d'eene van d'andere aende Barbaren voor slauen vercocht. Ende hoe wel dit meer te beklaghen was, als te verhoeden oft te verbeteren; heeft niet te min de Societeyt ende haer selue, ende de Catholijcke Religie, inde ghewesten, daer dit onweder niet

en was ouerghevloghen, houden staen. De schade, die de Societeyt in vele plaetsen geleden heeft, verghelt nu ouervloedelijck Ferdinandus den III. Roomsch Keyser, den welcken ghelijck hy d'andere deughden van sijne voorvaders ghe-erft, alsoo oock de liefde tot ons Orden behouden heeft. Sijnen ouertreffelijcken vader heerlijcker, iae oock heyligher, ghedenckenisse, Ferdinandus den II. sagh den grooten ouerlast, die wy leden vande rebelle in Bemerlandt: hierom quam ons ouer al te goede met fondatien van verscheyden Collegien, ende behertede ons dies te meer, om dat, soo wie sijnen vijandt was, den onsen mede scheen te wesen; naedemael hy selue oordeelde, dat, soo waer de Societeyt maer eene wooninghe en hadde, den naem van Oostenrijck voorghestaen wierdt.

+Och of wy van Transyluanien sulcks moghten verhopen, daer wy voorwaer niet min en hebben gheleden! Moyses Zangkius, Stephanus Bockayus en Sigismundus Rackosius hebben hen door onse verderffenisse den wegh nae de heerschappije ghebaent. 'tCollegie van Coloswar wierdt aende borgherije te plunderen ghegeuen, tot loon van haeren afval ende meyneedicheyt. Soo is de vrucht achter ghebleuen, die Christophorus, Stephanus ende Sigismundus Bathori door onse Patres verhopet hadden: nochtans heeft de Societeyt in hope teghen hope gepooght waerse konde, ende 'tonghelijck vande borghers openemende voor eene rasernije van uytsinnighe siecke (diemen meer begreysen moet, als begrijnsen) gheenssins achter-ghelaeten door alle middelen hun welvaert ende heyl te besorghen. 'tScheen dat alsdan door Godts ghehenghenisse in ons Collegie te Fairwar in't midden vande asschen ende vervallen mueren, den preeck-stoel vande kercke ongheschendt ghebleuen was, op den welcken onsen Predicant

langh daer nae staende soo veel ghemaeckt heeft, dat de Catholijcke Religie soude triompheren. Maer dese vreught en moght wederom al niet langh dueren. Men is ghenoodsaeckt gheweest niet alleen aenden rasenden toom vande ketters, maer oock ter oorsake vand' oorloghen en moorden, aende vreese te wijcken, die sulcks versocht vande goede Catholijcke. Hoe nut de hulpe van weynighe Patres, die daer moghen blijuen woonen, noch hedensdaeghs is, magh eenighsins blijcken in de Princesse van Transyluanien, ghelaetene weduwe van Bethlin Gabor, de suster vanden Marquis van Brandenburgh, door hen-lieden tot de Catholijcke Religie bekeert.

Niet teghenstaende soodanighe vervolghinghe, die wy+ t'alle canten moeten uytstaen, hebben euen wel hier en daer noch al onder onse vijanden ghewoont ende ghewortelt. De wreedtheyt vande Coninghinne Elisabeth heeft ons uyt Enghelandt niet konnen sluyten, noch doen verhuysen. Gregorius den XIII. heeft dese Missie (die wel soo sorghelijck en moeyelijck, alsse wel glorieus en nut is) aende Societeyt meer aenghedient, als opgheleydt. Den voornaem van desen Paus, die by d'Enghelschen van Gregorius Magnus tijden af in weerden is, als mede de kloeckheyt van vele mannen die de selue Missie ernstelijck versochten, beloofde ons eenen geluckighen oogst. P. Robertus+ Personius, in wien alleen om sijnen ijuer ende vromicheyt vele duysenden ghinghen, ende P. Edmundus Campianus, dien ouertreffelijcken Martelaer, zijn daer toe verkoren: beyde onverghelijckelijcke mannen in deughdtsaemheyt ende wijsheyt, en bouen dien noch onsteken met eene sonderlinghe liefde tot hunnen euen naesten; maer voor al om hun vader-landt te helpen. Hoe vele dreyghementen zijn hen in't beghin gheschiet? hoe grooten ouerlast en swaerich-

heden aengedaen? maer 'tghene andere doet vreesen, gaf hen sterckte, mits sy niet schoonders en saghen, oft en sochten als de doodt; de welcke Campianus oock nae wensch verkreegh. Want nae dat hy onder sijne landtslieden bouen maete veel goets ghedaen hadde, heeft tot loon den krans der Martelaeren verdient: soo veel geluckigher als Personius, die den seluen meer heeft moeten als willen deruen, om door sijn vlieden ende schuylen het veldt voor sijne medebroeders veyligh te houden, ghelijck'er doch vele andere ghevolght zijn, die nae onvermoeyelijcken arbeydt hun leuen aen Godt ende 'tvader-landt gheschoncken hebben. Gheen ander deel van't Christendom isser, daerder meer hun bloedt voor de waere Religie vergoten hebben: gheen ander oock, daer het schijnt dat 'tghelooue ende de Societeyt gheduerens de bloedighe vervolghinghe, meerderen voortgangh ghedaen heeft.

+De hertneckicheyt der ketterije maeckte onse oeffeninghen in Schotlant euen swaer; dan de liefde verwinnet al: want daer oock al sommighe van d'onse woonen, die met perijckelen van kercker ende doodt aen d'inghesetene behulpigh+ zijn. Maer Ierlandt standtvastigh in sijn oudt ghelooue heefter meer aenveert, ende ghelijck het door d'insluypende verwilderinghe (die't daghelijcks onder 'tghebiedt vande kettersche hoofden meer ende meer aenneemt) vele moeyten in heeft, soo bereydt het oock, als een vruchtbaerighe moeder van Religieusen, voor sy seluen t'alle canten vele werck-lieden. Tot beyde dese Rijcken, eer wy daer zijn neder gheslaghen, zijnder verscheyden Missien als nu+ ende alsdan gheschiet. Behaluen de ghene, die door 'tghebodt van hunne Ouersten derwaerts ginghen, zijnder P. Salmeron en Broëtus als Gesanten van Paulus den III. henen ghegaen, en hebben nae vermoghen ghearbeydt de Catho-

lijcke Religie, soo langh als't doenlijck was, te vervoorderen, sonder hen seluen in't minste te spaeren oft te mijden, voor soo veel het moght gheschieden buyten naedeel van hun weerdts ende toehoorders. Pius den IV. heeft P. Nicolaum Goudanum met de selue maght van Nuntius nae Schotlandt ghesonden, 'twelck nu met de ketterije der Puritaenen bevanghen was, op dat hy de Coninghinne Maria, die meyneedichlijck door list ende ghewelt van haere ondersaeten ouervallen wierdt, in d'uyterste benautheyt troost ende raedt soude gheuen. Als daer nae dit Rijck heel verviel, heeft Gregorius den XIII. nieuwe hulpe van d'onse derwaerts ghesonden, om de Catholijcke die't ouerghebleuen waren, in't ghelooue te bevestighen, waer sy noch tot den dagh van heden toe kloeckelijck in volherden.

Op den seluen voedt ende maniere zijn wy tot vele andere plaetsen van Europa ghereyst, die insghelijcks met ketterije besmet waeren. P. Antonius Posseuinus is door+ ghebodt vanden seluen Paus als Gesandt nae Moscouien ghetrocken, om den grooten Hertoghe, die met den Coningh van Polen ende Sweden een verbondt wilde maken, by dese gheleghentheyt met de H. Kercke te vereenighen. Maer hoe wel 'tverbondt ghemaeckt wierdt, nochtans, om datmen daer meer besorght was voor des landts staet, als voor de saelicheyt der sielen, is de scheure met de H. Kercke blijuen dueren. Dus en moet P. Posseuinus niet min ghepresen worden: want hy met kracht van bewijs ende redenen den schismatijcken Prince soo verre ghebraght heeft, dat, al hoe wel hy d'opper-hoofdicheyt vanden Roomschen Stoel niet en wilde aennemen, euen wel de selue niet en heeft konnen gheloochenen: waer door hy soo ghestoort wierdt, dat het niet en schilde of

hy en sloegh hem doodt met den seluen scepter, daer hy weynigh te voren moordaedighlijck sijnen eyghen sone mede ghedoodt hadde. Dan soo hem den Pater moedigh ende onversaeft toonde, om den slagh t'ontfanghen, heeft+ hy sijne standtvasticheyt ontsien, ende de wreedtheyt door verbaestheyt wederhoudende, is hem met eenen schijn van goedtherticheyt om den hals ghevloghen: hoe wel den loosen vos sijne wraeck-ghiericheyt hier door meer bedeckte op dit pas, als vergat oft afleyde. Middeler tijdt badt hy Posseuinum, dat hy, volghens het ampt van eenen Apostolischen Nuntius, met hem sijne tempels wilde besoecken. Waer toe hy sich seer gheerne liet verstaen: maer comende in d'eerste kercke, daer den Archsbischop op de schismatijcksche maniere den dienst dede, is ghewaer gheworden dat dit besteken werck was, op dat hy daer teghenwoordigh zijnde, soude schijnen dat hy den Roomschen Stoel afghegaen, en van ghevoelen verandert was,+ oft immers niet afkeerigh vande Religie der Moscouiten; heeft daerom plat af gheweyghert voordt te gaen. Maer soo de Princen ende Heeren seyden dat den Hertoghe dat ten arghsten soude opnemen voor eene versmaetheyt, bleef niet te min by sijn woordt, veel min voor sijn leuen, als voor eenighe vererghenisse belaeden; op dat hy immers noch aen sijn ghelooue, noch aen't Apostolisch ghesandtschap te cort soude doen. Het speet den Hertoghe, dat hem desen aenslagh misluckt was; nochtans heeft hy sijnen toorn binnen ghehouden, en sijne verbolghentheyt uyt ontsagh bedwonghen. Maer Posseuinus nu wederom te houe gheroepen zijnde, heeft van soo verre alsmen hem hooren konde, met de sijne eenen lof-sangh aen Godt gesonghen ouer dese belijdenisse. Ende des ghevraeght zijnde wat hy dede, gaf voor andwoorde: Ick dancke Godt

dat ick mijnen dienst gheen onghelijck ghedaen en hebbe, ende 'tghelooue, wiens verworpinghe v te laet sal rouwen, heel en ongheschent bewaert hebbe. Aldus is dit ghesandtschap bynaer afgheloopen, in't welck Posseuinus buyten sijne meyninghe meer eere als vrucht behaelt heeft.

Niet min en heeftmen ghearbeyt inde uyterste paelen+ vanden Noorden. P. Stanislaus Marsouitius ende andere, die hem sijn Ouersten, ten versoecke vande Coninghinne Catharina, tot mede-ghesellen hadden ghegheuen, hebben vele iaeren in Sweden huys gehouden. Ten laetsten is oock Posseuinus door orden vanden Paus hier ghekomen, om de Coninghinne, die met haer ondersaeten vol drucks ende lijdens sat, te troosten ende te verstercken. Door het onderwijs van dese Patres heeft Sigismundus den III. d'eerste fondamenten van sijne godtvruchtigheyt gheleert, ende daer teghen de Societeyt wederom sijne vriendelijcke toeneyghinghe verdient.

In Denemarcken hebben wy bouen den arbeydt oock+ de ghevanghenisse uytghestaen, desghelijcks in Noorweghen meerder onghemack als kilde gheleden: te wijle de liefde vande Societeyt niet min in dese koude ghewesten vanden Noorden, als inde heete landen vanden Suyden ghevlamt heeft.

Wat sal ick segghen vande Turcken? Wie soude gheloouen+ dat sylieden, die ghesworen vijanden vande Christenen zijn, aen onse Priesters niet alleen den ingangh in hunne heerschappije en souden verleenen, maer oock van selfs daer toe nooden ende inhaelen? Soo is't ghebeurt aen onse Patres. 'tGarnisoen van Funfkirchen, een Turcksche stadt in Hongarijen gheleghen, hadde ghesien dat d'onse, die by den Prince Bamffius t'Absolindua waeren, door 'twijwater en Agnus Dei vele siecke ghenasen.

Dus en begheerdense niet alleen iet van dit heylighdom te hebben, 'twelck onderwijlen oock al aende Mahometanen heylsaem was, maer hebben voorder de Patres ontboden, om dese weldaet onder meer andere wijder te verspreyden: hierom sonden hen conuoy, ende dedense rustelijck inhaelen. Daer was doen by gheval een vermaert Officier van hunne secte, die nu een rondt iaer met een' onbekende sieckte te bedde lagh: den duyuel hadde hem beseten. Desen niet konnende langher verdraeghen de kracht vanden Agnus Dei, noch van't wijwater, noch vande besweeringhe, heeft 'tlichaem moeten ruymen, ende aende Turcken selue de maght vande Catholijcke Priesters belijden. Waerom sy ons van alsdan voor goedt eerst begonsten te eeren, ende met verwonderinghe te prijsen, iae oock den oorlof te gheuen vande openbaere oeffeninghe der Catholijcke Religie. Daer en ontbreeckt voorwaer (ghelijckmen wel dencken magh) gheene stoffe van arbeydt oft van liefde, midts in die stadt alleen noch by de hondert duysent soo borghers als huys-lieden waeren, die hen voor Catholijcken uytgauen, bouen het ghespuys van allerhande Ariaensche, Luteraensche, Caluinistische ketters, die't als in een stinckenden poel met toeloop van alle vuyle sonden ende dwaelinghen vergadert waeren. Voor soo grooten ghetal vande Catholijcke droegh sorghe niet meer als eenen Priester: den welcken behaluen dat hy quaet van leuen ende onstichtbaer in sijnen handel was, en wist selue niet wat sijn ampt oft bedieninghe aenghingh: eenen fraeyen herder voorwaer, die sijne schaepen niet alleen niet en behoedde voor ongheluck, maer oock door sijne onwetentheyt en boose exempelen den woluen ouerleuerde? Wat al moeyte hebben wy hier moeten swelghen? hoe menigh ghevaer uyt staen? hoe dickwils de

doodt voor ooghen sien? De kettersche Ministers beschuldighden+ ons (dit is doch het laetste gheweyr van dese Woorden-dienaers, alsse niet voorder en connen pooghen teghen het licht der waerheyt) dat wy de ghemeynte tot verraet ende afvalligheyt hadden willen verwecken: hun meyninghe was hier mede den voort-gangh vande Catholijcke Religie te beletten, diese met hun teghen-blaffen en prediken niet en konden verhinderen. Als wy nu stonden om uyt vermoeyen van sulcks veriaeght te worden+ (want den Magistraet, mits d'onsekerheyt vande betichtinghe, die niet blijcken en konde, 'tleuen by groote ghenade ons noch ghejont hadde) heeft Bethlin Gabor ten besten ghesproken. Soo wel zijnse bewaert die Godt bewaert: want verweckt hen oock voorsprake onder de vijanden selue.

De beroerte is ghestilt, hebben d'onse wederom begonst hun ampt nae ghewoonte te bedienen, ende dat met soo grooten vrucht ende vernoeghen des volcks, dat, als d'Ouerste d'onse van daer riepen, de borghers by den Bassa (soo noemense hunne Stadt-houders) aenhielen, dat hy 'tverlof om wegh te gaen niet en soude toestaen, 'ten ware by bespreeck ende belofte van wederom te keeren. Dit is den oorsprongh van onse wooninghe te Funf-kirchen+ gheweest.

Een' andere hebben wy te Belgrado ghehadt, een opperstadt van Hongarijen met ghelijcken versoeck ende bate der Christenen; andere oock in't eylandt van Cyprus: andere hebben wy noch teghenwoordelijck inde eylanden van Chio, Naxus en Smyrna. Maer wie hadder oyt oft ghehopet, oft ghedacht, dat d'onse (als den Turck nu in peys ende vrede was) omtrent de poorten van Constantinopelen souden neder slaen? Door de gesanten vanden Co-

ningh van Vranckrijck is het te weghe ghebraght, dat wy te Pera (welcke stadt alleen met eene smalle zee-cromte van Constantinopelen ghescheyden wordt) souden vry ende onbeschadight woonen: iae souden misschien door alle de ghewesten van heel Oosten gheraeckt hebben, en hadder gheenen meerderen grendel, 'ken weet niet van wat Catholijcke, die den voortgangh des gheloofs belet hebben, als van d'ongheloovighe voorgheschouen gheweest.


Vorige Volgende