Face au mur

Stichtelijke lectuur

Wij mogen nu ook kranten lezen. Echo van het leven daarbuiten. Het is verwonderlijk hoe weinig belangstelling wij hebben voor wat er in de wereld gebeurt. De rubriek ‘Krijgsraden’ is bijna tot het onbestaande geslonken. En nochtans is de kelder in de Wetstraat en het Paleis steeds in volle actie. Maar de mensen zijn het beu er zich in te verlustigen.

Soms lezen wij van die dingen die ons aantonen dat de vrijwillige verblindheid voortgaat. Grappig is het af en toe: Te Gent heeft er een weerstander bij nacht de garage van een ‘verdachte’ in brand gestoken. ‘Aan onderzoeksrechter van Eeckhoute heeft beklaagde zijn misdaad met

[p. 153]

fierheid bekend’. Op de vraag: ‘Is het gebleken dat beklaagde de garage van v.D. heeft in brand gestoken?’ antwoordt de jury: ‘Neen’.

En ik lees nog: ‘De burgers van het Limburgse stadje Maaseik, vierden in 1941 het vijfhonderd jarig herdenkingsfeest van hun beroemde streekgenoot Jan van Eyck, de onsterfelijke Vlaamse schilder. Na de bevrijding, in de Herfst van 1944, kwam een team van de geheime politie naar het stadje om de collaborateur van Eyck, die in de bezettingstijd met de Duitsers feest gevierd had, aan te houden. In zijn dossier werd onder “bijzonderheden” ingevuld: “fugitif”’.

Een oprisping van gekwetste moraal van ‘La Dernière Heure’: ‘Pour des raisons de moralité et de considération a l'égard des condamnés de droit commun, les inciviques sont séparés de ces derniers’.

Ook het Gulden Boek van de bevrijding wordt aangevuld: ‘De heer Robert Minet werd in Januari 1944 door verzetslieden zonder vorm van proces neergeschoten. Door het Hof van beroep te Luik werd thans bewezen dat deze executie slechts geschiedde ten gevolge van lasterpraatjes en valse geruchten. Zijn onschuld is duidelijk. Hij werd in eer hersteld’.

Proficiat, Robert.

En wat de waarde is van een woord lezen wij in de ‘Libre Belgique’. ‘Des résistants trop zélés: Jeudi a été prononcé le jugement du Conseil de guerre en cause de Marcel André et Georges Liénart, qui faisaient partie de la Résistance, effectuèrent de nombreux vols sous prétexte de perquisitions et abbatirent une personne le jour de la libération. Le Conseil de guerre a condamné André à 3 ans. Liénart bénéficie de la loi d'amnistie’.

Zo iets heet: trop zélés.

In een ander geval heet zulks: ‘Un résistant qui exagère’. ‘La 1re Chambre française de la Cour Militaire de Bruxelles a rendu son arrêt dans l'affaire R.. B... de Herbeumont, ce résistant qui a profité de son autorité de chef des partisans, pour faire abattre deux ennemis personnels,

[p. 154]

un mois après la libération.

La Cour fait application au prévenu de circonstances atténuantes résultant de son jeune âge et des services rendus a la résistance, et le condamne à huit ans de réclusion’.

Hoe jong was dat kereltje dat ‘autorité’ had als hoofd van de partisanen? En wie van allen die hier zitten, gaat niet volledig akkoord met Spaak, die met verontwaardiging in het parlement over de behandeling van Mgr Mindszenty spreekt:

‘Niets laat in het gemoed der vrije lieden een bitterder gevoel dan een onvolledige of vervalste gerechtigheid en niets vermindert dermate een regering dan de verdenking dat zij een politieke vijand heeft willen treffen door een proces dat niet in volle onpartijdigheid werd gevoerd... Dergelijke tragediën zijn helaas onvermijdelijk daar waar de wetten der democratie en van de menselijke persoon niet geëerbiedigd worden’.

En ook knikt men peinzend met het hoofd als men de woorden leest van Mr Botson, gewezen stafhouder der Balie van Brussel, sprekend over hetzelfde thema als minister Spaak:

‘In politieke processen is de uitspraak vooraf gekend en zijn de rechtzittingen slechts ogenverblinding... De dag waarop de politiek de Justitiepaleizen binnentreedt, blijft er niets anders over dan deze te sluiten’.

Maar... ‘Res judicata pro veritate habetur’.

Daar wordt een plaatje gedraaid: een ter dood veroordeelde wenst een andere ter dood veroordeelde een gelukkige verjaardag. Hij doet het onder het motto: ‘car toute chair est comme l'herbe’.

En een minneliedje komt van buiten:

Wie zal dat betalen,
Wie heeft dat besteld?

Ja, wie heeft dat besteld?

Liefde alleen heeft ons gedreven.

Ieder mens heeft het recht dat te beminnen waarvoor hij

[p. 155]

geleden heeft. Liefde kent geen nederlaag; zij is geduldig en wacht. En onze liefde was groot en geduldig genoeg om de vruchten van het offer niet voor onszelf op te eisen: wij vertrouwen in het geslacht dat uit ons is ontstaan; wij zijn het zaad geweest.

Ik denk op deze dag aan onze levenden en doden. Ik zie voor mij, nu de grauwe dag sterft in de cel, het gelaat van vele dierbare doden, neergeschoten vanuit een hinderlaag, gefusilleerd. Ik zie de trekken van vele nederigen die de folteringen hebben overleefd en tot aan hun dood in hun lichaam de naweeën dragen.

Ik denk aan de honderden die hier met mij zitten in de zeshonderd hokken van deze gevangenis. Aan de levenslangen in het grauwe boevenpak, aan de mannen in het sombere pak van de ter dood gewijden. Soms vraag ik mij af waar zij de kracht halen om het te dragen, om opgeruimd te zijn, om geen afstand te doen van het leven. Naast hun ellende is de mijne gering, en mijn zorgen zijn klein naast de hunne.

Weldra zal dit huis van smarten niets anders meer bevatten dan hen die voor de dood of levenslange hechtenis naar hier werden gebracht. Honderden en nog honderden. Al de anderen worden hier uitgehaald. Ook mijn beurt komt. Ik weet niet wat de vierde gevangenis zal zijn waar ik word heengebracht, ik weet niet of het de laatste zal zijn. Maar ik weet dat, wat hier over zal blijven, levend begraven zit in de eenzaamheid van het strenge celregime, behandeld als boeven, overgeleverd aan willekeur.

Bij de pijnlijke uren die ik hier heb doorgebracht, zal het pijnlijke uur komen waarop ik deze gevangenis verlaat, waarop ik mijn kameraden verlaat zonder afscheid te kunnen nemen; de velen die ik ken en waarvan ik de zielesterkte en de zorgen weet en de vele anderen ‘face au mur’ heb gestaan. Houdt u sterk, kameraden, de kracht blijve in u die u zo lang heeft recht gehouden. In heel dit land is er geen gemeenschap die haar lot zo manmoedig zou gedragen hebben als gij.

Na vier jaar, nu de illusies van het begin verzwonden zijn,

[p. 156]

nu wij in de ziel van hen die ons hier opsloten tot op de grond hebben kunnen zien, en weten dat er noch rechtvaardigheid noch goedheid in is, noch in hen die geloven noch in hen die zich beroepen op de rechten van de mens, nu wij zien hoe zij die zich daarbuiten onze vrienden noemen in angstige voorzichtigheid ons het beste toewensen en daarmee menen hun plicht te hebben gedaan, nu weten wij dat wij alleen op ons zelf hebben te rekenen.

Zij hebben meegespeeld in het spel dat Europa in een waanzin van bloed en tranen heeft gebracht. Tot een stem weerklinkt die zegt, zoals Thackeray aan het slot van ‘Vanity Fair’:

‘Come, children, let us shut up the box and the puppets, for your play is played out’.