Face au mur

Courcelles

Ik heb herhaaldelijk Victor Matthijs gezien die waarnemend leider was van Rex. Ik zag hem in de kelder van de Wetstraat of als hij terugkwam van de zittingen van de Krijgsraad, die maanden hebben geduurd. Het was een ietwat vreemde verschijning met zijn bleek gelaat, uitstekende jukbeenderen en diepliggende ogen. Hij wist welk lot hem te wachten stond.

De laatste maal dat ik hem zag werd hij in het voorbijgaan gegroet door een van zijn getrouwen die, evenals hij, zijn laatste levensdagen aftelde. ‘Bonjour, chef’, zei de man en bracht de groet der Rexisten. Victor Matthijs kreeg een glimlach als van dankbaarheid over zijn bleek gelaat. Herinnering.

Hij is vertrokken op een namiddag met twaalf van zijn gezellen, naar Charleroi. Iedereen wist wat het betekende, want Charleroi was aangeduid als plaats van executie. Het was de verjaardag geweest van de tragedie van Courcelles

[p. 141]

waar door de Rexisten zeven en twintig mensen werden neergeschoten als represaille voor wat er in die streek van hun kameraden was omgebracht. Een manifestatie van de weerstand was aangekondigd. De vrijlatingen, die zeer spaarzaam werden doorgevoerd, werden stopgezet. En nog alvorens ze op straat kwamen werden de betogers zeven en twintig lijken aangeboden.

Er ligt in heel deze tragedie een gruwzaamheid die, op afstand van tijd, met onzetting slaat. Zowel in de zeven en twintig slachtoffers van Courcelles die op afgrijselijk spectaculaire wijze werden omgebracht, als in de mathematische berekening van het aantal zoenoffers. Victor Matthijs had de zedelijke verantwoordelijkheid op zich genomen; hij heeft deze verantwoordelijkheid voor de Krijgsraad opgeëist. Maar zes en twintig van zijn metgezellen zijn met hem de dood ingegaan.

Hij heeft voor de Krijgsraad van Charleroi een verklaring van zijn beslissing en de genesis daarvan gegeven. Daar klinkt een menselijke toon in een oprechtheid die, in aanwezigheid van de dood, ontroert. Want deze tragedie van Courcelles, die besloten werd met het neerschieten van Victor Matthijs en zijn gezellen, is niets anders dan het laatste bedrijf van drie jaar moord en geweld. Het is onrechtvaardig de daad los te maken van het verband waarin zij behoort; het is een gruwzaamheid als weerwraak voor vele gruwzaamheden.

Op één dag zegt hij in zijn verklaring werden zeven vrouwen van Legioensoldaten vermoord. Het eenvoudig lidmaatschap van Rex was aanleiding tot moord. Op één maand tijd werden in de streek van Charleroi niet min dan honderd en zeven mensen afgemaakt. ‘Un seul “exécuteur”, un nommé R... actuellement détenu pour avoir assassiné des fermiers après la libération pour les piller, aurait abbatu 33 victimes (il est gracié)’.

‘Il y a eu le 18 août 27 victimes. Le défilé de leurs proches fut bouleversant. Cela vous permettra d'imaginer ce qu'ont pu être des centaines de victimes et un défilé de deux ans et demi. Le deuil et le malheur n'ont pas de couleur politi-

[p. 142]

que. Les larmes ont pour tous la même amertume. C'étaient aussi des veuves et de veufs, des orphelins et des mères. C'étaient aussi des innocents’.

Zwijgend is Victor Matthijs gevallen. De laatste woorden die hij voor de Krijgsraad van Charleroi uitsprak, waren een beroep op de rechtvaardigheid die geschiedenis heet. Maar ‘l'histoire est une putain qui couche avec le vainqueur’.