Geschiedenis van België. Deel 1

Van de eerste tijden tot het begin der XIVe eeuw

[p. 343]

Derde boek
De strijd tusschen Vlaanderen en Frankrijk

[p. 345]

[Inleiding]

In de geschiedenis der Nederlanden, hebben vooral twee tijdvakken, de XIV^e en de XVI^e eeuw, het voorrecht de aandacht der geschiedschrijvers en de belangstelling der leeken te wekken. Inderdaad, beide onderscheiden zich door hetzelfde karakter van heldenmoed en van hartstochtelijke bedrijvigheid. Doch daar houdt de gelijkenis op. De omwenteling der XVI^e eeuw was eene nationale en godsdienstige beweging, terwijl die der XIV^e eeuw eene maatschappelijke beweging was. Alle bewustzijn van nationaliteit was daaraan vreemd, en zij, die er aan deelnamen, dachten er geenszins aan, den staatkundigen toestand der Nederlanden te wijzigen en dezer verschillende gewesten tot één gemeenschappelijk vaderland te vereenigen. Het ware eene volslagen dwaling, Jacob van Artevelde als voorlooper van Willem den Zwijger te beschouwen.

Het belang dat de XIV^e eeuw inboezemt, is niettemin ten volle gewettigd. De verschrikkelijke maatschappelijke strijd die toen in het land losbrak, had hoogst gewichtige politieke gevolgen. Hij verwekte, tusschen Frankrijk en Vlaanderen, een vijftigjarigen oorlog, die uitliep op de sedert Philips-August door de Capetingers gevolgde annexatie-politiek. Het was dan ook Vlaanderen dat, in de XIV^e eeuw, over de toekomst der Nederlanden beschikte. Door zijn hardnekkigen wederstand aan Frankrijk, heeft het hun het lot gespaard dat hun, rond het einde der XIII^e eeuw, beschoren scheen. Philips de Schoone is, vóór Lodewijk XI, de laatste Fransche koning die België's grenzen ernstig bedreigde: met hem verdwijnt voor langen tijd het Fransche overwicht in onze streken.

Evenals gedurende de vorige eeuwen, zijn, in de XIV^e eeuw, de staatkundige gebeurtenissen innig verbonden met de algemeene geschiedenis van Europa. Had Vlaanderen slechts op eigen krachten moeten rekenen, dan ware het er ongetwijfeld

[p. 346]

niet in geslaagd zijnen opperleenheer te wederstaan. Doch evenals ten tijde van Ferrand van Portugal, verbond het zijne zaak met die van Engeland en, evenals de slag van Bouvines het onder de afhankelijkheid van Frankrijk bracht, lieten de veldslagen van Sluis, Crécy en Azincourt het toe, voor langen tijd het juk niet meer te duchten, dat het in den Sporenslag afgeschud had.

Het is Vlaanderen niet gelukt zijne onafhankelijkheid te bewaren, zonder smartvolle wonden te bekomen. Onder Philips-August had het Artesië verloren, onder Philips den Schoone moest het van Waalsch-Vlaanderen scheiden. Rijsel en Dowaai traden uit dien stedenbond, die zoo lang den toon gegeven had aan de beschaving des lands; daardoor ook was het graafschap geen tweetalig land meer. Het Waalsch element moest echter nog meer verzwakken. De verkrijging van het graafschap Holland door het huis van Avesnes bracht die landstreek, welke tot hiertoe weinig betrekking gehad had met de zuiderstreken, in rechtstreeksche gemeenschap met deze. Daardoor kregen de Nederlanden een sterk afgeteekend Germaansch karakter. Zij ondergingen eene vervorming van denzelfden aard als die welke zich rond hetzelfde tijdstip in Engeland voltrok.

Het verval der jaarmarkten van Champagne en de politieke verzwakking van Frankrijk brachten ook het hunne tot dien uitslag bij. Boendale deelt de bewondering niet meer, die Van Maerlant zoo klaarblijkelijk voor dat land koesterde. Bij hem vindt men de ondubbelzinnige uiting van het bewustzijn zijner Dietsche nationaliteit:

‘Kerstenheit es gedeelt en tween:
Die waelsche tongen die es een,
Dandre die dietsche al geheel.’

Zoo de Fransche invloed verzwakte, werd hij toch niet vervangen door een anderen. Duitschland bleef als te voren den Nederlanden vreemd, en Engeland met hetwelk zij nochtans zulke innige betrekkingen onderhielden, oefende geen merkbaren invloed op hen. Daardoor ontstond langzaam op onzen bodem eene oorspronkelijke beschaving die in de XV^e eeuw met ongeëvenaarden luister schitteren moest. Te midden van den strijd

[p. 347]

tusschen edelen en ambachten, in den schoot der steden, en tusschen de steden en de vorsten, in den schoot der vorstendommen, zagen de kunstenaars, die het Bourgondisch tijdvak met hunne gewrochten opluisterden, het levenslicht. Evenals in Italië, moest ook in de Nederlanden het politisch leven den bloei der kunsten voorbereiden, door de karakters te harden, het vernuft aan te wakkeren, het individualisme in 't leven te roepen. De eeuw der Artevelden werd opgevolgd door de eeuw der Van Eyck's.