Korte en zakelijke beschrijvinge van de Colonie van Zuriname

[p. 27]

III. Hoofdstuk.
Handelende van de Vrugt-Boomen en Aardgewassen.

WY zullen den Leezer in dit Hoofdstuk mededeelen⁺ een korte Beschryvinge van de Vrugt-Boomen en Aardgewassen, die op deeze Colonie gevonden worden, en daar by melden, voor zoo verre ons zulks bewust is, tot wat einde de Stammen, zoo wel als de Vrugten, die dezelve opleveren, gebruikbaar zyn, als mede de geaardheid van beide. Dus zyn

De Pompelmoes-Boomen, zeer willig in 't voortbrengen⁺ der Vrugten, die tweederlei zyn, zoo van couleur, rood en wit, als van smaak, zoet en zuur; dezelve heeft de groote van een Kokos-Noot, doch de Schil en smaak is gelyk de Oranje-Appels.

De Cinaas-Boomen, die hier zoo dik en groot zyn als in⁺ Europa de Eyken, zyn mede zeer mild in 't uitleveren van Vrugten, die zeer dun van schil en aangenaam van smaak zyn.

De Oranje-Boomen, die haar kruin nog wel zoo hoog⁺ opheffen als de Cinaas-Boomen, schenken aan deszelfs Eigenaars een ryken oogst van twederlei zoort van Appels, zoo zuure als zoete.

De Citroen-Boomen leveren mede uit, zoo zoete als zuu⁺ re Vrugten; de Stammen zyn doorgaans zoo hoog niet als de twee voorgaande, 't welk men toeschryft aan de weelderigheid in 't uitschieten der Takken, zelfs van de grond af aan.

De Lemmetjes-Boomen overtreffen nog de voorgaande⁺ in meenigte van Vrugten, die veel kleinder en dunder van schil, doch ryker, maar zuurder van vogt zyn dan de Citroen: wanneer het Vogt daar uit geparst word, ver-

+ Inleiding.

+ Pompelmoes-Boomen.

+ Cinaas-Boomen.

+ Oranje-Boomen.

+ Citroen-Boomen.

+ Lemmetjes-Boomen.

[p. 28]

strekt het tot een aangenaame Azyn; men kan dezelve langen tyd goed bewaaren met inzouten en confyten, en dus worden 'er Tonnen en Potten vol gezonden na Europa.

⁺De Suursakken zyn een Vrugt iets langwerpiger als de Pompelmoeszen en groender van schil; dezelve worden tot verkwikkinge en ververschinge gebruikt.

⁺De Goyavis-Boomen zyn niet heel dik van Stam, ook niet zeer meenigvuldig; de Vrugt gelykt na een Persik; men kookt dezelve tot een Pap, of men stooft ze gelyk Appelen en Peeren: wanneer men ze ryp eet, dienen ze om te laxeeren; doch groen, om te verstoppen.

⁺De Bananas- of Pisang-Boomen, of liever Planten, (want men mag dezelven wel onder beide zoorten tellen; onder de eerste, van wegens hun groote en dikte; en onder de tweede, om dat de Stammen zeer week zyn, en nog Hout nog Bast hebben,) zyn elkanderen zodanig eens-gelykende, dat ze niet wel anders als aan de Vrugten kunnen onderkent worden; den Leezer ziet 'er op de Plaat No. 1. vyf byzondere soorten van afgebeeld, gemerkt met de Letters A. B. C. D. E., die genoegzaam eens zyn van Stam en Blad, doch in de Vrugten zeer verschillende; waar van wy de twee voornaamste zoorten kortelyk beschryven zullen; doch alvoorens met een woord zeggen, dat de Boom of Plant, in 't gemeen 10 of 12 voeten hoog word, en wanneer dezelve eens Vrugten gedragen heeft, van zelfs verdort, zoo hy niet word afgekapt; dat zeer gemakkelyk met een scherp Mes geschieden kan. De Wortel, dat een dikke, ronde, witte Bol is, schiet ras andere Loten uit, die in 't eerst na een Struik gelyken, (zoo als op de Plaat by Letter F. te zien is,) doch binnen de 12 of 14 Maanden, heeft dezelve niet alleen zyne volkomene groey, maar brengt zelfs Vrugten voort. Zyne Bladeren zyn, behalven redelyk dik, ook extra lang, wanneer zy haaren vollen wasdom verkreegen hebben; by Letter G. kan men 'er een af beeldinge van zien; het bin-

+ Suursakken.

+ Goyavis-Boomen.

+ Bananas-Boomen.

[p. t.o. 28]

[p. 29]

nenste van dezelve is zeer fraay Groen, doch het buitenste wat bleeker en als verzilvert. Wat nu de Vrugten aanbelangt, dezelve zyn, gelyk wy gezegt hebben, grootelyks verschillende van malkanderen; van de twee voornaamste zoorten zullen wy kortelyk melding maaken. De eene zoort is doorgaans lang 12 a 13 duim, na de uiteindens wat krom en dunder toelopende, maar in 't midden heel dik, gelyk dezelve op de Plaat by Letter H. vertoond word; het Vleesch van deeze Vrugt is digt en vast, en smaakt byna gelyk de Quee-Peeren; men braad dezelve onder de Asch, in een Pot, of in een Oven, of men stooft ze by Spek of Vleesch; en om dezelve op den duur te bewaaren, zo wordenze geconfyt, of in de Zon of Oven gedroogd; niemand is te raden 'er veel raauw van te eeten, terwyl zy zeer wind verwekkende en verkoelende zyn. De andere zoort van Bananassen, gelyk de Spanjaards, of Vygen gelyk de Franschen die noemen, dezelve verscheelen in groote, smaak en hoedanigheid zeer veel van de eerste zoort, onaangezien de Plant of Boom, die deeze Vrugt voortbrengt, genoegzaam van Stam en Blad met de andere een en dezelve is, zoo als uit de vergelykinge van de Afbeeldinge by Letter D., met de neffens staande, op de Plaat kan worden gezien. Deeze Vrugt is vry kleinder en ronder als de voorgaande weshalven derzelver Trossen ook talryker Vygen voortbrengen. Het Vleesch van deeze is ook niet alleen witter en aangenamer van smaak, maar ook gezonder, voornamentlyk voor de Borst. Wy hebben 'er op de Plaat, by Letter I., een Tros van afgebeeld.

Ik geloof niet dat in gansch Indien een vrugtbaarder en⁺ nutter Boom gevonden word dan de Kokos-Boom; dezelve draagt niet alleen alle maanden nieuwe Vrugten, maar levert ook byna alles op, dat tot nooddruft van den Mensch verstrekt: De Stam dient tot Timmerhout, zoo van Huizen als Schepen; de Takken tot Brandhout; de Bladeren niet alleen tot Matten, Tenten, Pannen op de

+ Kokos-Boom.

[p. 30]

Huizen, Zeilen op de Schepen en Papier om op te schryven, maar ook, wanneer men dezelve uitzuigt tot, voedzel, ter lessinge van honger en dorst: de ruwe of buitenste Bast om de Neut, verschaft Touw, Bind- en Naay-Garen; uit de gladde en harde of binnenste Bast, die onder de ruwe schuilt, maakt men veelerhande noodwendigheden, en 't geene deeze omvat, dient tot Spys en Drank, tot verkwikking en versterking; met een woord, men vind 'er aan Melk, Olie, Zuiker, Azyn, en ik weet niet wat al meer. De Afbeelding van dezelve kan men zien op de Plaat N^o. 1. Letter K.

⁺Wat de Comoe-Boom belangt, waar van mede een Afbeelding op de Plaat N^o. 1. by Letter L. te zien is; dezelve is redelyk lang, doch dun en doorgaans bogtig van Stam; zyne Takken, die versiert zyn met lange, smalle en spitze Bladeren, spreiden zig zeer verre uit. Deeze Boom is zeer langzaam en spaarzaam in het voortbrengen van zyn Vrugten. die mede zeer klein, doch niet onaangenaam van smaak zyn, maar men moet 'er op eens niet te veel van gebruiken, op dat men geen nadeel aan de gezondheid lyd.

⁺'t Is iets zonderlings, 't geen men omtrent den Vygen-Boom heeft op te merken, te weeten, dat die bestaan in een Mannelyke en een Vrouwelyke Stam; de Vrouwelyke levert 't geheele Jaar door overvloed van rype Vrugten, die, groen gegeten wordende, zeer smakelyk zyn; doch de Vrugten van de Mannelyke Boom, schoon dezelve mede in een groote meenigte op de Stam gevonden worden, rypen nooit, ten zy men de voorzigtigheid gehad heeft, dezelve zoo digt als beider groei veelen kan, by de Vrouwelyke te planten, wanneer door een verborgene Simpatie, deszelfs Vrugten mede de volkome rypheid erlangen.

⁺De Karsse-Boomen hebben hier dezelve gedaante als in Europa, doch de Vrugt is van dezelve onderscheiden; want hier zyn de Karssen agtkant geribt, en met even

+ Comoe-Boom.

+ Vygen-Boom.

+ Karsse-Boomen.

[p. 31]

zoo veel Steentjes voorzien. De Stam draagt om de twee maanden nieuwe Vrugten, die zeer aangenaam van smaak zyn. Men vind hier ook wel ronde Karssen, doch niet zoo overvloedig als de agtkanten.

De Acajou-Boom groeit zeer hoog van Stam, lang van⁺ Takken en breed van Bladeren; dezelve brengt een balronde Vrugt voort, die een trekkend zoet vogt by zig heeft, dat zeer goed voor den dorst is.

De Mandyba-Boom heeft een dunne Stam, doch dik-⁺ke Wortel. De Stam levert een Sap uit als Melk, maar de Wortel een doodelyk Vergif.

De Mispel-Boom alhier heeft een heel ander zoort van⁺ Vrugt als in Europa; hier zyn de Mispels zonder Steenen, en zoo rood als Karssen, of zoo wit als geele Pruimen, en zoet van smaak.

Geheele Bosschen heeft men van Cacaos-Boomen; der-⁺zelver Stammen zyn nog dik nog hoog, maar zeer aangenaam van Blad en Bloem.

De Katoen-Boomen bestaan in drie zoorten; van de eer-⁺ste zyn de Pitten langwerpig en aan malkanderen groeijende, die met Katoen omzet zyn. Van de tweede soort verspreit zig het Zaat hier en daar door het Katoen. De laatste zoort groeit even als de Komkommers, die langs de Aarde kruipen, doch leveren het meestgeagtste en fynste Katoen uit; het Zaad daar van verspreit zig ook wel als in de even voorgaande; maar het Pit is met een groenagtige Wolle omwonden. De twee eerste zoorten, die men eigentlyk Boomen noemen kan, zyn niet heel lang van Stam, zelfs zoo groot niet als een Karsse-Boom, doch sierlyk wanneer zy met Bloemen bezet zyn, die omtrent de groote hebben als Roozen, en even als dezelve door eenige steekelige groene Bladeren van onderen ondersteunt worden. Deeze Bloemen veranderen in een ovaal-ronde Vrugt, die in een Bast legt opgeslooten gelyk de Neuten, doch ryp zynde, barst deeze zwarte Schors, op meer dan eene plaats, van een, en vertoont door de spleeten

+ Acajou-Boom.

+ Mandyba-Boom.

+ Mispel-Boomen.

+ Cacaos-Boom.

+ Katoen-Boomen.

[p. 32]

het witte Katoen, dat onder dezelve verborgen is.

⁺De Mandepore-Boom heeft groote breede Bladeren, die met een opstaande rand omzet zyn, waar in het Regenwater staan blyft en niet verteert. De Vrugt van deeze Boom is onbruikbaar; doch uit de Wortel word een aangenaam Vogt gestampt, dat de smaak van Wyn evenaard.

⁺De Palm-Boomen hebben lange en dikke Stammen, doch brengen geen gebruikbaare Vrugten voort. Wanneer den Stam om ver gekapt word, haalt men het Pit, dat 'er midden in zit, uit, en snyd het aan riemen omtrent een halve voet lang; dit word toebereid gelyk Aspergie, en laat zig nog al eeten.

⁺De Marmelade-Boom heeft een middelmatige Stam; deszelfs Vrugt groeit in een langwerpige Schil, gelyk Tuin-Boonen; dezelve is van buiten geel en van binnen rood, en zeer aangenaam van smaak.

⁺De Gannaperida-Boom levert ons dat voortreffelyk Medikament ter stuitinge der Koortzen, in Europa China genaamt: het zelve verkrygt men van den roestagtigen Bast, die om den Stam zit, en bitter van smaak is.

⁺De Mancenillie-Boom brengt een Vergiften Appel ter waereld, niet ongelyk een Kannetjes Appel. Deeze Vrugt vergift niet alleen het geheele Lighaam, wanneer men dezelve nuttigt, maar zelfs die Lecematen, met dewelke men ze slegts aanraakt. De Wilden gebruiken het Sap van Stam en Vrugt, om haare Pylen te vergiftigen.

⁺De Paco-Aire-Boom is middelmatig van lengte en dun van Stam; doch zyne Bladeren zyn wel 5 a 6 voeten lang, en omtrent 2 voeten breed. Deeze Boom brengt eenen langwerpigen Appel voort, die niet onaangenaam van smaak is.

⁺De Wandelende Citroen-Boom heeft een boven-natuurlyke hoedanigheid aan zig, hier in bestaande, dat deszelfs Bladeren, wanneer ze van de Stam worden afgebroken, in eene geduurige beweeging zyn.

+ Mandepore-Boom.

+ Palm-Boom.

+ Marmelade-Boom.

+ Gannaperida-Boom.

+ Mancenillie-Boom.

+ Paco-Aire-Boom.

+ Wandelende Citroen-Boom.

[p. 33]

De Govou-Boom leevert aan de Indiaansche Vrouwen, de⁺ Zeep, die zy bereiden uit de Vrugt, die aan deezen Boom groeit, en waar mede zy zoo schoon en helder wasschen kunnen, als met de beste Hollandsche.

De Mangummenauk is een Boom-Vrugt, die zoo groot⁺ is als een Pruim. Deeze Vrugt zoo wel als de Sapummener, verstrekt de Indianen, 't zy dezelve gekookt of gebakken word, voor Brood.

De Aygans of Duivels-Boom, is in zeer groote achting⁺ by de bygelovige Indianen, nadien een Tak of Blad van de Stam geplukt zynde, in eene geduurige onrust is, en zig van de eene na de andere plaats begeeft, zonder dat de Wind of eenige andere uitwendige oorzaaken, daar toe gelegenheid geeven.

Van geen minder achtinge is de Molli-Boom by de In-⁺dianen, die zelfs van hun Vergood word, doch om wat voor reden is my nog onbekend. De Vrugt van dezelve is weergaloos groen van couleur. Men bereid daar van een zeer aangenaame Drank.

Papaye-Boomen zyn 'er tweederlei zoort, doch beide zon-⁺der Takken en omtrent 20 voet lang; hunne Stam is spon sieus en de Bladeren zyn drie-puntig; de vrugt van de eene, die de groote heeft van een Quee-Peer, wast rontom de Stam. De andere draagt een Vrugt die vry grooter is, maar wanneer dezelve raauw gegeeten word, is in de hoogste graad verkoelende, tot groot nadeel van de gezondheid; maar gesneden en gestooft wordende gelyk Rapen, zyn dezelve zoo schadelyk niet. Men Kookt 'er ook Bry van, op de wyze als Appelmoes, of men prepareert dezelve gelyk Salade, dat zeer aangenaam is.

De Manioc-Wortelen, die aan Struikken groeijen en de⁺ gedaante hebben als Ramelassen, zyn doorgaans zes a zeven duimen, ja zelfs tot een voet lang en na razo dik: dezelve bestaan in tweederlei zoort, als bittere en zoete; wanneer de laatste zoort ryp zyn en gebraden worden, hebbenze de smaak als Kastaniën, gekookt zyn dezelve

+ Govou-Boom.

+ Mangummenauk.

+ Duivels-Boom.

+ Molli-Boom.

+ Papaye-Boomen.

+ Manioc-Wortelen.

[p. 34]

niet minder aangenaam. Wy hebben reeds in het voorgaande Hoofdstuk aangetekend, op hoedanige manier vandeeze Wortel Brood gebakken word. De bittere zyn zoo min gebraden als gekookt eetbaar, nadien de Sap een allersterkst vergift is, dat 'er eerst moet worden uitgeperst, hoewel het Brood dat van dezelve gebakken word, nog wel zoo aangenaam van Smaak is, als van de zoete. Men kan ook het Sap zyn gift ontneemen en gebruikbaar en smakelyk maken, wanneer men het sterk Kookt en rykelyk van inlandsche Peeper of Piment voorziet. Wat de Struiken aangaat waar aan deeze Wortelen groeijen, dezelve komen ter hoogte van 5, 6, a 7 voeten boven de aarde, en zyn rontsom omzet met Steeltjes, waar aan 5 a 6 Bladeren zitten. Om de zoete van de bitteren te onderscheiden, dient men te weeten, dat de Struiken van de zoeten, Wit- achtig en de Steeltjes waar aan de Bladeren zitten heel rood zyn; daar in tegendeel de Struiken zoo wel als de Steeltjes van de bittere graauwagtig zyn. Wanneer nu eenig Mensch of Vee het ongekookte Sap van de bittere Wortelen, by toeval, of door onvoorzigtigheid in zyn lyf gekreegen heeft, neemt men spoedig eenige handen vol van de nieuw uitspruitende Bladeren, en stampt dezelve in een Mortier, wringt het gestampte door een Doek, en drinkt het uitgewronge Sap schielyk op, dat tot een weergaloos teegengift verstrekt.

⁺De Turbit-Wortel is zeer aangenaam van Reuk, doch hoe graauwer hoe beeter en kragtiger.

⁺De Honus-Boom die zeer hoog van Stam, digt en sierlyk van Bladeren is, word het meest gezogt om zyne verkwikkende schaduwe, die men zegt tot conserveeringe van de gezondheid zeer veel toe te brengen.

⁺De Sagatumener-Boom, brengt een Vrugt voort de Peeren niet ongelyk; men perst uit dezelve, nog raauw zynde, eene zoete Olie, maar gedroogt wordende, kan men 'er op verscheide wyze spyze van toerigten.

+ Turbit-Wortel.

+ Honus-Boom.

+ Sagatumener-Boom.

[p. 35]

De Betel-Boom, die een verrukkende schoonheid bezit,⁺ leverd weergalooze Balzem uit, die onfeilbaar is ter geneezinge van diverse wonden.

De Druive-Boomen die in een vette Grond geplant wor-⁺den, groeijen tot een tamelyke hoogte. De Stam is, na ontbloot te zyn van den buitenste Bast, zeer goed en hard Timmerhout; zyne Bladeren zyn rond en dik, en van een vermengde groene en roode couleur; de Vrugten hangen aan Takken gelyk de Peeren, en hebben in plaats van Korlen, harde Kraaksteenen.

De Copeja Boom heeft dikke Bladeren, die men, nog⁺ groen zynde, aan beide zyde beschryven kan. Inzonderheid is aan te merken, dat deeze Bladeren, wanneer ze droog zyn, zoo hard worden als Planken, zoo dat 't geene daar op geschreven staat, niet kan worden uitgedaan, of men moet dezelve verbranden.

De Tuna, of Vygen-Boom, daar de Conchinillic haar oor-⁺sprongk van heeft; zyn schaars op deeze Colonie te vinden, hoewel 'er andere zoort van Vygen-Bomen in overvloed gevonden worden. Het Zaat van deezen Boom strekt tot voedzel van kleine Wormpjes, die onder een dunne witte Huit, een Scharlaken-Rood verborgen hebben, waarom dezelve van groote waarde geschat worden.

De Kaneel-Boom, die altoos, Winter en Zomer groen⁺ is, schenkt niet alleen aan het Menschdom eene Welriekende, maar ook teffens eene Medicinaale Schorsche, dewyl dezelve tot een onfeilbaar geneesmiddel verstrekt, voor de geene wiens Maag door slymagtige Vogten en andere beletzelen verhinderd word, haare natuurlyke werking te doen.

Van de Janipapa-Boom, gebruiken de Indianen het Sap⁺ van de Vrugt, die de Appelen niet ongelyk is, om zig te bestryken, dat in 't eerst niet anders is, dan of zy zig met schoon water gewasschen hadden, doch kort daar na word het zoo zwart als Inkt; welke couleur negen

+ Betel-Boom.

+ Druive-Bomen.

+ Copeja-Boom.

+ Tuna-Boom.

+ Kaneel-Boom.

+ Janipapa-Boom.

[p. 36]

dagen stant houd, doch daar na, van zelfs wederom verdwynt,

⁺De Coparibus-Plant, oordeelt men onfeilbaar ter genezinge van veelerleie Wonden, zelfs voor de beeten van venynige Dieren.

⁺De Corpok-Boom draagt een Vrugt, die wel goed is ter vervrissinge; doch men draage zorge daarvan niet te veel te eeten.

⁺Acaja-Boomen vind men in meenigte, en hoewel dezelve 'er zeer verwildert uitzien, leeveren ze nogtans een aangenaam Zaat uit, waar van de Inwoonders Brood bakken.

⁺Byna geen Boom is 'er die trager is in 't voortbrengen van zyne Vrugten, dan de Guti-iba Boom, aangezien dezelve zeer lange bloeit, en zyne Vrugten langzaam voortbrengt, waar van dan nog maar de eene helft 't eene, en de andere helft 't andere jaar ryp word; het derde jaar brengt hy niets voort, maar rust, als of hy zig in de voorgaande jaaren overladen hadde, en nu wat Adem schepte; doch het vierde jaar word hy alom vrugtbaar. Zyne Vrugt is gelyk eene middelmatige Appel, doch zeer bultig, maar by uitstek aangenaam van reuk en smaak.

⁺De Aloë Boom, onder die naam alhier bekend, is zeer dik van Stam; zyne Bladeren zyn fraai blinkend groen. De Stam verbergt inwendig een zwart Olieagtig Hart, dat van goede reuk is. Dit zwarte Hout is zoo hard dat de Byl op het zelve te rug stuit, en in 't watergelyk een Steen te grond gaat.

⁺De Palmiste of Palmites-Boomen, bestaan in tweederlei zoort, in een Mannelyke en in een Vrouwelyke. Deeze Boomen zyn van een geheel andere gedaante en hoedanigheid dan de Palm-Boom: De Bast van de Palmites, die ongeveer de dikte van een halve duim heeft, is van de Mannetjes Boom donker graauw of roestagtig, en van de Wysjes, blank van couleur. De Bladeren zyn groot, lang, sterk en hard; de Stammen doorgaans zeer hoog,

+ Coparibus-Plant.

+ Corpok-Boom.

+ Acaja-Boom.

+ Guti-iba-Boom.

+ Aloë-Boom.

+ Palmites-Boom.

[p. t.o. 36]

[p. 37]

regt en dik. Het Hout is best bruikbaar voor grof werk, kunnende voor fyn werk, weegens de meenigvuldige Vezels of Splinters, die telkens te voorschyn komen, niet glad bewerkt worden. Men ziet aan de Stam onder zyn Kruin in 't geheel geen Takken nog Vrugten, zyne Bladeren en Zaat komen voort uit een Struik, die in 't eerst de Kool Struik niet ongelyk is, doch naderhand de Kruin van de Boom uitmaakt. Wy hebben 'er een Aftekening van gemaakt, die op de Plaat No. 2, by letter A. te zien is, terwyl B. de afgekapte Stam vertoond; C. wyst aan de Struik uit dewelke de Takken zyn voortgekoomen, en D. de plaats daar de Struik op de Stam gezeten heeft.

De Janipabas-Boom, die van Stam in gelykheid en⁺ lengte, den Palmites-Boom, genoegzaam evenaard, doch wat graauwer van Bast is, heeft aan zyne Takken lange smalle Bladeren, die aan beide eindens spits toelopen, en doorgaans in de maand December afvallen, doch wederom ras door nieuwe vervangen worden. Zyn af beeldzel word in volle gedaante, op de Plaat No. 2. by letter E. vertoond. Wanneer deeze Bomen eerst uit de Aarde voortkomen, zyn dezelve niet anders van gedaante dan een Struik; doch allengskens bekomen zy hun Stam, zoo als men by letter F. en G. op de Plaat zien kan. De Bloemen die klein en wit van couleur zyn, komen voornamelyk in de maand Maart en April te voorschyn. De Vrugt die geheel rond is gelyk Kolf ballen, is aangenaam van reuk en smaak en zeer vervrisschende. Zyn Zaat bestaat uit Kernen, die in 't midden van den Appel schuilen. Jammer is 't dat men deeze Vrugt niet wel anders dan raauw eeten en niet lang bewaaren kan; in Zuiker geconsyt, is ze 't lekkerst en duurzaamst.

De Arrak-Boom stygt niet minder in de hoogte als de⁺ Palmites; zyn Vrugt, die de gedaante heeft van een Oker-Noot, doch in een harder Bast verborgen is, en nog reuk nog smaak heeft, is zeer goed wanneer deselve met

+ Janipabas-Boom.

+ Arrak-Boom.

[p. 38]

Betel vermengt word, voor de Swaarmoedigheid, Wormen en 't Colyk, en zuivert teffens het geheele Lighaam.

⁺De Guaijaba-Boom heeft eene middelmatige Stam; de grond-couleur der schorze is graauw, doch met groene Vlakken beworpen. Het Hout van deezen Boom overtreft al het andere Hout in zwaarte Zyne Bladeren zyn extra groen, dik en hard. De Vrugt is niet al-één van gedaante; maar ook de smaak van dezelve komt de Kastaniën naby.

⁺De Achiote-Boom mag men met regt tellen onder de allernuttigste Gewassen, aangezien de Stam uitleevert eene Kostelyke roode Verfstof; van de Bast maakt men sterk Touw, en de Vrugt omvat een Kern, die, daar toe geprepareerd wordende, een onschatbaar middel is, voor alle buitengewoone Bloed-Vloeden.

⁺De Pataten zyn Wortelen, niet ongelyk de Artisiokken, doch van vry gezonder hoedanigheid. Hun couleur is zeer verschillende van elkander; want men heeft 'er roode, geele, witte, gemarmerde en nog andere; doch onaangezien dit onderscheid, zoo zyn dezelve egter, geen uitgezondert, alle zeer aangenaam van smaak, en vry beeter voor de gezondheid en voedzaamheid, als de Manioc. Men stooftze gemeenlyk in een digt toegestopte Pan of Pot, en begietze, gaar zynde, met een Zousse geprepareerd van Oranje-Sap vermengt met wat Amerikaansche Peeper, zynde alsdan eene weergalooze knap voor Bediendens en Slaven.

⁺De Ananas is een Struik-Vrugt, die ruim een voet hoog zig boven de Aarde vertoond, en rontsom met Bladeren omzet is: Zyn gedaante is niet alleen verrukkend schoon voor het Oog, maar meedeeld de Neus teffens een aller aangenaamste geur. Den Regenboog heeft geen Verwe, of men bespeurdze ook in de Bloem van deeze Plant; zoo dat men met regt zeggen mag, dat de Natuur alle haare vermogens te werk gesteld heeft, om dit Aard gewas, by uitnementheid voortreffelyk aan het Menschdom te vertoonen. De

+ Guaijaba-Boom.

+ Achiote-Boom.

+ Pataten.

+ Ananas.

[p. 39]

Vrugt beantwoord in alles, dat men uit zulk eene, meest alle Zintuigen tot zig trekkende Plant, verwagten kan: aangezien dezelve overtreft in aangenaamheid van geur en smaak, genoegzaam alle Vrugten die de Aarde opgeeft: geen Abrikoos, Druif, Muskaat, Aardbesie, Pruim, en wat 'er ook voor diergelyke Vrugten meer zyn, kunnen tegens dezelve ophaalen, nadien ook alle deeze hunne byzondere smaaken, in de Ananas, vereenigt gevonden word.

De Pyman, Piment of Amerikaansche Peeper-Plant, is, schoon dezelve in meer dan eene zoort bestaat, niet wel anders te onderscheiden, dan in de gedaante en hoedanigheid van de Vrugt. De Plant groeit digt en verwildert in malkanderen, gelyk een Kreupel-Bosje, voorzien met kleine bladryke Takjes. De couleur der Vrugten, die deeze Planten voortbrengen, zyn zoo wel als derzelver byzondere eigenschappen, zeer verschillende van malkanderen. Onder dezelve zyn 'er, die gemeene roode langwerpige Knopjes uitleeveren, in dewelke een klein Zaat beslooten legt, dat zeer heet en brandende is. Wederom andere dragen een Vrugt, die vry hooger van couleur, dikker van schil en ook langer van knop is; wanneer men van dit Zaat in de Zauze doet, word dezelve hoog-geel, al even eens of het enkele Dooijers van Eieren ware. Nog een ander zoort geeft een Knop, die ook hoog, doch helder rood is, egter wederom onderscheiden van de voorgaande; ook is het zelve zoo heet niet als het andere, des word het ook 't meeste gebruikt, en verstrekt voor Peeper, als hebbende dezelve hoedanigheid en kragt. Wy hebben reeds een en andermaal, in het voorgaande, van dit Piment gesproken, waar uit den Leezer ligtelyk kan opmaaken, hoe nuttig deeze Specerye voor het Huiszelyk Keuken-gebruik is, des zullen wy 'er niet meer van zeggen.

De Igname of Teie, is een Aard-vrugt, een zoort van⁺ Beet-wortel, die, na mate het terrein is, waar op dezelve geplant word, ook goed en dik zyn. Zy vordert een vette en diepe grond. Haar huid is dik, hobbelachtig, be-

+ Igname of Teie.

[p. 40]

dekt met veezeltjes en van een Violet-couleur, trekkende na het zwarte. Het Vleesch is gelyk dat der Beetwortels, 't zy datze gekookt of raauw is. Zy zyn makkelyk te kooken, ligt om te verteeren en zeer voedzaam. Men eetze met Vleesch gekookt, of gelyk Brood en Cassave, of men kooktze ook wel enkel in water, en eetze met Zout en Piment. Men heeft niet veel moeite met dezelve te planten; want daar ze eens gestaan heeft, schiet de Plant wederom uit haare Lootjes voor, en bedekt ras een geheel Veld, gelyk den Lezer op de Plaat No. 3. beschouwen kan, alwaar wy by Letter D. een Stuk met jonge, en by E. een Stuk met rype Teien verbeeld hebben Zyne Bladeren zyn lang en breed, doch van boven spits toelopende, gelyk by Letter F. gezien kan worden. Deeze Wortel brengt eenige Aaren voort, die bedekt zyn met kleine Bloemen, en de gedaante hebben van een Hart, by Letter G. te zien. De Vrugt of Wortel, die by Letter H. verbeeld word, is ryp, wanneer deszelfs Bladeren verwelken; men trektze alsdan uit de Aarde, en laatze een weinig in de Zon drogen; daar na doet menze in Vaten, of men legt ze op een drooge plaats, alwaar ze het geheele Jaar kunnen bewaard worden, zonder aan bederf onderworpen te zyn.

Zie daar Leezer, dus hebben wy u medegedeelt eene Beschryvinge van meest alle de voornaamste Boom en Aard Gewassen, die op deeze Colonie gevonden worden. 't Ware ons ligt derzelver getal met nog wel driemaal zoo veel te vermeerderen, aangezien 'er weinig Landstreeken gevonden worden, die zoo mild zyn in 't voortbrengen van Gewassen, als deeze Colonie, waar van men verscheidene redenen zou kunnen bybrengen, doch die wy teffens, kortheidshalve, met de overige Voortbrengzelen der Natuur, al willens voorby stappen; wy wyzen den Leezer, die geneegen is zyne weetlust hier in te boeten, tot alzulke Werken, waar in opzettelyk hier van gehandelt word, en gaan over tot het volgende Hoofdstuk.