Face au mur

Een zonnestraal

Het gevangenisleven is milder geworden. Er zijn, onder het personeel, enige mensen die weten dat wij ook mensen zijn. In de cellen zijn luidsprekers, er is een uitzendpost, er zijn hoorspelen en lessen. Dat heeft 350.000 fr. gekost: betaald door de gedetineerden. Van het ministerie komen ze kijken; zij knikken goedkeurend; dat kost geen cent. En 's avonds worden de plaatjes gedraaid die bij verjaardag of dag van herinnering door de familie worden aangeboden; er zijn thans twaalf honderd platen, van Maurice Chevalier tot Beethoven. Iedere avond klinkt die groet van de thuis aan de cel. De stille kamer der herinnering wordt met nieuwe innigheid betreden.

De muren rondom de ‘préaux’ worden afgebroken zodat iedere vleugel een ruim plein voor de wandeling heeft. Ik heb nooit met zo'n vlijt zien werken als bij de afbraak van dit stuk gevangenis. Alleen de ter dood veroordeelden blijven achter de tralies van hun berenhok.

's Zondags is er basket-ball. Men vergeet haast voor een uurtje dat men in de gevangenis is.

[p. 157]

De bezoekcellen zijn afgeschaft: wij zitten met ons vrouw aan een tafeltje. Wij mogen ze omhelzen, ‘ils peuvent baiser’, heeft de adjudant aan de cipiers gezegd. De duur van de afscheidskus wordt geregeld door een fluitsignaal. De bibliotheek bevat duizenden boeken: wat er verschijnt, krijgen wij te lezen: de gedetineerden doen ze binnen brengen. Zij blijven eigendom van de gevangenis.

En in de loop van de zomer zijn er openluchtvertoningen: ‘De gecroonde Leersse’ en ‘Hamlet’. Het kost geld: de gedetineerden betalen. Wij zitten in de grote tuin van de gevangenis, het personeel zit er met ons. Er zijn geen cipiers met geweren: het is bijna alsof wij fatsoenlijke mensen waren.

Voor de onterfden is er een sociale dienst; mensen die thuis te arm zijn om het geld voor hun cantine te krijgen. Sommigen verdienen een paar honderd frank in de maand met zakken plakken en zenden het geld aan hun vrouw. Er zijn er ook die verlaten zijn, vervreemd van hun thuis. Armoede heeft veel gezichten verwoest. Een steekproef op 400 gevallen heeft uitgewezen dat veertig procent der gezinnen ontbonden zijn. Dat procent gaat stijgend; vele vrouwen die jaren eerlijk hebben gevochten, zien geen uitkomst meer. Het grootste aantal ontbonden huwelijken is te vinden bij personen tussen 32 en 45 jaar. Een ellende zonder weerga.

Na een jaar was er een half millioen voor de sociale dienst binnen gekomen: giften van familieleden en gedetineerden, opbrengst van wat er in het zaaltje vooraan verkocht werd: werk van gedetineerden, schilderijtjes, tekeningen, snijwerk, geldbeugels, speelgoed. Een half millioen betaald door de gedetineerden en hun familie.

Zo wordt het leven voor de gevangenen draaglijker. In een verslag van de directie van de gevangenis aan het ministerie wordt het besluit uit dit alles getrokken:

‘Deze levenshouding mocht o.i. wel speciaal onderstreept worden bij gedetineerden die toch allen, onder diverse vormen, een uitzonderlijke tol aan leed en nood en kommer — voor hun gezinnen nog het meest — hebben gedragen

[p. 158]

en nog dragen en wier schuldgevoel bij velen toch door de eerlijkheid hunner intentie of het idealisme dat hen gedreven heeft, wordt getemperd’.

Een gevangenis heeft ook een Administratieve Commissie. Deze brengt advies uit over ieder voorstel tot vrijlating. De meeste der leden van de ‘Commission Administrative des Prisons de Bruxelles’ kennen geen gebenedijd woord Nederlands, en de meerderheid van wat hier zit is Vlaming. Deze heren verstaan dus niet wat er in het gevangenisdossier zit dat zij, bij ieder bezoek — of liever verhoor — meebrengen. Zij kunnen dus geen kennis nemen van de ‘Comptabilité morale’ die er in ligt. Zij zetten de logica voort van de officieren die in Vlaamse krijgsraden zetelen en die de mensen niet verstaan die zij veroordelen.

De taak die zij, ‘à titre honorifique’, op zich hebben genomen, schijnt hen te vervelen. Telkens als mijn ‘administrateur’ tegenover mij zit in het kamertje vol muffige ongezelligheid, stelt hij dezelfde vragen. De antwoorden schrijft hij op in een klein notaboekje. Hij weet nu reeds driemaal hoe oud ik ben, hoe ik heet, wat mijn beroep was en nog een paar andere zaken die driemaal in zijn boekje staan opgeschreven. Na volbrachte plicht, zucht hij eens, tracht te glimlachen en zegt: ‘Et voilà’. Soms zegt hij ‘Bon courage’, met moedeloze stem. De man is oud, afgestompt door de gewoonte. Hij ziet er braaf en sceptisch uit en te vermoeid om goed te kunnen zijn.