Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

Het negenste capitel.
Eenige dinghen die aende Societeyt als eyghen zijn.

DIt instituyt der Societeyt, 'twelck soo dickwils met soo grooten ghewelt van teghen-partijen beuochten is gheweest, als of het nerghens toe, als tot eenen alghemeynen onder-gangh ende verderffenisse van't menschelijck gheslachte en diende, vereyscht van sijne onderdaenen eene groote sorghe, eerst van hun eyghene, ende dan van huns euen-naesten saligheyt. Dus indien den H. Ignatius in't selue iet hadde connen bemercken, dat eenighsins

[p. 73]

tot nae-deel vande meerder glorie Godts soude strecken, oft iet voorders versinnen dat die moghte vermeerderen; soude dat terstont daer by ghevoeght, ende 't ander daer uyt gheschrabt hebben. Maer om dat hy van't wit dat hy⁺ voor hadde, niet en soude af-wijcken, heeft altijdts sijn' ooghen ghevest op 't leuen en manieren van onsen Salighmaker Iesvs Christvs ende begheert dat de Reghelen vande Societeyt met de leeringhe Christi souden gheheelijck ouer-een komen; want 'tghene desen aen d'Apostelen ende Discipelen tot meerdere glorie sijns Vaders voorhiel, heeft den H. Ignatius ghetracht in sijne Constitutien te besluyten. Christus begheerde dat 'tghemoedt ende manieren van sijne Apostelen met de sijne heel ghelijck souden wesen, en daerom moestense rijckdommen, eere en wellusten versaken, welcke hy voorsagh dat een groot beletsel vanden Godtlijcken dienst waeren. Den H. Ignatius, om aen alle verouderinghen des gheests de deure te sluyten, heeft 't grondt-vest van't Religieus leuen ('twelck eyghentlijck de dry beloften zijn) nae vermoghen teghen alle gheleghentheden ende ghevallen van d'eyghene liefde, de welcke doch den heymelijcken ende al-verderuenden worm vande Religien is, wel versien ende versekert.

Voor al d'Armoede, die hy eenen muer vande Religie⁺ noemt, heeft hy heel vanden vijandt bevrijdt, oock met eene besondere belofte van die noyt te verminderen oft ruymer te maken: daerom en laet hy gheene rente toe aende Profes-huysen, tot haer onder-houdt, noch eenigh seker onderstandt waer mede 't huys oft Kercke souden moghen vermaeckt worden, noch om eenigh cieraet voor de Kercke, ende 't ghene voorder tot den Godtlijcken dienst noodigh is, te coopen. Hoe soude hy d'aermoede teghen een aen-

+ Instellinge vande Societeyt ghelijck aen de leeringhe Christi.

+ Aermoede van de Societeyt.

[p. 74]

stoot meer connen bevrijden? besonder als hy bouen al dit noch scherpelijck gheboden heeft, datse in gheenderleye manier vande incomsten der Collegien (schoon daer oock noodt waere) souden moghen gheholpen worden, oft iet van weghe eenigher Capelrijen, iaer-ghetijden, Missen, predicatien, oft andere dierghelijcke diensten, oock voor de Sacristije, ghenieten. Wel is waer, dat d'aermoede der Collegien ende Seminarien die de Societeyt heeft, soo strenghe niet en is, mits die renten ende gronden van eruen moghen besitten. Dan dit en gheeft oft en neemt tot ons propoost niet: want naedemael de Professen 'teerste ende 'tprincipaelste deel der Societeyt zijn, moetmen eygentlijck in henlieden de volmaecktheyt van dese belofte bemercken⁺ ende weghen. In welcken ghevolge heeft met reden Pius den V. verklaert (als bouen gheseyt is) dat de Societeyt een biddende Orden is; om dat d'andere soo wel als de Professen moeten gaen bedelen, als den Ouersten dit ghebiet, oft den noodt sulcks vereyscht. Ende hoe wel de Collegien ende Seminarien (als nu ghemelt is) middelen moghen besitten, nochtans is al mede hun aermoede vry wat nauw bepaelt ende beschreuen: wantse niet min als de Profes-huysen verbodt hebben van eenighen loon voor Missen, uytvaerden ende iaer-ghetijden t'ontfanghen, 't welck nochtans aen d'aermoede van andere Religieuse Ordens niet en is ongheoorloft. Ghelijck het al mede voor ongheur in dese deught soude gheacht worden, waer't datse iet loons-wijse voor 't leeren vande Godtheyt oft andere wetenschappen, voor de sermoonen oft Christelijcke leeringhe, voor 't besoecken van siecke oft ghevanghene, voor het uytreycken oft bedienen der heyligher Sacramenten ontfingen. Voorts van dinghen 'tghemeyn besit inde Societeyt aengaende, is 'tghebruyck soo vernemen, dat

+ De Societeyt is een biddende Orden.

[p. 75]

d'aermoede gheene scherpere onderhoudinghe en schijnt te connen vereyschen.

De Suyverheyt, om datse lichtelijcker om de swackheyt⁺ onser natuere besmeurt ende beschadight wordt, heeft hy oock dies te meer willen versekeren: 'twelck als hem docht dat hy met gheene ghewightige woorden ghenoegh en soude connen doen verstaen, heeft het al in't corte begrepen, ende gheseyt, dat wy de suyuerheyt der Enghelen moeten naevolghen. Ende om dieswille de reynicheyt een gaue Godts is, nae 't segghen van Salomon, die met bidden⁺ verkreghen wordt; heeft hier toe niet alleen het stadigh ghebedt aen ons bevolen, maer oock de maniere gheleert die wy in't selue behoorden t'onderhouden. Daer-en-bouen heeft ons de vreese Godts op 'thooghste inghestampt,⁺ als den eenighe middel om alle becoringhe t'ouerwinnen. Daer gingh een gheruchte in't Hof van Spaignen, dat de Iesuiten een kruydt ouer hen droeghen, 't welck de kracht hadde van d'onkuyscheyt te verdoouen. Philippus den II. dit hoorende, heeft selue aen P. Araoz ghesonden om hier van bericht te zijn: den welcken niet en heeft ontkent of daer en was wat af, hertelijck wenschende dat den Coningh ende alle sijne houelinghen 'tselue wilden ghebruycken: daer by voeghende; als immers sijne Maiesteyt lust hadde van't selue te kennen, dat het de vreese des Heeren was, wiens kracht de Societeyt t'alle canten onbeschadight hiel, oock in't midden vande perijckelen. Welck oock de reden is, waerom men t'onsen huyse sulcke nauwe sorghe draeght voor het ghebedt: want het eene moeder ende voestersse vande godtvruchtigheyt is, waer uyt de suyuerheyt voortkomt.

Om desen soo edelen schat te bewaeren, ghelijcker meer⁺ als eene schilt-wacht van doen is, die op den vijandt passe,

+ Suyuerheyt van de Societeyt.

+ vvordt bevvaert door het ghebedt,

+ door de vreese Godts.

+ door matigheyt, &c.

[p. 76]

setter de Societeyt verscheyden uyt teghen alle aenkomsten van onmaetigheyt, ledigheyt, nieus-ghierigheyt, van amoureuse boecken, ende andere dierghelijcke verweckselen der wellustigheyt, in gheenderleye maniere ghedooghende, datter in haere kinderen ghevonden worde oft ouerdaet in eten en drincken, oft luyigheyt in't wercken, oft gheneghentheyt tot soodanighe boecken (al zijnse schoon van oude Poëten en meesters vande rijm-konste gemaeckt) uyt de welcke, ghelijck onsen Eerw. P. Generael Mutius Vitellescus seght, niet soo seer gheleertheyt geraept en wordt tot voorderinghe des verstandts, als wel een' aenvechtinghe teghen de suyuerheyt tot nae-deel vande siele.⁺ Maer niet en Isser daerse d'ooghe meer op heeft, als op het verkeeren met onghelijcke persoonen. De vrouwe, seght Salomon by ondervindinge, in sijne Spreucken, rooft des mans kostelijcke siele. niemandt soo wijs oft sterck, die sich hier⁺ magh streelen van versekeringhe, 'ten zy dat hy gheduerigh op sijn hoede zy, ende noch gaet het daer al toe. Staedigh achterdencken, en trouw gheselschap zijn wel de beste bewaerders, de welcke dieshaluen onsen H. Vader Ignatius daer toe oock ghebruyckt heeft: want voor al heeft hy de heele Societeyt door strenghelijck bevolen, niet alleen dat niemandt tot de huysen oock van edele vrouwen, al zijnse sieck, sonder mede-ghesel en soude gaen; maer oock datmen sulck' eene maetigheydt en voorsichtigheyt in die aen te spreken soude ghebruycken, al wildense oock biechten, dat den pater ende den mede-ghesel in malckanderens ghesicht altoos blijuen, om te sien immers watse doen, maer niet te hooren watse seggen. Om welcke ordonnantie met een exempel te bevestighen, als hy een out ende deughdelijck Priester vanden huyse, op wie gheen vermoeyen van schult en viel, in gebreck dies aengaende bevonden hadden,

+ Door den voorsichtighen handel met de vrouvven,

+ Prouerb. 6. 26.

[p. 77]

heeft hem nochtans, tot eenen spieghel van d'andere, inde tegenwoordigheyt van acht Patres (die hy te dier eynde by een gheroepen hadde) soo langh sy seluen doen disciplineren, tot dat elck eenen Psalm van Dauid (waer onder den eersten was den Miserere) hadde ghelesen. By dese soo vele behulpselen,⁺ komt noch 't gheduerigh ghebruyck der heyligher Sacramenten, namentlijck des Autaers. Wat konnen wy eene betere wacht hebben om de suyuerheyt sonder eenighe schandt-vlecke onverhindert te bewaeren? naedemael de heylighe Oudt-vaders eenpaerlijck ghetuyghen, dat dese eene besondere kracht hebben, om den vuylen brandt des vleeschs uyt te blusschen, ende de suyuerheyt, soo wel des lichaems als der sielen, onbevleckt t'onderhouden.

Wat nu voorders de belofte van Gehoorsaemheyt belanght,⁺ hoe sorghvuldigh Ignatius daer voor gheweest is, blijckt uyt verscheyden passagien van sijne Constitutien, daer hy niet alleen en vereyscht een volkomen uytgaen des verstandts ende des wils, om sy seluen gheheelijck aenden mensch om de liefde Godts t'onderworpen, maer oock⁺ de selue als een merck-teecken stelt, waer aen d'oprechte Religieusen der Societeyt ghekent, en van andere onderscheyden moghen worden. Waerom hy oock wel uytdruckelijck inden brief, die hy van dese deught aen die van Portugael gheschreuen heeft, dese woorden by brenght: Laet vry d'andere Ordens ons te bouen gaen in vasten, waken,⁺ ende dierghelijcke strenghigheyt in kost ende kleederen, de welcke sy (een' ieghelijcke nae haere maniere van doen ende instellinghe) heylighlijck aenveerden: maer ick soude wel willen, seer beminde Broeders, datse altemaele die in dese Societeyt onsen Heere dienen, door waerachtighe ende volmaeckte ghehoorsaemheyt, ende versakinghe, soo des verstandts als des wils; uytnemende mochten wesen: inder voeghen datmen hier uyt de waer-

+ door 't geduerigh gebruyck vande heylighe Sacramenten.

+ Gehoorsaemheyt vande Societeyt

+ is haer ken-teecken.

+ Epist. de Obed.

[p. 78]

achtighe ende oprechte kinders der seluer, als aen een merckteecken onderkenne. De selue maniere van spreken ghebruyckt⁺ den Salighen Franciscus de Borgia: want sprekende van de ghehoorsaemheyt, seght datse 'twit is op 'twelck de Societeyt in alle dinghen haer principael oogh-gemerckt noemt; 'tvendel, onder 'twelck wy alle-gader dienen; 't meeste bol-werck oft toren, door wiens sterckte onse Religie blijft staen. Alsoo veel, oft oock meer, seght daer van den⁺ teghenwoordighen Generael P. Mutius Vitellescus; Aen de ghehoorsaemheyt worden ghekeurt d'oprechte ende echtige kinderen vande Societeyt: want dit eyghentlijck de spijse is, met de welcke sy die opvoedt, ende tot volkomen wasdom brenght, diese voor de haere kent.

⁺By dese dry beloften, die aen alle Religien ghemeyn zijn, heeft den H. Ignatius noch eene vierde besondere inde solennele ghevoeght, waer mede de Professen hen ten dienste vanden Paus opdraghen, om t'allen tijden het Euangelie te gaen vercondighen in alle ghewesten der werelt daer't hem belieuen sal. De verbintenisse die hier uyt spruyt van punctuelijck te ghehoorsaemen, is soo sterck, dat sy noch om leuen, noch om steruen eenighe uytvlucht en moghen nemen; iae gheboden zijnde, moeten het worpen in't midden van Turcken en Barbaren, van ketters en Heydenen, reysende oock sonder teyr-geldt, nae d'uyterste paelen van Indien en Iaponien, daerse de doot dies te sekerder voor ooghen sien, hoese meer met mensch-eters ende wreede tyrannen, als met redelijcke creaturen te doen moeten hebben. Daer zijnder vele uyt andere Ordens, die door den ijuer der sielen ghedreuen, de selue landen met den seluen arbeydt en perijckel wel doorlopen: maer dese doen dat uyt vrywillighe deuotie, sonder datse uyt kracht van eenighe belofte vanden Paus daer toe connen ghe-

+ Epist. de Mediis conseru. spirit.

+ Epist. de Orat.

+ Belofte van ghehoorsaemheyt aenden Paus.

[p. 79]

dwonghen worden. Maer de Societeyt heeft dit eyghen, datse haer daer toe met eene besondere belofte verbindt, ende ouersulcks altoos vanden Stadt-houder Christi hier toe ghedwonghen can worden. Een sake voorwaer alsoo nut aende H. Kercke, alsse wel heerelijck is voor de Societeyt; niet teghenstaende dat de nijdigheyt haeren tandt oock hier op heeft moeten breken. Sommige neus-wijse gheesten, aen wie niet en behaeght dat sy aen hen seluen, en voorder dat hen eyghen is, hebben dese belofte willen laken, segghende dat het maer een pluym-strijckerije en is, als of wy den Paus hier mede vleydden, ende aen onsen kant sochten te trecken. Doch de betichtinghe en konde niet blijuen staen, ghemerckt de wercken anders uytgauen: inde welcke noyt bevonden en is, dat wy hier door eenighe staeten oft Prelaturen vande H. Kercke ghesocht hebben, dan wel winste der sielen, die wy met groot kommer en onghemack ten suersten moeten besweeten. Hoe soude de Societeyt eenigh menschelijck insien in dese belofte hebben, oft den Paus daer mede soecken te behaghen, om van hem een ionstigh ghemoedt oft tijdelijcke vergeldinghe te bekomen? daerse neffens de selue noch een' andere belofte doet, euen bondigh,⁺ datse noch nae eenige digniteyten binnen oft buyten 'shuys staen en sal, noch de selue, alsse van buyten ghepresenteert worden, oock aenveerden, 'ten zy uyt last vanden ghenen die't op pene van doodt-sonde kan ghebieden; den welcken is den Paus alleen: die wel somtijdts, hoe wel niet dickwils, dese maght ghebruyckt heeft, als't blijckt in Toletus en Ballarminus, die hy Cardinalen maeckte tegen hunnen danck: van Laines en Borgia heeft hy sich laten verbidden, dat hy hen den rooden hoet niet en soude ouerdringhen: van Iaius, Canisius, Claudius Aquauiua, Cotton, ende meer andere, datse den Bischoplijcken mijter

+ Belofte van geene digniteyten t'ontfanghen.

[p. 80]

niet en souden draghen. Soo verre is't van ons, dat wy door dese belofte eenen menschelijcken loon souden beiaghen.