Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 2

[p. 249]

II. Hoofdtstuk.
Van 't Gedrag door de Inquisiteurs in Portugal omtrent den geenen gehouden die het ongeluk hebben in hunne handen te vallen.

⁺ Bezwaarlyk is 't de Dingtalen by de Inquisitiën in Portugal gebruikelyk naaukeurig te onderzoeken, noch ook de wreedheden aan te wyzen die zy tegen den geenen oeffenen die het ongeluk hebben in haare gevankenissen opgesloten te zyn. Niets moeielyker is 'er waarlyk dan alle de omstandigheden uit te drukken. Het onschendbaar geheim 't welk men zich onderwind waar te neemen, en 't welk het eenigste middel is om de Heilige Bediening staande te houden, belet dat die geen zelfs die 'er van vervolgt worden, niet genoegzaam alle de byzonderheden begrypen konnen. Echter zullen we niet nalaaten alhier in alle oprechtigheit zoo veel mogelyk zyn zal, te berichten, alles wat 'er onze duistere ervaarenheit van begreepen heeft, en 't geen men 'er redelykerwyze van vermoeden kan.

Men moet daar en boven acht geeven dat deeze die de verschrikkelyke beproevingen hebben uitgestaan, zonder twyffel 'er het best van onderricht zyn geworden. Men kan overzulks om te besluiten, niet van zich werpen, dat 't geen men met zoo veel zorgvuldigheit verbergt, ongetwyffelt quaadt is, en dat dit verschrikkelyk geheim de onverwinnelykste hinderpaal tegen de hulpmiddelen is die men zou konnen gebruiken, wegens zoo ongelegendheden waarmede deeze arme gevangenen overladen worden; die daar door in een byna volstrekt onvermogen zynde, om te weeten 't welk hun de vryheit verzorgen kan, in een zoo vreemde onsteltenis vallen, dat ze genoodzaakt zyn geduurig als de blinden al tastende te gaan, zonder byna nooit achter de waare oorzaaken van hun ongeval te konnen komen. Men moet mede aanmerken dat deeze gevangenhouding op een, twee of drie getuigen geschied die geenzins overeenkomen, en die alle onwaardig zyn, dat men op hunne getuigenissen geloof geeve, naardien het meerendeel gevangenen zyn, die geen ander middel vinden zich de zaak te ontrekken, dan hunne gewaande medeplichtigen te belasten, schoon hunne getuigenissen byna nooit overeenkomen.

⁺ Iemandt aangeklaagt zynde, en wanneer de beschuldiging tegen hem opgemaakt, aan de Heilige Bediening gelevert zy, geeft men aanstonds last hem gevangen te neemen, en men begint hem te handelen als of hy reeds van de beschuldigde misdaaden overtuigt was; men stoot aanstonds zyn vrouw en kinderen, indien hy die heeft, ten huizen uit; men sluit zyn huis, maakt een boelschrift van alle zyne goederen; en zyn gezin word tot den beedelzak gebragt, als of ze in 't minst geen deel aan zyne goederen hadden.

Van deeze verbeurt verklaarde goederen word byna niets of zeer weinig den geenen weder gegeeven die de Inquisitie ontkomen en vryverklaart zyn. De schuldeisschers verliezen hunne uitstaande schulden; en van alle deeze verbeurtmakingen, geniet de Koninglyke schatkamer niet dan een klein gedeelte, nademaal de Inquisiteurs zich het recht toeëigenen om 'er volstrektelyk het bestier over te hebben, en byna alles tot hun voordeel weeten te bestieren.

Indien het gebeurde dat man en vrouw⁺ teffens gevangen wierden, vervallen hunne kinderen, zoo zy die hebben, in een zoo beklaagelyke verlaating, zulks men dikmaals kinderen van drie of vier jaaren gezien heeft, die genoodzaakt waren aalmoezen te verzoeken, en schuilplaats onder de Kerkportalen, onder luifels en andere openbaare plaatsen te zoeken: en wat noch het allerbeklaaglykste is, dat jonge dochters anders verstandig genoeg en welopgevoed, gemeenlyk in 't verderf loopen, en zich tot hoerery gebruiken laaten, 't zy door de hoogdringende benoodigdheit waarin zy vervallen zyn, of wegens haaren staat van verachting waar voor zy zich door 't ongeluk haarer geboorte vinden blootgestelt. Wat zyn 'er niet al veele gehuwde vrouwen, te vooren zeer deugdzaam geweest, die sedert de gevankenis haarer mannen tot het zelfde verval zyn geraakt? Niet dan al te veel voorbeelden van de waarheit zyn 'er, die men in alle de Steden en vlekken van 't Koningryk zoude konnen bybrengen, wilde men die berichten: maar 't zal best zyn de naamen deezer bedrukte menschen te verzwygen, om geen smaadt aan hunnen rampspoedt te verwekken, en geen groot getal van vaders, moeders en gehuwden te onteeren.

De Inquisitie-Bediende door de Heilige⁺ Bediening belast zynde een beschuldigde gevangen te neemen, en gevonden hebbende,

+ Met welke hoedanigheden het gedrag van de Inquisitie verzelt gaat, aangeweezen.

+ Hoe men de gevangenen handelt, en hunne goederen in beslag neemt.

+ Waar door de kinderen deezer rampzaligen in de uiterste elende vervallen.

+ Laagen omtrent den beschuldigden in 't werk gestelt.

[p. 250]

beveelt hy hem te volgen en gebruikt alle voorzorge geduurende den weg die zy gezamentlyk hebben af te leggen, om den gevangene te noodzaaken eerlang zyne misdaadt te belyden, opdat hy weder ontslagen worde, en de barmhartigheit beproeve die de Inquisiteurs gewoon zyn tegen hun te oeffenen, die een oprechte bekeering door hunne vaardige en gewillige belydenis laaten blyken; maar, zoo hy zich daar en tegen niet beschuldigt, moet hy afwachten niet dan na een verblyf van eenige jaaren uit de gevankenis te geraaken, en vervolgens zyn leven in 't midden der vlammen te eindigen.

Wanneer zy in de Inquisitie gekomen zyn, vertoont zich de Geheimschryver, die de beschuldigde den Deurwaarder van den huize in handen levert, in 't Portugeesch Alcaïde genoemt, die verzelt van twee Lyfwachten, de beschuldigde in 't inwendige van de Inquisitie geleid; en hem op nieuws aanmaant eerlang te bekennen, zoo hy barmhartigheit wil verwerven, zyn leven behouden, en zyne vryheit erlangen. Dit gedrag van Bedienden der Heilige Bediening, is oorzaak dat veele onnozele menschen zich van misdaden beschuldigen, die zy nooit hebben begaan.

⁺ De gevangene in den Kerker gebragt, betast men hem en berooft hem van al het goudt en zilver 't welk hy by zich heeft, schoon 't zelf een gedenkpenning of beeltenis van Christus of van eenigen Heilig was. Men ontneemt hem mede de Boeken die hy by zich hebben mogt, zonder het Getyde-boek uit te zonderen, en zelf den Kerkelyken het Brevier-boek te laaten, zulks men hen van alle lichaamelyke en Geestelyke vertroosting berooft. Gebeurt het, dat een deezer ongelukkigen, met traanen in de oogen smeekt dat men hem gebede boeken en andere Geestelyke oeffeninge bezorge, door welke lezing hy eenige verzachting zyner smarte mogte vinden; vermits het onbehoorlyk is, t'eenemaal van de Sakramenten van Boete en de Eucharistie, als ook van de vertroosting om⁺ de Mis te hooren, berooft zynde, zy zich ook t'eenemaal berooft vinden, om hunne gewoone gebeden te doen; en schoon zy Christenen zyn, dat men hun als Turken en Ongelovigen handelt: men antwoordt hem dat men in dit huis geene Boeken noodig heeft, en dat die 'er in opgesloten zyn, enkelyk moeten bezig zyn hun Gewisse te onderzoeken, en hunne misslagen bekennen. Als zoo een beschuldigde dan antwoordt dat hy bekent een groot zondaar te zyn, en dat hy bidt dat men hem een Biechtvader^* zende, overzulks hy zyn geweeten door het Sakrament van Boete zuivere; speelt men den doove, en antwoordt niet, vermits men geen acht op der smeekelingen bedruktheden slaat: Men laat hen niet biechten, men onderwyst hen niet, men berooft hen van allerlei vertroostingen, en men laat hen dus zes, agt en tien jaaren lang zonder Sakramenten en de Mis deelachtig te worden, zitten; ja men handelt hun niet als Christenen, en als of hunne zielen door 't dierbaar bloedt van Jesus Christus niet waren vrygekocht. 't Is wel waar dat men den geenen te biechten toestaat die gevaarlyk krank zyn, wanneer den Arts verklaart dat hunne herstelling wanhoopelyk is: maar de Biechtvader maakt het in deeze Kerkers niet lang, nademaal die gemeenlyk zeer vuil, morzig en stinkend zyn, en vermits de Alcaïde, de wachten en gezellige gevangenen van den kranken hem aan de deur opwachten. Dus blyft dan de Biechtvader de helft van den noodigen tydt by den boeteling niet, die noodig zy om zyne belydenis af te neemen, en zomtyds eenige jaaren doorbrengt, zonder de Sakramenten deelachtig te worden. Het gebeurt by deeze gelegenheit wel, dat zwakke en weinig ervaaren menschen heilschendige belydenissen doen; duchtende, zoo zy zich beschuldigen valsche zaaken te hebben bekent om hun leven te redden, dat de Biechtvader dit den Inquisiteurs berichten mogt, en hun nadeelig zyn, indien zy van de ziekte weder herstelt wierden.

Hier uit is 't wel te oordeelen, dat het niet wel mogelyk is dat een arme gevangene een oprechte belydenis doet, ziende de Priester maar eens, en dat voor een ogenblik; want zeker is 't dat men hem niet toelaat weder te komen; dat hy geen vermogen heeft den boeteling van de bestraffingen, die men waant waarin hy vervallen is, vry te spreeken, dan in zaake des doodts; dat geen Kerkelyke den zieke vertroost noch behulpzaam zy, dat hy wel sterve; en dat men hem zelfs het Kruisbeeldt niet vertoone tot zyner vertroosting, en hem aanmoedige over de bedruktheit zyner zonden in dit verschrikkelyk ogenblik.

Zoo veel hardigheden die deeze rampzaligen⁺ bezuuren moeten, beletten nochtans niet dat het meerendeel blyk van hun Geloof geeft, door dagelyks tegen de muren van hunne gevankenissen, met houtskool of geweekte aarde, Kruissen te schilderen; en wanneer zy Zieltogende zyn, staan hunne mede

+ Hoe men de gevangenen van alles berooft,

+ en zelfs oorzaak tot het belet van Geestelyke oeffeningen geeft.

* 't Is byna ongelooflyk dat men den Zondaar een Biechtvader weigeren kan, die het verzoekt, en zelfs aan iemandt die noch niet overtuigt, noch veroordeelt, noch een Ketter is; en schoon hy 't was, is dit gedrag ten hoogsten verwonderenswaardig.

+ Hoedanig de Gevangenen zich onderling in de ontbeering van Geestelyken dienst behulpzaam zyn.

[p. 251]

gevangenen, by gebrek van Priesters, hun ten besten zy konnen by; zy doen voor hun vierige gebeden, met veelvuldige tranen verzelt, en laaten niet af hen aan te moedigen over de bedruktheit hunner zonden te handelen, en tot den laatsten snik den H: naame Jesus en Maria voor te brengen. Waarom is het den ouden Christenen niet gedoogt en aan alle de waare Gelovigen, by zodanige droevige gelegenheden in deeze verschrikkelyke kerkers te komen? Ongetwyffelt zouden zy door deeze ongelukkige slacht-offers van de Inquisitie met deugdt en Godtvruchtigheit gesticht worden, en ongetwyffelt overtuigt, dat het meerendeel der geenen die in Portugal voor Jooden aangezien worden, zeer vierige Christenen zyn, die, nadat ze als goede Katholyken geleeft hebben, hunne dagen in waare kindschap der Kerke eindigen, die geenzins overreed zyn, en zich met zodanige misdaaden belast vinden, waarvoor men hun in de Handelingen^* des Geloofs als overtuigt te zyn, houd, als ook om hunne gevankenis te ontkomen, om van de pynbank bevryt te zyn, en om een wreede en schandelyke doodt t'ontgaan, waarmede men hen geduurig drygt.

⁺ Van aangelegenheit is 't alhier aan te merken, dat deeze kranken die dus onmenschelyk gehandelt worden, by de Inquisiteurs voor Jooden of voor Christenen doorgaan. Indien het echter Jooden waren, vereischte dan de Christelyke liefde niet om alles in 't werk te stellen, zulks men hunne zielen uit de dwaling redde? maar wordenze in tegendeel voor Christenen aangezien, zynze dan te meer door de Wetten van 't Christendom immers verplicht hen niet te verlaaten, gelyk zy in 't overgaan van het tydelyke tot het eeuwige doen, laatende hun aan de bescheidenheit van drie of vier mede gevangenen over, van 't Jodendom beschuldigt, die alsdan eer op de verleiding zouden toeleggen, en hen van hun geloof aftroonen?

Wat zoude het alsdan deugdzaam en loffelyk zyn een Inquisiteur vol van een Apostolischen yver te zien, zyne bediening van Leeraar te oeffenen, in deeze stinkende en donkere verblyfplaatsen te komen, om de rampzaligen te vermaanen en tot huns levens einde op een stichtelyke wyze hulp en troost te bieden! Indien deeze Heeren zich dus gedroegen, zouden ze veele van deeze bedruktelingen met volkomene gelatenheit de doodt zien ontfangen, en in den stervenden geen verdachte tekenen van een levendig en zuiver geloof vinden, en door dit middel zouden ze van het vooroordeel waar in zy zyn, konnen ontheven worden; nademaal het onbetwistbaar is, dat men voornamentlyk in den stervenden bespeurt, zodanig als de gesteltheit des harte is, want de schynheiligheit komt 'er alsdan luttel te pas. Mogelyk zullen de Inquisiteurs zeggen, die als Rechters deezer stervenden zyn, dat het met hunne waardigheit niet overeenkomt diergelyke zaaken by de handt te neemen: maar 't zal genoeg zyn hun te antwoorden, dat de hoedanigheit van Rechter die van Priester in Kerkelyke persoonen niet moet buiten sluiten, die geen ander oogmerk hebben moeten dan de Zaligheit der zielen te bevorderen, en niet de verdelging des lichaams; en wanneer het zelf hun toegestaan word dat zy 'er niet behoefden te gaan, ten minsten waren ze dan verplicht in hunne plaats bequaame mannen te zenden, die wys, Godtvruchtig en liefdadig waren om te onderwyzen, troosten, en deeze verlaatene zielen krachtdadig te versterken.

* Dus word de Gerechtsoeffening (Auto da Fé) genoemt.

+ Aanmerkingen over deezen verkeerden handel, bygebragt.