Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

Scropolo. Achterdocht, Wroeginge in 't gemoedt.

Een oud mager en dorr' man, staende beschroomt en beschaemt, zijnde in 't wit gekleed, siende na den hemel, houdende met beyde handen een seeve, hebbende een keeten om den hals, staende by een oven, daer't vier ontsteken is.

De wroeginge is van de Griecken genoemt Syntresis, 't welck anders niet luyt, als opmerckinge en behoudinge, en is dat deel van de ziele, dat de sonde haet, en sich altijd soeckt suyver te houden van alle schuld der sonde: En soo 't eenige feyten heeft begaen, walght sich daer van altijd, en heeft daer in misnoegen. Hieronymus noemt het de Conscientie. Basilius verstaet dat het een natuyrlijck oordeel is, dat de mensche heeft in goed of quaed te doen. S. Damascenus seyt, dat dit het licht is van ons gemoed. Ludov. Vives noemt het een bestraffinge van ons gemoed, die de deughden voor goed kent, en verjaeght de gebreken, knagende gestadigh het gewissen.

Oud word hy gemaelt, om dat de oude, door hare eervaerentheyt, veel lichtelijcker van 't goed en quaed konnen oordeelen, en hare conscientie of geweeten veel suy verder

[p. 12]

soecken te behouden, als wetende dat zy den dood naerder zijn als de Iongelingen, diewelcke dickwijls op de wellusten acht nemende, niet eens dencken waer in zy God vertoornen, wesende de conscientie niet anders, gelijck Hugo seyt, als een kennisse des herten, want het herte kent sich selve, door hare kennisse.

Dor en mager is hy afgemaelt, overmits hy gestadig gequelt en verteert wort door 't knagen van sijn geweeten. En gelijck Ovidius verhaelt, soo is het knagèn als een worm die 't schip heimlijck op eet en vermolsemt, of als een roest die 't yser verbijt en verteert, &c.

Hy staet beschaemt, om dat het den schuldigen eygen is, beschaemt te wesen. Beschroomt wort hy gemaelt, om dat die geene, die een wroegend geweeten heeft, altijd vreest voor de rechtveerdigheyd Godes, dat die hem de verdiende straffe, in dit en in 't andere leven soude geven. Pythagoras seyt, datter geene soo stout gevonden wort, of de quaede conscientie doet hem seer schricken, want hy is nimmermeer gerust van gemoed, bevreest zijnde voor 't suysen van den wind. Waerover de Griecxsche Poëet Menander seyt:

Koom vry de stoutste Man die leeft,
En die wat op sijn leeden heeft,
't Geweten maeckt hem dat hy beeft.

In 't wit is hy gekleedt, om dat alser eenige smette op 't wit valt, men dieselve terstond sien kan, hoe kleyn die ook zy, maeckende 't selve lelijck: Alsoo doet oock de achterdochtige mensch, als hy eenige misslag begaen heeft, hoewel die oock kleyn is, en voelt terstont dieselve, misprijstse, en soeckt die te verbeteren, en berou krygende, tracht hy tot God te loopen, als tot een seer barmhertigh vader, soeckende op nieuws sijne gunste te verkrijgen; en hierom staet hy met de oogen ten hemel gekeert.

Hy hout de seeve, zijnde dieselve een wercktuygh, waermede men 't goede van 't quade, en 't koren van 't kaf onderscheydt, blyvende het quade in de wanne van onse gewissen.

De keten met'et hert op de borst, daer van seggen de God-geleerde, dat de raedslag in 't herte sit, en daer in steken oock de beginselen van alle daedlijcke wercken, leerende oock Christus dat het geene den mensch besmet, in 't herte sit: en de Oude seyden, dat het hert den buyck van de ziele was, en daerom seyt David: Schep, o God! in my een reyn hert, verstaende goede gedachten.

De keten, daer aen 't hert hangt, bediet na Pierii seggen, een oprecht man die niet liegt of bedriegt, maer die 't geene hy in sijn herte draeght, oock op de tonge heeft, afgescheyden van alle versieringe en logen, zijnde by gevolg van een goede conscientie of geweeten.

De oven of forneys bediet by Pierium in de aengetogen plaetse, de conscientie die door 't vier beproeft is, om dat God door de Propheten beveelt, dat haer eenige dingen in den oven sullen toegebracht worden, dat is, die stilswijgende by haer sullen werden overwogen: En als men over de bedrevene misdaden berou krijgt, soo word onse conscientie in ons heymelijck ontsteken en begint te knagen, soeckende met geweld de sonde allenskens uyt te wisschen: En dit is de oorsake waerom eenige uytleggers der Heylige Schrifture, dit selve by het hert des menschen uytleggen. Noch meer, soo is het forneys een voornaem wercktuygh dat de distilleerders gebruycken, hebbende geen ander wit, dan het suyvere van het onsuyvere te scheyden: Even op dieselve maniere soeckt de wroeger van 't gemoed, in 't forneys van sijn hert, met het vier van de vreese der conscientie, metten wind van de heylige inblaesingen, sijne ziele te suyveren, van alle vuyligheyt, ten eynde zy bequaem zy, om sich Gode op te offeren.