Face au mur

Zo was het eens

Zovele morgenden, als het volgens schatting naar zeven uur gaat, en de eerste grijze klaarte in de cel dringt, denk ik aan jaren geleden: toen ging mijn dochtertje in de eerste morgenklaarte naar de tram, haar boekentas bengelend naast haar. Ik zag haar na tot zij in de morgennevel was opgenomen. En dat uur was zo vreedzaam, de steenweg lag verlaten en heel de wereld rustte in de herfst.

En zo brengt alles u terug naar uw vroeger leven. Er wordt gesproken over iets en ik denk aan het boek dat ik daarover bezat. Ik zie ze voor mij op de rekken staan, mijn boeken; het feit alleen dat ze daar stonden was goed gezelschap. Zij zijn verstrooid nu; ik weet dat de een of andere deugdzame die gestolen heeft omdat het ongestraft geschieden mocht, Hölderlin eens heeft bekeken en weggeworpen. En één voor één komen ze voor mij staan, al deze dierbare dingen waarmee ik de beste jaren van mijn leven heb gesleten en ik weet dat, als ik terug buiten kom, mijn avonden eenzaam zullen zijn zonder hen. In welke handen zijn zij geraakt? En al de herinneringen aan doden

[p. 47]

en aan kameraden die sneuvelden toen ik zelf soldaat was, en aan de jaren van mijn eigen jeugd. Het geeft mij dezelfde indruk die ik kreeg als ik doodssanctjes in de straatgoot zag slingeren.

Dat is wel de grootste bitterheid, zwaarder dan de gevangenisstraf. Want in deze laatste ligt ten minste logica, niet van recht of onrecht maar van overwinning en nederlaag. Wie de sterkste is, plooit het recht naar zijn eigen maat. Maar wie het recht in handen geeft van het gepeupel, heeft afstand gedaan van het machtsprincipe dat zelfs een willekeurige rechtsverdraaiing moet beheersen.

Als ik hoor wie er allemaal vastzit, onder de tienduizenden die met karrevrachten naar gevangenissen en kampen werden gevoerd, dan stel ik de vraag of zoveel liefde en offers niet vergeefs zijn geweest.

Toch heeft men geen spijt om het offer dat men heeft gebracht. Beloning devalueert het offer, lijden en miskenning bevatten er de kern van. Die grote, innerlijke kracht is in ons, en als ik na vier jaar, dat alles overdenk en tracht de gemoedstoestand van die eerste tijd der repressie opnieuw te beleven dan zie ik dat in dat gevoel geen verzwakking is gekomen. Misschien is de verachting dieper in de ziel gezonken.