|
| |
Decoro. Achbaerheyt. Betaemlijckheyt, fraye Welstand.
Een Iongman van schoon en eerbaar opsicht, dragende op de schouderen een leeuwenhuyd, houdende in den palm van de rechterhand een vierkant, alwaer in 't midden het teycken van Mercurius op staet; inde slinkerhand heeft hy een tack van een Amarant of fluwele bloem, met dit opschrift, sic floret decoro decus: dat is, aldus bloeyt de eere door de achtbaerheyt. Men soude hem ook bekranssen en 't kleed daermede over al konnen vercieren. 't Kleed sal totte knyen lang zijn, met een broosken aen de rechter voet, Cothurnus geheeten, aen de slinker sal hy een zocke hebben.
| |
| |
Schoon is de jongeling, want de schoonheyd is een cieraet van 's menschen leven: hy is eerbaer, om dat het achtbaere altijd met het eerbare is vereenicht: want de achtbaerheyt, gelijk die seer geleerdelijck van Cicero in zijne officien of onderlinge plichten is beschreven, wort in 't gemeen genomen, voor al 't geene dat in alle eerbaerheyt bestaet: en die selve is tweederleye, want tot de algemeene behoort noch een besondere, die tot een yder deel van 't eerlijke genomen wort. De eerste Achtbaerheyt plagh aldus bepaelt te worden. De Achtbaerheydt is al 't geene datter past totte heerlijckheydt van een mensch, in 't geene zijne nature van andere dieren verschilt. Het ander deel 't welck tot het geslacht behoort, wordt aldus onderscheyden; de achtbaerheyt is 't gene, 't welck soo betaemlijck is aen de nature, dat oock daer in de maticheyt en zeedicheyd met een seeckere, edele, vrye en burgerlijcke maniere uytblinckt, sulcx dat sich oock de achtbaerheyt in alle dingen, die totte eerbaerheydt behooren, in 't gemeen wijdtloopigh verspreyt, en in 't besonder in alle slagh van deughden. Want gelijck de schoonheydt des lichaems met een welgemaeckte gestaltenisse van leden, aenlockt, en de oogen doet bewegen, en hier in behagen scheppen, om dat alle leden onder sich met een seeckere bevalligheydt seer wel passen en over-eenkomen; also beweegt oock de achtbaerheyt, die in 't leven uytblinckt, de toestemminge van die geene mette welcke hy leeft met ordre, stantvastigheyt en matigheyt, soo wel in woorden als in wercken. Waer uyt besloten wert, dat de welstand sich voeght in 't spreken en in 't eerlijck handelen, om te overleggen en wat betaemlijck is te volgen, en wat onbetaemlick is te vlieden, volgende de dingen die recht en eerlijck zijn, als recht en eerlijck, vliedende de dingen die onrecht en oneerlijck zijn, als quaed en onbetaemlijck, strijdigh zijnde tegens de behoorlijckheydt en eerbaerheydt: en dese komt voort, door eene van dese deelen, of door vlytige opmerckinge, of naerstige waerneminge van 't waarachtighe, of door den ommegang en handelinge der menschen, gevende een yegelijck 't zijne, na datter belooft is, in verschillende saken, of zy komt voort door de grootheydt en dapperheydt van een verheven gemoedt, dat in alle dingen onverwinnelijck is: waar door hy alles doet en spreeckt met ordre en met mate; waer by oock is zeedigheyt, matigheyd en alle versoetinge van een verstoort gemoed, in welcke saecke de betaemlijckheyd bestaet, wiens kracht hier in is gelegen, datse van 't eerlijcke niet kan werden afgescheyden: want wat betaemlijck is, dat is eerlijck, en wat eerlijck is, dat is betaemlijck: gelijk Cicero 't selve doorgaens in sijn Burgerplichten uytdruckt. Om dan de dapperheyd en hoogheydt van de deughd des gemoeds, die de Achtbaerheydt vereyscht, uyt te beelden, hebben wy hem een leeuwenhuyd omgehangen, om dat de oude den leeuwenhuyd voor een beeldt van de dapperheyt der deughd en de sterckheyd des gemoets uytdruckten. 't Welck zy die geene plachten te vereeren, die de waarachtige geschicktheyt hadden aengemerckt, en haer dapper en grootmoedigh hadden betoont. Oversulx al 't geene dat manhaftigh en met een dapper gemoed bestaen wort, datselve wort geacht een man te passen die de Achtbaerheydt volght; maer in 't tegendeel is die van de Achtbaerheydt berooft, die daer, als verwijft, leeft, sonder grootheydt of bestandigheyt des gemoeds. Bacchus die, by Orpheum, voor een beeld van een Godtlijck verstandt gehouden wordt, draeght by Aristophanem een leeuwenhuydt over de schouderen; Hercules, de voorbarighste en dapperste onder de Argonauten, gaet altijd in een leeuwenhuyd. Ajax de Opper Capiteyn, by de Griecken, onder Achilles, droegh voor zijnen welstand een leeuwenhuydt; en seghtmen, dat waer men met den leeuwenhuyd bedeckt is, kan men niet gewont worden, maer op andere plaetsen wel. Waer uyt wy dese schoone bediedenisse konnen nemen, dat de mensch in alle handelingen, daer hy sich behoorlijck in draeght, met het vlim van lastering en schande niet kan worden gequetst, maer alles wat daer tegen strijd, gevoelt de bittere stekinge van laster en schande tot in 't herte toe. Gelijck Ajax, also lang hy hem manhaftigh en betaemlijk in zijne aenslagen droegh, hoorde nimmermeer eenige lasteringe, maar behaelde groot lof: doch hy wierde seer gelastert, wanneer hy den leeuwenhuydt, dat is de dapperheyd des gemoeds, wegh wierp, ge- | |
| |
vende dieselve de wanhoop ten roove, buyten de behoorlijckheydt: Boven dit, is de Leeuwenhuyd, by de welstand gevoeght: wesende dit dier, soo veele 't lichaem belangt, seer wel gestelt en volmaeckter als andere dieren: En soo veel 't gemoed belangt, soo isser niet een dier, dat meer de behoorlijckheyt gaede slaet als de Leeuwe, want hy is mild, grootmoedigh, beminner van de overwinninge, sachtmoedigh, rechtvaerdigh, lievende die geene, waermede hy verkeert, gelijck Aristoteles seght. En hy vergramt sich nimmermeer over een mensch, ten zy dat hy geterght zy, en alsdan is hy reedelijck in 't straffen, neemende eenen die hem een weynigh misdaen heeft by 't hoofd, doch verscheurt hem niet met sijne klauwen, maer schuddet hem alleene; en als hy hem een weynigh verschrickt heeft, soo laet hy hem gaen. Doch hy soeckt dien swaerlijck te straffen, die hem sal geslagen of gewondt hebben, 't zy met pijlen of spiessen. Oock lijd hy niet, dat yemant overlast geschiet, maer straft dat selve, gelijckmen by Aelianum leest, dat een Leeuw, Beer, en Hond by malkanderen opgevoet zijnde, lange te saemen, sonder eenige Huys-twist in vreede leefden: maer op seeckere tijd, de Beer op den Hond vergramt zijnde, verscheurde dien-selven; dies de Leeuw daer-over ontstelt, strafte den Beer, als een rechtvaerdigh Koning, metter dood. Plinius verhaelt dat het een danckbaer dier is, en der weldaden gedachtigh, wesende goedertieren, vergevende een ygelijck wie sich voor hem vernedert, vertoonende altijd een dapper en eedel gemoed; En soo hy oyt, door de menighte der Honden of Iaeghers verstrickt wort om te wijcken, so sal hy sich niet snellijck, voor de oogen in de vlucht geven, achtende dat het hem geen eere is sich een ander te onderwerpen, want dat soude eenen Koning, gelijck hy is, onbetaemlijck zijn; maer hy gaet met een staetige maniere voet voor voet te rugge: En om allenskens sijne achtbaerheyt te bewaeren, begeeft hy sich midden in 't veld, sich daer tegens wapenende, als of hy niet op haer paste, ter tijd toe hy elders eenige struyvellen siet, daer in hy dan vliet en sich verberght, niet dat hy verschrickt is, maer om sich wederom van nieuws te wapenen: En soo brenght hy schrick en vreese aen andere. In 't kort, hy draeght sich soo achtbaer in alle deelen, als eenigh Vorst of Koning. En dit is soo veele de Achtbaerheyd van de daed belangt. Nu sullen wy vande Achtbaerheyt in 't spreken handelen.
Het vierkant met het teycken Mercurii, bediet de Achtbaerheyd, vastigheyd en stantvastigheyd, om daer door nae de behoorlijckheyt te spreecken: En daerom wierde Mercurius Tetragonos of vierkant, dat is vast en wijs geheeten. Want men moet onvast, onversichtigh noch wispeltuyrigh zijn in 't spreken, buyten de paelen van eerwaerdigheyt, noch men moet niet lichtvaerdigh zijn, om op de personen te lasteren en te steken, verachtende al wat men daer van hoort, wesende dit een vermetelheyt en ongebondenheyd: Maer men behoort een seeckere eerbiedigheyd tot een ygelijck te draegen, gelijck Cicero verhaelt; sulx datmen moet bedacht zijn, om eerlijck van andere luyden te spreecken. Want niet wel van yemant te spreken is een teycken van boosheyt, nijdigheyt en oneerbaerheyt, gelijck de tonge van Thersites was, daermen by Homerum van leest, te weeten, venijnigh, lichtvaerdigh en snel, om seer schandelijck te snappen en van sijnen Koningh qualijck te spreecken. Maer Vlysses daer en tegen, was stil-swijgende, en bedachtsaem, al-eer hy sprack, wel vierkant ter taele, voorsichtigh en oprecht, konnende als een kloeck en gauw Man, de achtbaerheyt van een wijs Man in alles houden. De Tonge moet niet sneller zijn als 't gemoed, gelijck Chilon seydt: Want de woorden zijn aenwijsers van yders gemoed. En van de Griecken is het spreecken genaemt, het Merck-teecken van den Mensch. Want gelijck de Dieren gekent worden aen 't merck-teecken van haeren aert, also worden oock de Menschen gekent door 't spreecken, van wat aert en natuyre datse zijn; gelijck 't selve van Epictetus, in sijn handboexken is uytgedruckt, alwaer hy seyt: Stelt u een seecker perck voor om te onderhouden, soo wel voor u alleen, als met wien ghy verkeert, letter wel op, dat ghy niet te slechte redenen voert, maer ist mogelijck, stiertse na de eerbaerheyd, andersins soo ist beter te swijgen. Onderhoudt dan de achtbaerheyt om met reden te spreken, en niet om andere te lasteren, maer veel eer te prijsen, als ander luyden werck, dat niet
| |
| |
van u handelinge of konst is, te laecken, aengesien veele gewoon zijn, haer oordeel te strijcken oock over alle dingen: Waer mede zy haere onwetentheyt dapper te kennen geven, en dat met kleyne eere, gelijck de Vorst Megabizus dede, diewelcke ten huyse van Zeuxis eenige beelden willende berispen, sprack mette leer-jongeren van Zeuxis van de Schilderkonst: waer op Zeuxis antwoorde, terwijle ghy sweeght, verwonderden haer dese Iongelingen over u, als over eenen Prince in purper gekleet; maer nu lachense om u, als die daer wil spreecken, van een konst die ghy niet verstaet. Te meer moetmen noch de schandige maniere van spreken ter sijden stellen, en van eerbaerlijcke saecken handelen: 't welck insonderheyt Iongelingen, van schoon opsicht, seer wel past. Want by de schoonheyd des lichaems behoort sich de schoonheyd des gemoeds te openbaeren: Oversulx als de Philosooph Diogenes eenen schoonen Iongelingh sagh, die sonder eenige eerbiedigheyt sprack, seyde hy tot hem, schaemt ghy u niet, dat ghy uyt soo schoonen yvoren schede, een mes van loot treckt? verstaende by de scheede de schoonheyd des lichaems, en by het mes van loot, sijne slechte, onbeschofte en olijcke maniere van spreecken.
De Amarant of fluweele bloem, die hy in de slinckerhand heeft, is een bloeme die altijd bloeyt, houdende haere welstand door haere schoonheyd. Hier mede hebben oock de Griecken in Thessalien, het Graff van Achilles, die haer eenighe schoonheyd was, bekranst; om te vertonen, dat gelijck dese bloeme nimmermeer verwelckt, dat oock also de naeme van Achilles niet soude vergaen, maer altijd duyren. En om dat dieselve bloeme nimmermeer verdort, nochtans als die in harde en ongestuyme winters, qualijck zijn te krijgen, soo besprengtmen de oude drooge bloemen met waeter: Waer door zy haere vorige kracht en schoonheyd wederom verkrijgen, soo dat zy daer van kranssen maecken, oock midden in den winter, gelijck Pierius seyt. Alsoo kan oock een Man die sich geeft in de harde en woeste ongelucken van dese ongestadige wereld, overvallen zijnde en 't gemoed beswijckende, sich verquicken met het waeter van de Achtbaerheyt: dat is, dat hy sich in 't gemoed voere, wat hy in sulcken voorval moet doen: En dan staet hy van nieuws op, in een blosender stand des gemoeds, als te vooren, en bereyt sich selve een krans van lof en eere, in dese verwarde tijden, en dit alles doet hy door de achtbaerheydt. En daerom is hy gekranst en geciert mette Amaranth, houdende dees Letter-rol rontom dese bloeme Sic Floret & c. te weten, om dat de eere door de Achtbaerheyd altijd sal bloeyen gelijck de Amaranth. Want de Mensche wort door de Achtbaerheyt sterck, en draegt sich tot aller tijd geschickt, sich noch in voorspoet verheffende, noch 't gemoed in tegenspoet verflauwende. En gelijck Cleobulus seght, Soo behoort ons de aenlachende Fortuyne niet hovaerdigh te maecken, noch de tegenstrijdige ons 't gemoed te doen beswijcken noch breecken. En dit kan men niet doen sonder datmen de Achtbaerheyt voor oogen heeft, die den Mensch sterck en grootmoedigh maeckt: gelijck Scipio Africanus, diewelcke noyt wierde opgeblaesen, door de gunste der Fortuyne, alhoewel hy overwinnende was; en hy besweeck noyt, schoon datse hem den rugge toe keerde. En 't is geen wonder dat dese dappere Romeinsche Hoofdman, niet soo seer door sijn kracht, als door sijn goede manieren en achtbaerheyd, in de t'saemensprekinge van Lucianus, van den Rechter Minos, boven Alexander Magnus en Hannibal van Carthago, gestelt wort, wesende veldoversten, die seer oploopende, hovaerdigh, toornigh, onstantvastigh en niet al te eerlijck waeren, sonder eenige achtbaerheyt, alhoewelse in der daed, dapper en grootmoedigh waeren. En dit ist dat Cicero in sijne Officia of onderlinge plichten uytdruckt, daer hy seyt: Een grootmoedigh Man wort insonderheyt in twee dingen bekent, waer van 't eene wort gestelt in de verachtinge van de uytwendige dingen, daer 't blijcklijck is, dat een Man niet moet wenschen noch begeeren, dan dat eerlijck en betaemlijck is; en dat geen Man, sich noch door de ontsteltenisse des gemoets, noch door de fortuyne moet laeten t'onderbrengen en overweldigen. Waer uyt besloten wort dat een Man, die in der daed oprecht is, niet sal gaen buyten 't geene de Achtbaerheyt sal betaemen, voegende altijd het eerlijcke by het achtbaere en betaemlijcke, wesende in alles gelijckmoedigh. Daerom vermaent hy, dat als de dingen voor wind gaen, men sich niet moet verhovaerdigen noch opgeblaesen zijn. Want hovaerdie is een vermetentheyt: en wie sich in voorspoet
| |
| |
onmaetelijck draeght, is een teycken van lichtvaerdicheyd, verre vande achtbaerheyd afgescheyden: Want de achtbaerheyd begrijpt in haer eene eerbaerheyd, sachtmoedigheyd, zeedigheyt en alle versoetinge van een ontstelt gemoed. Versoetinge segh ick: want een mensche kan sich sonder eenige lasteringe, wel maetighlijck verstooren, also 't gemoed door eenighe ontsteltenisse sich kan wel ontroeren, doch daer door verliest hy de achtbaerheyd niet. En gelijck Aristot. seyt, soo is een wijs Man niet sonder ontsteltenisse des gemoeds, maer hy gebruyckt matigheyt. En dit is den Mensche eygen, dat hy treure en vrolijck zy: Maer niet te treuren en niet vrolijck te zijn, wort eer by een block of steen, als by een mensch vergeleken, gelijck Augustinus in sijne Stadt Godes verhaelt. En Plinius schrijft in 't 8 b. van sijne brieven aen Paternus, diewelcke treurigh was over 't verlies van sijne Soonen, aldus; Ick weet niet of die groot of wijs zijn, altijd 't zijn geen Menschen: Want het is menschlijck treurigh te zijn, droesheyd te gevoelen, oock dieselve tegen te staen, en sich te laeten vertroosten, hebbende troost van node. Soo ist dan den Mensche eygen dat de smerte en blijdschap haere plaetse hebbe. Doch men moet niet soo stuyrs wesen als Socrates, diewelcke nimmer eenig teyken van droefheyd of blijdschap vertoonde, naevolgende daer in de stuyrsheyt van Anaxagoras en Aristophanes, diewelcke nimmermeer lachten. Maer dese gaen de paelen der behoorlijckheyd te buyten, en verdienen also wel gelastert te werden, als die nimmermeer treuren of vrolijck zijn. Want al wat buyten schreef gaet, is lasterlijck, gelijck de gestadighe lach van Democritus, en 't gheduyrigh schreyen van Heraclitus. De Achtbaerheydt hout den middelwegh, en vertoont ons, wat billick, eerbaer en betaemlijck is: En 't is betaemlijck dat wy in de gemeene en besondere saecken van Ouders, Vrienden en Maeghen of droefheyd of blijdschap scheppen, geneughd of ongeneughd, nae 't geene dagelijcx voorvalt: sulx dat wy oock 't selve moeten betoonen met geluckwenschingen of met meewarigheyt: Maer gelijck geseyt is, moeten wy, met onse genegentheden en tochten des gemoeds, ons verblijden met een gematighde eerbaerheyd, die de achtbaerheyd past. En in dese maniere, van dapperheyd des gemoeds, sietmen haer altijd bloeyen, gelijck de Amaranth. Tot nu toe, hebben wy van de Achtbaerheyt in 't doen en in 't spreecken gehandelt, maer nu sullen wy oock gewagh maken van de Achtbaerheyt in 't gaen, en in 't verkeeren by andere luyden: Waer over hy oock met een dapper en statigh broosken gestelt is, hebbende aen het slinckerbeen een slechte socke. Alhoewel dat Hercules, by Aristophanem, Bacchum belacht, van dat hy droegh een kodse, en een Leeuwenhuyd met brooskens aen de beenen, als dingen die niet wel te samen pasten, wesende de Leeuwenhuyd een roof van een dapper Man: achtende dat de brooskens alleen pasten aen teere en verwijfde persoonen, daerom seyde Hercules tot Bacchum: Wat doen de brooskens by de kodse? Ick kan my daer over niet van lachen onthouden, als ick den Leeuwenhuyd om sijne schoone kleederen sie. Was magh hem aengaen? Wat doen de brooskens by de kodse? Maer de Cothurnus of 't leersken past Bacchus seer wel, diemen niet voor sacht noch weeck-gebacken behoort te achten. Want dese Cothurni wierden van de Helden gedragen, gelijk Isidorus verhaelt, wiens aensien wy hier nae wat breeder sullen uytbreyden. Hier uyt komt het datse dieselve in de Treur-schouspelen plachten te gebruycken, naedemael in de Treurspelen mede te voorschijn quaemen groote Personagien, Helden en Princen & c. en om dese oorsaecke wierden dieselve van de Poëten gehouden, datse den Helden pasten. Plutarchus verhaelt in sijn Gastmael, dat de brooskens van de Hebreusche Priesters wierden gedragen. Ten eersten, seydt hy, soo bewijst dit de Hoghe Priester, die op de Feestdagen met een Mijther komt in treeden, hebbende een jongh Hertevelleken, dat met goud beset is, aengetrocken, draegende een Rock totte enklauwen toe, en brooskens; daer hangen veele kloxkens aen 't kleet, die in 't wandelen een geluyt geven, gelijck als by ons. Door de gelijckheyt van dese kleedinge bewijst Plutarchus als mede Tacitus, seer onbedachtlijck, bedrogen zijnde, dat hy oock was een Priester van Bacchus, also dese kleedinge in die tijden van de Helden en van de Priesters met groote achtbaerheyt wierde gedragen. Bacchus die van de Poëten gehouden was voor een beeld van een Godlijcke Geest, en een voorsitter vande Musen, en de eerste Held die getriumpheert hadde, die konde te gelijck, mette Kodse en Leeuwen huyd, oock wel draegen de Heldische
| |
| |
Cothurnus. En derhalven wierde hy in de dichten en in de oude Beeldhouweryen met een broosken afgebeeld. Virgilius nodicht in zijn II Georg. Bacchum totte wijnlesinge, seggende dat hy sijne naekte beenen sal dopen in den most, sijne brooskens uyttreckende. Op welcke passagie Probus seyt, dat de Cothurni seekere slagh van koussen waeren, die de Iagers gebruyckten, want daer mede bedeckten en versterckten zy haere beenen. Waer van men de gedaente in de beeldnissen van Bacchus en Diana sien kan. Welck aensien van Virgilius en van Probus sijnen ouden uytlegger, wy daerom niet by brengen als of de Poëten Bacchus niet met het broosken afmaelden, maer om te doen verstaen, dat de Cothurnus gemaeckt was als een broosken of leersken, dat rontom de beenen gingh, tot boven de kuyten. En dit seghick, om dat veele Schryvers, van onsen tijd, houden, dat de Cothurnus, die van de Helden, Princen en groote personagien, in de Treurspeelen plagh gedragen te worden, hoogh was, gelijk de hoge patijnen, nae 't gebruyck van Romen, Spagnien, Venetien, Napels of andere volcken, doch insonderheyt van Italien, als C. Stephanus seyt: daer hy aentreckt dat Virgilius dieselve den bynaem van purper heeft gegeven. Maer dat die hoogh souden zijn daer in mist dese Schryver. Doch Virgilii meninge is van de purpre Cothurnus, en niet van de purpre dickte van de beenen, en dat dit waer zy, soo seyt hy in de 7 Egloga, de Carmosyne Cothurnus, wesende een verwe die Diana aengenaem is, als mede alle vrouwen, passende seer wel in de treurspeelen, gelijck Turnebus seyt. Sulx dat dat de Cothurnus niet hoogh onder de voeten van der aerde is, gelijck hy 't woord qualijck verstaet, maer is hoogh tot over de kuyten. Dit heeft oock Turnebus wel waergenomen, als hy aenmerckte dat Diana, een Iagerinne wesende, gingh met een beknopt kleed tot over de knyen. Waer over als Virgilius geseyt hadde, dat Venus haer kleed boven de knye hadde ingeslagen, dacht Aeneas dat dit de Iagerinne Diana was: soo vraegde hy haer of zy de suster was van Phoebus? En om datse het kleed boven de knye droegh soo hadse hooge brooskens, op datmen hare bloote beenen niet soude sien. Siet dan hoe de Cothurni leerskens waren, soo hoogh datmen de bloote beenen daer mede kost bedecken, alhoewel Scaliger en andere, dieselve op andere wyse beschryven: Daer nochtans dieselve, ten tijde van Virgilius, in de schouwen ren-plaetsen, dickwijls gebruyckt zijnde, hem allerbest bekent waren. Want soo de Cothurni hoogh waren, soo souden dieselve Diana en de Iagers hinderlijck zijn, die op steylten, heuvelen en klippighe plaetsen 't wild dickwils mosten vervolgen. Waer van de Schrijver seer breet handelt, en wijst seer wijtlopig het onderscheyd en 't gebruyck van dese brooskens en socken aen, &c.
Om nu te komen totte beteyknisse van dese beeldenisse, soo draeght de Achtbaerheyd aen 't rechter been een statigh broosken; 't welck bediet, dat een machtigh, edel en rijck man sijne achtbaerheyd moet houden met een edel kleed, dat sijnen staet past. Aen 't slincker been draeght hy een slechte socke, om te kennen te geven dat een man van kleynder vermoghen en middelen, nedrigh moet gaen, niet als een Prins of Edelman; maer dat een ygelijck in sijne kledinge, moet acht nemen, op 't geene hem betaemlijck is, en dat na sijn staet of ouder, altijd vliedende 't geene buyten schreef gaet, soo wel van die geene, die daer verachten het ciersel van haere personen, en die daer op niet passen ofse met vuyle, slordige en naulijx opgebondene kleederen voor den dagh komen, als van die geene, die sich daeghlijx laeten sien, gebruyckende besondere naerstigheyd in sich te streelen, en met alle lichte fatsoenen te vercieren. Cato van Vtica gingh in 't eerste de paelen van een Romeinsch Raetsheer te buyten, vermits hy sijnen hoogen dienst vergetende, al te slordigh by sijne vrienden gingh, en dat bloot voets met een enckel kleed, en daer boven seer slecht met een koorde toegegort, gelijck Sabellicus verhaelt. Pedianus en Plutarchus seggen, dat hy op den marckt gingh wandelen, met een boere kleed: en in deser maniere, sonder eenigh ander opperkleed, sat hy in den rechterstoel. Sylla wierde oock berispt, dat hy, wesende veldheer, met weynigh achtbaerheyd door Napels gingh wandelen, met een mantel en op patijnen. Inde andere buyten paelen liepen Caligula, Nero en Heliogabalus Keyseren, diewelcke voor den dagh quaemen, met bonte en gebloemde kleederen, passende beter een dertele vrouwe, als een doorluchtig Keyser:
| |
| |
en dese twee laeste, droegen nimmer een selfde kleed langer als een reyse. En Pompejus Magnus wordt oock van M. Cicero en Atticum aengemerckt, voor dertel en ydel, om dat hy aen sijne koussen witte langhe koussebanden droegh, met een bemaelt kleed, dat weinigh, soo een Opper-veldheer, betaemde: waer mede Cicero geckt: en P. Clodius wort oock van Cicero gelastert, om dat hy roode koussen droegh, die hem een Raedsheer zijnde niet voeghden, passende 't selve beter een Ionghman, diewelcke gheoorloft is, schoone, hooge en fraeye verwen te dragen: Evenwel moeten zy daerom de paelen van zeedigheyt niet te buyten gaen, om sich te palleren en krullen met borduyrsels en stricken als de dertele vrouwen, maer moeten gedencken dat sy van een veel edeler nature zijn. Diogenes siende eenen Iongheling te seer genegen tot de al te verwijfde opsmuckingen en palleringen, seyde, schaemdy u niet dat ghy u lelycker wilt maecken als de natuere u gemaeckt heeft. En gelijck dese ydelheyt der kleedingen bestraft wort in Iongelingen, Veldoversten en Princen, te meer behoortse gelastert te worden in Philosophen en Doctoren, die niet gaen met kleederen haere wijsheyd betamende. Van gelijcken moetmen sich oock onthouden van de slordigheyt van Diogenes, Cinicus en Epaminondas: morsige Philosophen, diewelcke altijd een selfde kleed droegen. Van welcke slagh juyst Socrates niet was, diewelcke bloots voets met een linnenkleed of sack gingh omwonden, waer in hy dickwijls op de straet, in de stoepen en misthoopen ging slapen, met weynigh eere of achtbaerheydt. Men moet niet alleen onderhouden de achtbaerheyt om sich in de kleederen te buyten te gaen, maer oock in de bewegingen; dienende daer toe seer aerdigh de patijne of broosken, om de statigheyt uyt te drucken, een af keer hebbende van die geene, diewelcke al te grooten en gemaeckten statigheyt over haer hebben, die 't hoofd in de wind steken, dan uytgestreckt, dan ingetrocken als sich naulijx bewegende, en schijnen of zy 't hoofd aen een pael ghebonden hadden, also datse, sonder achtbaerheydt gaende, andere tot lachen verwecken, wie haer oock siet. Oock moet de socke niet alleen genomen worden in de gang van slechte en gheringe personen, als van knechts en arbeyders, maer zy behooren de socke en brooskens gelijcklijck te dragen, dat is om hare statigheyd te matigen, nae de gemeene gangh van besadighde personen: Horatius bijt met sijne schimptanden, eenen Tigellius Sardus, diewelcke geen maete hielde in sijnen gang: dan gingh hy, voet voor voet, als of hy een priester van Iuno ware geweest, dan rende hy soo snel, of de vyanden achter hem heer waeren.
Totte vrouwen past wel eene statigheyd in den gangh en een langhsaeme tret, om meerder achtbaerheyd wille; en om dese oorsaecke hebben zy meer reden om patijnen of hooge muylen te draghen, om datse niet te snel souden gaen: Maer den mannen past manlijck te gaen, en met grooter treden als de vrouwen. M. Tullius, als Petrarcha verhaelt, siende sijn dochter Tullia boven de achtbaerheyt van een vrouwe al te snel gaen, en sijnen swager Piso daer tegen al te langhsaem, een man niet wel passende, seyde tot sijn dochter in tegenwoordigheydt van Piso, haer beyde berispende, gaet doch als een man. Willende te kennen geven, dat zy wat sachter behoorde te gaen, en Piso wat harder, als een man toestaet.
Boven dit alles soo past het Broosken en de Socke beyde seer wel totte welstand van een Poëtisch ciersel: Want de Poëten hebben door gheen andere maniere onderscheydt gemaeckt van hare Poësie of dichtkonst, als door de brooskens en de socke. Want, gelijck geseydt is, soo wierden de brooskens totte Treurspelen van Koningen, Princen en andere voornaeme personagien gebruyckt, hoewel daer oock knechten, meesters, slaven en dienaers onderliepen. En de Comici of geneughlijcke kamerspeelders gebruyckten de socke, want haere stoffe was van slechte, geringe en besondere personen, en also daer van ghemeene dinghen, met een slechte stijl ghesproken wierde, soo naemense de socke voor de slechte maniere van spreken. En als men van Koningen en Vorsten handelde, gebruyckten zy een statige en dappere maniere, nemende het broosken voor 't hoogh, volmaeckt en deftigh spreken. Sulx dat het broosken en de socke, soo veel de kleedinge en 't spreecken belanght, dubbelt voor een Poëtische welstand, en een kort begrijp van alle schoonheyd gehouden wert: Want de
| |
| |
brave Poëten onderhielden hare vercieringe oock in wat saecke het mocht wesen. Aristoteles berispt, in sijne dichtkonst, Vlysses, dat hy te seer gehuylt en gekarmt hadde op de klippe Scylla, want ten betaemde Vlysses niet, als een wijs en voorsichtigh man, soo leelijck te karmen. En M.T. Cicero berispt Homerum, dat hy den goden toegeschreven heeft, wercken, die oock den menschen besoedlen, als kyvagien, gramschappen, twisten, nydigheden, oneerbaere genegentheden &c. waerover hy oock van Empedocles en Xenophanes is gelastert: En 't is geen wonder dat de Philosooph Heraclitus geoordeelt heeft, datmen Homerum behoorde uyt de Schou-speelen en van de Tonneelen te jagen, en hem dapper met vuysten af smeeren: nergens anders om, dan dat hy de Achtbaerheydt niet hadde waergenomen, daer hy anders een wonder is van een hoogh verstand en van welsprekentheyt. Nae mijn duncken gebreeckt Sophocles de Achtbaerheyd, oock in 't spel van Ajax, alwaer hy Teucris de soone van een slavinne, de bastaertbroeder van Ajax, invoert, om met Menelaus, de volle broeder van den Keyser Agamemnon, te kijven, sonder eenigh ontsagh of vreese, hem toesprekende, gelijck men oneerbiedighlijck seght, du, du: En alhoewel het waer is dat Menelaus scheydende, op 't laeste seyde, dat het schandelijck was met sodanigen te kijven, diemen met geweldt konde temmen en t' onderbrengen, soo ontlaste hy sich nochtans niet van de lelijckheydt, door dien hy menichte van scheltwoorden, alreede van Teucris hadde ontfangen, insonderheyt als hy hem geantwoord heeft, met seer groote opgeblasentheyt, seggende: 't is my seer schandelijck eenen sot te hooren, die veel ydele klaps uytslaet. Onder welcke woorden weynig Achtbaerheyt is, noch van de zyde van Menelaus, die daer lange kijft met Teucris een slecht soldaet, een schutter, en ghelijck Homerus en Sophocles seggen, die gantsch geen macht hadde: dat dieselve 't hert soude hebben, te twisten met een Koning, zijnde broeder van een Keyser, om soo onbeschaemt, sonder eenig ontsagh, duysent scheltwoorden uyt te braecken: te meer doolt Sophocles in de Achtbaerheyd dat hy Teucris doet opgeblaesen aen den Keyser spreecken, van dat hy edel geboren is, verwijtende Agamemnon, dat hy van een godlose vader, en overspeeldersche moeder, is voortgekomen; en te meer dat hy hem dreyght, en dat sonder betaemlijcke manieren, van een ontsaghlijck onderdaen, met weynigh Achtbaerheyd van den Keyser, diewelcke hem door sijne Keyserlijcke macht, om sijne lasteringe en dreygementen, rechtvaerdelijck hadde konnen doen hangen en straffen, alwaer 't schoon dat hy in hogen staet mocht gheweest zijn, daer hy nochtans maer een slecht onderdaen was.
Gelijck nu een verstandigh Poëet aen de personagie van sijne speelen of dichten soeckt te passen behoorlijcke manieren, die niet buyten de Achtbaerheyt loopen: alsoo behoort een ygelijck wel in acht te nemen, wat hy schuldig is te doen, op dat wy in onse handelingen niet gelastert werden: gelijck die Poëeten doen, die willende invoeren personagien, tot een voorbeeld van de menschelijcke handelingen, stellen dieselve voor, sonder eenige behoorlijcke manieren, met weynigh eere en Achtbaerheyd.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd