Nauwkeurige Beschrijvingh van Groenland

IV. Hoofdstuck. Vande tijdt der vindingh van Groenland.

DIt is 't geen ick van Erick den Roodkop, sijnen Soon Leiffe, en d eerste Noorwegers, welcke in Groenland hebben gewoond, heb geleesen en konnen verneemen. ⁺ d'Yslandsche Kronijck steld d'Afvaert van Torwalde en sijnen Soon Erick den Roodkop, uyt de Haven Jedten in Noorweegen, ten tijde van Hakon Jarls, bygenaemd de Rijcke; met wien de gedaghte Kronijck den aenvangh maeckt, en onder de Regeeringh des Koninghs van Noorwegen Olaus Truggers, welcke valt ontrent 't jaer der Genaede 982. ⁺ Doch de Deensche Kronijck gaet vry wat verder te rugh; en seght, dat de gemelde Afvaert is geschied in 't jaer 177.

Nu heb ick u, mijn Heer, in mijn Yslandsche Geschiedenissen aengeweesen, dat deese laetste reeckeningh beeter schijn heeft als d'eerste; ter oorsaeck van seecker Bulle des Paus Gregorii de IV. geright aen Bisschop Ansgarius in 't Iaer 835. tot voortplantingh des Geloofs in alle Noordsche Gewesten, bysonderlijck in Ysland en Groenland. ⁺ 'k Wil my in deese strijdige saeck niet langh ophouden, maer alleen deese twee dingen seggen: Eerst, dat even deselve Deensche Kronijck verhaeld: Als de Koningh van Deenemarcken de Christelijcke Godsdienst had aengenoomen onder de regeeringh van Lodewijck de Goedertierne (of Sachtmoedige) dat Groenland daer over een groot gerught verweckte. Daer nae, dat de Geheymschrijver des Koninghs van Deenemarcken, de Heer Gunther, een seer geleerd en ervaeren Man, mijn bysonder goede Vriend, my beright heeft, ⁺ dat hy onder de Schriften, in de Cancellery des Aerts-Bisschops van Roomen, heeft gezien een gantsch oude Kronijck, waer in hy vond 't Afschrift van seeckere Bul, door welcke den Aertsbisschop van Bremen wierd bevestighd tot het Geestlijck Hoofd over 't geheele Noordsche Gewest; insonderheyd over Noorwegen, en de daer toe behoorende Eylanden Ysland en Groenland. Hem was wel niet indaghtigh, in wat voor een jaer deese Bul was geschreven; maer wist seeckerlijck, dat sulcks geschied was voor 't Iaer 900.

+ Wanneer d'Afvaert van Torwalde geschiede.

+ Verschil in de jaeren.

+ Derhalven is den tijdt, wanneer Groenland tot het Christendom bekeerd is, onseecker.

+ Echter is 't niet soo laet geschied, als wel van sommige gesteld word.

[p. 12]

Byvoeghsel.

DAt de Deensche Kronyck d' afvaert van Torwalde nae Groenland steld op 't Jaer Christi 177. waer op korts daer nae de Bekeeringh van dit Gewest tot het Christendom sou gevolghd sijn, is t'eenemael buyten waerschijnlijckheyd, ⁺ wijl Deenemarcken en Noorweegen eerst seer langh daer nae de Leere des Euangeliums hebben aengenoomen. Volgens 't gemeen gevoelen der Geschied-schrijvers, en d'orde der Koningen, gelijck deselve vervolgens gevonden worden op de groote Sael te Kroonenburgh, soo hebben van Dan af, den eersten Koningh van Deenemarcken tot op de Geboorte Christi geregeert 23. (andere stellen 24.) Koningen. Dan was de Soon Humbli, Koningh der Gotthen: die onder de Regeeringh van Amazia, Koningh van Juda, en Jerobeam de tweede, Koningh van Israel, 't Koninghrijck Danemarken oprightede en dien nam gaf, nae den sijnen, als 't Marck van Dan. ⁺ Ten tijde der Geboorte Christi regeerde Froto de derde, den 23. of 24. in orde. Van deese tijd der Geboorte Christi en Froto de derde werden noch geteld 38. Heydensche Koningen (andere stellen 36.) tot op Regner, Regnoer of Ragnifried, bygenoemd Lodbrogh of Lohbrod, heerschende onder de regeeringh van Keyser Lodewijck de goede. Sijne Voorsaet Harald, uyt Deenemarcken verdreven sijnde, vlood na den gedaghten Keyser Lodewijck, en nam met sijne Gemaelin, sijnen Broeder Erich, en andere voornaeme Deensche Heeren te Mentz den doop der Christenen aen. ⁺ Regner deed desgelijcks, in 't Jaer 826. hoopende hier door van de Duytsche dies te lighter bystand tegens Harald te sullen bekomen. Doch als hem dit misluckte, keerde hy weer tot het Heydendom, doende de Christenen in Vriesland, Franckrijck, Vlaenderen e.s. v. seer groote schaede. Nae hem quam sijnen Soon Sivard tot de Kroon, doch regeerde niet langh; dies de Heerschappy aen den voorgedaghten Erich, Broeder van Harald, en alreeds een Christen, quam. Waerom hy oock geteld werd voor den eersten Christen Koningh. Hy stierf ontrent 't Jaer 850. Dit is 't, 't geen wy by de verscheydene der oudste Geschied-schrijvers vinden; en dienvolgens kan Groenland immers voor 't Jaer 900. van 't Christendom noch geen kennis gehad hebben, ten sy men de Wagen voor de Paerden wou spannen. ⁺ Ontrent het Jaer 800. was Sweeden, ontrent het Jaer 1000. Hongarijen, Polen, Pruyssen noch

+ Eerste Koningh van Deenemarcken.

+ Waer van daen Deenemarcken dien naem heeft gekregen.

+ Is niet tot het Christendom gekoomen, voor na 't Jaer 800.

+ Derhalven moet Groenland noch laeter bekeerd sijn.

[p. 13]

Heydensch; wat schijn dan, dat de Noordsche Landen, jae selver Groenland, soo gantsch vroegh tot het Christendom soude gebraght sijn?

Vermits onse Schrijver hier gewagh maeckt van sijn Yslandsche Geschied-beschrijvingh, en wy deselve niet hebben konnen bekoomen, ⁺ soo heeft ons niet ongeraedsaem gedaght, een weynigh van dit Gewest hier in te voegen.

Ysland is een Eyland, gelegen ontrent 150. Duytsche Mijlen Westwaerts van Noorweegen, in den Grooten Oceaen. ⁺ De lenghte werd gesteld op 100. de breette op 60. Mijlen. Behoord onder de Koningh van Deenemarcken, en werd gedeeld in vier Deelen. Hier sijn geene Steeden, en echter heeft dit Gewest twee Bisdommen. 't Is een boven maten koud Land, maer heeft nochtans seer goede Weyde voor de Beesten. ⁺ Men vind hier witte Hasen en Beeren; oock Arenden met witte Staerten, maer weynigh houts, uytgesonderd Genever-boomen. Verscheydene Schrijvers, en onder de selve oock Joh. Lud. Gothofredus in sijn Archontologia Cosmica, verhaelen, dat hier de Bron is, wiens damp alle dingen in Steen veranderd. ⁺ En noch een andere, wiens Waeter de Menschen, welcke daer van drincken, terstond dood, even als ofse Vergif hadden ingenomen. Van de Geberghten sullen wy hier nae yets spreecken. d' Yslanders woonen by haere Paerden en Koeyen, voerende een seer armlijck leven, en sijn te vreeden met 't geen 't Veld haer geeft. ⁺ De Bergen sijn haere Steeden, de Fonteynen haere Wijnkelders; want d'Arme drincken niet anders als Water, maer de Rijcke Melck. Evenwel werd haer ter deeser tijd uyt ander Gewesten Bier, Wijn, Lijnwaed en Wolle Laeckenen toegebraght. Haeren Rijckdom bestaet in 't verkoopen van haer Vee. d'Engelsche en Duytsche haelen haer Ossen-huyden, gedrooghd Vleesch en Swavel. ⁺ Meerendeel levense by Visch, welcke sy dorren by de koude en Windt, daer nae tot Meel stooten, en Brood daer van backen. By deese geringe Spijs en Dranck sijnse veel welvaerender, als die daeghlijcks leckernyen gebruycken.

Arngrimus Jonas noemd dit Eyland Crymogaea, en verhaeld, dat het driederley Naemen heeft bekomen. ⁺ Eerst Sneeland, wegens de veelheyd der Sneeuw. Daer nae Gardersholm nae eenen Garder: En eyndlijck nae den derden Vinder (een Zeerover, genoemd Floco) Ysland, om de meenighte van Ys, 't welck hier werd gevonden. ⁺ Deese Floco gebruyckte in plaets van 't Compas (doemaels noch niet gevonden sijn-

+ Korte beschrijvingh van Ysland.

+ Gelegentheyd en grootte.

+ Goede Weyde voor de Beesten.

+ Seldsaeme Fonteynen.

+ Armlijck Leeven der Inwooners

+ Brood van Visch.

+ Verscheyde naemen van Ysland.

+ Ravens in plaets van een Compas gebruyckt.

[p. 14]

de, om de Zeevaert daer nae te righten) Ravens, welcke hy een voor een liet uytvliegen; en de derde ontdeckte hem door sijne vlught dit Land, soo dat hy met sijn Schip derwaerts kon vaeren.

Dit Eyland is eerst beginnen te bewoonen in 't Jaer 874. volgens beright van den gedaghten geboornen Yslander Arngrim Ionas. ⁺ Derhalven kan dit der ouden Thule niet sijn, 't welck langh te vooren is bekend geweest. In 't gedaghte Jaer is eenen uyt Noorwegen, genoemd Ingulf, van een voornaem Vorstlijck Geslaght, en seer rijck, derwaerts gekoomen, nae dat de gedaghte drie Vinders deeses Gewests, Naddoc, Garder en Floco, hem den wegh hadden geweesen. Sijne Suster Helga Man, met veel andere, is oock daer heenen getrocken; welcke dit woeste Land, vol Bosschen, hebben beginnen te bouwen. ⁺ Derhalven dan oock d'Yslansche d'oude reghte Noorweeghsche Tael is, die nu noch alleen in Ysland is te vinden; waer van wy oock yets hebben geseght in ons eerste Byvoeghsel. In Deenemarcken en Noorweegen is deese Tael seer vervalscht, weegens den koophandel met d'Uytlanders.

Ontrent 't Jaer 1000. is de Christelijcke Godsdienst, ⁺ door hulp des Koninghs Olai van Noorweegen, eerst ten vollen in Ysland ingevoerd, na dat den voorgemelden Yslander Torwalde (of Thorvalde) in 't Jaer 982. den aenvangh daer van had gemaeckt. In 't selve Jaer heeft de gedaghte Koningh oock in Groenland (waer heenen Erick de Rode sigh had begeven, en deese Landstreeck bevolckt) de Leere der Christenen doen Prediken. d'Eerste Yslandsche Bisschop was Isleiffus, een Yslander, in 't Jaer 1056. (of 1057.) door d'Aertsbisschop van Breemen, op bevel des Paus, gewijd. ⁺ Deesen trouwde daer nae te Dalla de Dochter van Thorvald van Halse in Fuioscedal; en stierf in't Jaer 1080. naelaetende drie Soonen; onder welcke hem Gijsser (van d'Aertsbisschop te Mentz in 't Jaer 1082. gewijd) naevolghde in 't Bisdom Scalholtia, gelegen in Zuyder-Ysland. Hy nam oock een vrouw ten Huwlijck. d'Orde der volgende Bischoppen te verhaelen, sou ons te langh vallen.

Evenwel sijn eenige Geleerde van gevoelen, dat Ysland langh te vooren bekend en bewoond is geweest. ⁺ Belijdende niettemin, dat de Noorweegers wel van over oude tijden d'eerste Inwooners van dit Eyland geweest, doch naederhand of t'eenemael uytgestorven, of soodaenigh verswackt geworden sijn, dat men niet alleen uyt Noorwegen, maer oock uyt andere Landen, selfs uyt Ysland en Britannien, Volckeren derwaerts gevoerd heeft. Haer bewijs rust op 't verhael van Plinius, seg-

+ Wanneermen dit Eyland heeft beginnen te bewoonen.

+ d'Yslandsche is de reghte Noorweeghsche Tael.

+ Wanneer bekeerd tot den Christelijcken Godsdienst.

+ d'Eerste Bisschoppen sijn gehouwlijckt geweest

+ Eenige meenen, dat Ysland al langh te vooren is bevolckt geweest.

[p. 15]

gende dat men uyt Norigen of Noorweegen, nae Thule was gevaeren ⁺ Maer wanneer men ontkend, dat dit Thule sou Ysland sijn geweest, soo leyd deese grond onder de voet. In een ander Werck sullen wy wat wijdloopiger hier van spreecken; gelijck oock van 't genoemde Frisland, Griesland, Estland, Estoitiland, Engvoland. &c.

In dit Eyland sijn insonderheyd drie seer hooge Bergen, welcke altijd met Sneeuw bedeckt leggen. ⁺ d'Eene genoemd Hecla, of de Hekelbergh, werpt dickmael Swavel en Vyer uyt, soo dat d' Asch d' aerde meer als 10. Mijlen weghs koomt te bedecken. In de Helga-Bergh, is een seer diepe Afgrond, waer ontrent sigh de Duyvel (gelijckmen daer van schrijft) in meenigerley gedaente laet sien.

+ Doch op geen vaste grond.

+ Hecla en Helga, twee Bergen in Ysland.