Taal en poësie van die tweede Afrikaanse taalbeweging

Teenstand.

In die jare volgende op die stigting van die Afrikaanse Taalvereniging was die taalkwessie in Kaapland voortdurend aan die orde in die Engelse en Hollandse pers. Want die A.T.V. manne het geen gras oor die saak laat groei nie, maar van Kaapstad uit 'n georganiseerde veldtog op touw geset deur die Westelike Provinsie. Verder was in Ons Land 'n aparte A.T.V. kolom tot hulle beskikking gestel, deur middel waarvan hulle voortdurend die aandag van die lesende publiek op die beweging gevestig kon hou.

[p. 37]

Veral gedurende 1907 werd in Ons Land 'n heftige pennestrijd gevoer, wat nie juis altijd verkwikkelike lektuur verskaf het nie, omdat dit dikwels, bij gebrek aan deugdelike argumente, ontaard het in persoonlike aanvalle, wat met die saak self niks te doen had nie. Hoe, die A.T.V. manne ook al op grond van hulle statute herhaaldelik betoog het, dat dit geenssins hulle bedoeling was om Hollands in die wiele te rij nie, in die oog van die leek was hulle nou eenmaal ‘de moordenaars van onze dierbare Hollandse taal’, en daarom moes hulle bij iedere voorkomende geleentheid oor die kole gehaal word.

Sulke leke-argumente was ten slotte heeltemaal onskuldig en baje keer vermakelik. Maar van meer betekenis was die teenstand van manne soos dr. Viljoen, prof. Marais, e.a., omdat hulle met veel meer gesag kon optree.

Dr. W.J Viljoen was geen vijand van Afrikaans nie. ‘Dat wij het Afrikaans een goed hart toedragen, is recht en billik; dat wij 't zoeken te zuiveren van alle vreemde smetten in de vorm van barbarismen en anglicismen, die 't aankleven en ontsieren, is prijsenswaardig, is plicht. Maar in geen geval mag onze ijver daarvoor een bron zijn van verzwakking onzer nationale eenheid of verbreking van de band van stameenheid met het nederlandse volk... Het Afrikaans tegen verwildering te bewaren, is een taak, die onze besten krachten eist en de aandacht verdient van allen, die 't wel menen met de intellektuele vooruitgang van ons volk’¹⁾

Iemand wat so redeneer kan geen vijand wees nie. En juis daarom verwonder dit des te meer, dat hij tog geen voorstander was nie, maar in onmiddellik verband met hierdie pleit vòòr Afrikaans, gewag maak van ‘onvoorwaardelik de voorkeur geven aan het Engels.’ Weliswaar beweer dr. Viljoen die laaste alleen ten aansien van Afrikaans als skrijftaal, maar dit maak hoegenaamd geen verschil nie. Want skrijftaal op sigself bestaat eenvoudig nie,²⁾ het ook geen grond of rede van bestaan nie, tensij dit 'n so getrouw moontlike aanduiding is van die gesproke woord; en daarom geld al sij besware dààrteen in die eerste plaas die gesproke taal. En aangesien praat en skrijf in die grond

1) ‘Wat is nu eigenlik onze Taal?’ - De Unie, Des. 1906, bls. 177.

2) Vgl. prof. de Vooys: Spreken en Schrijven, in Noord- en Zuid-Nederland, bls. 8 vlg.

[p. 38]

van die saak dieselfde proses van gedagte-uiting versinnelik, - alleen met hierdie verskil dat die eerste laat hoor wat die laaste bij benadering laat sien, - is dit opmerkelik dat dr Viljoen wel die eerste wou suiwer en teen verwildering bewaar, maar sonder terselfdertijd ook sorg te bestee aan die laaste.¹⁾

Dis egter nie duidelik nie op watter grond die mondelinge beoefening van 'n taal kan aangeprijs word, terwijl die skriftelike beoefening daarvan afgekeur word. Nog minder duidelik is dit, hoe die sorg vir ons eie taal ooit sou kan lei tot ‘verzwakking onzer nationale eenheid of verbreking van de band van stameenheid met het Nederlandse volk’, gesien dat juis die algemene Afrikaanse volkstaal bij uitstek die uitdrukking is van ons nasionale eenheid, en als sodanig ook die enigste waarborg vir ons voortbestaan als deel van die Dietse stam.

Aan die ander kant het dr. Viljoen niks te doen wil hê met die A.T.V. nie, ‘omdat ik het nut en de noodzakelikheid van uw beweging, nu die zich blijkbaar gaat bemoeien met de schrijftaal en van het Hollands begint te spreken als “een vreemde taal, sover dit ons nasie betref,” niet inzie. Ik heb mijn taal veel te lief dan dat ik mij met een dergelijke, gevaarlike, demokratiese uiting verenigen of een beweging steunen kan, die berekend is, de band van geestes- en taaleenheid met de bakermat onzer vaderen te verstoren.’²⁾

En verder: ‘Het is ons duidelik, dat, als wij toegeven aan dit streven van de A.T.V., wij daardoor in taalbeschaving achteruit zullen gaan. 't Is een beweging naar achteren; een dalen tot het peil van het minder ontwikkeld deel van het volk, dat wij, juist door middel van verbeterd onderwijs in het Hollands, tot meerdere beschaving ook in de taal moeten trachten te brengen.’³⁾

Dat dr. Viljoen vroeër gladnie die minste twijfel gekoester het nie aangaande die vraag ‘wat is nu eigenlik onze taal?’, blijk op oortuigende wijse uit wat hij in 1896 skrijf⁴⁾: ‘Mit der Gründung der Genootskap van Regte Afrikaners 14. August 1875 beginnt eine neue Periode in der Geschichte der afrikanischen

1) Vgl. benede bls. 73.

2) De Unie, Sept. 1907, bls. 104.

3) De Unie, Aug. 1907, bls. 42.

4) Beiträge zur Geschichte der Cap-Holländischen Sprache, Strassburg, 1896, bls. 36.

[p. 39]

Sprache. Sie, die bisher nur im Volksmunde gelebt hatte, sollte nunmehr als Schriftsprache höheren Zielen dienen. Vermochte sie den mündlichen Gedankenaustausch zu vermittèln, warum konnte sie nicht ebenso geeignet sein oder geeignet gemacht werden, sich zur Schriftsprache erheben zu lassen?¹⁾ Litterarische Ausbildung ist ja allein im Stande, eine Sprache die fortwährend unter fremden Einflusse steht, und in ihrem eigenen Hause nicht Alleinherrscherin ist, vor Verfall zu bewahren. Die feste Ueberzeugung davon, dass die afrikanische Sprache für das afrikanische Volk gut genug ist,¹⁾ hat die Vorkämpfer der neuen Richtung zu energischem Handeln angespornt. Wenn wir das bedenken, so können wir in der Erhebung des Afrikanischen zur Schriftsprache unmöglich die Aeusserung eines thörichten Lokalpatriotismus erblicken, sondern vielmehr die gesunde Aeusserung eines sich kräftig regenden Nationalgefühls. Das Ziel der Genootskap, das darin besteht, eine eigene geschriebene zu der eigenen gesprochenen Sprache zu fiigen, müssen wir in jeder Hinsicht billigen.¹⁾ Aber die Schriftsprache sollte sich möglichst der Umgangssprache anschliessen, kurz, man wollte das Reis beugen, bevor es zum Baum geworden, und darum ward zum Losungswort: Ons skrijf soos ons praat!

Bald nach Gründung dieser Vereinigung begegnen uns die ersten Spuren litterarischer Thätigkeit in Südafrika. Damals beginnt die Sprache in den Dienst der Poesie zu treten, damals schrieb man die erste Prosa in ihr, damals endlich gab man zuerst den im Volk herrschenden Stimmungen Ausdruck in “language forcible and true.”¹⁾ Damit war für alle Zeiten der Grundstein einer echtnationalen Litteratur gelegt...’

Waarom die skrijwer dit 10 jaar later nodig geag het om hierdie wetenskappelik juiste standpunt te versaak en presies die teenoorgestelde in te neem, is 'n raadsel. Iedere geleerde het natuurlik die volste reg om naar gelang van nuwere gegewens 'n vroeër uitgesproke mening te hersien; maar in hierdie geval hoef daar vir geen enkel oomblik die minste twijfel te bestaan nie, wie van die twee nader aan die waarheid was: die promovendus van 1896 of die professor van 1906.

1) Kursivering van mij.

1) Kursivering van mij.

1) Kursivering van mij.

1) Kursivering van mij.