Nauwkeurige Beschrijvingh van Groenland

XII. Hoofdstuck. Van de Lucht in Groenland: Donderen, Asch-regenen, Somer, WInter, wonderlijcke Noord-schijn der nieuwe Maen, e.s.v.

MAer om nu weer tot Groenlandt te komen, soo bericht ons d' Yslandsche Kronijck, ⁺ dat de lucht hier aengenamer en gematighder is, als in Noorwegen: dat het daer weyniger sneeuwd; en dat'er de koude sulck een fellen kracht niet heeft. Men moet dit niet opvatten in sulck een meeningh, als of 't daer niet somtijds seer hard sou vriesen; en of niet nu en dan grouwelijcke Stormwinden haer souden doen voelen: Maer alleen wil de Schrijver seggen, dat de strenge koude en grote Onstuymigheyd sigh niet soo veelmael hier vertoonen, en oock niet soo langh dueren, als wel in Noorwegen.

De Deensche Kronijck steld, ⁺ als een seer vreemde saeck en ongewone Geschiedenis, dat het in 't Iaer 1308. in Groenland seer verschricklijck heeft gedonderd. Dat oock 't Vyer van den Hemel (hy sal veel licht den Blixem meenen) is gevallen op seeckere Kerck, genaemd Skalholt, en deselve gantschlijck heeft verteerd. Nae desen Donder en dit Vyer ontstond sulck een grouwlijck Onweer, dat de Toppen veeler Klippen ter aerden wierden gesmeeten, en d' Asch der gebroockene Rotsen in sulck een meenighte door de lught wierd gestroyd, dat men meende, God liet Asch (of Stof) regenen, om de Volckeren deeses Lands daer voor te straffen. Op dit Onweer volghde een soo strenge Winter, dat noyt een diergelijcke in Groenland was vernomen. Dit Ys bleef een geheel Iaer ongesmolten.

Als ick nu eens dit geval van den Wonder-Regen der Asch verhaelde aen den Heer Gesant, ⁺ soo seyde hy my, dat, ter tijd hy te Roschell was, seecker Scheeps-hoofdman, ⁺ van de Canarische Eylanden hier aengekomen zijnde, hem met volle seeckerheyd had verteld, hoe als hy ontrent ses Mijlen verr' van de genoemde Eylanden op Ancker lagh, een diergelijcke Asch-regen was gevallen over de Reede daer hy sigh doemaels be-

+ Lught in Oud-Groenland is aengenamer en ghemaetighder, als in Noorweegen.

+ Geweldigen Donder in Groenland, van den Deenschen Gheschiedschrijver aengheteeckend als yet seldsaems.

+ Swaeren Asch-regen, hier gevallen.

+ Een andere diergeljcke by de Canarische Eylanden.

[p. 42]

vond, bedeckende 't Schip, even als of 't seer sterck daer over gesneeuwd had. Maer hoor nu de reden hier van. Te gelijck met een verschrickelijcke Aerdbevingh, welcke de vyerige Bergen in Canarien sigh deeden beweegen, ontstond een ongewoon-swaren Storm: Welcke Wind d' Asch uyt deese Geberghten meer als ses Mijlen weghs verr' in de Zee dreef.

Vermoedelijck is 't, dat d' Asch uyt de Klippen van Groenland door een even gelijcke oorsaeck is voortgedreven: ⁺ En dat in deese landstreeck even soo wel Vyerspouwende Bergen en onder-aerdsche Brandende hoolen zijn, als in Canarien en ander weegen. Dit kan sonder eenige tegenspraeck worden toegestaen, wegens 't Voorbeeld en de Nae-buerschap des Berghs Hecla in Ysland; die doch veel Noordlijcker leghd, als dit deel van Groenland; ⁺ gelijck oock wegens meer andere Brandende Bergen, welcke by de Lappen worden gevonden, en sigh verre strecken over den Circulus Arcticus of Noorder Kreytz. Daer en boven werd sulcks bevestighd door 't geen hier vooren (in 't sesde Hoofdstuck) by d' oude Beschrijvingh deses Lands is verhaeld, te weeten, dat hier warme Wateren zijn, en Baden van sulck een hitte, dat men oock selfs in de Winter deselve niet kan verdragen.

In Groenland is altijd een seer schoone Soomer, soo wel by naght als by dagh; indien men anders naght behoord te noemen de Schemeringh, welcke in de gedachte Soomer de Naght maeckt, en de geheele naghten door duerd. ⁺ Maer gelijck de Wintersche daegen hier seer kort zijn, soo zijn in tegendeel de naghten seer langh.

De natuer werckt ter deser plaets een bysonder wonder, 't welck ick niet sou derven verhalen, ⁺ indien d' Yslandsche Kronijck 't selve niet beschreef als een aenmerckelijck wonder werck, en ick my niet ten vollen vertrouwde op de Heer Retz, die 't my voor-geleesen en verklaerd heeft. ⁺Ten tijd der Nieuwe Maen, of als deselve nu sal beginnen nieuw te worden, vertoond sigh in Groenland by Naght een seer heldere Schijn, of Glantsch, welke 't geheele Land verlicht, even als of de Volle Maen ten klaersten scheen. Hoe donckerder de Naght, hoe helderder dit Licht is. Sijnen wegh is uyt 't Noorden, en werd derhalven de Noord-schijn (van sommige de Noord-vloed) genoemd.

't Vergelijckt sigh met een vliegend Vyer, en streckt sigh in de lught uyt gelijck een lange overeynd staende Pael. ⁺ 't Schiet van d' eene plaets nae d' andere, en laet, daer 't geweest is, een roock of damp achter sigh. De geswintheyd en lichte snelle Beweegingh van dit seldsaem Wonder sou niemand sigh eygentlijck konnen inbeelden, als die 't gesien heeft. 't Duerd de gantsche Nacht over, maer houd op met 't opgaen van de Son.

d' oorsaeck van dit Lucht-Vyer laet ick aen de Naevorsschingh der Diepsinnige vernuften, ⁺ welcke in de kennis der Natuerlijcke saecken

+ Waerschijnlijcke oorsaeck van deselve.

+ Brandende Bergen in Groenland, Ysland, Lapland, e.s.t.

+ Soomer en Winter in Groenland.

+ Bysonder Wonderwerk der Natuer,

+ Inde Noordschijn, en tijd der nieuwe Maen.

+ Gedaente, geduersaemheyd en snelle beweegingh.

+ Wat misschien d' oorsaeck van dese vyerige schijn of glantsch mag sijn.

[p. 43]

beeter ervaren sijn als ick; om 't ondersoecken, of dit veellicht een Damp mocht sijn, uyt d' aerde deeses Lands opstijgende, sigh door de beweegingh verhittende en aensteeckende, met een gelijcke geswindheyd, als wy sien dat de lange Raketten of Strael-vyeren doen, welcke uyt de Lught vallen, of door deselve heenen schieten; of oock gelijck de Vliegende Vyeren sigh over de Graf-steeden aensteecken. Men heeft my verseeckerd, dat dit Noord-light, by een klaeren Hemel sonder Wolcken, oock in Ysland en Noorwegen seer helder werd gesien.

Daer en boven, 't verlicht niet alleen deese Noordsche Volckeren, maer streckt sigh oock uyt tot aen onse Hemel-streeck. ⁺ Buyten twijffel is dit even 't selve Light, 't welck onsen beroemden Vriend, de seer verstandige en Sinrijcke Wereld-wijse Gassendus, my geseght heeft, dickmaels te hebben waergenomen. Hy noemden 't Auroram Borealem, of de Noordsche Aurora. 't Alder aenmercklijckste, dat men oyt heeft beooghd, is geweest 't geen gesien is geworden by een gantsch donckere Naght (want de Maen was maer eenen dagh oud) tusschen den 12. en 13. der Herft-maend in 't Iaer 1621. dien geheelen gedaghten Naght over. Kortelijck heeft hy hier van geschreven in 't leven van de Heer Peresca, maer gantsch wijdlopigh en seer voortreffelijck in sijne geleerde Kenmerckingen, ⁺ gesteld in 't Vervolgh sijner Oeffeningen tegens Doctor Flud: Waer heenen ick u, mijn Heer, wil geweesen hebben, om my met deese saeck niet langer op te houden, maer den afgebroocken draed van mijn Beright weer aen een te knoopen; waer toe ick my nu gereed maeck.

+ Werd ook in Ysland en Noorwegen desgelijcks aen onse Lughtstreeck somtijds gesien.

+ Gassendi Aenmerkingen daer over.

Byvoeghsel.

ONder de Brandende Bergen (waer van in dit Hoofdstuck gewagh werd gemaeckt) sijn voornamentlijck bekend Chymera in Lycien: ⁺ Masaja in America: AEthna in Sicilien: Vesuvius (van sommige Schrijvers genoemd Vesevus, Vesvius of Vesbius, oock Monte di Somma) in Campanien, en Hecla, anders Heckelfort, in Ysland: die bysonderlijck in 't Jaer 1341. daer ontrent seer groote schade aen Beesten en Menschen heeft gedaen. ⁺ Wonderlijcke dingen werden van deesen Yslandschen Bergh Hecla verhaeld; als, dat hy niet alleen seer verschrickelijck Vyer uytwerpt, met sulck een geberst en gedonder, dat men 't gerucht daer van veele Mijlen wegh verr' kan hooren: Maer oock, dat men dickmael hier verneemd een seer groot geschrey, jammerlijck gehuyl, droevigh geklagh, benauwd gesucht. Daer en boven een geweldigh geraes en gebolder, wanneer ergens een Veld-slagh geschied, of eenigh groot Bloed-bad werd aengeright, 't sy in wat

+ Brandende bergen, als Chymera, Masaia, AEthna, Vesuvius, Hecla.

+ Naerder Beright van den Bergh Hecla of Heckelfort, in Ysland.

[p. 44]

voor een Gewest des Werelds het sijn magh. waerom oock 't gemeene Volck deeses Lands geloofd, dat hier de Deur van de Hel is. Men kan hier van nae sien Saxo Grammaticus, Olaus Magnus, Philippus Camerarius, Jacobus Stolterfothius, en meer andere. Dight by deesen Bergh Hecla vind men eenige Swavel-Mynen, waer uyt een groote meenighte van Swavel werd gegraven, en over al heenen vervoerd. Alsse begint aen te gaen, maecktse sulck een afgrijslijck gedonder, dat de Toehoorders de hayren daer over te berge staen. Geweldigh groote Steenen werptse uyt, met ongelooflijck veel Swavel: ⁺ En bedekt 't omgelegene Land soodaenigh met Asch, dat niemandt daer ontrent tot op twintigh Mijlen weghs sigh kan onthouden, of de Grond bebouwen. Veel bedrieghlijcke hoolen zijn hier; waer in dickmael levendigh begraven werden de geene, die deesen Bergh te nae koomen, om dit Wonder t'ondersoecken. Daer ontstaet oock seecker Vyer, 't welck 'r Water verteerd, en niet Vlas of Werck. De Brand, volgens 't verhael van den gedachten Saxo, is hier geduerigh, onaengesien de groote koude van dit Land, welck sou schijnen stof tot dit Vyer te weygeren: Ja onaengesien op den Top altijd meenighte van Sneeuw leght, die door de Somer-warmte niet kan gesmolten worden; selfs oock niet door deese soo dight by sijnde Vlammen.

Behalven de nu genoemde Bergh, ⁺ werd noch een anderen in Italien gevonden, dicht by Pietro Mala, op den wegh van Bolonien nae Florencen, die geduerigh, soo wel 's Winters als 'sSomers, gelijck als een helder Vyer in Vlam staet. By Xaichen in China is de Bergh Ling-fung, die, als 't over dagh geregent heeft, altijdt by naght een groote vlam laet sien, maer noyt by droogh We'er. By Cancheu, in 't selve Koninghrijck, vind men de Bergh Ciencho, waer op sigh 's naghts een ligt vertoond, als van gloeyende koolen. De Bergh Ha werd den Vuerigen Bergh geheeten, om datmen yeder naght daer siet eenige lighten, als van ontstoockene Kaerssen. In een ander groot Werck spreeck ick wijdloopigh van al deese Brandende Bergen, en de seldsaeme, oock hoogh-schaedlijcke Uytwerckselen der selver. Desgelijcks van de verwonderlijcke Eygenschappen eeniger andere.

+ En sijn verschricklijcke werckingen in 't branden.

+ Noch andere brandende en Vyer vertoonende Bergen in Italien en China.