De zeventiende en achttiende eeuwsche notarisboeken en wat zij ons omtrent ons oude notariaat leeren

[p. 56]

Hoofdstuk VI

Practyk Notariael
ofte Instructie, tot het maken ende instellen
van de voornaemste
Instrumenten,
van alderley Contracten, Acten, Handelingen
en Dispositien, die voor Notaris ende Getuygen ofte in 't
particulier bij partijen opgerecht ende gedaen worden.
Daer in mede verhandelt worden de voornaemste en
considerabelste saken en
quaestien, ieder Contract ende Dispositie rakende
daer op in 't contraheren,
disponeren, en instellen van de Acten en Instrumenten
van dien, regard genomen en gelet moet worden.
Met verscheydene en veele bijgevoeghde Exemplen:
tot dienst ende gerief van alle
Notarissen
ende andere Schrijvers,
Gestelt door
Mr. Gerard van Wassenaer, Adr.
't Utrecht,
Gedruckt bij Dirck van Ackersdijck, Boeck-verkoper
wonende achter 't Stadt-huys in 't Groot Fransch
martelaers-Boeck. Anno 1661.

Na het 16de eeuwsche werk van Thuys en naast het nog tamelijk stuntelige werk van van der Mast, heffen omstreeks het midden der 17de eeuw drie boeken, geschreven door mannen die universitair geschoold waren en van wie er twee notaris waren, de studie voor het notariaat en de beoefening van het notariaat op een aanmerkelijk hooger peil. Het zijn de werken van van

[p. 57]

Wassenaer, van den genoemden Verwey en van den na te noemen Simon van Leeuwen.

v. Wassenaer was notaris te Utrecht van 1634-1661. Hij, de schrijver van de Practijk Judicieel, een veel gebruikt boek, draagt zijn Practijk Notariael, die vaak samen is gebonden met de Practijk Judicieel, op aan den deken en het kapittel of het college van kanunneken van den St. Pieter te Utrecht. In deze in het latijn gestelde opdracht deelt hij mede, dat een der redenen waarom hij zijn werk aan het genoemde college opdraagt, is, dat dit hem waardig heeft gekeurd van zijn diensten als notaris, secretaris en bibliothecaris (eeuwenoude samenhang!) gebruik te maken en hem daarom tot notaris heeft benoemd. Wij moeten ons hierdoor niet op een dwaalspoor laten brengen en meenen, dat wij hier met een geestelijk notariaat te doen zouden hebben. De titel van kanunnik blijft in Utrecht behouden na de secularisatie der kapittels en wanneer de prebendarissen reeds lang tot het protestantisme zijn overgegaan. De opmerking in de opdracht beteekent dus niets anders dan dat het college van kanunniken, dat bevoegd was notarissen te benoemen, van Wassenaer een zoo uiterst bruikbaar man achtte om als jurist en in zaken het archief betreffende werkzaam te zijn, dat het hem de aanstelling van notaris verschafte. Het is natuurlijk mogelijk, dat er een zoo nauwe band tusschen een dergelijk notaris en het college van hen, aan wie hij zijn benoeming te danken had, bestond - ook omdat hij zich noemt secretaris en bibliothecaris van het kapittel, hel ik tot die gedachte over - dat hij als notaris met het groote publiek slechts weinig of niet in aanraking kwam. Een onderzoek in het gemeentearchief van Utrecht kan hier het antwoord op geven.

Het bestaan der kapittels te Utrecht is in het midden der 17de eeuw op niets anders meer gebaseerd dan op de traditie. In Utrecht heeft het leven bijwijlen een ver-

[p. 58]

traagden tred. Overal elders waren de geestelijke goederen geconfiskeerd en ten algemeenen nutte aangewend. In Utrecht was dit niet gebeurd. Zoo behielden wij daar, dwars door de Hervorming heen, een naar den naam geestelijken stand, die niets geestelijks meer had en dus een zuiver anachronisme vertoonde. De oude bevoegdheid van den bisschop notarissen te benoemen was op de kapittels overgegaan; daarnevens had de stedelijke overheid deze bevoegdheid. Ik kan mij indenken, dat de verhouding van den notaris door een kapittel aangesteld tot de het kapittel vormende deken en kanunniken van een ouderwetscher dienstbaarheid en dienstbaarheidsbetoon was dan die van een notaris tot zijn stedelijke overheid. In plaatsen, waar het leven stilstaat, is de waarde van verouderde vormen en looze titulatuur onevenredig groot.

De eerste druk dateert van 1650; daarna volgen er drukken van 1661, 1665, 1696, 1708.

In 1729 is er een werk van een schrijver van denzelfden naam, maar de titel luidt eenigszins anders. Dit werk wordt herdrukt in 1746. Is dit hetzelfde werk door een ander bewerkt, veranderd en in verband hiermee van een eenigszins andersluidenden titel voorzien of is het een ander werk? Waarschijnlijk het eerste. Ik heb het niet kunnen nagaan, aangezien ik de drukken van 1729 en 1746 niet in handen heb gehad.

Over het notariaat in engeren zin biedt het boek weinig. Slechts 5 bladzijden zijn gewijd aan de ‘Schrijvers of Notarissen’. Deze bladzijden worden bijna geheel in beslag genomen door de vermelding van den eed, dien de notaris bij zijn toelating moest afleggen en die een belangrijk deel van den inhoud zijner legale bezigheden weergeeft. Het tweede hoofdstuk handelt over: ‘Van 't gene tot maken van Instrumenten in 't, generaal van node is te weten ende aan te merken’. Wij vinden in dit hoofdstuk minder specifiek notarieels dan het opschrift doet verwachten, aangezien het mee-

[p. 59]

rendeel der bladzijden waaruit dit hoofdstuk bestaat gevuld is met vragen over handelingsbekwaamheid, speciaal die der gehuwde vrouw.

Mag van Wassenaer dus al weinig liefhebberij toonen in de typisch notarieele wetenswaardigheden, daar staat tegenover dat de verdere inhoud van zijn lijvig werk (de tekst beslaat 680 pagina's in quarto) zeer speciaal op het notariaat is ingesteld. Hiervan getuigt reeds het feit, dat meer dan de helft van den tekst is uitgetrokken voor het huwelijksgoederen- en erfrecht. Het werk houdt het midden. Het wil niet geven een breed opgezette verhandeling over het burgerlijk recht, het wil zijn een handleiding voor de notarieele praktijk, het roert geen onderwerpen aan, die voor het notariaat niet van belang zijn; maar in dat wat het geeft, wil het goed verantwoord zijn, wel geargumenteerd, behoorlijk gedocumenteèrd door verwijzing naar de litteratuur. Een notaris, die op de hoogte wilde zijn, die geen genoegen vond in zijn aktensleur, maar behoorlijk beslagen ten ijs wilde komen, vond in dit boek wat hij noodig had. Wetenschappelijk werk voor het notariaat.

Uiteraard behandelt de schrijver het recht van het gewest Utrecht. Bij belangrijke afwijkingen deelt hij ons tevens mede hoe het Hollandsche recht was.

Naar aanleiding van ieder onderwerp gaat telkens een theoretische uiteenzetting vooraf. Dan volgen een of meer modellen voor de betreffende akten. Dit model is soms van een ‘Memorie’ voorzien, waarbij de auteur nog eens een punt releveert dat betrekking heeft op de kunst van het akten maken. De uiteenzetting over het huwelijksgoederenrecht beslaat 80 pagina's, die, welke voorafgaat aan de modellen voor testamenten, 200 pagina's; dit zij voldoende om ons duidelijk te maken, dat wij hier met uitvoerige wetenschappelijke beschouwingen over de met het notariaat verwante onderdeelen van het burgerlijk recht te doen hebben.

Zooals uit het titelblad reeds blijkt, heeft van Wasse-

[p. 60]

naer ook eenige plaats ingeruimd aan niet-notarieele akten. Zoo vinden wij op p. 255 e.v. de aanbestedingsvoorwaarden voor het bouwen van een sluis, opgesteld door de Heeren Poldermeesteren; een verleibrief - de akte, waarbij de overheid in leen uitgaf -, een reliefbrief - de akte, waarbij de overheid een vervallen leen herstelde - een akte van bevestiging door de Staten van huwelijksvoorwaarden, waarin een leengoed betrokken is e.d. Alles belangwekkend voor hem, die zich voor het juridisch gebeuren uit het verleden interesseert.

Ik wil hier éénmaal een voorbeeld geven hoe de stof in deze boeken is ingedeeld, om den lezer tot het inzicht te brengen, dat dit geenerlei verband houdt met onze verdeeling van den burgerlijkrechtelijken stof. Bij de andere auteurs laat ik dit na, omdat ik dorre catalogiseering wil vermijden.

I	Van Schrijvers of Notarissen.
II	Van 't gene tot maken van Instrumenten in 't generaal van node is te weten ende aan te merken.
III	Van Procuratien of bevelen en last-gevingen.
IV	Van Attestatien of Certificatien.
V	Van Protestatien ende Insinuatien derzelver.
VI	Van Leeningh, Bewaargevingh ende Consignatie etc.
VII	Van Contracten van bevrachtinghe, ofte Certepartij etc.
VIII	Van Policen ofte Brieven van Asseurancie medereders en Admiraalschap etc.
IX	Van Bodemery-water of Bijl ende Wisselbrieven.
X	Van Borghtochten en Vryinge van dien etc.
XI	Van Obligatien, Coopmans Rente-brieven ende Plechten etc.
XII	Van Coop-handel van onroerende en reppelijcke goederen.

[p. 61]

XIII	Van uytkopen van erffenissen, midsgaders vertighten en Boedel-scheijdingen, momberschappen en appendentien van dien.
XIV	Van Huyren en Erfpachten en van Leenen.
XV	Van Compromissen, Transactien en Verblijven etc.
XVI	Van Huwelyxe-voorwaarden en gemeenschap.
XVII	Van Societeyt of Maatschap buyten Huwelijk.
XVIII	Van Testamenten, Codicillen, ende Giften, en andere uyterste Dispositien bij fideicommissen etc.

Het boek eindigt met een zakenregister.