Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 2

[p. 206]

IV. Hoofdtstuk.
Van de Invoering en Oprechting der Inquisitie in verscheiden Staten en Plaatsen van Italie.

⁺ In 't jaar vyftien hondert vier en veertig trachtte Don Pieter van Toledo Onderkoning van Napels, wegens Keizer Karel den V. te onderneemen, om 'er de Inquisitie in te voeren. Hier tegen stond het Volk op, en deezen opstandt duurde eenige dagen; veele Spanjaarden koste het hun leven, en waarschynlyk zouden ze hen alle uit dit Koningryk, zonder eenige herstelling hebben verdreeven, gelyk het Volk van voorneemen was, hadden ze zich in 't Kasteel van Napels, waar van zy meester waren, niet verdeedigt tegen 's Volks geweldadigheit, 't welk niets spaarde om het te veroveren. De wederspannelingen hadden zelfs besloten zich aan Vrankryk over te geeven. Zy zonden ten dien einde naar Rome en verzochten Du Mortier Afgezant van Francois den I. en een bequaam man, hun Opperhoofdt te zyn. Hy, die een vreedzaam man was, gelyk gemeenlyk lieden van den Tabbert zyn, antwoordde dat hy 'er over aan den Koning schryven zoude. Ondertusschen ontslipte deeze gelegenheit, en die van het Hertogdom Milaan te herwinnen, waar na zyn Meester zoo driftig verlangt had. Hier uit bleek van welk een belang het was een Krygsman tot Afgezant te verkiezen; want had Du Mortier deeze hoedanigheit bezeeten, zoude hy zich aan 't Hoofdt der wederspannelingen hebben geplaatst, gelyk sedert Termes Fransche Afgezant te Rome deed; die zyn karakter aflei om Parma en Mirandola te verdeedigen, hebbende zich tegen den Keizer verklaart, en die haar beschermde in weerwil der krachten van Spanje en den H. Stoel.

Sedert heeft de zorg voor een nieuwen Opstant, die lichtelyk had konnen gebeuren, en de ingetogene tegenkantingen van 't Roomsch Hof, de Spanjaarden verhindert nieuwe aanzoekingen om de Inquisitie in te voeren, te doen: maar zy hebben echter hun voorneemen noch niet t'eenemaal uit den zin gestelt, om 'er noch in gevolg van tydt toe te geraaken^*; noch het Roomsche Hof, 't welk niet min onoverwinnelyke hindernissen dan de Koningen van Spanje daar toe veroorzaakt, welke laatste niet begeeren toe te staan, dat dit van de algemeene Inquisitie van Rome afhangt, gelyk die van 't Hertogdom Milaan, schoon 'er de Koning van Spanje niet min meester dan te Napels en in zyne andere Staten is geweest.

Men heeft dikmaals het Voorbeeldt van de Inquisitie van Milaan bygebragt, om de Koning van Spanje te overreden, dat 'er geen zwaarigheit was, als die van Napels op den zelven voet stond; maar alzoo de Inquisitie in het Milanees ingevoert was voor dat hy 'er Meester van wierd, en dat hy genoodzaakt was geweest de zaaken te laaten, als hy die gevonden had, was 'er geen reden van te hoopen, dat dit Voorbeeldt hem overreden zou en daar toe brengen, om te bewilligen, dat de invoering te Napels op de zelfde wyze stant greep.

Maar nadat de invoering van de Inquisitie⁺ in de Stadt Milaan beslooten was, gebeurden 't dat de Kardinal Karel Boromeus Aartsbisschop deezer Stadt, die sedert gekanoniseert wierd, gekomen zynde om eenige plaatsen van zyn Aartsbisdom, die wegens het Geestelyke van hem afhingen, te bezoeken, en insgelyks onder de Protestante Zwitzers wat het tydelyke aangaat gehoorden; hy dan geloofde voor het welzyn deezer Kerken, dat 'er eenige Kerkwetten vereischt wierden, gelyk het gebruik der Bisschoppen in het doen hunner Kerkbezoekingen is. De Zwitzers geloofden reden te hebben hier over ergwaan op te vatten: maar alzoo zy zich vroedmaakten, dat deeze Kardinaal weinig acht op hunne vertoogen zoude slaan, zonden ze naar den Stadtvoogdt van Milaan om hem te verzoeken, zoo veel te weeg te willen brengen, dat de Aartsbisschop met het bezoeken der plaatsen van hun gebiedt niet verder voortging, en om hem te betuigen, dat ingevalle van weigering het mogelyk gebeuren zoude, dat 'er dingen voorvielen, die de Vrede ontrusten mogten, waarin hunne Meesters die te bewaaren zoo veel belang hadden.

De Afgezant te Milaan gekomen, nam zyn⁺ verblyf by een ryke Koopman die een zyner bekende was Naaulyks was de Kettermeester van Milaan dit te weeten gekomen, die zonder eenig ontzag van 't recht der Volkeren, 't welk hy daar door schond, noch van de verdrietige gevolgen, waar mede zodanig een geweldplegende handeling verzelt ging, 't geen niet missen konde hier uit te ontstaan,

+ Opstand over de Invoering van de Inquisitie te Napels ontstaan en van welk een gevolg dit was.

* 't Welk nu door den afstandt aan 't Duitsche Keizerryk van weezen verandert is.

+ De Inquisitie te Milaan ingevoert, wat aldaar door zeker toeval gebeurde, aangeweezen.

+ Hoe men een Zwitzers Afgezant in de Inquisitie zocht te trekken, en wat daar op is gevolgt.

[p. 207]

begaf zich met alle zyne Bedienden naar 't Huis, waarin de Ambassadeur zyn verblyf genomen had; en hebbende hem in zyne tegenwoordigheit laaten binden, geleidde men hem naar de Gevankenisse der Inquisitie. Hoedanig een afkeer dit in een ieder veroorzaakte een zodanige geweldpleging te moeten zien, dorst 'er echter niemandt zich tegen aankanten. Maar de Koopman verliet zynen Vriendt en Gast niet. Hy vervoegde zich by den Stadtvoogdt van Milaan, hem berichtende wat 'er ten opzichte van den Afgezant geschied was. De Stadtvoogdt zond eerlang om den Kettermeester, en noodzaakte hemaanstonds de Afgezant weder te ontslaan. Hy deed dien Gezant vervolgens alle mogelyke eer aan, en stond hem alles toe 't welk hy te verzoeken had. Naaulyks hadden de Zwitzers het gevangenneemen van hunnen Afgezant verstaan, of zy kreegen ook wederom de weet van zyne ontslaging. Deeze tyding quam den Kardinaal wel te pas; want de Zwitzers besloten hadden hem aan te houden, en eveneens te handelen gelyk men hunnen Afgezant handelen zoude.

Vervolgens schreef deeze Stadtvoogdt aan den Kardinaal, dat hy als Aartsbisschop van Milaan, ten dienst van zyne Katholyke Majesteit verwerven mogt, dat zyne Kerkbezoekingen mogten gestaakt worden. De Kardinaal die zynen yver tot het welzyn van den Staat te maatigen wist, deed 't geen de Stadtvoogdt hem verzocht. De Zwitzers wierden hier over voldaan, en de zaaken wierden bevredigt.

Dit voorbeeldt geeft te kennen hoe een ongeregelden yver zomtyds de grootste ongelegendheden veroorzaaken kan; dat het eens wyzen Vorsten plicht is, die de Vrede in zynen Staat handhaven wil, te waaken over alles 't welk 'er in voorvallen mogt. Hy moet ook met zoo veel te meer naaukeurigheit acht geeven, 't geen den Godtsdienst raakt, zulks die te krachtiger indrukselen op des Volks gemoedt geeve, op dat men 't zoo gemakkelyk niet misbruike.

⁺ De Inquisitie is mede in Sicilië en Sardinië in gebruik; maar heeft niet eer stantgegreepen, dan sedert deeze twee Eilanden onder de Spaansche Kroon vereenigt zyn geweest; doch zy is de Algemeene Kettermeester van dit Koningryk onderworpen, en hangt geenzins van de Inquisitie van Rome af.

⁺ De Inquisitie in Italië ingevoert, trachte het Roomsche Hof die in gansch Christenryk te doen aanneemen, en ondernam de zelve in Duitslandt in te voeren: maar de edelmoedige en vryen aart der Duitschers zich naar de ongemeene strengheit van deezen Rechtbank niet konnende schikken, hebben zy 'er zich onverzettelyk tegen aangekant, 't welk dit Hof noodzaakte hunne onderneeming te staaken; zich echter vleyende dat de tydt en 't ontzag, 't welk andere gelegendheden verschaffen zouden, noch eindelyk het voorneemen zoude doen gelukken. Maar de tydt heeft nochtans geleert, dat de Duitschers zich dit juk nooit hebben onderworpen. Men was 'er t'eenemaal van overtuigt, wanneer men de Inquisitie uit eenige Steden verdreeven zag, alwaar men alle mogelyke moeiten had aangewent, om die in te voeren, hoe zorgvuldig men echter was geweest den Volke met een zachtmoedigheit te handelen, schoon de Kettermeesters niet gewoon waren elders deezen weg in te slaan.

Dus in Duitslandt afgeweezen, ondernam⁺ men de Inquisitie in Vrankryk in te voeren. Voor een gedeelte gelukte zulks; want ze wierd in Languedok en in eenige nabuurige Provinciën ter gelegenheit van de Vaudoizen en Albigenzen aangenomen, die men geloofde niet anders dan door deeze middelen te konnen uitrooyen: maar men wierd mede gewaar dat de aart der Fransche vryheit en de afkeer van dwang en geweldpleging, dit juk niet beeter slagen zoude, als by de Duitschers was geschied. De Inquisitie wierd dan uit eenige Steden door des Volks opstandt verdreeven; en de Kettermeesters stonden al 't andere by gebrek van bezigheit, vrywillig af; of liever nademaal zy buiten aanzien waren geraakt; want zy waren het voorwerp van haat en openbaare afkeerigheit geworden, waar uit zy wel oordeelden, dat ze hun oogmerk nooit zouden te boven komen.

Te Carcassonne en Toulouse ziet men noch huizen der Inquisitiën. Zelfs zyn 'er in deeze Steden Dominikanen, die den naam van Kettermeesters voeren: maar 't is een bedieninglooze tytel. Zy meenen nochtans dat indien 'er nieuwe Ketters opstonden aan wien men de vryheit van gewisse niet toegestaan had, zy het recht zouden hebben tegen hun recht te oeffenen. Waarop men deeze meening grond blykt niet, nademaal de Bisschoppen in Vrankryk in een onbetwistelyke bezitting zyn, om de Ketters te veroordeelen, als ook de Overheden om ze te doemen en ter strafoeffening te brengen.

Hoe 't ook zy, in Vrankryk vind men niets van de Inquisitie meer overig, als dit waar van wy gemeld hebben; en zoo 't schynt zal ze daar nooit ingang vinden;

+ Hoe en wanneer de Inquisitie in Sicilie stand greep.

+ Hoe Duitslandt zich tegen deeze vierschaar heeft aangekant en altoos afgeweezen;

+ en insgelyks in Vrankryk geweert.

[p. 208]

want de Koningen en 't Volk vyanden van dwang en geweldoeffening zyn, en verzuimen daarenboven de andere middelen niet van de zuiverheit des Geloofs te handhaven. Deeze middelen, alhoewel zachter en behaagelyker voor den aart dier Landaart en den Geest der aloude Kerke, zyn 'er niet min krachtdadige uitwerkzelen van.