Nauwkeurige Beschrijvingh van Groenland

[p. 17]

VI. Hoofdstuck. Beschrijvingh van Groenland, volgens d'Yslandsche Kronijck.

D'YSlandsche Kronijk, welcke is een kleyn Begrijp van veelerley andere Geschicht-vertellingen, maeckt een bysonder Hoofdstuck, onder den Titel: Beschrijvingh van Groenland. ⁺ Deese Schrijver steld, nae mijn oordeel, voor oogen den alderbesten staet der Noorweegers in dit Gewest. 'k Sal derhalven den Inhoud des gedaghten Hoofd-stucks van woord tot woord hier invoegen, gelijck my deselve uyt de Deensche Spraeck is verklaerd geworden. Mijn Heer vraege my niet nae de Iaer-tijd, noch nae d'orde, volgens welcke deese dingen sigh hebben toegedraegen, naedien ick noch 't een noch 't ander sou konnen aenwijsen. Aldus spreeckt de gemelde Schrijver.

d'alder-Oostlijckste Stadt in Groenland werd genoemd Skagefiord; ⁺ alwaer een onbewoonde Steen-Rots, en dieper in de Zee een klip staet, welcke den Inloop der Scheepen verhinderd, wanneer 't geen hoogh Water is. By sulck een hoogh Waeter, of anders, als een onstuymige Stormwind ontstaet, koomen de Walvisschen en andere Visschen met hoopen in de Haven; welcke dan in groote meenighte gevangen worden.

Een weynigh hooger op nae 't Oosten is een Haven, genoemd Funchebuder, ⁺ nae seeckere Edelknaep van den Heyligen Olaus, geweesene Koningh van Noorweegen, die, nevens veel andere, hier Schip-breuck quam te lijden.

Noch hooger op, dight by d' Ys-bergen, vindmen een Eyland, genoemd Roanses. ⁺ Aen deese Plaets sijn seer groote Iaghten van allerley Gedierten, en onder meer andere oock van veel Witte Beeren. Buyten deese Iaghten sietmen, soo wel te Land als te Waeter, niet als enckel Ys.

Op de Westsijde werd men gewaer Kindelfiord, ⁺ een Zee-arm, op de sijde gantsch bewoond. Aen de reghter hand des gedaghten Zee-arms is een Kerck, geheeten Kors-Kercke, beteeckenende in onse Tael Kruys-Kerck. Deese streckt sigh uyt tot Petresuick, daer Wandalebug is. Op geene sijde leyd een Monicks-Klooster, den Heyligen Olaus en Heyligen Augustinus toegewijd. Dit Klooster gaet tot aen Bolten.

Dight by Kildelfiord is Rumpesinfiord; ⁺ en aldaer is een Versaemelingh van Monicken. Hier sijn eenige kleyne Eylandekens, ⁺ welcke veele warme Wateren hebben; in de Winter soo heet, datmen tot deselve niet kan naerderen; Doch in deSoomer gemaetighd. Deese Wateren sijn seer gesond, en geneesen veelerley kranckheden in de Menschen, welcke deselve gebruycken.

+ Vertalingh van 't Hoofdstuck der Yslandsche Kronijck, betreffende Groenlands beschrijvingh.

+ Skagefiord, een Stad in Groenland.

+ Funchebuder, een Haven.

+ Roanses, een Eyland.

+ Kindelfiord, een Zee-Arm.

+ Rumpesinfiord.

+ Seldsame Wateren

[p. 18]

Niet verr' van daer is Eynetsfiord. ⁺ Tusschen hier en Rumpesinfiord staet een Koninghlijck Huys, genoemd Fos, en een Kerck, gebouwd ter eeren van den Heyligen Nicolaes.

In Lunesfiord vindmen een Voorgeberght, geheeten Kliningh; ⁺ en wat verder van daer een Zee-Arm, genoemd Grantenigh. Aen geene sijde leght 't Huys Daller, behoorende tot den Dom van Groenland.

De Dom heeft in 't Besit geheel Lunesfiord, en insonderheyd 't groote Eyland aen geene sijde van Eynetsfiord, Reyatsen genoemd, ⁺ weegens de groote meenighte der Reen-Dieren, welcke sigh hier onthouden en geneeren. ⁺ In dit Eyland vindmen den Talgue-steen, soo gantsch geduersaem, dat geen Vyer deselve kan verteeren; Evenwel soo weeck om te snijden, datmen daer van Drinck-vaten en Potten maeckt; jae oock selver Brouwkeetels, van sulcken grootte, dat'er thien of twaelf Tonnen Waeter in konnen gaen. Deese Talgue werd by ons geheeten Talck-steen.

Wat verder nae 't Westen sietmen 't Eyland Langen, waer in aght Boeren-Hofsteeden leggen. ⁺ De Dom besit dit gantsche nu genoemde Eyland. Dight by de Kerck van Eynetsfiord vertoond sigh 't Koninghlijck Huys Hellestad.

Niet verr' van daer is Ericsfiord. ⁺ In den Ingangh deeses Zee-Arms leghd een Eylandt, ⁺ 't welcke de Naem van Herrieven voerd, beteeckenende in onse Tael Heeren-Eyland. d'eene helft hier van behoord aen den Dom; d'andere helft aen de Kerck Diurnes; sijnde d'aldervoornaemste in Groenland, en werd gesien, soo haestmen Ericsfiord inkoomt. Diurnes heeft alles onder sigh, tot aen Midfiord toe, ⁺ sigh streckende Noordwest van Ericsfiord. Dight daer ontrent op de Noorsijde is Bondefiord. In dit Noorder-deel sijn een goet getal Eylanden en Havens.

't Land tusschen Oostrebugh en Westrebugh is gantsch woest en onbewoond. ⁺ Dight aen deese Wildernis is de Kerck Strosnes, voor deesen geweest de Hoofd-Kerck en de Bisschoplijcke Sitplaets. ⁺ De Skreglinguer, of Skreglingres, hebben geheel Westrebugh in. Men vind hier Paerden, Geyten, Ossen, Schapen, en alderhande wilde Gedierten, maer geene Menschen, noch Christenen noch Heydenen. Dit Beright heeft gedaen eenen Juer Bert, die een geruyme tijd langh is geweest Hofmeester des Bisschops van Groenland. Desen heeft dit alles gesien, en is geweest eenen uyt de geene, welcke de Righter van Groenland uytsond om de Skreglingres te gaen verjaegen.

Dit is den Inhoud des gantschen Hoofdstucks in d'Yslandsche Kronijck, 't welck ick nae alle vermoogen getrouwlijck heb overgebraght in onse Tael. ⁺ Vermits ick nu geen bysondere Kaert van Groenland heb, noch eenige andere Geschied-schrijvers vinde, die of dit Beright toestemmen, of 'tselve tegenspreecken, soo wil ick geen oordeel hier over vellen; maer sende (mijn Heer) u dit toe, gelijck ick 't heb ontfangen.

+ Eynetsfiord.

+ 't Voorgeberght Kliningh.

+ Lunesfiord. en 't Eyland Reyathen.

+ Wonderlijcken Steen.

+ 't Eyland Langen.

+ Ericsfiord.

+ 't Eyland Herrieven.

+ Midfiord en Bondefiord.

+ 't Land tusschen Ostrebugh en Westrebugh is gantsch woest en onbewoond.

+ Skrelingres.

+ Oordeel des Schrijvers over dit Hoofdstuck.

[p. 19]

't Geen, waer aen ick my aldermeest stoot, is, ⁺ dat de Kerck Strosnes, gebouwd tusschen de Woestijn van Ostrebugh en Westrebugh, in den aenvangh der bewooningh van Groenland werd geseght te sijn geweest de Hoofd-Kerck, en de Bisschoplijcke Sitplaets: Daer doch noyt in twijffel is getrocken, dat de Stad Garde van alle tijden af dit Voorreght heeft gehad. ⁺

De Deensche Kronijck, klaegende over 't verlies deeses Lands, en dat 't selve nu niet gevonden kan worden, verseeckerd ons, dat soo de Stad Garde (de Verblijfplaets der oude Bisschoppen) noch voorhanden was, of datmen tot deselve kon koomen, aldaer veele gedenckwaerdige seacken souden gevonden worden, om een volkoomene en waeraghtige Beschrijvingh van Groenland op 't Pappier te brengen. ⁺ Selfs Arngrimus Jonas den Yslander van dese Bisschoplijcke Sitplaets spreeckende, seght uytdruckelijck: Fundata in Bordum ('t moest sijn in Garden) Episcopali residentia in sinu Eynatsfiord Grohnlandiae Orientalis. Dat is: In Bordum (of Garde) is opgeright de Bisschoplijcke Sitplaets in 't Oosters-Groenlands Gewest Eynatsfiord. 'k Wil wel geloven, dat d'Aengever van dit Beright een goed Hofmeester, maer oock te gelijck een quaed Geschiedschrijver is geweest, naedien hy niet eens aenwijst wie de Skreglingres waeren, tegens welcke hy, nevens andere, was uytgesonden.

+ Aenstoot, wegens seeckere saeck, in 't selve verhaeld;

+ Betreffende de Bisschoplijcke Sitplaets in Groenland.

+ Getuygenis van Arngrimus Jonas.

Byvoeghsel.

DE gedaghte warme Wateren in Groenland, welcke 's Winters boven maeten heet, maer 's Soomers in tegendeel lauw sijn, ⁺ brengen my in geheugenis de Poel in Nordhumbrien, genoemd Myrtous, van welcke Thuanus lib. 5. fol. 148. verhaeld, dat een gedeelte daer van selfs in de Somer bevrooren leyd, en een ander deel oock selfs in 't koudste van de Winter niet bevriest. Martinus Zeilerus in sijne Collectanea maeckt gewagh van een kleyne Bron by de Stad Grenoble in Delphinat, genoemd la Fontaine qui brusle, of de brandende Fonteyn, welcke geduerigh Vlammen uytwerpt; ⁺ insonderheyd wanneer de Lught Neveligh is, of als 't regend. Al watmen daer in werpt, werd verbrand. ⁺ t'Ofen in Hongaryen onthouden sigh inde warme Wateren Visschen, welcke, wanneermen deselve in koud Water werpt, terstond sterven. In Campanien, of Tarradi Lavoro, is een steeds siedend swart Water, 't welck alles wat daer in geworpen word, gaer koockt; doch alsoo, dat het vierdedeel altijd inde loop blijft. By voorbeeld, alsmen vier Eyeren daer in leght, soo krijghdmen maer drie derselver weer; volgens 't getuygenis van Leander Albertus in sijne Beschrijvingh van Campanien. By de Stad Debris, in 't Land der Garamantiers, is, volgens 'tverhael van So-

+ Wonderlijcken Poel in Nordhumbrien.

+ Vyerighe Bron by Grenoble.

+ Andere bronnen van wonderliicke eygenschappen.

[p. 20]

linus, een wonderlijcke Bron geweest. De Naght matighd de hitte des Daghs; maer soo ras de Son ondergegaen was, wierd dit Water onlijdelijck heet. De Son des daghs verwarmd alles. Maer soo haest dit groote Light weer was opgegaen, konmen van 't selve, wegens de felle koude, niet drincken. Wie moet sigh niet verwonderen, dat een Bron door hitte koud, door koude heet werd. In een ander Werck spreeck ick wijdloopigh van een groot getal wonderlijcke Wateren, Bronnen en Poelen. 'k Sal evenwel noch eenige weynige dingen van deese Stof hier invoegen.

De Vloed Brentz in Swaben vriesd noyt toe, hoe fel de Winter oock sijn magh. ⁺ De Vloed Pfeffer loopt op ontrent honderd schreeden nae voor by 't Klooster Koninghbron in Brentzdal. Als men eenige Visschen uyt andere Wateren daer in doet, soo werdense terstond blind. Eenige maecken gewach vande Pilatus-Poel in Switserland, in welcke men niets met allen derf werpen, indien men niet wil, dat'er een groot onweer ontstae. ⁺ Te VVisbaden vindmen twee Bronnen nevens malkander, d'een van siedend heet, d'ander van Ys koud waeter. M. Zacharias Theobaldus in 't eerste deel des Hussiten-krijghs cap. 76. getuyghd, ⁺ dat by 't Slot Reusenbergh een Mijl weeghs van Taus in Boheemen, op een hoogen Bergh geleegen, een Bron is, van soodaenigh een aert, datse sigh, wanneer een Vrouws Persoon, welcke het gaet nae der wijven wijs, daer by koomd om Water te scheppen, terstond verliest, en eenige Jaeren lang aghter blijft. Derhalven werd van de Heer deeses Slots altijd een Oud Man by de Bron gesteld, die geen Vrouw daer ontrent laet koomen. ⁺ Desgelijcks is in 't Dorp Deltz, anderhalve Mijl van Slan, op de wegh nae Praegh, een Fonteyn, die in een geheel Jaer langh geen Water geeft, nae dat een Schurftige, Melaetsche, Pockige of andere onreyne daer van gedroncken, of sigh daer in gewasschen heeft. ⁺ In 't Switsers Ergou leght een Alp, of Geberght, waer op men van Somermaend tot Ooghstmaend de Koeyen laet weyden. Geduerende dien tijd loopt een Beeckje uyt een Rots in een Groef, niet meer als tweemael 's daeghs, 's morgens en 's avonds, even ter tijd als men gewoon is't Vee te drencken. Anders vindmen hier noyt eenigh water by dagh of naght. Als oock 't Vee weer wegh gedreven is, soo blijft dit Beeckje t'eenemael aghter. ⁺ Twee Mylen weghs van de Stad Perigneux in Franckrijck is een Bron, wiens water sigh in Steen verandert, en als Ys bevriesd, maeckende verscheydene seldsaeme Figue-

+ Seldsaemheyd van de Vloeden Brentz en Pfeffer.

+ Van twee bronnen by Wisbaden.

+ Van een andere Bron by 't Slot Reusenbergh.

+ Van een Bron by 't Dorp Deltz.

+ Van een Beeckje in Ergouw.

+ Van een Fonteyn in Franckrijck.

[p. 21]

ren. Watmen daer in werpt, werd tot Steen, of met een Sandige bast overtrocken. ⁺ Twaelf Fransche Mijlen van de Stadt Montpellier leyd een Bergh, Hortus Dei genoemd, en daer by een Dorp, daer een Bron is, in welcke men niets derf werpen, wijl anders een swaer Donderwe'er sou ontstaen. Immers sulcks werdt'er van geschreven. By 't Dorp Peru is een Bron, die de gesonde sieck maeckt, de koortsige geneesd, en alle gedierten die daer van drincken, dood. ⁺ In Phrygien seydmen twee Bronnen te sijn, van welcke d'eene de geene die daer uyt drincken doet weenen; d'andere in tegendeel doet lagchen. Waer om oock d'eerste de weenende, d'andere de lagchende genoemd word. By d'Abdy Monastro, staende ontrent Siena in Italien, vindmen een Meir, waer in 't Water soo swart is als Inct, en geheel anders van Aert als andere Wateren, volgens 't verhael van Paradus in 't Vervolgh der Geschiedenissen sijns Tijds. ⁺ Al wat in andere Vloeden en Poelen drijft, als Hout en diergelijcke dingen, gaet hier te grond. d'Inwooners deeses Lands seggen, dat op deese Plaets voortijds heeft gewoond een snooden Booswigt, die de schendlijcke vervloeckte Sonde pleegde, en daeghlijcks in dien grouwel tegens de geschaepene Natuer voortgingh. Dies God eyndlijck d'Aerde deed opengaen, welcke dien Afgrijslijcken, en sijn gantsche Huysgesin, inswolgh. In plaets des versonckenen Lands bleef dit Helsche Meir tegen-aerdigh met andere Wateren, gelijck die Sonde was tegen-aerdigh met de Natuer. Philostratus, in 'tleven van Apollonius Thyaneus, maeckt gewagh van seeckere Vloed, welke de Meyneedige, alsse sigh daer in wasschen, Melaets doet worden. ⁺ By den Geleerden Hooghduytschen Opitz leesen wy van een Bron in Duytschland yet seldsaems. Als yemand een Hoen daer in steeckt, 't welck hem wettigh toe koomd, soo vallen al de Vederen stracks uyt, doch heeft hy 't gestoolen, soo sullense geenssins afgaen. In Teno is een Springh, wiens Water sigh onder geenen Wijn laet vermengen. Indien alle wateren van soodaenigen Aert waeren, soo souden veele Wijnkoopers tegens haeren wil opreght moeten blijven. Meer hier van te spreecken, laet de kortheyd onser Byvoeghselen niet toe.

+ Van een andere by den Bergh Hortus Dei.

+ Van twee Bronnen in Phrygien.

+ Wonderlijk Meir in Italien.

+ Seldsaeme Bron in Duytschland.