De zeventiende en achttiende eeuwsche notarisboeken en wat zij ons omtrent ons oude notariaat leeren

[p. 150]

Hoofdstuk XVIII

Nieuwe
Oeffenschoole
des
Notarissen,
of de notariale practycq in
hare grondregelen, en beoeffening
gemakkelijk
gemaakt.
Door
Mr. F.L. Kersteman,
derde uitgave
te Amsterdam, bij
J.B. Elwe
MDCCXCI.

Franciscus Lievens Kersteman is de laatste in de rij der auteurs van notarisboeken, die wij de revue laten passeeren. Over den persoon van dezen merkwaardigen man een enkel woord.

Kersteman was van beroep advocaat. Bekwaam, handig jurist als hij was, verwierf hij in korten tijd een zekere vermaardheid; zijn bijstand riep men in van uit alle deelen der vereenigde provincien. Helaas ontbrak er nog al iets aan de moraal van den gezochten rechtsgeleerde, kieskeurig in de middelen was hij niet. Zooals het gewoonlijk met dergelijke figuren gaat, verspeelde hij spoedig zijn naam. Hij kwam in financiëele moeilijkheden, hielp mee aan een schaking, kwam tot wisselruiterij en sleet tenslotte meer dan tien jaren van zijn leven in de gevangenis.

Het nageslacht richt voor de Cagliostro's en de

[p. 151]

Trebitsch Lincolns geen standbeelden op. En dat waarschijnlijk terecht. Maar zoowel nageslacht als tijdgenoot koestert vaak een geheime vereering voor deze menschen, die, zich plaatsend buiten de wereld van de goeden en de rustigen, alle wetten schenden, die bouwen tegen de orde in, die verkiezen een leven van zwalken en van zingen boven de zekerheid der dingen. Zoo is ook op Kersteman meer licht gevallen dan op menig ander jurist van gelijke wetenschappelijke begaafdheid, maar van minder remlooze, tegen de bocht ingaande levensmoed.

Wij leeren Kersteman kennen uit zijn eigen mémoires en uit het boek van Dr. D.J.H. ter Horst ‘Franciscus Lievens Kersteman, het leven van een 18e eeuwschen avonturier’. En wij leeren hem daaruit kennen als een goedhartige, lichtzinnige man, zonder moraal, die te onbezonnen was om zich de portée van zijn daden te realiseeren. Een oplichter; niet een oplichter uit overtuiging, maar eer uit kwajongensachtigheid. Men krijgt den indruk, dat het in zijn leven ook anders had gekund. Als ik hem onzen Cagliostro noem, moet men goed begrijpen, dat hij van Cagliostro een kleine, verburgerlijkte uitgave was. Van het mefistofelische, fascineerende van een Cagliostro had Kersteman niets. De eerste had tot zijn arbeidsterrein de elegantste en aanzienlijkste hoven van Europa, hij bezwendelde met overtuiging de prinsen en prinsessen van koninklijken bloede. Kersteman had tot arbeidsveld de Hollandsche kermissen, hij bezwendelde, nu eens uit boertigheid en dan weer uit geldnood, het domme kleine volk. Zijn grootste streek is geweest het uitgeven van voorspellingen op naam van den fameuzen ziener Ludeman. In tijden van maatschappelijke wanorde zoeken velen hun heil bij handlijnkundigen en bij koffiedik en bedorven eieren. Men kan niet meer door de nevelen van de toekomst heen zien en neemt daarom zijn toevlucht tot duizenden jaren oude,

[p. 152]

onsterfelijke toovenarij. Dat zien wij de laatste jaren om ons heen gebeuren, dat zag men ook in de laatste helft van de 18de eeuw gebeuren, toen het een ieder wel duidelijk werd, dat de bestaande samenleving haar catastrophe tegemoet snelde, zonder dat er iemand was, die haar vermocht te redden. Hiervan heeft Kersteman gebruik gemaakt door het schrijven van voorspellingen op naam van een bekend waarzegger. En waarschijnlijk heeft de goedlachsche man zich in intiemen kring danig geamuseerd over de domheid van het volk. Dit maakt hem tevens sympathieker dan Cagliostro. Want ik kan mij niet indenken, dat deze eenmaal in zijn leven gul heeft gelachen.

Kersteman schreef, schreef, schreef zijn heele leven door, in en buiten de gevangenis - hij werd in de gevangenis goed behandeld omdat iedereen hem graag mocht - schreef fantasieën, dwaze vertelsels en novellen, boertigheden, pikante geschiedenissen, kluchten, volksboekjes, biografieën, mémoires, astrologische werken. Hij vertaalde. En hij schreef een tamelijk indrukwekkende reeks juridische werken.

Hij was een bekwaam jurist en hij was handig. Zijn gemakkelijk schrijven en zijn eigenschap -de zaken niet zwaar op te nemen, brachten hem tot een zekere populariseering van de wetenschap, zoodat zijn rechtskundige boeken in de handen van velen kwamen. Maar dit wil niet zeggen, dat niet ook de juristen zijn oeuvre raadpleegden. Zijn bekendste juridische werken zijn de Academie der Jonge Practizijns en het Hollandsch rechtsgeleert Woordenboek.

Twee werken voor het notariaat heeft Kersteman geschreven. Het eerste dateert van 1766 en beleefde twee herdrukken, een in 1783 en een in 1791, die onderling geheel gelijkluidend zijn. Het draagt, naar den titel van Schoolhouders werk, den naam Nieuwe Oeffenschoole.

In de inleiding op p. 2 lezen wij: ‘Ondertusschen hebben wij gemeent niet onnoodzakelijk te zijn, om het

[p. 153]

Oeffenschool der Notarissen zodanig als het door de voormelde Jacob Schoolhouder opgesteld is, bij wijze van een tweede deel te vervolgen, en daar inne over de gewigtigste Requisiten van 't Notarisschap zulke verdere uitbreidingen, ophelderingen, en volleedige Demonstratie aan de hand te geven, bekwaam om de Notariale Practycq in zijne grondregelen en oeffening gemakkelijker te maken’.

Het is mij niet duidelijk waarom de auteur zijn werk als een tweede deel op Schoolhouder heeft beschouwd. Misschien is dit slechts een bedenksel, dat enkel ten doel had een aanvaardbare verontschuldiging te geven voor de imitatie van den titel van Schoolhouders werk. En de reden tot die imitatie is duidelijk: Schoolhouders werk was bekend als goed en degelijk, het was in veler handen; een titel, die zooveel gelijkenis opleverde met dien van een werk van gezag, kon alleen maar aan den verkoop ten goede komen. Wellicht is het eveneens aan het verlangen den schijn op te wekken, dat het werk een voortzetting van Schoolhouders werk is, toe te schrijven, dat op de titelpagina van den tweeden druk (en waarschijnlijk geldt hetzelfde voor den eersten druk; van dezen heb ik echter geen exemplaar kunnen bemachtigen) de naam van den auteur niet voorkomt.

Kersteman schrijft hiermee een boek voor studenten, maar tevens een boek, waar de man van de praktijk zijn voordeel mee kan doen. Want hij gaat tamelijk diep op zijn onderwerpen in, dieper dan Schoolhouder, maar minder uitvoerig dan Lybreghts. Hij betrekt echter een veel geringer aantal onderwerpen binnen den kring van zijn beschouwing dan Schoolhouder had gedaan. Hij behandelt slechts de insinuatie, procuratie, maatschap, schuldbekentenis, compromis, dading, attestaties, trouwbeloften, huwelijksvoorwaarden, transporten, koop en huur, testamenten, schenkingen, beraad en verwerping. Ieder caput behandelt de schrijver in drie onderdeelen. Eerst past hij de bekende vraag- en ant-

[p. 154]

woordvorm toe; het tweede deel noemt hij ‘Explicatie’; daarin geeft hij een theoretische uiteenzetting, die de gegeven antwoorden uit het eerste deel schraagt; het derde gedeelte is het model of de modellen.

Hoewel geen specialist in het notariaat, heeft de auteur zich toch ook van de typisch notarieele gebieden - erfrecht en huwelijksgoederenrecht - volledig op de hoogte gesteld, want, evenals in alle notarisboeken, is een groot deel aan de behandeling van die onderwerpen ingeruimd.

Op groote originaliteit kan het werk niet bogen. Veel gedachten er uit komen bekend voor aan hem, die de voorafgaande werken, in het bijzonder die van Lybreghts, heeft gelezen.

In de modellen vinden wij een weerspiegeling van den geest van den schrijver, die van de kleur van het leven hield. Hij noemt de comparanten niet A en B, maar geeft hen veelal welluidende Fransche of Italiaansche namen. De geheele stijl heeft trouwens iets baroks, gemaniereerds, vol Fransche termen, vlot en elegant.

Voorts is het, naast Lybreghts, het eenige notarisboek uit de door mij besproken werken, waarin wij iets vinden over de geschiedenis van het notariaat en de sociale functie van het ambt.

Het boek telt ruim 400 pagina's 8^o en sluit met een korte inhoudsopgave. Opdracht, eeredicht, inleiding, dat alles, dat aan vele andere oude boeken een eigen tint verleent, ontbreekt hier.