Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 1

[p. 323]

XXXVI. Hoofdtstuk.
Hoedanig de Bewierooking van 't Autaar geschied; de Zalving der twaalf Kruissen, en het Kruis voor het Autaar; als mede de Zegening van de Vaten en Autaar-Versierzelen voltrokken.

⁺ Wanneer de gemelde Steen gezegent, met de tekenen van 't Kruis afgemaalt, en verzegelt is, moet het Autaar bewierookt worden. De Bisschop werpt den wierook in 't Wierookvaat, geevende^(a) het den Zegen en maakende het teken van 't Kruis over het zelve. Vervolgens bewierookt hy het Autaar rechts en links, van vooren en achter, terwyl men zingt. Na de bewierooking bid hy, en het gebedt geindigt zynde, wryven de Bedienaars de Autaartafel met een schoon lywaadt. De Prelaat bewierookt het Kruisgewys; gelyk hy mede de vier zyden van 't Autaar doet, en deeze bewierooking word telkens vervolgt.

Na de bewierooking maakt de Bisschop met den Heiligen Oly vyf Kruissen, te weeten, een in 't midden van 't Autaar, en de andere op de vier zyden, en zulks ter zelver plaatse alwaar hy die te vooren met Wywater had gemaakt. De vyf Kruissen met den Oly hervat, begint hy andermaal de bewierooking.⁺ De Antiënnen, Psalmen en 't Oremus telkens herhaalt, verzellen de overvloedige reukwerken en alle de Kruistekenen die den Prelaat voor de derdemaal met den Heiligen Oly doet. Eindelyk, zonder ons verder over deeze handeling uit te breiden, moeten we noch zeggen dat de^(b) Bisschop teffens eenige Oly en Zalfoly op het Autaar te gelyk uitgiet. Hy smeert de zelve overal en wryft die vervolgens met de rechter handt. Ondertusschen zingt het Koor de Zegening die de Aartsvader Isaâk aan zynen Zoon Jacob gaf, en die door een Psalm gevolgt word: daarna vermaant de Prelaat de Vergadering^(c) Godt te bidden dat het hem behaage de Steen te zegenen en te heiligen waarop de Zalving is geschied enz.

Terwyl de Geestelykheit en 't Koor in 't zingen der Antiënnen en Psalmen aandachtig zyn, zullenwe den draad van de bewierooking van 't Autaar een weinig afbreeken, om tot de Zalving der twaalf Kruissen over te gaan, die de Bisschop op de muuren van de Kerk heeft gemaalt^*. Hy begint achter het Autaar, en vervolgt ter rechter zyde, zalvende deeze Kruissen de een na den anderen. Op ieder Zalving herhaalt hy het voorschrift van de Inwying^(d) der Kerke. Ieder Kruis word in 't byzonder bewierookt nadat de Zalving is volbragt.

Deeze Bewierooking der twaalf Kruissen geëindigt zynde, gaat de Bisschop weder tot het wierooken van 't Autaar over, laat zingen en bidt vervolgens Godt, met de gewoone tekenen^(e) van 't Kruis, dat het hem behaage het Autaar te heiligen en de Offerhanden van zyne Dienaren te Zegenen enz. Hy verzuimt mede niet den wierook te zegenen, dit Schepzel^(f), 't welk door zyn^(g) reuk niet alleen alle quyning en ongezondheit verdryft: maar ook vooral de heimelyke laagen van den Vyandt (de Duivel) afkeert. Hy verzuimt mede niet vyf nieuwe Kruissen op 't Autaar te maaken, ieder van vyf Greynen wierook, ter zelver plaatse, alwaar hy die te vooren met het Wywater had gemaakt, alsmede met den Heiligen Oly, en 't laatste Olyzel. Op ieder Kruis van den wierook, legt hy een van wasch, eveneens als het Afbeeldzel^(h) vertoont. Vervol-

+ Hoe de bewierooking van 't Autaar word verricht.

(a) Ab illo benedicaris in cujus honore cremaberis. Pontif. Rom.

+ Gezalfde Kruistekenen gemaakt, en hoe men daar mede omgaat,

(b) Zie de vierde Afbeelding van het bygevoegt Afbeeldzel.

(c) Pontificale Rom.

* Zie de Afbeelding in 6. verbeeldingen hier nevens gaande, waar van de eerste verbeeldt, hoe de Bisschop met den H: Zalf-Oly twaalf Kruissen aan de Kerkmuuren maakt; de tweede, hoe hy met den H: Zalf-oly een Kruis voor 't Autaar maakt; de derde, hoe hy de Vaten Zegent die ten gebruik van 't Autaar dienen; de vierde, hoe hy den Oly en Zalf-Oly op de tafel van 't Autaar uitgiet; de vyfde, hoe hy de Vyf Wasche kruissen op de Vyf Wierook-kruissen gelegt Aansteekt; en de zesde hoe hy de Autaar Versierzels Wyt.

(d) Sanctificatur & consecretur hoc Templum &c.

(e) Men moet aanmerken dat het teken van 't Kruis aan de drie Persoonen van de Drieëenigheit in de Zegeningen toegeëigent word, wanneer men zekere woorden uitspreekt, als Zegenen, Inwyen en Heiligen.

(f) Creatura incensi, Creatura aquae, Creatura Salis &c. zyn gemeene bewoordingen in het Pontifikaal en de Kerkgewoonteboeken, als reeds is gezegt.

(g) Pontific. Roman.

(h) Zie de vyfde Verbeelding van de gemelde Afbeelding.

[p. 324]

gens ontsteekt hy dit, knielt voor 't Autaar, roept den H: Geest aan en bidt^(a) het vuur van zyne liefde te ontsteeken in de harten der gelovigen. De Antiënne word door een Halleluja voorgegaan. Het Koor vervolgt het gezang en de Priester besluit deeze kleine Godtvruchtige handeling door een gebedt; terwyl de Kruissen van wasch en wierook branden. De Bisschop belast deeze gewyde asch zorgvuldig te bewaaren. Een zyner Bedienaren neemt dit waar, doet de zelve in een daar toe geordent Vaas; waarna hy zyne handen in de Piscina^* wast.

Het algemeen besluit deezer plechtigheit bestaat in een Oremus door den Prelaat op den trap van 't Autaar^(b) in de vereischte orde uitgesproken. Het Oremus, volgens de regels in de Aanmerking aangeweezen, geëindigt zynde, heft de Bisschop met een middelmatige hooge toon, en de handen op de borst, het Per omnia op, waarvan wy reeds gesproken hebben.

Des Donderdags en Vrydags in de Heilige Week ontbloot men het Autaar van zyne versierzelen, en men wast het te Rome met water en wyn. Deeze ontblooting der sieraden betekent de neerslachtigheit der Christenen wegens het lyden van den Heilandt, of verbeeldt hoedanig Jesus Christus wierd uitgekleed om gegeesselt te worden. De Afwassing met water en wyn verbeeldt het water en bloedt uit zyne zyde gevloeit.

Nadat de Bisschop het Autaar met alle de⁺ Kruissen gezegent, ingewyt, geheiligt en gewyt heeft, schynt dat 'er voor hem niets meer te doen valt: Maar geenzins; hy moet 'er noch een op het voorste deel van 't Autaar maaken. Dit geschied met de Zalf-Oly, 't welk met een gebedt verzelt gaat. Vervolgens maakt hy 'er noch anderen ter plaatse alwaar de Autaartafel aan de Pylaren of stylen is gevoegt: waarna hy weder een gebedt doet. Eindelyk komen de Onder-Diakens de Tafel van 't Autaar wryven, met de handdoeken enkelyk daar toe dienende. De Prelaat gaat naby het Autaar zitten en wryft zyne handen met broodkruimen, wast ze, en droogt ze weder plechtelyk. Alsdan bieden hem de Acolyten de tafellakens en andere lywaten van 't Autaar, nevens het vaatwerk aan, en alles 't geen tot optooizel dient. Dit nu is al het byzonderlykste 't welk in deeze Plechtigheit word gebruikt: niets is 'er meer aan te merken wat de wying van 't draagbaar Autaar aangaat, noch zodanig een Autaar 't welk men in 't byzonder zonder Inwying der Kerke zegent. Men neemt alleen, wat het draagbaar Autaar aangaat, in acht, dat men 't door eenige geringe Reliquiën en drie greinen Wierook te bereiden beginnen moet, en zulks ter plaatse alwaar de Inwying geschied, en wat meer is, nuchteren moet uitgevoert worden. Na deeze Inwying, zegt dan de Priester, indien hy 't noodig oordeelt, de Mis.

De Dienstdoende Priester^(c) besprengt deeze Vaten en Versierzelen met Wywater. Vervolgens spreiden die geene die dienen het Chrismal over het Autaar, bekleeden 't met zyne gewoone Versierzelen, zetten 'er het Kruis op enz. De Priester heft staande het eerste vers van een Antiënna op; waar na een Psalm gezongen word, en hy treed voor 't Autaar, groet het Kruis, vervolgens driewerf het Autaar bewierookende. Hierna bid de Priester, en 't gebedt geëindigt zynde, gaat hy naar de Sakristy, legt het Pluviaal af,^(d) en komt weder met Pantoffels aan. Vervolgens wascht hy zyne handen, en bekleedt zich met alle zyne witte optooizels. Men versiert de Kerk, men steekt de Waschkaerssen op 't Autaar op, en de Dienstdoende Priester doet de Mis, indien hy wegens zyne bezigheden niet te zeer vermoeit is, anders geschied dit door iemandt anders.

(a) Dit is het gezang 't welk met de woorden Veni Sancte Spiritus &c. begint.

* [Piscina is een soort van Waterbak, waarin men eertyds na eeenige verrichting zyne handen waste. In de H: Schrift was Piscina een proef-Waterbak, waarin de Geraakten van hunne langduurige quyning wonderdaadig geneezen wierden, indien het te vooren door den Engel des Heeren beroert wierd.]

(b) Overend staande en zonder Myter zegt hy Oremus. Een der Noodhulpen vervolgt te zeggen Flectamus Genua: alsdan knielenze alle behalven den Bisschop. De andere Bedienaar zegt Levate, en dan staat een ieder met hem weder op.

+ en wat verder met deeze plechtigheit verzelt gaat.

(c) Zie Pontif. Rom.

(d) Si celebrare voluerit voegt 'er het Roomsch Pontifikaal by.