Taal en poësie van die tweede Afrikaanse taalbeweging

Afrikaans in die Kerk.

Soos orals elders, was ook in kerkelike kringe die meninge ten aansien van Afrikaans van altijd af verdeel. Dis oorbekend dat die stigter van die eerste Afrikaanse taalbeweging 'n predikant was, terwijl Die Sewe Duiwels van ‘Ou oom Jan’ hom dadelik laat ken als 'n ambgenoot van ds. S.J. du Toit, van wie hij een van die trouwste medewerkers was.

Bij die aanvang van die nuwe beweging het hierdie verskil van opvatting in nog veel sterker mate als vroeër tot uiting gekom. Hoewel die kerk offisiëel heftig teen die beweging gekant was en daar ook geen geheim van gemaak het nie, was daar aan die ander kant 'n goeie klompie predikante, wat dadelik 'n leidende aandeel daarin geneem het. Onder die oprigters van die Kaaplandse A.T.V. was b.v. vier predikante, terwijl na die eerste kongres in 1907 nie minder dan sewe predikante in die hoofbestuur sitting geneem het. 'n Mens hoef maar alleen die name van dr. D.F. Malan, prof. N.J. Brümmer en prof. dr. J.D. du Toit (Totius) te noem, om te laat sien dat die nuwe beweging van die begin af die steun gehad het van vooraanstaande kerkmanne.

Preller se optree in 1905 het dadelik in kerkelike organe teenstand ontmoet. Die Transvaalsche Kerkbode b.v. was van oordeel dat ‘de Booze met zijn bokspooten weer een mooi spelletje met ons aan den gang heeft’,¹⁾ terwijl De Vereeniging pertinent verklaar het: ‘De Kerk zal nooit het Afrikaansch kunnen aannemen’.²⁾

Dis veral belangwekkend om die beskouwinge van prof. J.I. Marais oor Afrikaans na te gaan, soos die van tijd tot

1) Zuid-Afrik. Post, 31 Aug. 1905.

2) Zuid-Afrik. Post, 21 Sept. 1905.

[p. 61]

tijd in die Gereformeerde Maandblad verskijn het, omdat daaruit duidelik die gestadige evolusie in die konservatief-kerkelike opvatting blijk.

In Aug. 1905, verklaar prof. Marais onder die opskrif Spraakverwarring’: ‘Oefen u in het Hollandsch ten einde onze Zuid-Afrikaansche spreektaal te verheffen en te veredelen’, 'n uitspraak waarmee die A.T.V. dit volkome eens was. Maar iets verder heet dit: ‘Laten de leiders des volks op taalgebied daarvoor zorgen, dat we zuiver Hollandsch spreken, gelijk onze vaderen dit deden, en niet vervallen in een taal, die in beschaafde kringen¹⁾ niet geduld mag worden;’ terwijl naar aanleiding van Preller se brosjure die vraag gestel word: ‘Is dat nu de doodsklok over de uitvaart der Hollandsche taal in Z. Afrika, of zijn 't huwelijksklokken over den echt tusschen de Afrikaansche maagd en haar “Vereenvoudigden” Nederlandschen echtvriend? Is dat de “Patriot-taal” geijkt - eene taal, die door beschaafde Afrikaners¹⁾ tot hiertoe niet werd erkend? Of hebben we nu hier een nieuwen vorm der taal, een veredeld Afrikaansch, dat zelfs in de beste kringen mag worden toegelaten, zonder de geur van de “kombuis”, of de wanklanken der straat, of de keurige spraakwendingen der keukenmeid? Voorwaar, wij staan andermaal voor Babels toren en de spraakverwarring is voor goed begonnen!’

Bij 'n eenigssins aandagtige lesing van Preller se brosjure son dit prof. M. dadelik geblijk het, dat die doel wat Preller op die oog had, presies geformuleer was in sij laaste vraag. Dus nie die taal van die straat, van die outa en aja nie, maar van die beskaafde Afrikaner.²⁾

Maar dat 'n beskaafde Afrikaans vir prof. M. destijds eenvoudig nie denkbaar was nie, en sij vraag dus bloot als 'n retoriese frase bedoel was, moet 'n mens wel opmaak uit die volgende welwillende opmerking aan Preller se adres: ‘De kombuistaal die in Pretoria verheerlijkt wordt, is niet de taal van den ontwikkeiden Afrikaner’.³⁾

Uit die voorgaande aanhalinge blijk dat prof. M. geen onderskeid gemaak het nie tussen die taal, sowel van die Patriot-manne, als

1) Kursivering van mij.

1) Kursivering van mij.

2) Vgl. bowe bls. 20.

3) Geref. Maandbl., Sept. 1905. Kursivering van mij.

[p. 62]

van Preller en sij medestanders, als van die hele Afrikaanse volk,- en die taal van die... kombuisjong! M.a.w. Afrikaans-sprekende mense kon nie ‘beschaafd’ wees nie. Prof. M. kon aan hierdie laaste opmerking nog net toegevoeg het: ‘De taal, die de ontwikkelde Afrikaner bij voorkeur spreekt, is Engels.’ Dan was hij iets nader aan die waarheid, want als dit nie Afrikaans was nie, ‘Nederlands’ was dit seker nie.

In Okt. 1905 skrijf prof. M. weer: ‘Wil men voor 't Engelsch een schoone toekomst bereiden, men spreke niet slechts het plat Afrikaansch, maar verheffe dat dialect tot schrijftaal, tot medium van letterkundige omgang tusschen beschaafde mannen.’

Hoe dikwels is hierdie blote bewering sonder 'n enkele poging tot motivering daarvan, nie met 'n deftige gebaar herhaal geword nie! Die paar jaar geskiedenis sedert 1905 het egter reeds die bewijs gelewer, dat die skone toekoms vir Engels sterk verminder, nou dat ons nasionale selfrespek ons geleer het, dat ons eie taal net so goed en nog beter is. 'n Ondersoek sal aan die lig breng, dat naarmate Afrikaans meer beoefen word, die gebruik van Engels afneem; en dat die Afrikaners wat vandag nog met mekaar Engels praat, of daarin korrespondeer, reeds tot die uitsonderinge behoor.

Sonder behoorlik kennis te neem van wat Preller eigenlik wil, word sij strewe iets verder kortweg gekenskets als taalverbastering. In Amerika ijwer die Hollanders vir taalsuiwering. ‘Hier wil men taalverbastering. Dààr is men trotsch op de letterkunde der vaderen. tracht men zijn eigen letterkunde in dienzelfden vorm te gieten.¹⁾ Hier wil men een dialect - en dat niet in zijn schoonsten vorm.¹⁾ (was dit opsettelike miskenning van Preller se strewe?) verheffen tot de algemeen erkende taal, zoodat het Nederlandsch ons al vreemder worden zal en waarschijnlijk een vroegtijdigen dood te gemoet zal gaan.’

In Des. 1905 klaag prof. M.: ‘Helaas! de oorsprong, de voortgang en de ontwikkeling van 't zoogenoemd Afrikaansch zijn niet heel verkwikkend.’ Dit naar aanleiding van dr. Hesseling se bekende teorie, wat prof. M. so skijn op te vat alsof Afrikaans nou niks meer met Hollands gemeen het nie, maar met huid en haar uit Maleis-Portugees voortgespruit is!

1) Kursivering van mij.

1) Kursivering van mij.

[p. 63]

Die Sewe Duiwels vind prof. M. ‘een kostelijk leesboek! Maar waarom niet in het Hollandsch?’¹⁾ Wonderlik, so 'n vraag van 'n Afrikaner aan 'n Nederlander! Maar sou prof. M. dan gladnie besef het nie, dat die Boeremense van ‘ou oom Jan’ dàn doodgebore sou gewees het. Want of ‘onze vaderen’ van honderd jaar gelede of meer nou ook al Hoog-Hollands gepraat het of nie, dïe skrijwer van die Sewe Duiwels het natuur en waarheid gesoek en gevind bij die mense van sij eie tijd. En dis presies wat Nederlandse skrijwers van die Reinaert af tot vandag toe ook gedaan het, tot selfs die ‘gevierde’ Hildebrand toe. Die ‘copiëerlust des dagelijkschen levens’, waaroor Potgieter ontevrede was, is die nie juis dààr die raakste nie, waar Hildebrand ook die ‘taal des dagelijkschen levens’ in die mond van sij persone gelê het? En is dit nie die rede waarom hulle vandag nog lewe nie?

Prof. M. betreur dit, dat bij 'n ‘reciteer examen’ in Kaapstad ‘Die steweltjies van Sannie’ meer in die smaak geval het bij die jongmense, dan ‘een der heerlijkste zangen uit Ten Kate of een der liefelijkste gedichten uit Beets’. Die Grappige Stories en Gijsbert van Graan ‘pakken, terwijl de producten van onze meest beminde en gevierde Nederlandsche schrijvers geen indruk schijnen te maken’. Die skrijwer erken egter dat Afrikaans wel op sij plek is in volksgedigte, want daar bestaat 'n precedent: ‘Burns blijft Burns, en is op zijn plaats’ maar hij mag Tennyson en Scott nie verdring nie. Seker ook nie in Skotland nie! En verder ‘Het Afrikaansch - maar wat is Afrikaansch? - mag evenmin onze schrijftaal worden als “broad Scotch” de schrijftaal worden zal van Schotland.’ Of die vergelijking ook kan opgaan?

Prof. Marais se verwarring het nog toegeneem, want later word die vraag nog 'n paar maal herhaal: ‘Wat is nu eenmaal Afrikaansch? Wat dekt die ongelukkig-gekozen term?’²⁾ Totdat iemand so vrindelik was om prof. M. Totius se Bij die Monument te stuur. Daarmee val dan ook die eerste kentering waar te neem. ‘Ik moet eerlijk verklaren, dat ik meer vond dan ik verwachtte, en ik begon te droomen van 'n tijd, waarin een echt Zuidafrikaansche Burns zich zal laten hooren in de taal en spreek-

1) Geref. Maandblad, Sept. 1907.

2) Geref. Maandbl., Des. 1907.

[p. 64]

wijze van het volk.’ In die Kamp word geciteer, waarbij prof. M. opmerk: ‘Wie kan dit met drooge oogen lezen?’ En naar aanleiding van Die howenier was weggegaan: Is dit niet naar het leven geteekend? Totius geve ons meer!’¹⁾

In 1914 het prof. M. al 'n gunstiger opienie oor die herkoms van Afrikaans. Naar aanleiding van Van Rijn se ‘boekske’²⁾ betuig hij sij ingenomenheid daarmee, dat die skrijwer ‘op voortreffelijke wijze aantoont, tegenover anderen die aan 't Afrikaansch een lagen oorsprong (?) toekennen, en het naar de keuken en de slaven-kwartieren verbannen, dat de spreektaal een zuiver Nederlandsch is, natuurlijk eenigszins gewijzigd naar de omstandigheden des lands.’³⁾ En dan volg daar 'n strafrede teen ‘al de anglicismen die 't jongere geslacht de taal invoert... 't Is om razend te worden wanneer jonge Afrikaners ‘achter dinner’ iets ondernemen, ‘achter iemand kijken,’ hun vrienden gaan afzien, en soms ‘een mess van 'n ding maken,’ ens. ens.

Prof. M. was hier egter aan die verkeerde adres, waar hij die skooljeug daar 'n verwijt van maak dat dit, in van Rijn se woorde ‘z'n Afrikaans met Engels vermengt, en overal met minachting over het Kitchen-Dutch gepraat wordt.’ Want ten opsigte van hierdie laaste sonde was die professor self 'n hoofskuldige. En wat die tereg gewraakte taalvermenging betref, dit behoef hier geen betoog meer nie dat dit juis die vanself-sprekende gevolg was van daardie selfde minagting vir Afrikaans, wat jare lang deur ongesonde onderwijstoestande in die hand gewerk werd.

‘Het is juist de tot hiertoe gevolgde averechtse methode van onderwijs, die de Afrikaanse kinderen van 't Nederlands vervreemdt en de Engelse kant opdrijft. Nederlands kunnen ze niet spreken, Afrikaans achten ze niet beschaafd genoeg, ergo - dan maar zoveel mogelik Engels! Dat is prettig te spreken en wordt bij de grote massa aangemerkt als 'n teken van geleerdheid. Vandaar bij tal van Afrikaners òf het Engels òf de boven aangeduide brabbeltaal òf, op z'n best, een parodie van 't Nederlands, doorspekt met keurige anglicismen.’⁴⁾

1) Geref. Maandbl., Febr. 1909.

2) C.J. van Rijn: Het zeer nauwe verband tussen het Afrikaans en het Nederlands.

3) Geref. Maandbl., Jan. 1914. Kursivering van mij.

4) Vgl. mij brosjure: De toekomstige volkstaal van Z.A., bijvoegsel van Holl. Zuid-Afrika, 15 Junie 1917.

[p. 65]

In Maart 1914 kom prof. M., naar aanleiding van 'n boek oor Gezelle¹⁾, tot die gevolgtrekking ‘dat de taal die in Vlaanderen gesproken en geschreven wordt, op vele punten afwijkt van de taal, die men bezigt in Holland. De schrijftaal wortelt in de volkstaal, de taal die leeft op de lippen des volks’²⁾

So was die professor dan ten slotte, waarskijnlik sonder dit self nog te bevroed, aangeland bij... Preller; want sterker argument ten gunste van Afrikaans als skrijftaal dan die laaste is, gelet op die verhoudinge, nie denkbaar nie. En in Maart 1917 staan prof. M. heeltemaal op Afrikaanse standpunt, waar hij ‘met innige vreugde en warme belangstelling’ die derde druk van Kamp en le Roux³⁾ aankondig en o.m. skrijf: ‘Hoewel de samenstellers het waarschijnlijk niet zullen verstaan, belijd ik hier volmondig, dat ik de bladzijden gewijd aan Afrikaanse dichters met groot genoegen ontving en las. Dat noem ik ‘letterkunde’.⁴⁾ Ten bewijse word aangehaal Die Ossewa van Celliers.

Dat hierdie volmondige belijdenis egter nog nie 'n hartgrondige bekering beteken het nie, blijk uit wat prof. M. in April 1918 skrijf, naar aanleiding van 'n geesdriftige artiekel oor Afrikaans uit die pen van ds. G.A. Maeder in dieselfde nommer van die Geref. Maandblad.

Ds. Maeder maak onderskeid tussen suiwer Nederlands (d.i. ‘het algemeen beschaafd’ van Nederland), Kaaps-Hollands (d.i. die offisiële Hollandse kansel-, pers- en skooltaal, gewoonlik ‘Hoog-Hollands’ genoem) en Afrikaans, die algemene volkstaal. Hoewel Kaaps-Hollands gewoonlik 'n ander benaming was vir Afrikaans, verdien hierdie onderskeiding seker aanbeveling, omdat die in Suid-Afrika gebruikelike vorm van Nederlands lang nie meer aanspraak kan maak op die naam van ‘zuiver Nederlands’ nie. Grammatikaal mag dit nog wel als sodanig geld, maar in wese is dit grotendeels reeds Afrikaans, en daarom 'n tussenvorm tussen Afrikaans en Nederlands.

Die slotsom van ds. Maeder se betoog kom hierop neer: ‘'t Is

1) H.S.S. Kuyper: In het land van Guido Geselle.

2) Kursivering van mij.

3) Uit de Ned. lyriek der laatste 3 eeuwen.

4) Kursivering van mij.

[p. 66]

niet het Nederlands of het goed Kaaps-Hollands, dat gaat winnen; maar “die Afrikaanse taal” in politiek en handel, in koerant en op kantoor, in les en lektuur, op school, kollege en universiteit, ja in de Kerk net zo zeker als in de Staat, in het huisgezin zowel als op de straat. Ik weet dat dit gevoelen zeer aandruist tegen het delikaat en kies gevoel van oudere broeders, die in Holland gestudeerd hebben, en het Nederlands met zijn 1000-jarige lektuur in de grond huns harten beminnen, zoals mijn zeer geachte vriend, vader A. Steytler; “but we must face the music, there is no help for it...” Ja, hoe pijnlik ook voor de welmenenden die blijven staan om zich zelven en hun geliefd zuiver Hollands te rechtvaardigen, gaan de arme tollenaren, die op hun Afrikaanse borst slaan, de toekomst meer gerechtvaardigd dan zij te gemoet.’

Dit was blijkbaar te veel vir prof M. om in sij eie blad onweersproke te laat. Die gevolg is dat sij vroeër afgelegde belijdenis feitelik herroep word. Nog in 'n vorige nommer¹⁾ verklaar prof. M. in 'n aankondiging van Dichters uit Zuid-Afrika: ‘Celliers is een meester in de kunst,²⁾ en Langenhoven staat niet ver achter met Totius en de anderen.’ Maar hier heet dit: ‘Het Afrikaansch moet op hooger peil²⁾ komen te staan, eer het als kultuurtaal bij ons algemeen burgerrecht zal verkrijgen.’ Hoe moet 'n mens dit met mekaar rijm? ‘Dat er een begin gemaakt is met een echt Afrikaansche letterkunde stem ik gereedelijk toe. 't Is echter een klein begin. Buiten de verzen van Totius, Celliers, Malherbe en enkele anderen, is er niet veel dat men onder letterkunde zou kunnen rekenen. Een Zuid-Afrikaansche Burns moet nog geboren worden.’

Watter letterkunde het ooit groot begin en waarom is die van ons nog so klein? Is ons Burns nie misskien lank al dood nie, omdat sij talent deur minagting en vooroordeel in die kiem versmoor werd? Prof. M. het dit veral op Jong-Suidafrika gemunt: ‘De taal die men soms van de lippen onzer jongemenschen hoort is alles behalve stichtelijk of welluidend... Bij Jong Zuid-Afrika moet 't taalgevoel worden gewekt en aangekweekt. Het platte, stuitende, onsierlijke, vulgaire moet uit de taal geweerd worden.’ Die professor is hier alweer aan die verkeerde adres. Hoe kan

1) Geref. Maandbl., Maart 1918.

2) Kursivering van mij.

2) Kursivering van mij.

[p. 67]

die taal als sodanig aansprakelik gestel word vir die ondeugde van die sprekers daarvan? Omdat 'n mens in Engels, Duits, Frans of Hollands net so wel onstigtelike dinge hoor, moet die tale daarom ‘op hoger peil’ gebreng word of die mense? En hoe sal Jong-Suidafrika beter leer praat als hulle nie inderdaad geleer word hoe om dit te doen, als hulle eie taal nie die voorwerp word van ernstige studie op die skool, als smaak en gevoel vir hulle eie letterkunde, als nasionale selfrespek nie bij hulle aangekweek word nie?

‘Zijn wij wel rijp voor taalverandering’, vraag prof. M. Moet dit sover gaan ‘dat alle grammaticale vormen moeten verdwijnen? Is het in het belang van onze jeugd, dat zij met afkeer wordt vervuld tegen alle grammatica, en alzoo taalgevoel verliest?’

'n Baje belangrijker vraag sou wees: Is dit in die belang van ons jeug dat hulle met liefde vervul word vir die taal van hulle moeders en hulle volk, en so gered word van nasionale ondergang?

Volgens prof. M. het Afrikaans dus geen grammatika nie!¹⁾ En daarom moet ons onderwijsers maar op die ou sukkelspoor voortploeter om Afrikaans-sprekende kinders die ‘grammaticale vormen’ van 'n ander volk se taal in te prent, en aanhou om hulle willens en wetens te besondig aan een van die allerelementairste beginsels van opvoedkunde!

Ten spijte van dit alles egter, om prof. M. se woorde in verband met die Noorweegse volkstaal te besig: ‘Het laatste woord in alle zaken van dezen aard wordt dan ook niet door regeeringen, maar door het volk als zoodanig gesproken’.²⁾ So gaat ook in Suid-Afrika die nasionale evolusie stadig maar seker sij gang, wat ten slotte selfs uit prof. M. se eie blad blijk. Want blijkens 'n aankondiging in die Junie nommer, 1918, is die Geref. Maandblad in die hande van 'n nuwe redaksie oorgegaan, waaronder die name van verskillende oortuigde voorstanders van Afrikaans voorkom, en sal voortaan ook aan Afrikaans toegang tot die blad verleen word.

Dat prof. M. sig van hierdie evolusie bewus is, blijk uit sij

1) Vgl. in hierdie verband dr. T.H. le Roux: Heeft het Afrikaans een spraakkunst? (Het Westen Drukkerij).

2) Geref. Maandbl., Febr. 1914.

[p. 68]

laaste woord als verantwoordelike redakteur: ‘De kleur van 't blad, de richting van 't blad, het doel van 't blad blijven wat ze zijn: mogelijk zal de vorm later eene verandering ondergaan. Ook hier zal de regel gelden: In den vorm van dezen tijd’¹⁾

Ondertussen was Afrikaans reeds deur die Vrijstaatse en Transvaalse Sinodes als offisiële taal van die kerk, naas Hollands, erken. Die Geref. Kerk was hierin voorgegaan. Nog voor die reeds vermelde Stellenbosse kongresbesluite was op 'n algemene vergadering van die Geref. Kerk op Potchefstroom in beginsel tot die oorsetting in Afrikaans van die Belijdenisskrifte en die Bijbel besluit, terwijl verskillende predikante ook in Afrikaans begin preek het.

Tekenend vir die toenemende Afrikaans-gesinde stroming in kerkelike kringe, veral sedert 1914, is die feit dat die volgende beskrijwingspunt - ‘De Synode spreke hare afkeuring uit over het gebruiken van Afrikaansch als officieële taal van onze Kerk en het vertalen van den Bijbel in het Afrikaansch’ - in 1915 ingedien deur die Kerkeraad van Kaapstad, nie op die Sinode ter sprake gekom het nie. Die opposiesie onder die jongere lede het so sterk geblijk, dat die moderatuur 'n bespreking van die saak waarskijnlik nie raadsaam geag het nie.

Die volgende is die teks van die besluit op 25 Mei 1916 deur die Vrijstaatse Sinode aangeneem met vier teenstemme:

‘De Synode erkent het Afrikaans als officiële taalvorm op de kansel en elders, naast Nederlands. De Synode besluit tot het vertalen van de Bijbel in het Afrikaans en nodigt daartoe uit de samenwerking van de Gefedereerde Kerken en andere Hollandse Kerken in Zuid-Afrika. Zij draagt dit werk op aan 'n speciale kommissie, die in onderhandeling zal treden met de Synodale Kommissies van gemelde kerken, ten einde de kundigste en bekwaamste mannen daartoe te erlangen.’²⁾

Ongeveer terselfdertijd was die saak ook onder bespreking in die Transvaalse Sinode van die Verenigde Kerk. Hoewel die teenstand daar sterker was, werd na 'n lange diskussie met 52

1) Geref. Maandbl., Junie 1918.

2) De Huisgenoot, Junie 1916.

[p. 69]

teen 31 stemme besluit: ‘dat de tijd gekomen is om Afrikaans als officiële taal van onze Kerk te erkennen, en de zaak worde verwezen naar de Raad der Gefedereerde Kerken’.¹⁾

Een skrijwer wat in De Kerkbode mededeling doen van hierdie besluit, sê o.m.: ‘De discussie lijdt niet aan doodschheid! De voorstanders van de zoetklinkende Afrikaansche taal zijn niet weinigen. Eigenaardig bijna, is het om predikanten te hooren spreken in het Afrikaansch, die anders goed Hollandsch gebruiken. Maar, zooals een hunner zoo pas heeft aangemerkt, degenen die het best Hollandsch kennen, spreken ook het sierlijkste Afrikaansch. Eigenaardig is het ook dat vele ouderlingen, die toch in de verste verte niet kunnen beweren dat zij Hoog-Hollandsch kennen, ten zeerste gekant zijn tegen het gebruik van Afrikaansch! Onlangs bij een bruilofts gelegenheid sprak een broeder ouderling van “den hand van het bruid”, en dacht waarschijnlijk dat hij “Hoog-Hollandsch” sprak. De leeraar zeide toen: Deze broeder heeft nu in Hoog-Hollandsch gesproken - nu zal ik maar een paar woorden in Afrikaansch zeggen!’²⁾

Bowegenoemde besluite is ten slotte, so nie definitief bekragtig nie, ten minste ondersteun geword deur die ‘Raad der Kerken’ in Maart 1917. Daar was verskillende voorstelle oor Afrikaans ingekom en hoewel ‘men de keel schoonmaakte, tot tegenspraak toen dit beschrijvingspunt aan de orde kwam’ - soos die verslaggewer dit uitdruk - is die voorstelle ten slotte verenig en in die volgende vorm deur die vergadering met één teenstem aangeneem:

‘Deze vergadering is van overtuiging, dat Nederlandsch nooit de spreektaal van ons volk worden zal, maar dat gelijk Afrikaansch sedert jaren het middel tot gemeenschap onderling onder ons volk geweest is, het dat blijven en al meer worden zal; en dat gelijk het gebruik daarvan in de hoogste raadszalen van ons land meer regel dan uitzondering geworden is, dat ook uiteindelijk het geval zal zijn op de kansels van onze Kerk; en dàt alles, omdat er levenskracht in het Afrikaansch is, welke aan alle verachting en verontachtzaming met wonderlijk success het hoofd heeft weten te bieden, en ook omdat in het Afrikaansch alleen bij velen de volksziel

1) De Volkstem, 30 Mei 1916.

2) De Kerkbode, 15 Junie 1916.

[p. 70]

zich uit. Deze vergadering acht echter onder de tegenwoordige hachelijke toestanden, de tijd niet rijp thans bij de andere Synoden der Gefedereerde Kerken erop aan te dringen Afrikaansch ook als hare officieele taal te erkennen.’¹⁾

Hoewel hierdie Raad geen wetgewende mag besit nie, maar alleen adviserend optree, ‘heeft men daarin meer dan in eenig ander lichaam de uitspraak van het vereenigd gevoelen van onze Kerk in Zuid-Afrika,’ omdat daarin sitting het die lede van die Moderature van die vier Gefedereerde Kerke en die vernaamste lede van die Sinodes. Dis dus te verwag dat in die naaste toekoms die Sinodes van Kaapland en Natal die voorbeeld van die noordelike provinsies sal volg, waar ook reeds die Sinode van die Hervormde Kerk in Transvaal sig daarbij aangesluit het.

Ingevolge die Sinodale besluit van die Vrijstaatse kerk, is daar reeds 'n aanvang gemaak met die Bijbelvertaling. Die kollege van vertalers is saamgestel uit prof. dr. J.D. du Toit en prof. dr. F. Postma (Transvaal), dr. T.B. Muller²⁾ en ds. N.J. van der Merwe (Vrijstaat), dr. B.B. Keet en ds. G.B.A. Gerdener (Kaapland), met dr. D.F. Malherbe, dr. T.H. le Roux en prof. J.J. Smith als taaladviseurs, en verder 'n aantal reviseurs. Nadat 'n 100 tal proewe van vertaling uit die Oue en Nuwe Testament ter beoordeling aan bevoegde persone voorgelê was, is die vertaal-kollege tot ooreenstemming gekom betreffende sij verdere werksaamhede en hoop om die vertaling in 'n jaar of drie klaar te krij. Die Britse en Buitenlandse Bijbelgenootskap het die uitgawe van die Afrikaanse Bijbel op sig geneem.

Dat hierdie Bijbelvertaling nog lang nie algemeen bijval vind nie, spreek vanself. Dit kan ook nouweliks verwag word en daar sal ongetwijfeld nog baje penne oor hierdie saak in beweging kom. Bij voorbaat word al reeds stemming daarteen gemaak. So skrijf 'n emeritus-predikant in Ons Land (8 Okt. 1918): ‘En wat zal ik toch zeggen van onze dierbare Bijbel met zijn Statenvertaling? Verruild voor een Bijbel in het Afrikaans overgezet?... Ik lees dat de vertalers besloten hebben om de Bijbel te

1) De Kerkbode, 29 Maart 1917.

2) Hierdie veelbelowende jong Afrikaner is op 26 Okt. 1918, tijdens die griepepidemie oorlede.

[p. 71]

vertalen door een overzetting van onze Statenbijbel met raadpleging evenwel van het oorspronkelike! Dus zullen wij niet alleen hebben een Schriftverklaring, maar ook een Schriftverbetering! Ik heb een afkeer van de “hogere kritiek,” want ik heb er genoeg van gehad in de strijd tegen het Liberalisme en het Modernisme en ik vrees voor de vertaling! De Heer verhoede toch de verdere voortgang van de Afrikaanse taalbeweging...’

Dis merkwaardig dat dieselfde Statenvertaling op sij beurt indertijd ook teenstand ondervind het. ‘De invoering van iets nieuws op kerkelijk gebied heeft in ons goede land altijd groote moeilijkheden ondervonden... Zelfs de invoering van den Staten-Bijbel was aan bezwaren onderhevig! De predikanten kregen bevel deze vertaling “zoetelijk” in te voeren’¹⁾.

Hoe weinig grond daar bestaan vir die teoretiese besware teen 'n Afrikaanse Bijbel, selfs bij sulke oortuigde Afrikaans-voorstanders als Langenhoven, blijk uit die gretigheid waarmee van ds. W.J. Conradie se Bijbelgeskiedenis vir ons volk gebruik gemaak word. Op aansporing van Die Brandwag-redaksie geskrijwe en in 1912 uitgegee deur ‘De Rustica Pers,’ Wijnberg, sal daar binnekort 'n derde druk van nodig wees.

In 'n ‘Woord Vooraf’ sê die skrijwer o.m.: ‘Vijfentwintig jaar gelede het ik al die noodsakelikheid ingesien van 'n Bijbelgeskiedenis in die taal van ons volk, - 'n boek wat ons jongmense gemakkelik sal kan lees, al het hulle maar min skool gegaan. Hoe meer ondervinding ik in die loop van tijd opgedaan het, des te sterker het ik naar so'n boek verlang.’ En dat die skrijwer veral aan die kinders van sij volk 'n groot diens bewijs het, blijk uit menige getuienis. So skrijf ds. Meiring: ‘Ik heb enige dagen lang nu bij huisgodsdienst daaruit tot mijn kinderen gelezen, en heb bevonden dat het boek uitnemend geschikt is om de aandacht der heel kleintjes te wekken en te houden. Meer dan eens, als ik het boek dicht deed, gebeurde het dat de kleintjes bij mij aandrongen om nog te lezen...’ En tog laat ds. M. daarop volg: ‘Doch omtrent het gebruik van het Afrikaans als schrijftaal, heb ik nog geen licht. Tegen de beweging kan ik mij niet verklaren, maar daarvoor ook niet...’²⁾

1) Dr. H.H. Barger: Ons Kerkboek (1907), bls. 21. Kursivering van mij.

2) Die Brandwag, Aug. 1912. Oorgeneem uit De Kerkbode.

[p. 72]

Als proewe van ds. Conradie se bewerking kan 'n fragment uit Gen. 27 dien:

‘Isak was al ver oor die honderd jaar, en kon van ouderdom nie meer sien. Hij roep toe eendag sijn oudste seun, en sê: Esau, mijn kind, kijk ik word oud; ik weet die dag van mijn dood nie; neem nou jou gereedskap, jou pijlkoker en jou boog en gaan vir mij 'n stuk wild skiet. Maak dan 'n smakelike stukkie vir mij klaar, dat ik kan eet, en vir jou 'n hartelike seën gee, voor dat ik sterf.
Rebekka het die gesprek afgeluister, en so gou als Esau weg was, alles aan Jacob vertel. Sij sê toe aan Jakob: Kijk hier mijn kind, luister nou mooi en doen wat moeder jou sê. Gaan naar die vee en breng twee van die beste jong bokkies, dan sal ik smakelike spijse vir jou vader maak, so's hij graag eet. Dan moet jij dit vir jou vader gaan gee, sodat jij die seën kan krij.
Maar moeder, sê Jakob, Esau is een harige man en ik is glad. Als vader aan mij voel, dan is dit klaar met mij, want dit sal lijk of ik die spot met hem drijwe, en so kan ik 'n vloek op mij haal in plaas van 'n seën.
Maar Rebekka sê: Mijn liewe kind, die vloek kan maar op mij kom. Luister maar en doen wat ik wil hê. Jakob maak toe so. Toen die kos klaar was, het sij 'n mooi pak klere van Esau uitgehaal, en vir Jakob aangetrek, en die bokvelletjies het sij netjies om sijn hals en oor sij hande getrek. Toe stap Jakob in met die lekker kos en roep: Mijn vader!...’¹⁾

1) t.a.p., bls. 45. Hierdie citaat is uit die eerste druk.