Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

Het thienste capitel.
Dry ander dinghen, die aen de Societeyt oock eyghen zijn, ende haere ieught bevvaren.

DIen hooghen ende verlichten gheest van Ignatius, die alle dinghen doorsagh, hadde bemerckt, dat soo wel sijne Religie, als alle andere menschelijcke saken, door langheyt van tijden aen-de verouderinghe ende veranderinghe onderworpen was. Daerom bekommert zijnde om eenighe middelen te vinden, waer door hy aen de selue eenen vasten standt moghte gheven, heeft voor al goet ghevonden, teghen de lafheyt en verslappinghe des gheests⁺ de vernieuwinghe vande beloften in te stellen. Dese gheschiet twee-mael 'siaers van alle die noch gheenen graedt inde Societeyt en hebben, met het voorgaen van eene generaele biechte, ende dry daghen vertrecks: binnen de welcke sy hen in langh-duerige ghebeden oeffenen, ende van alle andere besigheyt ledigh, zijn alleen met alderhande godtvruchtighe oeffeninghen des gheests bekommert. Hier door ghebeurt het, datse, oftse misschien ergens in verflauwt waeren, wederom in deuotie aennemen, ende den moedt stijuen die verslapt is, om met eene nieuwe ghesetheyt den begonsten loop huns heylighen roeps tot den eynde toe te volbrenghen. Voorwaer d'ondervindinghe leert ons, datter schier gheenen krachtigheren middel en is als desen, om 'tverloopen uur-werck te herstellen, ende elck een indachtigh te maken van sijne vierigheyt, met de

+ Vernieuvvinghe van beloften.

[p. 81]

welcke hy eerstelijck sijne beloften Gode heeft opghedraghen. Oock ghetuyght den Historie-schrijuer Maffeius⁺ vande eerste Patres, dat, alsse te Parijs hunne beloften ander-werf ende derde-mael vernieuwt hebben, sy daer door wonderlijck in hun voornemen versterckt zijn gheweest.

'tAnder, dat onsen H. Vader seer ernstelijck van ons⁺ versoeckt, en heel noodigh acht, om d'eerste vierigheyt ende vromigheyt inde Societeyt t'onderhouden, is de rekeninghe van de conscientie, die elck een aen sijnen Ouersten soo doen moet, dat hy hem den staet van sijne siele met al dat haer aengaet, simpelijck ende ootmoedelijck sonder eenighe bewimpelinghe verklaere, noch iet en verswijge wat de beroerten, oft andere verstooringen ende bekoringen des gemoedts aengaet, op dat hy te beter voor alle perijckelen behoedt, ende van alle swackheden ghenesen worde: want dese openinghe van conscientie, buyten oft in biechte (soo het een ieghelijcken gelieft, mits die vry staet) gedaen, en is doch anders (niet by gelijckenisse gesproken) als een ontdeckinghe van wonden en quaelen aenden medecijn-meester, diese met eene vaderlijcke liefde can ende wilt ghenesen. Waerom men oock daghelijcks siet ghebeuren, dat soo wie hier in gheveynst is, oft beschaemt om sijnen inwendighen staet tot Godts eere t' ontdecken, ghemeynelijck quaede uyt-comste heeft, ghelijck t' andere sijde seer wel daer by vaeren, ende inden gheest aennemen, die'r rechtsinnigh in handelen: want het den Ouersten gheenssins gheoorloft en is dese wetenschap anders, als tot troost en gheestelijck voordeel van dien sich soo ontdeckt heeft, te ghebruycken.

Het derde, waer in misschien wel het meeste wel-vaeren⁺ der Societeyt, ende den middel om die in haer gheheel te bewaeren, gheleghen is, heeft hy ghestelt d'uytseyndin-

+ In Vita S. Ignat. l. 1. c. 21.

+ Rekeninghe van conscientie.

+ VVtseyndinghe,

[p. 82]

ghe der ghener, die voor het meeste deel oft onghevoeghelijck ende wederspannigh, oft schadelijck van hanteringe zijn, oft oock selue moeyelijck aen den Ouersten vallen, om met een ghesochten schijn, met ontslaghinghe van hunne beloften, door-ghesonden te worden. Dese ontlastinghe van onnutte persoonen, hoe wel sy van sommighe⁺ onwetende ten erghsten uytgheleght wordt, is nochtans aende Societeyt, ende dickwils oock aen die'r uytgheset worden, seer oorbaer, iae noodigh. Hoe dickwils moet den Chirurgijn een bedoruen lidt afsetten, om aen de ghesonde het leuen te behouden? hoe dickwils moet den herder een schaep dat schorft is, vande reste afscheyden, op dat het de heele kudde niet en doe steruen/ hoe dickwils moet den houenier de druyue die vunstigh is, ende den acker-man de brandt-aer die inden schoof is, uytmonsteren, om dat den heelen torsch ende alle 'tsaet niet en bederue? 'tIs een' enckele verwaentheyt, het onkruydt dat al te vruchtbaer is, soo langh te laten staen wassen, dat 'tgoet koren daer door versmacht wordt: in tijdts moetmen sijnen hof wieden, eer hy verwildere; anders sult ghy binnen weynighe daghen noch schick noch orden daer in sien. Door gheen ander gebreck en hebbende sommighe Religien haeren luyster verloren als dit: want soo de quaede met de goede vermengelt bleuen, is den eenen door den anderen (ghelijck't in d'inlandsche oorloghen gheschiet) tot afwijcken van sijn plicht en ampt verleydt. Waerom houdtmen dan desen middel van ons te bewaeren harder oft onghenadigher, als dien inde Republicken ghehouden wordt? in de welcke den straet-schender oft anderssins mis-dadigh ghedoot wordt, om het leuen van vele andere te bewaeren, ende de weghen veyligh en ganghbaer te maken. Welcke bykans d'andwoorde was

+ vvaer toese dient:

[p. 83]

van eenen Recteur in Portugael, die hy aende Coninghinne gaf, soose keurigh was om te weten waer door de Societeyt altoos soo ieuchdigh ende bloemigh bleef sonder eenighe verwelckeringhe van discipline: hy gaf haer voor reden, om datse haer onder tusschen doet laten; want als⁺ 't bedoruen bloedt ter goeder ure wordt afghetrocken, heeft het ghesontheyt aen't heel lichaem: ende 't ware wel eene groot onbermhertigheyt in sulcken gheval de vlimme te sparen.

Dit en is alleen ons ghevoelen niet: want Ioannes Clarius een rustigh man, en Doctoor inde Godtheyt van Louen, soo daer een treffelijck Predicant uyt de Societeyt gesonden was, heeft 't gheruchte des volcks met een bevallijck woordt ghestilt, segghende: De Iesuiten en gieten gheen schoon waeter uyt. Humbertus, die vijfden Generael was⁺ vander Predic-heeren Orden, pleegh te segghen: 't Is noodigh dat de Religie by wijlen gheschuymt worde, op datse in haere suyverheyt blijue: daermen 't schuym niet en weert, daer moet vele morsigheyt ende vuyligheyt wesen. Dan klaert den wijn eerst op, als hy sijne ghist uytworpt; dan staet de locht eerst hel, als de donckere wolcken verschouen zijn; als Iudas nu uyt 'tghetal der Apostelen gheruymt was, doen seyde Iesvs eerst, Nu is den Sonde des menschs gheclarificeert. Noyt⁺ en saeghdy de Societeyt schoonder, dan alsse van soodanige vlecken, die haer misstonden, ghesuyuert is.

Ende offer misschien iemandt met alle dese redenen noch niet te vreden en waere, het ghevoelen van Ignatius en Xauerius, die sulcks goedt ghevonden ende gheploghen hebben, dunckt ons ghenoeghsaem om den mont te stoppen aen vinnighe kakelaers, die ouer het huys-houden van hunne ghebueren al te mondigh zijn, ende middeler-tijdt hun eyghen onheyl niet en bemercken. Sy wisten wel, dat,

+ by latinghe vergheleken.

+ de Erud. Relig. lib. 5. p. 2. c. 3.

+ Ioan. 13.

[p. 84]

hoe wel eenighe mis-aerdighe Religieusen somwijlen door kerckers ende ander strenghicheden, diemen elders ghebruyckt, tot kennisse en beteringhe van hunne feylen komen; nochtans het meesten-deel van die vast ghestelt worden, hebben eenen meerderen af-keer vande pene, als vande sonde: ende dat het daerom dickwils ghebeurt, datse oft uytbreken, en nae de ketters loopen, daer sulck ghespuys welle-com is; oft naer hunne gevanghenisse ergher leuen als te voren, met groote verargheringhe vande Catholijcke ghemeynte, onder wie sy verkeeren. De welcke, waer't datmense van hunne beloften konde ontslaen, souden misschien of hunne saligheyt inde wereldt wercken, (gemerckt sy tot het iock der religie ende d'onderhoudinghe van hunne beloften onbequaem zijn) oft immers in't oprecht ghelooue blijven, daerse nu gheenen anderen middel en vinden tot den vrijdom, als door d'afvalligheyt. hoe vele treffelijcke mannen ende Religieusen van andere⁺ Ordens, seyde Montholon, hebben wy hooren suchten, om datse desen middel van uytspoelinghe ende uytseyndinghe niet en hebben? Welcke ellendigheyt niet en spruyt uyt hunne heylighe instellinghe, maer uyt den iammer van dese ongheluckige tijden, in de welcke de ketterije van onse mis-slaghen haer dolinghe timmert, ende van onse verworpelinghen haere Apostelen maeckt. Soo langh alsser hope is vande krancke lidtmaeten te ghenesen, en laetmen niet achter van al dat helpen kan tot de ghesondtheyt ende volherdigheyt, oock der ghener die selue willen uytgaen: doch als't quaet nu soo diep ghewortelt is, datmen't noch met soeticheyt, noch met strafheyt en kan beteren; wordt de Societeyt ghenoodsaeckt met droefheyt ende medelijden, het ongaef lidt af te snijden, om de reste van haer lichaem te bewaeren, ghebruyckende daer toe

+ Parte 2. oppos. 33.

[p. 85]

de maght ende priuilegien, die den Apostolijcken stoel van Roomen niet alleen goedt en vindt, maer oock begheert dat t'en eeuwighen daghe onverhindert ende onvermindert blijuen, als 't blijckt uyt de Bulle van Gregorius den XIV. met wiens woorden ick desen eersten Boeck⁺ en droeue materie gae sluyten, om te comen tot de blijde seyndt-ghiften vande sinne-beelden ende hunne dichten. Den Paus dan, nae dat hy wel diep ingesien, ende met rijpe beraedtslaghinghe dit stuck van d'uytseyndinghe doorgrondt hadde, waer op soo veel van d'onverstandighe met grooten ongunst ghesproken wordt, ghebruyckt bescheydelijck dese woorden: VVy willen dat de maght van uytseynden voor desen goedt inde Societeyt ghevonden, vast, ongheraeckt en ongheschent blijue, als eene sake van groot ghewighte tot haere suyuerheyt ende behoudinghe. Die sich met al dit niet en laet vernoeghen, moet het wijten aende onghesteltheyt van sijn ghehemelt, in wiens mondt den wijn bitter is, die anders smaeckelijck is aen de ghesonde.

+ In Bulla de Confirmat. Societ.