Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 2

XXXVIII. Hoofdtstuk.
Van de Plechtigheden wegens de Begraving der Dooden in gebruik.

De Mensch ziet de doodt niet altoos als⁺ een staat van vernedering voor zynen hoogmoedt aan, alhoewel niets meer voor hem vernederende is dan van een bepaalt lichaam door de ontbinding zyner deelen berooft te worden, om een voedzel der wormen te zyn, en als het stof der aarde te worden met voeten getreeden, na het werktuig van vermaak, driften en wellustigheden te hebben geweest; na te hebben gedient voor het beweeglyke in alle de bedenkelyke veranderingen⁺ en in alles 't geen het bezwaarlykste en 't vernuftigste kan begreepen worden. Alle deeze Denkbeelden doen nochtans de menschelyke hoogmoedt niet bezwyken; de mensch is al te fier om te besluiten, zonder eenig gerucht in een soort van niet over te gaan; ook is hy 't, die, om zoo te zeggen, de vergeetenheit poogt te wederstaan, en het minste 't geen hy zoekt, is, eenigen tydt na zyne doodt in de gedachtenisse zyner medeburgeren door den toestel zyner begraavinge te leeven. Dit zyn de zwakke vergoedingen van 't leven: maar nademaal de Wet die ons tot de doodt verwyst onvermydelyk is, moet men in de doodt de voorwerpen zoeken, die onze ydelheit vleyen naar evenmatigheit van de rol, die wy in de waereldt gespeelt hebben. Indien voor ons de Uitdrukzelen van een voornaam Dichter dienen konnen, vergaan met hun^(d) de naamen van Heerschers der Aarde, Scheidsmannen van den Vrede enz. die geduurende hun leven den Aardbodem deeden sidderen; zy poogden mede al hunne verhevenheit in de graven staande te hou-

+ Gedachten over de broosheit van 's menschen leven,

+ en de ydele pooging van de vergeetenheit zoo veel mogelyk is, te wederstaan.

(d)

Làse perdent ces noms de Maîtres de la terre
D' Arbitres de la paix, de Foudres de la guerre &c. Malherbe.

Dat is:

Des Aardryks Heerschers naam verganklyk is in achting;
Geen Scheidsman 't zy in kryg of vreê heeft meer verwachting.

[p. 93]

den, en hun Volk volgde dit zoo veel mogelyk was na: maar de een en anderen gedraegen zich dus niet, dan om een weinig de duuring te vervullen, die de natuur den mensch zoo duurzaam niet inwilligt als aan de onbezielde wezens, of die niet dan een groeiend leven hebben, en ongemeen bovenmaatiger duuren dan de uitmuntenste van alle de geschapene wezens leeven konnen.

^(a) Justice de la Nature!
Les arbres dont l'ombrage embellit ces cotaux,
Ne craingnent point des ans l'irreparable injure.
Leur vieillesse ne sert qu'à les rendre plus beaux.
Après avoir d'un siecle achevé la mesure,
Ils passent bien avant dans des siecles nouveaux.
Où voit-on quelque homme qui dure,
Autant que les sapins, les chênes, les ormaux?

't Welk men overgezet, deezen zin geeven kan:

O onrechtvaardigheit der wrevele Natuur!
Het schaduwryk geboomt' kan top en heuvels sieren,
En d'onherstelb're tydt trotseren, om te vieren
Hun hoogen ouderdom, door 't krachtig levens vuur
Van eeuw tot eeuw gevoed. Hoe, moet dan 't menschdom derven
't Genot van duuring in d'ontbeering van dien staat,
Daar denne-en eikeboom hun taks te boven gaat?
Ja, geen bestendigheit is voor noch na zyn sterven.

Zodanig zyn de klagten der geenen die in den mensch niets zien, 't welk niet geringer als het overige van de natuur zy, en die hem niet beschouwen, dan als een gedeelte der Stoffe geduurig de verscheidene veranderingen onderworpen, wier ondergang door de verscheiden schikkingen zyner deelen niet kan geweert worden: maar die niets daar boven bevatten. Waar is 't dat des menschen leven zeer kort zy: maar zou het wel beter zyn, indien het met den ouderdom der eiken-en denneboomen overeenquam, die de Geestdryvery der Dichteresse heeft gaande gemaakt? Een Christen redeneert beter. Hy wil dat de Doodt voor den mensch een staat van boete zy, een voldoening die Godt van hem geeischt heeft om de beleediging te vergoeden die hy door zyne zonde aan de Goddelyke Majesteit heeft begaan. Volgens de orde van dit denkbeeldt moet hy uit het Christendom de ydele onkosten van Gedenkstukken en Praalgraven verbannen, en indien men zich volgens deeze grondstelling wilde bestieren, zou de stervende geen ander wapenpraal zyner grootheit nalaaten, dan de gebeden en aalmoezen. Noch zou men de ydelheit in de beweegende oorzaaken vermengt, beschouwen, als de welspreekenheit der Bedienaaren van de Kerke door eindelooze lofdichten hem vereeuwigen zou. De weg van d'onsterflykheit is niet min zeker door de aalmoezen, en Godtsdienstige Stichtingen, en vooral door erfgiften die een milde stervende den Monniken, Priesteren en Klosteren maakt, als door de Krygskundige Onderneemingen, de Burgerlyke en Staatkundige Deugden en een deftig Vernuft.

Het gewoon gebruik is de dooden vierentwintig⁺ uuren na het afsterven te bewaaren. In eenige Landen^(b) bewaart men die vyf of zes dagen. Zie wat het Gewoonte-Boek deswegen zegt, de begraving der dooden raakende, aan wien gedoogt word de Kerkbegraving^(c) toe te staan. Deeze gebruikelykheden verschillen in zekere omstandigheden: maar in 't algemeen wanneer het tydt word het Lyk van den Overledenen naar de Kerk te brengen, moet men door 't gelui der klokken de Priesters en andere Geestelyken, die de begraving moeten bywoonen, bericht geeven, zulks zy zich in orde vergaderen en met hun Plechtgewaadt^(d) bekleedt,

(a) Gelyk Mevrouw Deshoulieres in haare Poëzy zich uitdrukt.

+ Met welke omstandigheden het gewoon gebruik ter begraving der Lyken gaat verzelt.

(b) Voornamentlyk in Hollandt, alwaar men zomtyds de dooden tot op den zevenden dag bewaart.

(c) De Kerkbegraving word den Jooden, Afvalligen, Ongelovigen, Ketters en Scheurmakers, in den Ban geslagenen en onder 't verbodt staanden gewygert; insgelyks die een Kerklyk persoon geslagen heeft zonder voor zyne doodt voldoening gegeeven te hebben; die zich zelfs moorder is; die in een lyfgevecht gedoodt zyn; die gegelastert of andere beruchte misdaaden hebben begaan: en eindelyk die de bevelen der Kerke, de Biecht en de Communie raakende, niet hebben voldaan.

(d) Een Koorkleedt en een vierkante bonnet.

[p. 94]

in de Kerspelkerk verschynen, of in eenige andere Kerken, alwaar zy hun gebedt doen.⁺ Vervolgens bekleedt zich de Kerspelpriester over het Koorkleedt met een zwarte Stool en een zwart Pluviaal. In 't uitgaan om het Lyk te geleiden, heeft de Bezweerder, het Wywater draagende, de voortogt, waar op de Kruisdraager volgt en vervolgens de andere Geestelykheit, de Dienstdoende Priester de laatste zynde. Gezamentlyk begeeven zy zich naar des Overledens huis, wiens Lyk^* naby de deur moet staan, of in eenig^(a) naaste vertrek, met de voeten naar de straat gekeert, en zulks, zeggen de Gewoonte-Boeken, wanneer zelfs den Overledenen een Priester was geweest. Men moet niet vergeeten dat de Doodkist van vier of wel van zes kandelaars met geele ontsteeken Waschkaerssen omringt zy. Wanneer de Geestelykheit in 't sterf huis gekomen is, plaatst zich de Kruisdrager aan 't hoofdt van den Overledenen, en indien 't geschieden kan, de Dienstdoende Priester tegen over de voeten, zulks hy het Kruis in 't gezicht heeft; deeze die het Wywater draagt voegt zich een weinig achter hem en aan zyne rechter handt, en de andere Koorbedienden plaatsen zich aan weerzyden: een ieder volgens orde en rang 't naast by den Priester. Dit alles word op deeze wyze, indien 't wezen kan, in acht genomen; want somtyds gebeurt het dat by gebrek van plaats, het Kruis aan de deur, ter zyde alwaar men het Lyk uitdraagt, vertoeven moet, en dat de Koorbedienden genoodzaakt zyn zich aan weerzyden te plaatsen om ruimte voor den Dienstdoenden Priester te geeven: ondertusschen ontsteekt men de Waschkaerssen en geele Waschtoortsen, en men deeltze den geenen uit die de zelve draagen moeten.

De gewoonte van brandende Waschkaerssen⁺ in Lykstatiën te draagen, is na den Vrede der Kerke in 't Christendom ingevoert, of liever de Christenen hernieuwden toen dit gebruik, 't welk by de Romeinen te vooren de gewoonte was; alzoo de Christenen zich in alle zaaken van de Afgodendienaren afzonderden, is 't waarschynlyk dat zy dit gebruik verworpen, terwyl zy onder 't Juk van 't Heidendom waren. Daarenboven was 't in deezen tydt van Vervolginge, den Christenen niet geoorloft hunne dooden met Statie te begraaven. De Leeraars der Kerke, om deeze gewoonte beter te billyken, willen dat de ontsteeken Toortsen en Waschkaerssen in Lykstatiën het werkende^(b) geloof door de liefde beteekenen, waarin men meent dat de Gelovigen gestorven zyn. Dit denkbeeldt zou eenigermaten konnen overeenkomen met den oorsprong die een meer-gedacht Protestants Schryver^(c) in dit gebruik vind, of liever een Kerk-Heilig^(d) voor hem. ‘De lampen in lykbegravingen ontsteeken, zegt deeze Heilig door den Schryver aangehaalt, beteekenen dat wy de overledenen gelykde edelmoedige Athleten^† verzellen.’ De Grieken verzelden gemeenlyk hunne Zeeghaftige Athleten met toortsen en waschkaerssen in de handt.

De Dienstdoende Priester voor 't Kruis⁺ zynde, keert zich naar 't Lyk, en de Bedienaar van 't Wywater reikt hem de Wyquast toe. Alsdan sprengt hy driewerf het Wywater over 't Lyk zonder iet te zeggen. Vervolgens de Wyquast overgegeeven hebbende

+ Hoedanig de Geestelykheit de Lykstatiën bywoont.

* Zie het Bovendeel van de Afbeelding Pag. 88.

(a) Het gebruik der Grieken en Romeinen was de Dooden in de Voorhuizen te plaatsen, met de voeten naar de deur gewend; en alzoo by deeze Volkeren eveneens als by de Jooden, de aanraaking van een Lyk den levenden besmette, vond men aan de deur het Wywatersvat, om zich in en uitgaande met het Lustraalwater te besprengen.

+ Hoe en wanneer de brandende Waschkaerssen by de Lykstatien zyn in gebruikt gebragt.

(b) Zie het Gewoonte Boek van Alet.

(c) In zyn Hist. des Cerem. & des Superstit. &c. 1717. gedrukt.

(d) St. Chrisostomus door den Schryver deezer Historie aangehaalt.

† [Athleten, of Athletes waren bestryders, welken naam van 't Grieksch woordt Α᾽θληταὶ afkomstig is, alzoo αθλεῖν, bestryden beteekent. De Latynen hebben hen door vyf byzondere naamen onderscheiden, als Luctatores, Worstelaars; Pugiles, Vuist-of Kamp-Vechters; Cursores, Wetlopers; Salatores, Springers; en Discoboli, Schyfwerpers. Deeze vyf soorten van Lichaamsoeffening leverden de Pentathli uit. Men deelde de gezetten prys den Overwinnaaren mede, en rechte hen somtyds standbeelden op. Deeze strydbaare Kampvechters wierden niet eer in 't Vechtperk gelaaten, dan voor dat hen een zeker Heraut het Strydperk had omgeleid, en uitgeroepen, of ook iemandt iet op hen te zeggen wist; deed zich dan iemandt met beschuldiging tegen hun op, wierden ze afgeweezen en niet in 't Vechtperk gelaaten. Vervolgens werd het lot getrokken wie den Voorrang in 't Strydperk hebben zoude; men had daar toe eenige lothoutjes als boonen gesneeden, waarvan twee telkens met eenerlei letteren geteekent waren; die nu evengelyke letteren trokken, moesten te samen stryden. Zy bestreeken zich het lichaam met Oly, 't welk hun sterkte in de leden toebragt, om daardoor elkander te krachtiger aan te tasten. Eer dat de Worstelstrydt aanging, wierd 'er met een trompet het teken gegeeven. Zy waren gansch naakt, behalven dat hunne schaamte bedekt was. Wanneer zy in den Strydt zeeghaftig waren geweest, bestond hunne beloning meer in eer dan iets anders: want men schonk hun een palmtak, of laurierkrans. Voor 't overige moesten ze zeer matig leeven, en het byslaapen myden, om dus te krachtiger in worsteloeffening te zyn. Die zich in zodanig een gereegelt leeven wist te gedraagen, zette zyne ledemaaten een genoeg verwonderende kracht by: gelyk van den Crotonischen Milo werd gezegt, die een levendige Os op zynen rug draagende, vervolgens met een vuistslag voor den kop sloeg, hy dat doodt ter aarde plofte. Lydius, Danet, Panvinius, Pitiscus &c.]

+ Plechtigheden over de wying van 't Lyk, en hoe.

[p. *6-*7]

N^o 50
Le CONVOI FUNÊBRE.

Le CORPS EXPOSÉ dans le CHOEUR.

On jette L'EAU BENITE sur le CORPS apres qu'on la DESCENDU dans la FOSSE.

[p. 95]

begint hy een Antienne^(a) met den staat overeenkomende zonder te verdubbelen, naardien aanstonds twee Zangers de Psalm De profundis opheffen, waar uit deeze Antienne getrokken is. De twee deelen van 't Koor eindigen die beurtsgewys, tegen over elkander geplaatst; geëindigt hebbende, zegt men deeze woorden:^(b) Heer geef een eeuwige rust den Overledenen, en dat uw licht eeuwiglyk over hem lichte. Daar na herhaalt men de Antienne met de woorden Si iniquitates, en al 't gevolg van den Priester zingt een andere^(c) die men echter niet verdubbelt. Twee Zangers beginnen eerlang het Miserere, 't welk de Geestelykheit met twee Kooren vervolgt, en alsdan gaat men naar de Kerk.

⁺ Die de Waschkaerssen draagen^(d) gaan vooruit, daarop volgen de Waereldlyke Broederschappen, indien 'er eenige zyn. De Geestelykheit volgt dan by paaren in een welvoegelyken afstandt, waar voor die geenen gaan die het Wywater en 't Kruis draagen. De hier nevens gevoegde Afbeelding^* vertoont een Lykstatie met een weinig onderscheid volgens 't gebruik van Parys. Men ziet 'er eenige Kinderen^(e) uit het Gasthuis aan 't hoofdt van de Lykstatie, alle een Waschkaers in de handt hebbende, waarop de Kruisdrager volgt en de Geestelykheit na hem, alle brandende Waschkaerssen draagende. De Dienstdoende Priester gaat achter hun en even voor het Lyk. Alle zynze gedekt, zelfs de Bedienaar van 't Wywater en den Kruisdrager. Gezamentlyk zingenze het Miserere en eenige andere Psalmen, indien het Miserere niet genoeg zy: en op 't eindigen van ieder Psalm zegt men het Requiëm.

⁺ Deeze gewoonte van in Lykstatiën te zingen is niet min oudt dan 't gebruik der Lyktoortsen, en dit blykt op veele plaatsen der Schryveren van de vierde en vyfde eeuwen, 't welk onnoodig is alhier te verhaalen. De Grieken en Romeinen zongen mede in hunne Lykstatiën: maar welk een⁺ overeenkomst deeze gewoontens met de hedendaagsche schynen te hebben, echter haddenze een verschillend oogmerk. De Christenen zingen Psalmen en Antiennen voor de rust van den Overledenen: maar zy zongen den Lof hunnner dooden, en deeze gezangen^(f) waren met klagten en leetwezen vermengt. Zy hadden afgehuurde^(g) Weenders en Zangers. De treurtoonen wierden door fluiten^(h) of zekere trompetten klaagsgewyze verzelt. Des Overledens Bloedtvrindinnen⁽ⁱ⁾ met eenige Vrienden geholpen, maakten een luidkeels gebaar en byna zingende. Wy zouden nochtans konnen aanmerken, dat de aloude Romeinen een soort van Zangers hadden, die by de dooden zekere^(k) Gezangen zongen, waarvan ons het onderwerp niet wel is bewust: maar vermoedelyk is 't, dat zy zongen om het welzyn van des Overledens Ziele te bevorderen, vermits deeze Aloude Heidenen zich inbeeldden^(l) dat de Zielen door de aangenaamheit van de Muzyk te gemakkelyker den weg naar den Hemel vonden. Wyders waren de Lykgezangen der Alouden driederlei: Geduurende de Lykstatie zong men de lofzangen der Overledenen en de klagliederen over hun verlies. Men zong vervolgens by de Houtstapel. Eindelyk, wanneer men de assche van den Overledenen vergaderde, zongen deezen, die voor dien Lyk-dienst geloont wierden, met luider stemme een soort van gebedt, waarop het Volk antwoorde; en^(m) dit treurgezang onder het Volk en de gehuurde Zangers, duurde tot dat men de assche byeen verzamelt had. Alsdan gaf men de Vergadering door het woord Ilicet, dat is, gaan wy, of liever: 't is u geoorloft te vertrekken, verlof van te scheiden. Dit nu begreep al de overeenkomst die 'er mogelyk tusschen de Lykgezangen der Aloude Grieken en Ro-

(a) Si iniquitates &c.

(b) Requiem aeternam dona ei Domine, & Lux perpetua luceat ei.

(c) Exultabant Domino Ossa &c.

+ Orde van de Lykstatie aangemerkt.

(d) Zie het Gewoonte Boek van Alet.

* Van deeze Afbeelding vertoont het bovendeel de Lykstatie alhier beschreeven; het eerste onderdeel, hoe men het Lyk geduurende de Lykdienst in 't Koor ten toon stelt; en het tweede onderdeel, hoe men het Lyk in 't Graf nedergelaaten, met Wywater besprengt.

(e) Te weeten, Vondelingen.

+ d'Aloude gewoonte van byde Uitvaart te zingen is by Grieken

+ en Romeinen in gebruik geweest

(f) Naeniae.

(g) Praeficae.

(h) Ook waren de fluiten by de Jooden in Lykstatiën in gebruik, gelyk men by Mattheus. 9. vers 23. zien kan.

(i) Funerae. Dus noemde men deeze Vrouwen.

- - - Nec te tua funera mater produxi - - - Virg. AEneid. L. 9.

(k) Aul. Gell. L. 20. C. 2. p. 874. 1706. gedrukt. Alwaar men de Aanmerkingen over het woordt Siticen kan naslaan.

(l) Casal. de prophanis Romanor. ritibus.

(m) Zie Servius in zyne Uitlegging over Virg AEne. 6. V. 216.

[p. 96]

meinen en die der Christenen te vinden is.

Het blykt dat sedert St. Hieronimus tyden den Geestelyken de zorg aanbevolen was, met Waschkaerssen in hunne handen de Begravingen der Gelovigen by te woonen, en de Lofzangen ter hunner eere en liefde te zingen.

⁺ Het Lyk dan van den Overledenen uitgedraagen zynde, volgt kort na de Geestelykheit, zodanig als in de bygevoegde Afbeelding^† word verbeeldt, hebben aan weerzyden brandende Waschkaerssen of toortsen door Gasthuis-kinderen gedraagen. Daar op volgen de Bloedtvrienden van den Overledenen met lange mantels in den rouw; vervolgens vrienden en bekenden, en alle die eenige achting voor den zelven hebben, voegen zich deeze Lykstatie by. In eenige 't zy Roomschgezinde of Protestante Landen woonen de vrouwen mede de Lykbegravingen by, gaande achter den tryn der mannen: 't welk mede by de Alouden in gebruik was: maar by de Grieken was deeze Ceremonie de Vrouwen by te woonen verboden, indien ze noch geen zestig jaaren bereikt hadden. Wat de Romeinen aangaat, het blykt genoeg dat de Vrouwen mede deel aan de Lykstatiën hadden, nademaal de Bloedvrienden en bekenden van den Overledenen het voornaamste gedeelte der begravings toebereidzelen verzorgden. Wat de rouw aangaat, deeze die de zelve als Zoon of Erfgenaam enz. droeg, was met een^(a) langen tabbaert bekleedt, die zwart was of ten minsten zeer donker grys, overeenkomende met onze lange rouwmantels. De Zoonen van den Overledenen gingen met gedekten hoofde: maar de Dochters in tegendeel met ontblooten hoofde en ontwonden hairvlechten.

Wanneer men met de Lykstatie aan de Kerkdeur gekomen is, zegt men het Requiëm en men herhaalt de Antienne die door de woorden exultabunt Domino ossa humiliata, begint. Vervolgens in de Kerk gekomen, zingt men een Repons^(b) 't welk een of twee Zangers opheffen, en de Koorzangers aanstonds vervolgen, op dat de Heiligen en Engelen zich bevlytigen de Ziel van den Overledenen, Godt aan te bieden.

Om de Lykdienst te doen, indien de Overledene een Kerkelyk Persoon is, plaatst⁺ men het Lyk in 't Koor der Kerke, en in den buik der zelve zoo het een Waereldlyke is. De Priesters zet men met het hoofdt naar 't Autaar gekeert; het Gewoonte Boek van Alet zegt^(c) ‘dat men het aangezicht der Overledene Leeken naar 't Autaar keeren moet, wanneer men het Lyk in de Kerk plaatst, en dat der Kerkelyken naar 't Volk: om aan te wyzen, ten opzicht van de eersten, dat zy door deeze laatste doortogt door Jesus Christus tot Godt moeten komen, en wat de laatsten aangaat, die door hunne Bediening in hem vereenigt zyn, dat zy het Volk aanzien in volharding van hunne zorge voor hunne Zaligheit, zelfs na hunne Doodt. Men plaatst dan ten minsten vier brandende Waschkaerssen rondom het Lyk. Men vertoont hier in de Afbeelding agt van de zelven^*, die de ten toonstelling van 't Lyk in 't Koor verbeeldt. Wat de Lykdienst aangaat, wy zullen hier by verkorting zeggen, 't geen het Kerkgewoonte Boek van Alet begeert dat dient te worden waargenomen. De orde en de plechtigheit verschillen volgens de verscheiden maatregels in onderscheiden Bisdommen ingevoert; maar deeze verschillendheden zyn van weinig aangelegenheit, om die alhier aan te merken. Het Lyk dan in 't Koor of in den Buik der Kerke gezet zynde, ‘plaatst zich de Kruisdrager aan 't hoofdt van den Overledenen, de Dienstdoende Priester aan de voeten: doch niet t'eenemaal in 't midden, maar ter zyden, wanneer ze naar 't Autaar gekeert zyn; de Geestelykheit plaast zich aan weerzyde, (op zodanig een wyze als men in de gemelde Afbeelding zien kan,) en de minste in rang der Orde is de naaste aan 't Kruis. - - - Nadat men de Lykdienst^(d) heeft volbragt, word de Mis gedaan, indien het de tydt toelaat, nevens de overeenkomende Plechtigheden^(e) in Missen over gestorvenen gebruikelyk. Na deeze Mis gaat de Priester, van den Wierookvatdrager, Bedienaar van 't Wywater, Kruisdrager, Waschkaersdragers, en het Koor voorgegaan, naar de Doodkist. Alsdan zegt hy het gebedt 't welk door deeze woorden begint:^(f) treê

+ Hoedanig de Vrouwen eenige uitvaarten bywoonen, een aloude gewoonte.

† In het bovendeel van de zelve Pag. 95. aangeweezen.

(a) Praetexta pulla.

(b)

Subvenite Sancti Dei, occurrite Angeli Domini &c.

+ Met welke Plechtigheit men de Lykdiensten doet;

(c) 16. Instr. des Sepultures. Zie eerste Deel deezes Werks Pag: 289.

* Zie het eerste onderdeel van de Afbeelding. Pag. 95.

(d) Ten minsten de eerste der drie Vroegmetten van deezen Dienst, die uit drie Vroegmetten bestaat, gelyk men in de Gewoonte Boeken zien kan.

(e) Zie, eerste Deel deezes Werks Pag: 288.

(f) Non intres in judicium, &c.

[p. 97]

niet met ons in 't gerichte enz. Vervolgens beginnen de Zangers het Libera, en het Koor voleindigt het; daar na zegt de Dienstdoende Priester met luider stemme het Pater noster &c. en het Koor herhaalt het zachtelyk. Alsdan biedt de Diaken den Priester de Wyquast aan ‘die driewerf het Lyk des Over ledenen met Wywater besprengt, beginnende ter rechter zyde, te weeten, die van 't Euangeli, als aan de voeten, in 't midden en op 't hoofdt --- De besprenging ter eene zyde gedaan zynde, gaat hy over tot de andere --- en besprengt wederom driewerf het Lyk ter andere zyde, te weeten het hoofdt, het midden en de voeten ---- hy geeft dan den Diaken de Wyquast weder, die hem het wierookvat overgeeft --- en alsdan bewierookt hy het Lyk wederom driewerf van de eene ter andere zyde, eveneens als met de besprenging is geschied.’ De Gewoonte Boeken berichten ons, dat de wierook de liefde beteekent, die de Kerk voor den Overledenen heeft. De bewierooking word van een^(a) gebedt gevolgt, waar door de Priester Godt bidt, dat het hem behaage den Heiligen te bevelen, van de ziel des overledenen Gelovige, naar den Hemel te geleiden.

Na het gebedt, draagt men het Lyk naar⁺ het graf in de zelfde orde, waar mede men in de Kerk gekomen is. De Dienstdoende Priester dekt zich eerlang, en die van 't Koor dekken zich uit de Kerk gaande; de Zangers beginnen een Antienne^(b) op te heffen, door het Koor gevolgt, geduurende den weg, en die weer herhaalt word, wanneer ze geëindigt zy, indien zulks noodig is; als by voorbeeldt, zoo het Kerkhof, alwaar men het Lyk begraaven moet, min of meer van de Kerk afgelegen is. Men voegt 'er mede eenige Psalmen, ingevalle van verre afgelegenheit, by, en alles geschied met veele deftigheit, en een toon die de Breviers en Kerkgewoonte Boeken het Recht noemen. Wanneer men by 't graf gekomen is, ontdekt men zich, en men neemt plaats in rang omtrent als in de Kerk. De Dragers van 't Lyk zetten 't naby het Graf neder, met de voeten naar 't Oosten gestrekt. Men verzeekert dat Jesus Christus dusdanig begraaven zy geweest. Hoe 't ook zyn mag, deeze manier van begraaven wierd langen tydt voor Beda, die gewag van deeze gewoonte maakt, in acht genomen. In deezen staat beschoude den Overledenen het Hemels Oosten, 't welk de Vader der eeuwigheit is. Nochtans merken wy aan, dat het gebruik van het aangezicht der dooden naar 't Oosten te wenden, een algemeene gewoonte by de aloude Grieken was, alhoewel het schynt dat zy zomtyds in dit gebruik verschilden, en dat de Athenienzen hunne dooden naar 't Westen keerden. Indien men dan in de Kerk begraaft, moeten de voeten naar 't Autaar zyn gestrekt. En in tegendeel handelt men met de Priesters, gelyk reeds is aangemerkt.

Nadat het Lyk voor het graf is gebragt,⁺ zegent het den Dienstdoenden Priester door een gebedt, waarin hy een algemeene gedachtenis der dooden die in dit Graf rusten, in sluit. Na dit gebedt besprengt en bewierookt hy wederom driewerf het Lyk, en insgelyks driewerf het Graf. Vervolgens begint hy de Antienne, ego sum resurrectio &c. Ik ben de opstanding en 't leven enz. en men eindigt door het Requiëm. Alsdan doet de Priester voor de derdemaal een drievoudige besprenging van Wywater over den Overledenen, zonder de bewierooking 'er by te voegen; 't welk gevolgt word door een ander gebedt, van 't zingen der Antienne, si iniquitates, en Deprofundis. Wanneer men het Lyk heeft nedergelaaten, komen de Bloedvrienden en andere voor dat het met de aarde word bedekt, en werpen ieder beurtsgewyze van 't Wywater iets op des Overledens graf: waar na men een stomme eerbewyzing den Bloedvrienden in 't voorbygaan doet, gelyk in de Afbeelding^* word vertoont, en men keert dus weder naar huis.

Na de gedaane Lykmis, doet men een⁺ Lykrede; de aloude Grieken deeden dit niet dan nadat het Lyk begraaven was: maar de Romeinen verschilden veel met dit gebruik. Voor dat men zich naar de Houtmyt begaf, alwaar het lichaam zou verbrandt worden, hield de Lykstatie by de^(c) Redeneerstoel stil^†: alsdan deed de naaste in den bloede van de Overledenen, of ten minsten iemandt

(a) Deus, cus proprium est misereri, &c.

+ en het Lyk naar 't Graf word gedraagen.

(b) In paradisum deducant te Angeli &c. Dat de Engelen u naar Hemelwaarts geleiden; dat op uwen aankomst de H Martelaren u ontfangen, en u in 't Heilig Jeruzalem inleiden enz.

+ Ceremonien van besprenging en bewierooking van 't Lyk en 't Graf, hoedanig in gebruik.

* Zie het tweede Onderdeel van de Afbeelding Pag. 95.

+ Aloude manier van een Lykrede over den Overleden te doen, aangemerkt.

(c) Deeze plaats noemde men Rostra.

† [Het woordt Rostra aan deeze Redeneerstoel gegeeven, heeft zynen oorsprong ontleent van Rostra een Scheeps-snavel, vermits de Romeinen als zy in een zeeslag eenige Schepen verovert hadden, die als een eerzuil gewoon waren op te rechten. Deeze Redeneerstoel stond te Rome midden op de Markt, om op den zelven geklommen den Volke aldaar vergadert, iet voor te draagen, 't welk het gemeene welzyn betrof. Van deeze spreekplaats deed men mede over uitmuntende verstorvene Mannen eene Lykrede. Twee deezer Rostrâs waren 'er te Rome, te weeten: de oude tusschen de Markt van 't Comitium en de groote Verlaatbak van de Ossemarkts-bron, en de nieuwe beneden den Palatynschen Berg. Zy wierden Rostra genoemt, door dien de zuilen, waarop zy stonden Rostra of Scheepsnebben geheeten wierden: maar Julius Cezar liet ze van daar wegneemen en op een plaats van minder aanzien bouwen, vermits hy om des Volks gezag t'eenemaal te verzwakken, uit was. Pitiscus II. 641. en anderen.]

[p. 98]

die het meeste ter zyner gedachtenisse belang vond, van deezen Spreekstoel een Lofrede over den gestorvenen. De Vader prees zynen Zoon, en de Man zyne Vrouw. Het schynt dat deeze verrichting moest ruuw zyn, gelyk wel te denken is, 't zy dat de rouw in der daadt of in schyn zy geweest. Schynt het niet natuurlyker dat een Kerkelyke zich van dien plicht quyt, gelyk het gebruik reeds onder ons is ingevoert? De Spanjaarden, zoo als La Mothe le Vaier bericht,^(a) doen nooit geene Lykrede.

Zomtyds doet men Lykbegravingen in een tydt waarin men geen Mis doen kan: als dan is de Ceremonie veel eenvoudiger en bestaat niet dan in besprenging, en bewierooking der Lyken door een Priester met een zwart Pluviaal bekleedt, en van twee Klerken verzelt, waar van de eene het Kruis draagt, en de ander de Wyquast en het Wierookvat.

⁺ De aloude Christenen namen ten opzicht hunner dooden twee zeer aanmerkelyke handelingen in acht: de eerste was,^(b) dat men eenige groente onder hun hoofdt lei; een gebruik 't welk Durant met deeze woorden in zyn Rationaal aanbeveelt. ‘Dat men in de doodkist onder den doode klimp-op en laurier legge: want deeze altoos groene gewassen beteekenen, dat die geen die in Christus sterven eeuwiglyk in hem leeven.’ Het ander gebruik 't geen zy waarnamen en scheen bygelovig te zyn,^(c) was van de dooden niet op elkander te zetten. Deeze zaak scheen zelfs ernstelyk genoeg voor dat het Concilie van Mâcon een voorschrift uitgaf, terwyl dit gebruik toen in zwang ging. Laat ons mede aanmerken dat men in de eerste eeuwen van 't Christendom, de Maagden met kroonen en bloemen op 't hoofdt begroef; dat men de Waerelds Grooten en Kerkelyken met de teekenen hunner waerdigheit begraaven heeft, en de Martelaren met de werktuigen die in hunne marteldoodt gedient hadden.

⁺ Al deeze Lykstatiën, waar van wy gehandelt hebben, gingen met een belooning voor den Kerspelpriester verzelt:^(d) uit liefde werd niemandt dan de armen geholpen, aan wien, zonder dat 'er om verzocht wierd, den Kerspelpriester de Waschkaerssen en al 't geen noodig tot het graf was, bezorgen moest. Het gebruik van vergelding, voor de dooden te begraaven, was mede by de aloude Grieken ingevoert. Men leest by een hunner Schryveren^(e) dat men voor ieder Lyk aan de Priesteresse van Minerva te Athenen twee maaten graanen en een heller of penning betaalen moest. Laat ons niet vergeeten te zeggen, hoe men een genoeg kluchtige gewoonte had, in den mondt van den overledenen een stuk geldt te leggen, om den Schipper van 'tStyxsche veer het veergeldt te betaalen. Waarschynlyk is 't dat dit geldt in der Priesteren handen quam, of ten allerminsten in deezen die de zorg van de Lykplechtigheden aanbevolen waren. Een ander gebruik niet min merkwaardig der Alouden, 't welk in 't grootste gedeelte der Christen Landen in zwang is gebragt; was byzondere Kerkhoven^(f) voor den armen en 't gemeene Volk te hebben.

Het Kerkgewoonte Boek van Alet^(g)+ zegt, dat men de begraving vier en twintig uuren na de doodt moet uitstellen: maar deeze gewoonte is zoo algemeen niet waargenomen, dat ze niet verscheiden uitzonderingen onderworpen zy, niet alleen in de Roomsgezinde Landen: als ook in Vrankryk, alwaar dit Kerkgewoonte Boek vervaerdigt is. Plato in zyne Wetten, begeert dat men de dooden drie dagen bewaaren zal, waarin hy met het gebruik van zynen tydt overeenquam. De Romeinen bewaarden ze zeven dagen, verbrandden ze op den achtsten en begroeven ze op den negenden dag Geduurende de zeven eerste dagen, wiesch men de Lyken, zalfde ze, kuste ze (mogelyk door een plechtgebruik), beweende ze, en noemde ze^(h) opentlyk by hunne naamen.

Dit zelve Gewoonte-Boek verbied den Kerspelpriesteren, Vikarissen en andere Priesteren tot de uitvaarten diensten voor de dooden verzocht, by de Leeken te mogen eeten die deeze Uitvaarten hebben laaten doen: nademaal'er gemeenlyk op deeze maaltyden dingen voorvallen die de Zedigheit der Kerkelyken onoorbaar zyn, en zy in byeenkomsten gehouden zyn in acht te neemen; vermits zulks den Leeken gelegenheit geeft de achting in den wind te slaan die zy verplicht zyn voor de Waardigheit van 't Pries-

(a) In zyn 137. Brief. To. 2. zyner werken in Folio.

+ Eenige byzondere Gewoontens der aloude Christenen by hunne dooden in gebruik.

(b) Casalius de Vet. Christ. Ritib.

(c) Zie ter deezer gelegenheit der Jooden gebruik, Eerste Deel Pag. 145.

+ Hoe de Kerspel priesters hun genot by de begraving der dooden vonden, overeenkomstig met de gewoonte der Heidenen bevonden.

(d) La Mothe le Vaier bericht, ‘dat Galeas Hartog van Milaan een Priester met het Lyk van een Overledenen levendig begraven liet, om dat hy 't zonder geldt niet begeerde ter aarde te bestellen. 137. Brief. To. 2. zyner werken.

(e) Aristot. L. 2. Oeconomic.

(f) Hoc miserae plebistabat commune Sepulchrum. Horat. Satyr. 8. L.I. De Romeinen gaven aan de armen niet dan vier Dragers; getuige zy de plaats van Martialis: quatuor inscripti portabant vile cadaver. Dit gebruik word zelf in verscheiden Hollandsche plaatsen geoeffent; alwaar de armen door vier dragers gedraagen worden.

(g) 16. Instruct. des Sepultures.

+ Het gebruik van de dooden eenigen tydt te bewaaren eer de Lykstatie wierd volbragt, aangeweezen.

(h) Men noemde hen met een uitroepende stem: 't welk conclamare wierd genoemt.

[p. 99]

terschap te hebben. Dit is 't geen toen besloten wierd volgens 't Gewoonte-Boek door ons aangehaalt.

⁺ Beschaafder Volkeren gelooven niet zich van beleefde betuigingen te mogen ontslaan, die men den geenen schuldig is, die met ons alle leet en verlies deelen, en ons in onze droeffenisse troosten. Een gastmaal ten deezen opzichte gegeeven, wederstreeft de betamelykheit niet: maar verwonderens waardig is 't, dat de beschaafste en welgemanierste Volkeren eertyds en nu noch, by deeze maaltyden gelegentheden van ongeregeltheit hebben ingevoert. De Grieken gaven met veel plechtigheit Doodmaalen die veeleer naar Ceremoniën van vreugde dan van rouw geleeken; de Romeinen voerden niet min plechtelyk noch met minder ongebondenheit uit, 't geen zy Parentalia^* noemden, en alles, volgens^(a) Luciaan, om de treurigheit der geenen te helpen verdryven die den verstorvenen overleefden. De Duitschers^(b) onthaalen zorgvuldig en met veel vryheit deeze die de begraving hunner Dooden hebben bygewoont; zelfs hebben de Hollanders het gebruik en misbruik van elkander somtyds tot dronken-wordens toe in zodanige gelegentheden den beker toe te brengen. Mogelyk zou men 't een billykekleur volgens deeze belachelyke gewoontens konnen geeven.

⁺ Wat de manier aangaat van by de begravingen te noodigen; bekent is 't hoe nu dit gebruik door briefjes te geschieden de gewoonte is, en hoe de genoodigden zich in 't zwart kleeden ten teken van rouw, en wegens de dienst waarom dit is ingevoert. De Aloude Romeinen hadden voor 't zelve gebruik, persoonen, die zy Designatores^† noemden. Deeze menschen maakten de dag van de Lykstatie bekent, en herhaalden de bekentmaking wanneer het Lyk stond uitgeleid te worden: want men achte het voor een onverzuimelyke plicht, de Lyken naar de Houtmyt of het Graf te geleiden; en hoe de Uitvaart talryker was, hoe men die eerlyker achte. Zy spatten zelfs zodanig in ydelheit uit, zulks zy op hunne graven stelden, hoe zy de Uivaart^(c) door een groote meenigte Volks begeleid hadden.

By 't geen we hier voor gezegt hebben,⁺ moeten we de volgende byzonderheden, rakende de Lykgedachtenis noch voegen. Men hield die gemeenlyk op den derden, zevenden en dertigsten dag, zonder van jaarlyks gewag te maaken. Indien men eenige Kerken-Leeraars gelooven mag, is deeze Instelling zeer oudt, en 't is niet min waar dat 'er eenige Tydgenoot-Schryvers van Karel den Grooten van spreeken, als van een zaak die niet meer nieuw was. Hoe 't ook zyn mag de Kerkenleeraars hebben niet verzuimt een Geestelyke verklaring in deeze gebruikelykheden te vinden. Zy zeggen ons, dat de Dienst van den derden dag voor de zonden is, die men in zyne gedachten, insgelyks in zyne woorden en handelingen tegen Godt, tegen zynen naasten en tegen zich zelf heeft begaan. Ten minsten is deeze Dienst het Afbeeldzel van de Opstanding. Men kan door deeze reden van de zelve oordeelen die men van de andere diensten geeft: maar zonder zoo veel uitvlucht te zoeken, zal 't beter zyn vryelyk uit te zeggen, dat^(d) het gebruik deezer Lykgedachtenissen Godtsdienstiglyk uit het

+ Manier van Lykmaaltyden, hoedanig in gebruik.

* [Het Feest Parentalia of Oudersfeest werd by den Romeinen, voornamentlyk in de maandt Februari geviert, wanneer ze alsdan op de graven deezer Overledenen maaltyden deeden aanrechten, 't welk toen den Christenen verboden was. Dit bygeloof der Romeinen word door Luciaan in een t'zamenspraak zeer bits beschimpt, daar een Overleeden Zoon met zynen Vader, omdat hy het Lykaltaar bekroonde, met Wyn begoot, en de uitgelezenste spyze door de vlam verteeren liet; zeggende: ‘maar waarom een steen of Autaar op het graf gebouwt, en met kroonen versiert? waar toe dient het dat men 't met Wyn belenge? denkt gy dat 'er eenige druppelen van tot in de Hel zullen doordringen? Gy ziet immers, of ik bedrieg my, dat alles in dit Offer opgedist, in rook verdwynende Hemelwaarts opvliegt, en gevolgelyk ons niet helpen kan, wy die ter Hellewaarts gedaalt zyn. Schiet 'er echter iet over, wat is 't anders dan onnutte assche, of gy moest meenen, dat wy ascheeters waren. Ook dient men te weeten dat Plutôs ryk zoo schraal noch onvruchtbaar niet is, of men vind 'er noch wel duivels-broodt, daar wy onze buiken liever mede vullen, dan uwe spys hier naar beneden te torssen. Meursius de funere. C: 36. Pitiscus, du Fresne, Desseine &c.]

(a) Dialog. de luctu.

(b) De Christenen der aloude Kerke lieten deeze ongebondenheden vry, en zulks door een overmaat van Godtsdienstigheit: een klaar bewys dat de belachelyke gebruikelykheden dikmaals uit de betamelykste een begin neemen; vooral in den Godtsdienst. Deeze eerste Christenen dronken uit Godtsdienstigheit op der Martelaren graven. Men dronk 'er met volle kroezen tot in den avondt op 's Keizers gezontheit en den voorspoedt zyner wapenen. Dit ging zoo ver zulks men zich inbeelde te beter te worden verhoort. ‘Zodanig groot was de dwaasheit deezer Christenen die de dronkenschap als een Offerhande aanzagen, waarmede zy den geenen eerden, die hun werk maakten door Vasten hunne driften te bestryden.’ Dus drukt zich Ambrozius in een werk uit, waarin hy zich opentlyk tegen de ongebondenheit van dit gebruik verklaart.

+ Hoe en door wien de Romeinen tot het bywoonen der Lykstatiën noodigden.

† [Designator funeris noemde men by de Romeinen, die het albeschik by de Lykstatie had, en in zynen Dienst door een Lictor of Gerechtsdienaar gestevigt wierd, zulks zich niemandt tegen hem mogt aankanten; hy wees dan een ieder zyne behoorlyke plaats aan, en droeg, om gekent te zyn, een Staf in hande. Kirchmann. Gyraldus. Pitiscus &c.

(c) Elatus hora IV. Frequentiâ maximâ. In een aloud Grafschrift.

+ Gewoonte hoe men de Lykgedachtenis eertyds hielt.

(d) Bona Cap. XIII. §. II. Divi. Psalmod. Casal de Vet. Sacr. Christ. Ritib.

[p. 100]

Heidendom in 't Christendom is overgebragt.

⁺ Men wil^(a) dat men op het Kerkhof van de Kerspelwyk een afgezonderde plaats voor de begraving der gedoopte kinderen bewaarde, voor de jaaren van onderscheiding overleeden; want, voegt men 'er by, ‘men moet de lyken van deeze kleine kinderen handelen als tempelen waar in de H: Geest geduurig heeft gewoont. Men moet hen dan afgescheiden begraaven. De Plechtigheden by hunne begraving in gebruik, zyn met deeze verschillende die men by de volwassenen in acht neemt. Men bid Godt om de vergeeving van misdaden der volwassenen: maar men dankt hem dat deeze kleine kinderen voor de verdorvenheit des menschelyken geslachts zyn bewaart. De Dienst die men voor hun doet bestaat in gebeden; Lof-Psalmen en dankzeggingen tot Godt die hen hier van heeft willen bevryden. Nochtans worden de kinderen met alle hunne zuiverheit^(b) door een zuivere genaade van Godt in 't Paradys ontfangen, en bygevolg zonder verdienste: daar de volwassenen aangenomen worden, als in vergelding van zoo getrouwelyk in den Strydt met Jesus Christus en onder zynen Standaardt gestreeden te hebben. Dit is 't geen ons door 't Kruis word te kennen gegeeven, by de begraving van de volwassenen op een stok gedraagen, daar men by deeze der kinderen het Kruis in de handt draagt. Wat meer is men kan de Mis over hun Lyk doen, om Godt, voor de genaade aan deeze kleine kinderen beweezen, te danken, hen tot zich neemende in den staat hunner onnozelheit.

⁺ De orde der begraving van kleine kinderen die na den ontfangen Doop sterven, is aldus. Men luit de klokken over hunne begraving: maar op een andere wyze als op die van de volwassenen. Men gebruikt geen Lykkleeden, noch zwarte strikken, noch geele Waschkaerssen: het Lykkleedt en de strikken moeten wit zyn, gelyk ook de Waschkaerssen. Men moet hen naar hunnen ouderdom kleeden: maar zedig, en hun een krans van bloemen of welriekende kruiden op 't hoofdt zetten, om hunne zuiverheit en onnozelheit te verbeelden. Men legt hen in doodkisten van vier of zes ontsteeken witte Waschkaerssen omringt. De Kerspelpriester die de Ceremoniën der begraving volvoert, is met een witte Stool over den Koorrok aangedaan. Het overige van de Plechtigheit heeft niets byzonders in, indien 't niet is, dat men na de begraving der kleine kinderen, zich niet op 't Kerkhof ophoudt om het Libera te zingen, noch andere dienstpligten over de dooden te doen.

Wat de kinderen ongedoopt gestorven⁺ aangaat, 't is verboden die in de gewyde aarde te begraaven, nademaal die niet in de gemeenschap der Kerke gestorven zyn. Men moet geen gebeden voor hen doen; want de Doop de vlekken hunner erfzonden niet uitgewist hebbende, worden ze aangezien als buiten geslotenen uit den Staat der onnoozelheit der overledenen gedoopte kinderen. Hebben zy het ongeluk van den Doop te moeten derven, en moeten zy hierom in de Hel branden wegens de achteloosheit hunner Ouderen, of om ingelyft te worden in een Godtsdienst die Jesus Christus niet kent? Neen: de beslechting voor dit te bevestigen zou te streng zyn. Men wyst hun een verblyf in het Voorburg der Helle aan, en zulks voor altoos. Dit Voorburg is het bovendeel der Helle, zoo eenige meenen. Men moet hen immers op hun woordt gelooven.

Wy zullen de stoffe van dit onderwerp⁺ eindigen met den Lezer voor te stellen, hoe byna alle de Alouden en Hedendaagsche Heidenen hunne gedachten schynen in 't werk te hebben gestelt, om alles te onderzoeken, 't geen het zeldzaamste voor de plechtigheit omtrent de dooden zou konnen bedacht worden. Men zal in 't vervolg van dit Werk, de ongemeene oeffeningen der Nieuwe Waereldts Volkeren zien, over dit onderwerp bygebragt, waarvan men getracht heeft de minst belachelyke in de redelyke Grondtstellingen in te lyven. De Aloude Egiptenaren wilden aan hunne verstorvenen een soort van eeuwigduurendheit door de zeltzaame manier van hun te balzemen mede deelen, waarvan het geheim t'eenemaal verlooren is; In tegendeel⁺ stelden de Aloude Persen, zoo men eenige Historischryvers gelooven mag, hunne Dooden ten doel der woeste dieren: maar volgens Herodoot, begroeven zy hen vervolgens; en deeze gewoonte was zelf naar zyn zeggen by de Magische wyzen in gebruik. Andere Persische Volkeren bestreeken ze met wasch om voor de verrotting bewaart te zyn. Doch 't is niet vermoedelyk dat de gewoonte van de Dooden ten prooi der woeste beesten te laaten, algemeen is geweest, nademaal de hedendaagsche Reizigers van prachtige overblyfzelen

+ Plechtigheden by de begraving van minderjarige kinderen in gebruik.

(a) Zie het Kerkgewoonte-Boek van Alet en andere.

(b) Idem ibid.

+ Als mede van die na den ontfangen Doop gestorven zyn.

+ Insgelyk die ongedoopt sterven, en welk een gevoelen men van hun heeft.

+ Hoe de aloude Volkeren toegelegt hebben de afgestorvenen eene eeuwigduurendheit by te zetten.

+ Vreemde mannier van behandeling der dooden onder verscheiden Volkeren aangeweezen.

[p. 101]

eeniger Graven der aloude Persen gewag maaken. Behalven dat hebben wy het getuigenis van Xenophon^(a) in zyne Cyropêdie, en veele andere Schryveren, die van 't gebruik der begravig by de Persen melden. De Parthen en Baktrianen stelden hunne dooden ten prooi der honden en vogelen. De Pontus Euxinische Volkeren vraten de Lyken hunner verstorvene bloedvrienden. Eenige Asiaansche Volkeren wachtten zelfs de natuurlyke doodt hunner oudbejaarden niet af: zy verhaastten de uure van hun sterflot, om zoo zy voorgaven, hen van hunne gebreken des ouderdoms te verlossen. Op deezen grondt geloofden de kinderen vryelyk het vermogen te hebben de dagen hunner verzwakte Ouderen te mogen verkorten; en om hen over hun ongemak en zwakken ouderdom niet te zien quynen, stieten ze hun een dolk in 't hart, en aten hen vervolgens, zich inbeeldende dat ze door dit middel zich weder in hun vereenigde, waar van zy hunne bestaanlykheit voor hunne geboorte ontfangen hadden. De Herulen oeffenden volgens Coelius Rhodiginus^(b) het zelfde gebruik wegens den afgeleefden ouderdom en kranken, die men buiten hoop van herstelling achtte te zyn. De Barkenen gaven de dooden den Gieren over, naardien het lang leven deezer vogelen eenigermaaten het Afbeeldzel van de Eeuwigheit was, en dit eerbaar graf was zelf niet dan voor persoonen van verdienste bestemt. Men begroef niemandt dan 't gemeene volkje en die geenen die in een onbekenden staat geleeft hadden. Verscheiden aloude Volkeren hadde de gewoonte hunne dooden te verbranden, gelyk by voorbeeldt, de Grieken, en de Romeinen hunne navolgers. Nochtans vond dit gebruik by hun eenige uitzondering, en waarschynlyk is 't, dat men de dooden zonder te verbranden, begroef. Dit is 't geen het geslacht der Corneliën in acht nam; maar Sylla, die uit dit geslacht was, wilde echter dat men zyn Lyk verbranden^(c) zou, duchtende dat men 't na zyne doodt handelen mogt, gelyk hy zynen vyandt Marius gehandelt had. Insgelyks hebben de Grieken mede zoo vast op dit stuk niet gestaan. Themistocles en Brasidas, beruchte Veldheeren der Grieken, wierden begraaven. Naar allen schyn is 't blykbaar dat de Gewoonte van te begraven altoos de eerste by alle deeze Volkeren is geweest, als de redelykste, natuurlykste en waardigste voor 't menschdom zynde: maar door een byzondere loosheit met bygelovigheit vermengt, waar in zich de menschen zeer licht in laaten, geloofde men dat men de Lyken om ze te zuiveren, verbranden moest, of zoo men wil, om hen te ontlasten van de grootste en aardsche deelen in den mensch. Want, men gaf voor, dat het vuur 't geen aan den mensch Goddelyk was, hen naar Hemelwaarts voerde, terwyl het de aarde achter liet, 't welk den mensch onzuiver en verderffelyk bezit. Zegt men niet dat het alhier als met een overhaling of scheiding der Hoofdstoffen gelegen is, met die van de hedendaagsche Stofscheiders overeenkomende? Wy zullen hier de verscheiden manieren van de Lyken te verbranden niet verder voordraagen, en het gebruik van zich zelven daar mede te laaten verbranden, vermits we in 't vervolg iets van dit onderwerp handelen zullen.

Eenige Volkeren wierpen eertyds hunne dooden in 't water, 't zy in vyvers of meeren, andere in stroomende rivieren, en weder andere in de zee. Alle deeze belachelyke gewoontens waren ongetwyffelt op diergelyke redenen gegrondt; en wie zal ons zeggen, dat deeze Volkeren de gedachten van Thales niet volgden, die het water voor 't beginzel aller dingen hieldt? Of zy meenden mogelyk dat het water, waar aan zy hunne dooden opofferden, hen van de onreinigheit zuiverde, waar mede zy zich in hun leven bezoedelt hadden. Zie nu iets wonderlyker en schandelyker voor de menschelyke reden. De Colchische Volkeren en de Tibarenen hongen hunne dooden in de Bosschen aan Boomtakken op; doch naaiden ze te vooren in ossehuiden, daar de aloude Gotthen hunne Vorsten vereerden met hunne Lyken op te hangen zonder dit uiterlyk optooizel, 't welk mogelyk by hun voor een ydele zaak gehouden wierd. De^(d) Trogloditen^* bonden hunne dooden het hoofdt tusschen de beenen, en bragten ze in 't veldt, alwaar ze voor de wilde dieren ten prooi verstrekten. De Sabeenen worpen hunne Lyken

(a) VIII. Boek van de Cyropédie.

(b) Coelius Rhodig. L. XVII. Lect. Antiq.

(c) Idem ibid.

(d) Caelius Rhodigin. L. XVII. Cap. XIX.

* [Naardien het vreemt is 't geen we by Moreri van de Trogloditen aangeteekent vinden, konnen we niet nalaaten den Lezer mede te deelen, 't welk hy ons uit Kircherus en andere Schryveren opdist. ‘Op Malta, zegt hy, vind men deezen Landaart in Bergspelonken te woonen, hebbende hun verblyf-plaatsen in rotsen uitgehouwen; Insgelyks stallen voor hun vee, en hokken voor 't pluimgedierte; ook zyn zy 'er van ovens om broodt te bakken verzien, verstrekkende hun de kloven der rotsen voor schoorsteenen, waarvan eenige mede voor vensters dienen. Des daags komenze uit hunne Grotten en Holen te voorschyn om in 't veldt te arbeiden, en 'er hun gewin te zoeken; sterke en kloeke menschen zyn 'tdielang leven, en een hoogen ouderdom bereiken. Hunne spyze is niet dan broodt, melk, kaas, uyen, en ander veldgewas; want vleesch eeten ze niet, verhandelende hun vee voor geldt. Hunne spraak is enkel Arabisch, en wanneer de Maroniten te Malta komen, geeven ze hun onderwys in deeze taal. In 't Eilandt Goze, naby Malta gelegen, is mede een Hol waarin zich zodanige menschen onthouden. Naby Viterbo een Stadt onder den Kerklyken staat gehoorig, is onder een groote beemdt mede een verblyf-plaats voor verscheiden Huisgezinnen, die daar mede gelyk de Trogloditen te Malta leeven. Insgelyks vind men diergelyke Grotten en Holen in Indië, Afrika en elders; en wat het zeldzaamst is, men vind 'er onder deeze Onderaardsche menschen, die nooit eenig Zonnelicht aanschouwt hebben; maar altoos hun leven in deeze duistere plaatsen hebben doorgebragt.]

[p. 102]

onder den drek of op den misthoop, en handelden hunnen Koning en metgeen meerder plechtgebruik. Wie weet of het grootste gedeelte deezer Barbaren niet dachten als Mecenas eertyds zeide,^(a) dat de Natuur zorg voor de begraving der geenen draagt, door de menschen verlaaten: maar deeze gedachten van dit deftig vernuft van 't aloude Rome is ten zynen ongelukke valsch. De Volkeren der Baleares Eilanden, tegenwoordig Majorca en Minorca genoemt, een weinig menschelyker van aart, ontleedden hunnen dooden in verscheiden stukken, en slooten ze vervolgens in aarde vaten. De Phrygianen plaatsten hunne Overleeden Priesters op genoeg verhevene kolommen, 't zy dat ze daar door wilden te kennen geeven, dat de Priesters boven andere menschen verheven zyn, die zelfs hun, na hunne doodt ten voorbeeldt moesten dienen. De Nasamoneên^† trokken hunne Overledenen Krygslieden en Veldheeren een wit gewaadt aan, en in Stede van hun vervolgens te begraaven, bragten zy hen op style rotsen en in woestenyen. De Macrobiën^‡, een Afrikaans Volk, bestreeken hunne dooden met pleister, en slotenze in glaze zuilen. Zy bewaarden deeze Lyken by hun in dit soort van gedenkstuk, en offerden hun, zoo men zegt, de eerstelingen hunner vruchten: maar dit gebruik is zoo belachelyk niet als het wel schynt, wanneer men 'er zyne gedachten over laat gaan. Niet alleen hebben eenige volkeren, nabuuren van den Nyl, deeze gewoonte aangenomen: maar zelfs toonen die van Alexandrie, voor zoo veel men verzeekert, de Reliquiën van Alexander den Grooten in een glaze kas; en wie weet of wy deeze volkeren het hedendaags gebruik van zodanige kassen niet verschuldigt zyn? Waar is 't dat in zaaken van geestelyke uitvindingen het menschelyk vernuft niet noodig heeft, dat men 't Voorbeelden verstrekke. Deeze die enkelyk hun werk maaken van Godt door een uitwendige behandeling te dienen, hebben altoos zoo wel vernuftige als overvloedige middelen aan de handt. Zy vermaaken 'er zich in, en 't is veeleer door deeze soort van Dienst dan door naaukeurige handeling van 's menschen plichten, dat zy gelooven de Zegeningen Godts en de bescherming der Heiligen tot zich te trekken. Wy willen nu ons gezegde door eenige aanmerkingen over de Graven besluiten.

Alle Volkeren komen in 't algemeen daar⁺ in overeen dat ze deeze laatste verblyfplaats der levendigen eeren, indien het gedoogt is zich dusdanig uit te drukken. Men houd den geenen voor eerloozen en Heilschenders die de zelve onteeren, en men heeft zeer strenge wetten tegen hun gemaakt. De Grieken en Romeinen zagen 't met een evengelyken afkeer aan. Men kan de Werken der geenen inzien die over deeze stoffe geschreeven hebben, en vooral Coelius Rhodiginus, die een verzameling van zeer merkwaardige zaaken over dit onderwerp byeen gestelt heeft. Men nam mede door een recht van betamelykheit en menschelykheit in acht, zyne vyanden te begraaven. De menschelykheit had 'er zelfs het meeste belang in, want de Heidensche Godgeleerdheit leerde, dat die geen die onbegraven bleeven, de Helsche Styx niet mogten oversteeken, en genoodzaakt waren hondert jaaren aan deszelfs oevers om te zwerven, voor dat zy tot den overtogt wierden toegelaaten. Hierom moesten ze alle die elders een onbegraaven Lyk vonden, een weinig aarde op het zelve werpen, tot dat het allenks als onder deeze geworpene aarde begraaven lag. 't Is mede met dit voorneemen dat men de uitvinding der Cenotaphes^§ of leedige graven verschuldigt is, die men voor den geenen maakte wiens Lyk ('t zy in een Veldslag gesneuvelt, of door Schipbreuk verongelukt)

(a) Sepelit natura relictos.

† [De Nasamones waren aloude Afrikaansche Volkeren, waarvan Strabo, Plinius, Herodoot en Quintus Curtius gewag maaken: doch spreeken 'er echter onderling zeer verschillende van. Want eenige plaatsen hen in Libye, naby den Atlantischen Oceaan; andere vinden ze omtrent de Zee van Marmora, weder andere in de Golf van Sidra of Archipel. Moreri.]

‡ [Macrobiën waren een zeker Afrikaansch Volk, aldus om hun lang leeven genoemt. Pomponius Mela plaatst hen op 't Eilandt Meroë, Plinius in Ethiopië en andere in Macedonië. Dionys den Afrikaner en Eustatius geeven mede aan verscheiden andere Volkeren dien naam, deezen aan de Hyperboreên en geenen aan de Ethiopers naby den Atlantischen Oceaan woonende. Plinius, Pompon: Mela &c.

+ Aanmerkingen over dit onderwerp van de aloude Volkeren hunner gewoonte.

§ Cenotaphium van 't Grieks χινὸς, leedig, en τάϕος, Graf afkomstig, was een leedig Graf den Overledenen ter eere gebouwt, schoon de wezentlyke begraving in 't zelve niet geschiedde; want de aloude Heidenen waanden dat der verstorvene ziele niet eerder rusten kon, als wanneer haar zodanig een eergraf gebouwt was. Kirchmann. de funer. 3. 27. Meursius. Pitiscus &c.]

[p. 103]

niet konde gevonden worden. Indien men by deeze Cenotaphes de negendaagsche gebeden voegt, ongerwyffelt voor hun gemaakt aan wien men deeze leedige gedenkstukken, de Vicennales, Tricennales en jaarlyksche diensten toeëigende; want men kan reekenen dat de Godtsdienstige zielen van 't Heidendom geloofden naaukeurig te hebben voldaan, 't geen tot de rust en verzachting van den armen Overledenen konde toegebragt worden. Men had mede de gewoonte de graven met groente te bekranssen of te bekroonen zoo men wil, als by voorbeeldt, met Donderbaardt of Huislook, Hiacinten en Fluweelbloemen: vermits het loof van deeze planten by hen een Zinnebeeldt van de Eeuwigheit was.