Logo DBNL
Onderwijs voor kinderen (1782)

Onderwijs voor kinderen

(1782)–Willem Emmery de Perponcher–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

II. Afdeeling.

XVIII.

Vader. Wat heb je daar Jacob? Waar speel je daar meê?

Jacob. Het zyn twee nieuwe pistoolen, die daar zoo, voor Papa, zyn t'huis gekomen, en die ik van de tafel nam, om ze eens te bekyken.

V. Myn lieve Jacob, je moet nooit geene pistoolen, snaphaanen, of eenig geweer aanraaken, of 'er mee speelen. Dat is geen speelgoed, voor kinderen. En al wie 'er nog niet meê weet om te gaan, of 'er onvoorzigtig meê omgaat, kan een groot ongeluk krygen. Daar zal ik je zoo strak eens een voorbeeld van verhaalen; maar eerst moet ik 'er je zelf de uitwerking van laaten zien. - (Hy krygt den kruidhooren en eenige kogels, uit de kast, en laadt het Pistool.) Zie Jacob, dat is kruid, daar doet men wat van, in 't pistool, en ook een weinigje op de pan, en dan laat men zulk een kogeltje, op 't pistool, loopen, en dan is het gelaaden. - Nu zal ik 't venster open doen, en schieten, op den plank, die daar teegen den muur staat. - (Hy schiet het pistool af.) Gaa nu eens, in den tuin, en bezie

die plank eens. - (Jacob gaat ze bezien, en komt te rug.) Wel nu?

J. Papa ik zie de kogel niet, maar daar is een rond gat in de plank, daar ik myn vinger door en door kan steeken.

V. Door dat gat is de kogel heen gevlogen. Zie je nu welk eene krgat zulk eene kogel heeft, en hoe veel kwaad men 'er iemand meê doen kan, als men op hem schiet. Want net zoo als de kogel, door die harde plank heen gevloogen is, even zoo zou zy, en nog veel gemaklyker, door zyn lichaam heen gaan, dat zoo veel zagter is, dan de plank.

J. O foei Papa! zou dat niet braaf zeer doen?

V. Ja wel zou 't braaf zeer doen; en hy zou 'er nog een groot ongeluk van krygen daarenboven, naar de plaats daar de kogel hem raaken mogt. By voorbeeld, hy zou 'er wel een arm, of een been door kunnen verliezen. - Wanneer nu kinderen speelen, met een pistool ofsnaphaan, dan weeten zy gemeenlyk niet, of dezelven zyn gelaaden, of niet; en daarom kunnen zy dan anderen, of hun zelven zeer ligt zulk een ongeluk toebrengen.

J. Dat geloof ik wel Papa, als 't 'er net zoo doorging, als door de plank.

V. Ja, en net zoo zou 't 'er doorgaan. Kinderen, die met het geweer nog niet weeten om te gaan, moeten derhalven nooit eenig geweer aanraaken. En zelfs als men ouder is, moet men nooit met geweeren speeln, of kortswylen, om dat men 'er zoo ligt een ongeluk mee krygen kan.

J. Zal Papa my ook leeren, hoe men 'er meê moet omgaat.

V. Ja wel; ik zal je eerst leeren, hoe men, met pistoolen en snaphaanen, naar het wit schiet, dat is, naar een stuk papier teegen een boom vastgemaakt, of naar eene ronde, witte of zwarte vlak of kring, op eene plank, geschilderd, om net te leeren raaken, waar men wil. En daar na zal ik je leeren patryzen en haazen schieten; en dan kun je, met Papa, op de jagt, gaan, en ook eens wat t'huis brengen.

J. O ja Papa, als 't je belieft.

V. Maar eer ik je, op de jagt, meê neem, moet ik weeten, of je voorzigtig genoeg, met de geweeren, omgaat; want anders kon je my of anderen, die met je joegen, zeer ligt een groot ongeluk toebrengen.

J. O neen Papa! ik zal wel voorzigtig

zyn. - Maar Papa, je had me beloofd, dat je me iets vertellen zoudt.

V. Dat zal ik nu ook doen, om je te toonen, hoe onvoorzigtig 't is, met geweeren, te speelen.

Wanneer men op verre reizen uitgaat, komt men wel eens op plaatsen, daar slegte menschen zyn, die je je geld en 't goed, dat je by je hebt, willen afneemen; en wanneer je 't niet goedwillig geeven wilt, je staan, en je 't met geweld afneemen; en die menschen hiet men struikroovers.

J. Wel foei Papa, dan zyn slegte menschen.

V. Ja dat zyn het tog. - Maar om 'er zig nu teegen te verdeedigen, neemt men zulk een koppel pistoolen meê. En wanneer de struikroovers je dan aanranden, om je je geld, met geweld, af te neemen; dan schiet men 'er frisch op los, en dan schiet men hun een arm of een been aan stuk, en dan moeten zy je wel met rust laaten. En zoo reist men dan weer veilig voort.

J. Ja maar dan zyn die menschen hunnen arm of been tog kwyt.

V. Dat zyn zy tog, maar dat is hun eigen

schuld; waarom laaten zy je niet met rust voortreizen? Waarom willen zy je slaan, of kwaad doen, om je je geld en goed af te neemen. Zy verdienen het dan wel; en elk moet zig zelven verdeedigen.

J. Dat is ook waar Papa.

V. Maar nu gebeurde het eens, dat een Heer, die twee zoons had, Willem en Christiaan genaamd, op reis willende gaan, zyne pistoolen klaar maakte, en ze op zyne tafel neêr lei, terwyl hy uitging, naar iemand, die hem op dat oogenblik liet verzoeken, hem, voor zyn vertrek, nog eens te komen spreeken. Meer dan eens had die Heer aan zyne zoons verbooden, ooit zyne pistoolen, of eenig geweer in 't algemeen, aan te raaken, en hy vertrouwde, op hunne gehoorzaamheid, dat zy 't ook niet zouden doen. Maar eenigen tyd na dat hy uit was, kwamen de twee jongens, in de kamer, en zagen de pistoolen, op tafel, liggen. - Kom Christiaan! zei Willem, laat ons eens soldaatje speelen, en met een nam hy 't eene pistool, en gaf 't andere aan zyn broeder. - Neen, zei Christiaan, je weet immers wel, dat Vader 't ons verboden heeft, en ons gewaarschuwt, dat men 'er

zeer ligt een groot ongeluk meê kan krygen, wanneer zy gelaaden zyn. - O geen nood! hervatte Willem, Papa laadt zyne pistoolen altyd zoo laat als hy kan. Ik zie 't hem gemeenlyk eerst doen, wanneer 't paard reeds, voor de deur, is. - Ja maar antwoordde Christiaan weer, je weet dat Papa eerst van ogtend vroeg wou vertrekken. (Het paard was in de daad ook reeds voor geweest, en daarop had de Vader de pistoolen gelaaden.) Ja, ja zei Willem, maar 't paard werdt weer af besteld, toen de boodschap van dien Heer kwam; dat heb ik zelf aan Jan hooren zeggen. Ik verzeeker je dus wel, dat de pistoolen niet gelaaden zyn. En kyk! Ik weet ook al hoe men met pistoolen moet omgaan, dat heeft Jan my geleerd. Zie! ik kan den haan spannen. Zie maar eens, hoe gemaklyk ik dat doe. - Met een spande hy de haanen der beide pistoolen, en liet ze zoo staan. - Kom, nu aan 't exerceeren, zei hy; als ik vuur zeg, dan moetje, met je vinger, teegen dat yzertje drukken, dan gaat het pistool af, en dan komt 'er vuur uit den steen, o dat is zoo aardig! - Wel dat wou ik ook wel eens zien zei Christiaan. - Dat zulje zoo aanstonds, hervatte Willem, maar

wy moeten het te gelyk doen, en teegen over malkander gaan staan, dan kunje 't vuur van alle beide steenen te gelyk zien.

Zy gingen nu teegen elkander over staan, en Willem zou Commandeeren. - Geef agt, zei hy teegen Christiaan, - presenteer je geweer, - leg aan, - geef vuur; - met een gingen de twee pistoolen, die werklyk gelaaden waren, af, en beide de jongens vielen, op den grond, terwyl het bloed hun langs de kleêren liep. Willem had de kogel, in den arm, gekreegen, en die had hem den arm gebrooken. Christiaan had, op 't gezigt van 't vuur, het hoofd omgedraaid, en op dat oogenblik nam de kogel een geheel stuk van zyn neus weg.

Daar lagen zy nu te schreeuwen en te kermen, en beklaagden hunne onvoorzigtigheid en ongehoorzaamheid zeer, maar 't kwam te laat. - Op het geluid der twee schooten, kwam de moeder toegeloopen, en je kunt ligt begrypen, hoe vreeslyk die ongelukkige vrouw was aangedaan, toen zy daar haare beide eenigste zoons zag, in hun bloed, gewenteld liggen. Van schrik viel zy zelf flaauw naast hun neer. En voor dat zy nog was by-

gekomen, kwam de vader t'huis, en zag daar zyne beide zonen gekwetst, en zyne vrouw flaauw voor zyne voeten.

J. O Papa dat was naar, nooit speel ik meer met pistoolen.

V. Men bragt terstond alle hulp toe, en de moeder kwam eindelyk weer by. Maar zy riep en kermde steeds, om haare zoons, die nu door een Chirurgyn, verbonden werden. Met 'er tyd genazen zy nog wel, maar het was met veel moeite, en na 't uitstaan van veel smert. Zelfs moest men Willem zynen geheelen arm afzetten, zoo dat hy, voor 't overige van zyn leeven, maar eenen arm had. En Christiaan behieldt, voor altoos, een groot lidteeken, aan den neus, dat hem verschriklyk leelyk stondt.

XIX.

Vader. Jacob, wil ik je eens uitleggen, waar de rivieren van daan komen?

Jacob. O ja Papa, als 't je belieft.

V. Ik heb je wel eens meer gesprooken van landen, daar zeer hooge bergen, dat is zeer groote en hooge hoopen van zand, aarde en steen zyn, waar van 'er sommigen zelfs zoo hoog zyn, dat zy tot boven de wolken uitsteeken; dat heugt je nog wel?

J. Ja wel Papa.

V. Nu, op die bergen reegent het, in den zomer, en sneeuwt het, in den winter, net zoo als hier, en op die geenen, die hooger dan de wolken zyn, daar dryven de wolken, teegen de steile kruinen aan, en blyven dan, tusschen die kruinen, hangen. En dan trekt het vogt van de wolk in de aarde, of slaat aan teegen de steenen, even als je adem teegen 't glas; en dan loopt dat water, met straalen af, naar beneeden, of vriest vast teegen de steenen. Want boven, op de toppen van die bergen, is het, naar 't getuigenis der geenen, die 'er op geweest zyn, zeer koud; ja zelfs zoo koud, dat 'er altyd, winter en zomer, sneeuw en ys op ligt, en 'er maar, in 't allerheetst van den zomer, een gedeelte van ontdooit, terwyl 't overige daar op blyft liggen.

J. Wel Papa, dat moet aardig staan, ys en sneeuw midden in den zomer.

V. Ja dat doet het ook. Wanneer je beneeden in de vlakte bent, of in de valeien, dat is in de laagten, die tusschen de bergen in zyn, en je vindt het daar brandend heet, en ziet 'er alles met bladen en bloemen bedekt, dan zie je teevens, heel hoogop den berg, sneeuw en ys lig-

gen. En als je 'er naar toe klimt, dan vind je 't daar zoo koud, dat je niet weet, hoeje je genoeg, met jassen en warme kleeren, dekken zult.

J. Wel daar ging ik dan altyd naar toe, als ik 't te warm had.

V. Ja maar je hebt lang werk, om 'er te komen, om dat het zeer hoog is. - Doch om weer tot het water te komen. Dat geen 't welk, door den reegen en de wolken, op de bergen, gebragt wordt, en ook dat geen, 't welk van 't ys en den sneeuw, boven op de toppen ontdooit, trekt in het zand en in de aarde, overal waar het zand of aarde, boven op den berg, ontmoet; en daar het op rotsen, dat is op zeer groote steenen valt, loopt het, langs de schuins af hellende kanten, van die steenen af; of dringt, door de spleeten, die 't hier en daar, in dezelven vindt, en komt dan weer in de aarde of in 't zand, dat onder die spleeten ligt; en zoo loopt een gedeelte, in stroomen, langs de steilte van de bergen af, tot beneeden toe, in de valeien of daalen; terwyl het overige, dat in de aarde of 't zand getrokken is, 'er zoo lang, al laager en laager, doorheen zakt, tot dat het eindelyk eene laag of bedding van

steen of harde klei ontmoet, daar 't niet door heenen kan.

J. Papa wat is dat een laag of bedding?

V. Wanneer je eene meenigte vellen papier, van verscheide kleuren, op eenen hoop, zodanig op malkanderen legt, dat je b.v. eerst eenige vellen blaauw papier geheel onder legt, en dan daar op eenige vellen wit papier, op deezen weer eenige vellen rood papier, en zoo vervolgens; dan zegt men, dat je je papier, by laagen, gelegd hebt. - Of indien ik de plaats, van 't eene einde tot het andere, met vaste klei liet beleggen; en dat ik dan, op die klei, een deel zand, of losse steentjes, stel eens, tot een voet hoog, strooide, dan weer, op 't zand, een deel aarde, en dat ik eindelyk dat alles met groene zooden bedekte, dan zou men zeggen, dat ik de plaats, met beddingen van klei, zand, steentjes, aarde, en zooden belegt had. En dan zou de plaats, in 't klein, omtrent zoo gesteld zyn, als de bergen in 't groot.

J. Zyn die dan ook met zulke beddingen?

V. Ja, als men in de bergen graaft, dan ziet men, dat zy gemeenlyk bestaan uit verscheide laagen van steen, klei, zand, aar-

de, &c. die allen boven op malkanderen liggen, net zoo als de laagen papier, of de beddingen op de plaats, daar ik je zoo even van sp ak. Behalven alleen, dat zy niet zoo glad en vlak liggen, maar in allerlei bogten en kronkels, dan eens naar boven, dan weer naar beneeden, over malkanderen heen loopen. Ook is de dikte van elke laag zeer ongelyk; en dan ligt 'er eens eene van 't eene soort, dan weer eene van 't andere, boven op, en dit verwisseld op allerlei wyzen. Wanneer nu het water, door de bovenste beddingen van aarde, losse steentjes, of zand, door gezakt zynde, gekomen is tot op eene laag van vaste klei, of steen, dan kan het niet verder, regtstreeks naar beneeden, zakken; doch daar de beddingen, gelyk ik je reeds gezegd heb, schuins, en met kronkels en bogten, over elkander liggen, zakt het water, langs die afhellingen, door de beddingen van zand of aarde, die 'er boven opliggen, heen, naar den buitenkant van den berg toe, zoo lang, tot dat het, in dien kant, ergens eene opening vinde, of 'er zig eene maake; en dan komt het, uit die opening, vloeien, of op borrelen, zo zy in de laagteligt; en maakt dus het eerste begin van eene beek of

stroom, die vervolgens, langs de steile kanten van den berg, asloopt; of door de laagten en valeien, tusschen de bergen heenen vliedt, naar de eerste vlakte, die 'er by ligt.

J. En waar blyft die beek, of stroom dan?

V. Daar 'er gemeenlyk verscheide zulke beeken of stroomen, uit een en den zelfden berg, en ook uit de naby geleegen bergen, hunnen oorsprong neemen, ontmoeten die beeken en stroomen elkanderen wel haast, loopen in malkaar, en maaken dus eene grootere beek of stroom uit. Die geenen, die, zooals ik je strak zei, van de steene toppen afstortten, voegen 'er zig ook by; het water, dat, door den reegen, op de vlakten, aan den voet der bergen geleegen, uitgestort wordt, zakt 'er al mede naar toe; en uit de vereeniging van dit alles ontstaan de Rivieren, die dus eigentlyk niet anders dan groote beeken en stroomen zyn, uit de vereeniging van verscheide kleinere beeken en stroomen ontstaan.

J. En waar blyven die rivieren Papa?

V. Die loopen dan al verder en verder, door de laager streeken en vlakten, door; zoo dat zy verscheide zeer uitgestrekte landen, somtyds wel ter lengte van verscheide hon-

derd uuren gaans, altoos en heen weder slingerende, door kruissen. En zulks tot zoo lang, dat zy eenige andere rivier ontmoeten, daar zy zig dan weer mee vereenigen, en in eenen stroom, al verder en verder voortloopen, tot in de zee toe; daar zy hun water eindelyk in uitstorten, en het dus wederbrengen, tot de plaats van waar het gekomen is.

J. Hoe Papa, komt het water van de rivieren dan eerst uit de Zee?

V. Ten minsten voor 't grootste gedeelte; en dat kun je ook zelf reeds opmaaken, uit het geen ik je, in ons gesprek, over de zee, gezegd heb. Daaglyks ryzen 'er dampen, uit de zee, op; deeze dampen verzamelen zig in wolken; die wolken dryven, over zee en land, naar alle kanten, heen, en vallen, voor een gedeelte, in reegen, sneeuw, en mist, onder weg, needer; het overschot dryft naar de bergen toe, en stort daar zyn water insgelyks in reegen, sneeuw of misten uit; dit water loopt weer in beeken en stroomen, van de bergen af; deeze beeken en stroomen maaken, door hunne vereeniging, de rivieren uit; en de rivieren brengen hun water wederom in de zee; en zoo gaat dat al daaglyks voort. Daag-

lyks waessemt 'er water, uit zee, op, dat, gelyk ik je gezegt heb, onder 't opwaassemen, zoet wordt; en daaglyks brengen de rivieren dat zoet geworden water te rug, in de zee, daar 't zig dan weer met het zout water vermengd, en zout werdt. En dit alles maakt, dat de zee nog leeger noch voller, noch zoeter noch zouter wordt, wyl de rivieren 'er telkens weer net zoo veel zoet water in brengen, als 'er door de uitwaasseming uit gaat.

J. Maar Papa my dunkt, als dat zee water zoo geduurig zoet gemaakt wordt, en 'er ook zoet weer in komt, dan moest de geheele zee eindelyk zoet worden.

V. Dan heb je vergeeten hoe het komt, dat dat zee-water, by 't opwaassemen, zoet wordt. Dit geschiedt alleen daar door, dat het zout, het welk 'er mee gemengd is, in de zee te rug blyft. Maar dat zout, in de zee te rug blyvende, terwyl een gedeelte van 't water der zee weg dampt, zou het overige water van de zee, daar door, des te zouter moeten worden; indien de rivieren zulks niet beletten, door 'er weer geduurig zoet water in te brengen, in plaats van 't geen 'er daaglyks uit dampt. De geheele hoeveelheid van zout, die 'er in de zee

is, blyft dus dezelfde, want daar gaat geen zout uit, en daar komt geen zout in, 't is alleen water dat 'er uit en in gaat. De geheele hoeveelheid van water blyft ook dezelfde, want daar gaat wel daaglyks, door de uitwaasseming, water uit, maar daar komt ook daaglyks, door de rivieren, weer even veel water in. En dus blyft alles volmaakt in den zelfden staat.

J. Dat is waar Papa.

V. Maar Jacob wil ik je nu eens zeggen, hoe men de plaats hiet, daar 't eerste water van eene beek, stroom, of rivier, uit de zyde van een berg, komt vlieten, of uit den grond eener valei opborrelen?

J. Als 't je belieft Papa.

V. Die hiet men de bron of oorsprong van de beek, stroom, of rivier. En de holte, die het water in den grond maakt, en waarin het, tot aan eene andere rivier, of tot aan de zee, in voort stroomt, hiet men het bed der rivier; en de plaats, daar zy haar water, in eene andere rivier, of in de zee, uitstort, hiet men de mond van de rivier. Deeze beken, stroomen, en rivieren nu zyn ons van de allergrootste nuttigheid. Want zy brengen aan

alle de plaatsen, daar zy langs vloeîen, het water, 't welk je weet, dat wy zoo zeer nodig hebben. Zy houden de landen, daar zy door vloeien, vogtig en vrugtbaar. Men kan 'er, naar maaten zy groot of klein, diep of ondiep zyn, met grooter of kleiner vaartuigen, schuitjes en scheepen op vaaren; en dus op de gemaklykste en minst kostbaare wyze, van de eene plaats naar de andere, reizen, of goederen overbrengen. Eindelyk men vindt 'er eene meenigte van visschen in, als snoek, karper, baars, braassem, vooren, zalm, welke laatste een gedeelte van zyn tyd, in zee, een gedeelte in de rivieren doorbrengt, en verscheide andere soorten meer, die allen zeer lekker zyn, en eene goede vervulling, voor onze tafels, geeven. - En terwyl de beeken en rivieren ons zoo nuttig zyn, geeven zy ook een grooten cieraad aan de landen, daar zy door loopen. Want niets is fraaier, dan van eene hoogte, eene rivier, of eenige beekjes, door een fraai landschap, te zien heenen slingeren. Het is dus, in allen opzigten, goed en aangenaam, dat 'er beeken en rivieren zyn.

J. Ja dat is wel waar Papa, een beekje geeft zulk eene aangenaame koelte, als men 'er's zo-

mers, in de schaduw van de boomen, langs wandelt.

V. Dat doet het tog, en dan is een mooi wel belommerd beekje, de aangenaamste en verkwiklykste plaats, die men vinden kan.

XX.

Vader. Jacob! Jacob! schielyk daar van daan, naar den anderen kant van den straat toe!

Jacob. Maar waarom, Papa?

V. Ei! met je waarom, schielyk maar naar -

J. Ai! Ai! Papa, wat is dat?

V. Wel ja wat is dat? Dat is eene goeie kles water, die je om je ooren krygt, en wel verdiend hebt. Altyd moet je weeten waarom, al is 'er geen tyd, om 't je te zeggen. Ik zag wel, dat men daar beezig was met de glazen te wasschen, en dat je zoo 't water, op je lyf, zoudt krygen; en daarom riep ik je toe, van schielyk, naar den anderen kant der straat, te loopen. Maar jonker wysneus moet altyd weeten waarom, en nu druipt hy als een waterhond.

J. Ja Papa ik wist niet, -

V. Ja als je 't geweeten had, dan had ik 't

je niet hoeven te zeggen. Dit zal je nu, hoop ik, leeren, als ik je zeg, schielyk jongen! doe dit of dat! - eerst te doen, en dan te vraagen; want nu zie je, dat het somtyds te laat wordt, als kinderen eerst willen weeten waarom, en dan doen.

J. (Zig asdroogende;) Ja Papa, ik zal beeter oppassen, in 't vervolg; ik zal niet weer eerst vraagen waarom?

V. Dat hoop ik. Je komt 'er nu gelukkig af, maar 't kon wel eens erger asloopen. Wil ik je eens vertellen, wat 'er gebeurde aan een jongen, Hendrik genaamd, die ook altoos eerst reede vroeg, en dan gehoorzaamde, maar 'er zoo wel niet afkwam, als jy?

J. Als 't je belieft Papa.

V. Op een morgen liep hy speelen, op straat. En terwyl zyn Vader, voor 't open venster, stondt, kwam hy digt by een huis, daar men beezig was, iets aan ter vermaaken, en daar een grooten hoopen steenen voor lag. Op deezen hoop liep Hendrik op en neer, en sprong 'er af, en merkte niet, dat men 'er nog meer steenen, van boven van 't huis, op neer gooide. Zyn Vader, die dat wel zag, riep hem toe; schielyk Hendrik! daar van daan! -

Maar Hendrik vroeg ook, waarom Papa? En eer zyn Vader hem kon antwoorden, gooide men een grooten steen van boven neer, die Hendrik op de beenen viel, en zyn eene been brak. - Nu wist Hendrik wel, waarom zyn Vader hem geroepen had; maar 't was te laat, hy was zyn been kwyt. Eerst leedt hy 'er, verscheide weeken lang, de zwaarste pynen aan; en daar naa kon hy 't nooit weer gebruiken, maar moest, op krukken, gaan. En toen had hy tyd en geleegenheid, om zig wel te overtuigen, hoe onvoorzigtig het is, altoos eerst te vraagen waarom? eer men gehoorzaamt. Hy droeg ook wel zorg van 't niet weer te doen; en dat maakte, dat hy nu geene andere ongelukken meer kreeg; maar 't kon hem tog 't gebruik van zyn been niet weder geeven. Zo jy nu 't zelfde leert, door 't water, dat je daar zoo om de ooren gekreegen hebt, dan ben je 'er gelukkig aan; maar zo je weer eerst vraagt waarom, dan kun je 'er wel eens, net zoo als Hendrik, en misschien nog veel erger by vaaren.

J. Neen Papa, ik beloof je, ik zal 'er wel op passen; ik zal eerst doen, en dan vraagen.

V. Dat zal zeer wel gedaan zyn; en dan

zal men 't je ook gaarne zeggen, als men kan. En wanneer men 't niet kan, dan zal men je dat zeggen, en dan moet je 'er geduld meê neemen; ten minsten, zo je niet liever, door ongehoorzaam zyn, een ongeluk krygen wilt.

J. Neen, neen, Papa! Ik mogt ook eens, al myn leeven, op krukken, moeten gaan, en dat is al te erg.

* XXI.

Moeder. Pauline heugt je nog, dat ik je voorleeden gezegt heb, wat denken is?

Pauline. Ja wel Mama. - Als Hanna niet in de kamer is, en dat ik Hanna niet zie, dan kan ik tog aan Hanna denken, en dan is 't net als of ik Hanna voor my zag.

M. Zeer wel. Nu is 't je ziel, die dat vermogen heeft, van zoo te kunnen denken, en zig de dingen zoo te kunnen voorstellen, of, zoo als men 't hiet, verbeelden.

P. Maar Mama wat is vermoogen? dat verstaa ik niet.

M. Als ik teegen Pauline zeg, haal my die stoof eens, die daar staat, en draag ze hier naar toe, en zet ze by my neer, kan Pauline dat dan doen?

P. Ja wel Mama, zeer gemaklyk.

M. Wel nu, dan heeft Pauline der kragt of het vermoogen, van die stoof te kunnen draagen, en hier brengen, en by my neer zetten. Maar indien ik nu eens teegen je zei, Pauline haal me het ledikant eens hier, daar Papa en Mama in slaapen, zou je dat ook kunnen doen.

P. Wel neen Mama, dat is veel te groot, dat kan ik niet draagen.

M. Wel nu, dan zou ik zeggen, Pauline heeft wel de kragt en het vermoogen, om die stoof te kunnen draagen, maar dat groote ledikant te draagen, gaat Paulines kragt of vermoogen te boven.

P. Dat doet het ook Mama, dat kan Pauline niet doen.

M. Het vermoogen is derhalven, de bekwaamheid of kragt om iets te kunnen doen. En daarom zeide ik, dat je ziel het vermoogen heeft, van te kunnen denken, en zig de dingen, die zy niet ziet, te kunnen voorstellen en verbeelden, net als of zy ze zag. - Zie eens hier Pauline, ik zal deeze kleine laade eens open doen; wat ligt daar in?

P. Een mooi wit lint Mama, met roode streepen, en lieve kleine bloemetjes, tusschen de streepen in, o dat is mooi!

M. Wel nu, doe nu je oogen eens toe. Kun je je nu niet nog zeer wel voorstellen, wat 'er in delaade lag?

P. O ja Mama, een wit lint, met roode streepen, en 't is net als of ik die kleine mooie bloemetjes nog voor my zag.

M. Ja, en nu zie je dat lint voor je, omtrent net zoo, als of je eene pop, die agter je stondt, en die je dus zelve niet zien kondt, in eenen spiegel zaagt. Want dan zie je eigentlyk de pop zelve niet, net zoo min als nu het lint, maar de afbeelding van de pop, in den spiegel. Probeer maar eens; doe je oogen eens open; ik zal je pop, hier, op deeze tafel, agter je zetten. Kun je nu de pop zelve wel zien; als je zoo staan blyft?

P. Neen Mama.

M. Maar zie, nu zal ik eens een spiegel voor je zetten; kyk daar nu eens in.

P. Ja daar zie ik de pop nu heel wel.

M. Ten minsten je ziet de afbeelding van de pop, in den spiegel. - Nu, in dit opzigt, is 't omtrent even zoo, als je strak, de afbeelding van dat witte lint, met roode streepjes en bloemetjes, in je hoofd zaagt.

P. Mama, is 'er dan een spiegel, in myn hoofd, daar ik dat lint in zien kan?

M. Neen Pauline, een spiegel is 'er niet in je hoofd; en daar in ligt nu het verschil.

In den spiegel kun je geene andere dingen afgebeeld zien, dan die geenen, die men 'er werklyk voor houdt. Wil je je zelven in den spiegel zien, dan moet je 'er eerst voor gaan staan. Wil je 'er je pop in zien, dan moet je 'er je pop eerst voor zetten. Is dat niet zoo?

P. Ja wel Mama, dat is zoo.

M. Maar je ziel kan zig, in je hoofd, zeer wel de afbeedingen van zulke dingen voorstellen, die niet voor je staan, ja die noch by, noch omtrent je zyn. B.v. wat hangt 'erin je kamer, teegen den muur, tusschen 't venster en 't ledikant?

P. O dat weet ik wel Mama, daar hangt Mama's portrait, en dat van Pauline, met een roosje, in de hand.

M. Nu, die portraiten kun je je immers net zoo wel voorstellen, als strak het lint.

P. Ja wel Mama.

M. En tog zyn die portraiten niet voor je, maar in eene ander kamer. En wat hong 'er gisteren, by Groot-Mama, aan dien boom, daar wy zoo lang by stonden te praaten?

P. Daar hongen mooie perzikken aan, die haast ryp waren.

M. En hoe zagen 'er die perzikken uit?

P. Die waren wit, maar zy begonnen al mooie roode koontjes te krygen.

M. Zie je nu wel, Pauline, dat het, ten deezen aanzien, met je ziel, geheel anders is, dan met den spiegel? De spiegel kan niets afbeelden, dan 't geen 'er voor staat; maar je ziel kan zig afbeelden en voorstellen alles wat zy wil, hoe ver 't ook van je van daan zyn moge.

P. Dat is waar Mama.

M. Weet je nu, hoe men dat vermoogen van de ziel, van zig zoo de dingen te kunnen voorstellen en verbeelden, noemt?

P. Neen Mama.

M. Dat noemt men de Verbeeldingskragt.

 

M. Pauline, weet je me wel te zeggen, wat je gisteren, by Groot-Mama, gedaan hebt?

P. O ja Mama, daar hebben wy, in dat mooie wagentje gereeden, het bosch door, naar de kippetjes, en de duifjes en de eendjes,

en die hebben wy wat eeten gegeeven.

M. En weet je nog watje voorleede week, by Groot-Mama, gedaan hebt, toen je Oom en Tante 'er ook aten

P. Ja wel Mama, toen zyn wy, op 't water, in 't schuitje, gaan vaaren, o! dat was zoo plaisierig.

M. Wel, dat heb je alles wel onthouden. Zie je nu, dat je ziel ook de kragt en 't vermoogen heeft, van zig te kunnen voorstellen, alles wat je, eenigen tyd geleeden, gedaan hebt; en alles wat 'er, eenigen tyd geleeden, gebeurd is. - Wat gebeurde 'er, b.v. toen wy in 't schuitje voeren, en onder die brug door gingen?

P. Toen viel 'er een katrol, daar 't zell meê wordt vastgemaakt, in 't water; en daar zogten Papa, en Oom, en Neef zeer lang naar. Maar zy konden de katrol niet vinden. En toen moesten wy weer naar huis, om dat zy 't zeil niet weer konden ophaalen.

M. Dat heb je zeer wel onthouden. De kragt nu, of het vermogen, die je ziel heest, om zig zoo, wanneer zy wil, de dingen te kunnen voorstellen, die eenigen tyd geleeden gebeurd zyn, noemt men het geheugen.

Maar, Pauline, weet je nu ook nog alles wat 'er gisteren, by Groot-Mama, aan tafel gezegd werdt? Heugt je b.v. wat Tante van haar kleinen jongen vertelde?

P. Neen Mama, dat weet ik niet meer.

M. Je waart 'er tog by, toen Tante het vertelde; en je hebt het wel gehoord, want je hebt 'er om gelachen.

P. Dat kan wel zyn Mama, maar ik weet het tog nu niet meer.

M. Wel, als 'er zoo iets is, dat je eens geweeten hebt, maar dat je nu niet meer weet, dan zegt men, dat je 't hebt vergeeten. Maar wil ik nu eens zien, of ik het je weer kan te binnen brengen?

P. Als 't je belieft Mama.

M. Zei Tante niet, dat de kleine jongen, met zyn Vader, was gaan wandelen, in 't bosch, en dat hy de vogeltjes naliep? Denk 'er maar eens ter deegen op; wat gebeurde 'er toen?

P. Toen - Toen - O ja Mama! nu weet ik het al. Om dat hy niet zag waar hy liep, rolde hy van boven neer, in eene sloot, perdons! in de modder. En toen zag hy 'er van 't hoofd, tot de voeten, zoo zwart uit als inkt.

M. Zie je wel, nu weet je 't weer. Nu heb ik het je weer te binnen gebragt, of zoo als men zegt, ik heb het je herinnert, ten minsten ik heb je geholpen, om het je weer zelf te herinneren.

XXII.

Sophie was een zeer goedhartig kind, dat nooit iemand, zelfs geen dier, kwaad deedt, en wien 't altyd speet, wanneer men ook maar een vliegje, zonder noodzaak, doodde. Eens, met haare oppaster, over straat wandelende, zag zy een klein hondje, dat, door eenige jongens, met een touw, naar de gragt gesleept werdt, om 't, in 't water, te smyten en daar te verdrinken. Het hondje was niet mooi, en daaren boven geheel beslikt en bemorst; maar dit belette niet, dat Sophie het, uit enkel medelyden, wilde koopen, om dat zy zag, hoe het, door de jongens, mishandeld werdt. Zy boodt hun derhalven een paar schellingen, voor 't hondjen, aan; en de jongens waren zeer gereed, om 't 'er voor te geeven. De oppaster van Sophie zei wel, teegen haar; war zul je tog aan dat hondjen hebben, het is zoo leelyk? Maar zy antwoordde; dat is wel waar, 't is niet mooi, maar 't is onge-

lukkig; en indien ik het nu verlaat, dan zal 'er misschien niemand medelyden meê hebben. Zoo kogt zy 't hondjen van de jongens, liet het schoon afwasschen, en nam het onder haaren arm meê naar huis. Het arme diertje likte haare handen, den geheelen weg over, van vreugde, dat het zig nu niet meer zoo aan een touw zag voortsleepen. T'huis gekomen lachte men Sophie wel een weinig uit, met den koop van haar leelyk hondjen; maar dit belette niet, dat zy 't behieldt, en 't wel oppaste, en 't op haare kamer, op een kussentje, by den schoorsteen liet slaapen.

Na dat zy haar hondjen drie of vier maanden had gehad, gebeurde het op eenen nagt, terwyl zy reeds in diepen slaap was, dat het hondjen eensklaps, op haar bed, sprong, en begon te janken en te blaffen; en 'er weer, af, en weer op sprong, en nog sterker blafte, zoo lang tot dat zy eindelyk wakker werdt. Zoo als zy de oogen open deedt, zag zy een groot licht in de kamer, en schielyk door de gordynen kykende, werdt zy, niet zonder grooten schrik, gewaar, dat haare mat in brand stondt, en de vlam reeds tot het kussentje van 't hondjen gekomen was, en 'er het beestjeafgejaagd had.

Een klein kooltje, eer men 't vuur bezorgd had, ongemerkt van den haard gerold, had de mat aangestooken.

Sophie sprong nu schielyk 't bed uit; maakte haare oppaster, die even zoo vast sliep als zy, wakker; en deeze geen water genoeg by de hand hebbende, om 'er den brand met te blusschen, smeet 'er gaauw de kussens en deekens van 't bed op, en verstikte dus nog gelukkig de vlam, op 't oogenblik dat dezelve eene groote houte kast zou hebben aangeslooken, en dus de geheele kamer, en 't geheele huis, in 't uiterste gevaar, gebragt. Sophie zag nu, dat zy en haare opparster het grootste ongeluk zouden gekreegen hebben, indien 't hondjen haar niet nog by tyds had wakker gemaakt. Ook werdt het diertje nu, by 't geheele huisgezin, in groote waarde gehouden; wyl door middel van 't zelve, zulk een groot ongeluk voorgekomen was. Men was zeer bly, dat zy het gekogt had. En men zag nu, dat ook zelfs de beesten ons wel eens beloonen kunnen, voor het goede, dat wy hun doen.

* XXIII.

Moeder. Pauline weet je me nog te zeggen, wat verstand is; ik heb 't je voorleeden uitgelegd?

Pauline. Ja Mama - 't is - 't is - Ja Mama, ik kan 't je zoo niet zeggen, maar ik weet het tog wel. Ik heb verstand, en de beesten niet.

M. Dat is waar, dat heb ik je ook gezegd. Maar om je nu te herinneren, wat men eigentlyk, door verstand, meent, zal ik je zeggen, dat je verstand toond, wanneer je wel begrypt, het geen ik je zeg, en 'er ook van pas op antwoordt. En even zoo toon je ook verstand, wanneer je, in elke geleegenheid, waar in je je bevindt, wel weet te overleggen, wat je doen moet. Wil ik je daar eens een voorbeeld van geeven?

P. Als 't je belieft Mama.

M. Onderstel eens, dat je op straat wilt gaan wandelen. Om dat nu te kunnen doen, moet je eerst op de straat zyn, niet waar?

P. Ja Mama, dat is zeeker.

M. Dus moetje dan eerst beginnen, met te overleggen, hoe je doen moet, om op straat te komen.

P. Dat is ook waar Mama.

M. Wel, wy zitten nu vlak by een venster, dat open staat en op de straat uitziet; en door dat venster kan men, als men wil, ook

op straat komen. Zie maar eens, ik zal 'er dat balletje papier uit gooien. - Kyk, daar is 't al op de straat. - Door 't venster kan men derhalven op straat komen, en dat wel zeer schielyk.

P. Dat is waar Mama.

M. Maar behalven deeze weg, is 'er nog eene andere. Vlak by de deur van de kamer is eene trap, die gaat naar beneeden, in de gang, en van daar kunje, door de deur van 't huis, ook op straat komen. Welke van deeze twee weegen is nu de beste?

P. Wel Mama, ik kan immers uit dat venster niet komen?

M. Je zoudt 'er juist wel uit kunnen komen, of Mama zou 'er je, net gelyk dat balletje papier, wel uit gooien kunnen; en dan zou je zeeker veel schielyker op straat zyn, dan indien je 'er, langs de trappen en den gang, naar toe gingt.

P. Maar Mama, dan zon ik immers vallen, indien je me zoo uit het venster gooide?

M. Dat zou je zeeker; en je zoudt zelfs waarschynlyk armen en beenen breeken; en dan zou je wel op straat zyn, maar je zoudt 'er niet op kunnen gaan wandelen; ja zelfs

zou je, in geen zes weeken, weer een voet verzetten kunnen. - Wat dunkt je derhalven, wat is nu beeter; door het venster zeer schielyk op straat te komen, en je armen en beenen te breeken; of 'er, langs de trappen en door den gang, wat langsaamer naar toe te gaan, en dan je armen en beenen heel te houden?

P. Wel Mama, dat spreekt immers van zelve; beeter langs de trap; want als ik myne armen en beenen brak, dat zou 'er bedroefd uitzien.

M. Daar heb je gelyk in, dat zou het tog. - Maar weet je wat wy nu ondertusschen gedaan hebben?

P. Neen Mama.

M. Wy hebben nu ons verstand gebruikt, om te onderzoeken, wat het beste middel was, om op straat te komen; het venster uit te springen, of de trappen af te gaan; en wy hebben gevonden, dat het laatste het beste was. - Wil ik je nu eens zeggen, hoe wy 'er toe gekomen zyn, om dat te vinden?

P. Als 't je belieft Mama.

M. Wy hebben eerst nagegaan, welken de voordeelen, en welken de nadeelen waren, van elk deezer twee weegen, om, op straat,

te komen, het venster, en de trap. En daar by hebben wy gevonden, dat het voordeel van 't venster was dat men daar door schielyker op straat kwam; maar daar teegen het nadeel, dat men 'er armen en beenen by brak. Het nadeel daar en teegen van de trap was, dat wy wat langer onder weg zouden zyn; en het voordeel, dat wy onze armen en beenen zouden heelhouden. Is 't niet zoo?

P. Ja wel Mama.

M. Na dat wy dus deeze voordeelen en deeze nadeelen gevonden hadden, hebben wy die, met elkanderen, vergeleeken, en gezegd; wat is nu beeter, wat schielyker op straat te zyn, en onze armen en beenen te breeken; of wat langer, onder weg, te blyven, en onze armen en beenen heel te houden? - En, uit deeze vergelyking, hebben wy dit besluit of oordeel opgemaakt; dat het beeter was, wat langer onder weg te zyn; en dat wy dus, niet door 't venster, maar langs de trappen, naar straat moeten gaan. Is dat niet zoo?

P. Ja wel Mama.

M. Wel nu, als men zoo het voor en teegen van eene zaak nagaat, overweegt, en saamen vergelykt, om 'er uit te oordeelen, wat

het beste is, dan redeneert men; en het verstand, wanneer men het dus gebruikt, wordt de Reede genaamt. - Wil ik je 'er nog eens een ander voorbeeld van geeven?

P. Als 't je belieft Mama.

M. Je weet wel, dat de menschen spreeken kunnen, en dat wy voorleeden, by Nigt Z. haare twee papegaaien ook hebben hooren spreeken?

P. Ja wel Mama.

M. Onderstel nu eens, dat wy te Z. voor de gesloote deur van de eetzaal stonden, en dat wy in de eetzaal hoorden spreeken; hoe denk je dat wy dan zouden moeten doen, om, zonder in de kamer te gaan, te kunnen weeten, of het de papegaaien waren, die samen spraaken, dan wel of het twee menschen waren, twee meiden by voorbeeld?

P. Wel Mama, zouden wy dat aan de stem niet kunnen hooren?

M. Ken je dan de stemmen van alle de myden van Nigt Z.?

P. Neen Mama ik heb ze nooit hooren spreeken.

M. Ik ook niet; en daar by heb ik wel gehoord, dat die papegaaien de stemmen van de

knegts zeer wel kunnen namaaken; weshalven 't zeer wel zou kunnen zyn, dat zy ook wel de stemmen van de meiden zouden kunnen namaaken.

P. Dat is waar Mama.

M. Uit de stemmen zouden wy 't derhalven niet wel weeten kunnen. Maar wat zouden wy dan moeten doen, om 'er agter te koomen? Altoos ondersteld dat wy de deur niet konden open doen?

P. In de daad Mama, dat weet ik niet.

M. Wel als wy dan eens luisterden, naar 't geen zy zeiden? - Je weet wel dat de Papegaaien maar weinige woorden zeggen kunnen?

P. Ja Mama, dat is waar.

M. Wel nu, indien wy dan wel toeluisterden, naar 't geen 'er in die kamer gezegd werdt, en wy hoorden al geduurig; wie klopt daar? en kopje kraauwen; en papegaaitje Rejaal; en dan al weer van vooren af aan, wie klopt daar? wie zouden wy dan denken, dat daar samen aan 't praaten waren?

P. Wel de papegaaien Mama.

M. Dat is ook zoo. Want die woorden kunnen der papegaaien zeggen, en die zeggen

zy ook geduurig. En daar by zouden wy wel begrypen, dat de meiden zig daar niet samen zouden gaan zitten vermaaken, met teegen malkander te roepen, Papegaaitje Rojaal, en kopje kraauwen, enz. Want dan zouden zy wel mal gelyken.

P. (Lachende.) Dat zouden zy tog Mama.

M. Maar indien wy nu hoorden zeggen; Hanna heb je die stoelen al geboend? - Neen Betje, maar geef my den boender, dan zal ik 'er aan gaan. - Den Boender heb ik zelf nog nodig, want ik ben aan de tafel beezig; en diergelyke dingen meer, die 't schoonmaaken betreffen; wie zouden wy dan denken, dat wy, in de kamer, hoorden spreeken.

P. Wel meiden Mama.

M. Dat zouden wy ook. En daar toe zouden wy wederom ons verstand, of zoo als men 't in dit geval noemt, onze Reede gebruikt, en dus geredeneerd, en geoordeeld hebben. Want wy zouden samen hebben vergeleeken, dat geen, 't welk de papegaaien gemeenlyk zeggen, met dat geen, 't welk de meiden wel eens, onder 't schoonmaaken, teegen malkander zeggen; en daar uit zouden wy hebben geoordeeld, of het de Papegaaien, dan

wel de meiden waren, die wy daar, in de kamer, samen hoorden spreeken.

XXIV.

Aristus ging eens, met zyne twee kinderen, Thomas en Emilie, in 't veld wandelen. De kinderen, die een einde weegs voor uit liepen, troffen een leeuwrik aan, dewelke zyn vleugeltje gebrooken hebbende, niet weg vliegen kon. Zy joegen 't arme diertje zoo lang na, tot dat zy 't gevangen hadden. Maar naauwlyks was hun dit gelukt, of zy begonnen samen aan 't krakeelen, wie den leeuwrik hebben zou; daar elk beweerde, dat hy hem 't eerst gezien en gevangen had. De Vader, op dit krakeelen aankomende, wilde 'er een einde van maaken, door 't vogeltje weer in vryheid testellen. - O! dat zou uik ook gaarne zelf doen, myn lieve Papa zei Emilie teegen hem, maar zie eens, 't arme diertje heeft zyn vleugd gebrooken, en daar 't dus niet vliegen kan, zal het tog eenige kat, of ander roofdier, in handen, vallen. - Dat is wel waar, myn lieve kind, antwoordde Aristus, ik wist niet dat het diertje niet vliegen kon. Maar hoe zal ik het dan uitmaaken, aan wien van je beiden het moet toekomen, daar ik niet gezien heb, wie 't het eerst gevangen heeft?

Ik! ik! riep Thomas, ik liep het vooruit, en keerde het. - Ja maar, zei Emilie, ik kreeg het eerst beet. - Het ontsnapte je tog weer, viel haar Thomas in, en toen heb ik het gegreepen, en ik gaf 't jou maar eens, om het te bekyken. - Nu, nu, zei de Vader, zoo komt 'er nooit een einde van. Maar Thomas, wat wil jy met den leeuwrik doen, indien ik hem jou geef? - Ik Papa? zei Thomas, wel 't geen men met een leeuwrik doet; ik zal hem den kop in drukken, zoo als ik 't voorleeden, op 't vinketouw, zag doen; en dan zal ik hem braaden en op eeten, dat zal een leker beetje zyn! - Foei 't arme diertje! zei Emilie; en drukte het teegen haaren boezem; Neen Papa, geef het dan liever aan my, - of laat het anders maar vry loopen. Krygt het eene kat, dan is 't 'er tog niet veel erger aan, dan wanneer Thomas het den kop indrukt; en wie weet hoe lang 't ondertusschen nog vry zal gaan. - Maar, vervolgde Aristus, indien ik 't jou nu geef, wat zul jy 'er dan meê doen? - Ik, myn lieve Papa, antwoordde Emilie, het kopje van 't vogeltje streelende, ik zal 't in een kooitje zetten, en daar zal ik 't alle dag wel bezorgen, met eeten,

en drinken, en eene versche gras zoode; en dan zal 't arme diertje zoo lief voor my zingen; en dan kan Thomas zelf 'er nog verscheide jaaren plaisier van hebben; daar ik in teegendeel aan zyn lekker beetje niets heb, en 't ook voor hem, in een oogenblik, zal op zyn; en wat heeft hy 'er dan aan? dan is 't vogeltje dood, en dan kan hy 't nooit weer hooren zingen. - Wel, je spreekt als een boek, myne lieve Emilie! zei de Vader; je bent een goede voorspraak, voor de vogeltjes; en 't zou ook waarlyk jammer zyn, dat jy 't niet behieldt, wyl je 'er een zoo veel beeter gebruik van wilt maaken, dan Thomas. Je toont dat je wel weet te beoordeelen, welke vermaaken de besten en 't meeste waardig zyn; en ik ben vooral bly te zien, dat je liever 't leeven van een onnozel vogeltje, 't welk je by toeval, in handen viel, wilt spaaren, dan je, gelyk Thomas, een lekker beetje bezorgen.

Emilie behieldt derhalven 't vogeltje, droeg 'er goede zorg voor, en toen Thomas 't lieve diertje, den geheelen dag lang, en 's anderendaags weer, en de volgerde dagen weer, zoo mooi hoorde zingen, moest hy zeif bekennen, dat hy zeer dwaaslyk zou gedaan hebben, van

't te dooden en 't op te eeten; wyl hy 'er nu zelf veel meer en veel langer plaisier van had.

XXV.

Vader. Jacob, ik heb je wel eens gezegd, dat men 't bier van graanen brouwt; wil ik je nu eens uitleggen, hoe veel werk 'er vereischt wordt, om zulk een gemeenen en eenvoudigen drank, als 't bier is, te bereiden?

Jacob. Als 't je belieft Papa.

V. Gemeenlyk neemt men 'er gerst toe, de korreltjes naamlyk, wanneer zy uitgedorschen en schoongemaakt zyn. Somtyds ook eenige andere gramen, zoo als ik je reeds heb gezegd. Deeze korreltjes laat men eerst in water weeken, dat zy een weinig zwellen, en wanneer men denkt, dat zy genoeg gezwollen en met water doortrokken zyn, dan strooit men ze, op een zolder, om 'er de vogtigheid, die 'er buiten op zit, wat te laaten af waassemen. Als 'er die genoeg afgewaassemt is, dan legt men ze weer op een hoop, en dan doet het vogt, dat binnen in de korreltjes is gebleeven, dezelven uitspruiten; dat is hunne stengetjes en worteltjes schieten, net als of men ze in den grond gezaaid had; zoo dat de geheele klomp dan, met stengetjes en wortel-

jes, vast in een gegroeit is. Wanneer men denkt dat de stengetjes en worteltjes genoeg geschooten zyn, (want zy moeten niet al te lang worden,) dan slaat men de klomp weer uit een, en laat ze weer droogen, in eene warme lugt, of op een Eest, om den verderen groei teegen te houden.

J. Papa wat is dat, een Eest?

V. Dat is de opening van een schoorsteen, daar men geduurig een sterk vuur in stookt, en boven dewelke, men een rooster gemaakt heeft, dien men, met horden, of een haire kleed, overdekt; om daar 't graan op te leggen, en 't zoo, door de warmte van 't vuur, te laaten uitdroogen. - Als het genoeg gedroogd is, laat men 'er grof meel van maalen, dat men moutmeel noemt; en dat, in eene kuip of tobbe, met zeer veel heet water, gemengd wordt. Doch by deeze menging moet men oppassen, dat het water wel heet, maar niet kookende zy, wyl 't anders het moutmeel te veel zou verbranden; om 't welke nog meer te beletten, men het geduurig omroert. - Wanneer 't moutmeel dus eenen nagt over, in 't water, heeft gestaan; doet men het, in een grooten keetel, dien men een brouwkeetel noemt; en

in denwelken men 't braaflaat kooken, om daar door al de kragt van 't meel, in 't water, te doen overgaan; altoos weer geduurig omroerende, om 't kooksel niet te doen aanbranden.

J. Wat is dat aanbranden, Papa?

V. Men heeft van verscheide dingen opgemerkt, dat zy, wanneer men ze, in een pot of keetel, met water kookt of stooft, en zy raaken ergens den bodem of kant van den pot of keetel aan, en blyven daar te lang op stil leggen, zy als dan bruin of zwart worden, net zoo als de schil van eenen appel, dien men op eenen heeten plaat te braaden legt; en als dat geheurt, dan krygen 'er die dingen een lelyken smaak van, en dan noemt men ze aangebrand. Maar wanneer men, door geduurig omroeren, maakt, dat zy altoos in beweeging blyven, dan kunnen zy nergens lang genoeg, op eene plaats van den pot of keetel, blyven liggen, om te kunnen aanbranden; en dat is de reede waar om men het moutmeel, in 't water, zoo geduurig omroert, terwyl het kookt.

Wanneer 't lang genoeg gekookt heeft, schept men 't moutmeel, met het water, uit den brouwkeetel, en doet het, in eene kuip, die

men de loskuip noemt, en die van onderen een gat heeft, waar onder men een bak plaatst, om 'er het nat, dat men 'er uit den brouwkeetel in gedaan heeft, wanneer men 't verder zal bereid hebben, in te laaten loopen. Maar om nu te maaken, dat men het water alleen in den bak kryge, zonder het dik van 't meel, (dat in het bier niet komen moet, wyl 't dan een pap en geen drank zou worden,) bedekt men den geheelen bodem van de loskuip, met eene laag stroo, daar 't water, net als door eene zeef, door heen ziepelt, eer het door het gat, in den bak, koome; terwyl al het dik van 't meel, boven op het stroo liggen blyst.

Maar eer men 't nat dus, uit de loskuip, in den bak laat loopen, neemt men 'er wat van, en mengt het in den brouwkeetel, met zoo veel hop, als men nodig oordeelt.

J. Papa wat is hop?

V. Dat is eene zeekere plant, die langs den grond en de heggen opkruipt, even als de klimop. Van deeze plant neemt men de vrugten, die zeer veel kragt hebben, en laat die, in den brouwkeetel, met een gedeelte van het nat, kooken, om 'er die kragt uit te trekken. En als zy daar toe lang genoeg gekookt heb-

ben, giet men ze, met hen nat, in de loskuip, by het overige, en laat het 'er eenigen tyd in staan. Als men dan denkt dat de kragt van de hop genoeg, onder 't geheele brouwsel, gemengd is, laat men 't water, uit de loskuip, door 't stroo en 't gat, doorziepelen, in den bak, die 'er onder staat; en dan blyven de hop en 't dik van 't meel, boven op 't stroo, liggen; en 't water, daar al de kragt van 't moutmeel en van de hop dan ingetrokken is, komt alleen in den bak.

J. En is dat dan hier Papa?

V. Ja maar dan is 't nog niet goed, om te drinken; want dan zyn 'er nog veele scherpe deeltjes in, die het bier zouden ongezond maaken, en die 'er uit moeten.

J. En hoe doet men, om 'er die uit te krygen?

V. Die moeten 'er van zelve uit gisten.

J. Wat is dat Papa gisten?

V. Wanneer eenig vogt, daar zulke scherpe deeltjes in zyn, van zelve, of door iets, dat men 'er by gooit, in beweeging raakt, net als of 't ging kooken, dan zwelt het, door deeze beweeging, op, loopt over, uit het vat, daar 't in staat, en werpt daar by van zelve, alle

die scherpe deeltjes uit, en dat hiet men gisten. En zoo gist het bier ook, en werpt ook zyne scherpe deeltjes uit; en die vangt men op, en dat hiet men gist. Toen ik je heb uitgelegd, hoe men 't brood bakt, heb ik je gezegd, dat men zulk gist gebruikt, om het deeg te doen ryzen?

J. Dat is waar Papa.

V. Om nu het bier, deste gaauwer aan 't gisten te helpen, giet men het, uit de bak, onder de loskuip, in koelvaten of gistkuipen, over, en doet 'er wat gist van 't voorige brouwsel by. Daar na dekt men die gistkuipen losjes toe, met planken of met eene deeken, en laat ze zoo staan, tot dat het vogt begint te gisten; en zoo als het dat doet, giet men 't, in schoone tonnen, over, daar bakken onder staan, om 't gist, dat is de scherpe stof, die 'er, by 't gisten, uit overloopt, op te vangen. - Wanneer de eerste gisting gedaan is, en 't opzwellen en overloopen van 't vogt ophoudt, dan zakt het bier, in de ton, wat lager, dan het 'er eerst in stondt, om dat 'er, gelyk ik zoo even zeide, onder 't gisten, wat is uitgeloopen. En dan vult men de ton weer op, en laat het nog eens gisten. En als het niet

meer gist, dan maakt men de ton toe, laat ze veertien dagen staan, en dan is 't bier goed, om te gebruiken. - Zou je nu wel gedagt hebben, dat 'er zoo veel werk toe hoorde, om bier te maaken?

J. Neen ik zeeker niet Papa.

V. En zoo zyn 'er nog veele dingen, die je zeer eenvoudig schynen, en daar tog zeer veel werk en zorg toe wordt vereischt.

XXVI.

De Broederliefde.

 
Klaas kreeg een peertje van zyn Moeder,
 
Straks sneed hy daar een halven af;
 
En zogt vol vreugd zyn lieven broeder,
 
Dien hy het halve peertje gaf.
 
Zou ik, sprak die, uw goed op eeten?
 
Neen, lieve Klaas; dat doe ik niet.
 
Heb gy, was 't antwoord, dan vergeeten
 
Wat ons de Broeder-pligt gebiedt?
 
Neem aan! - Gy zult me droevig maaken;
 
Al heb ik weinig, 'k heb te veel
 
Voor my alleen, niets kan my smaaken,
 
Ten zy ik 't met myn broeder deel.

Nog eens is gevaarlyk.

 
Jan zag op straat twee groote steenen,
 
En sprong 'er op en af, schoon 't hem Papa verbood;
 
Nog eens maar, riep de knaap, nog eensmaar; 't heeft geen nood
 
Hy sprong nog eens, en brak zyn beenen.
 
 
 
Die, teegen goeden raad, zig zelfs nog eens durft wagen,
 
Moet veeltyds dat nog eens beklagen.

* XXVII.

Pauline. Mama, nu heb ik al myn speelgoed netjes weggeschikt, zoo als je 't me gezegd had, en nu ligt 'er niets meer te slingeren, wat zal ik nu doen?

Moeder. Nu kun je, in je tuintje, gaan werken; - ofje zoudt ook kunnen gaan speelen, met je mooie pop; wat doe je liefst?

P. Wel Mama, ik geloof, dat ik liever, met de pop zal speelen.

M. Maar heb je wel seedert lang, in je tuintje, gewerkt. Deezen morgen ging ik 'er voorby, en my dagt dat 'er meer onkruid dan bloemen in stondt; en de bloemen lieten

't hoofd ook zoo hangen. Heb je ze wel seedert eenige dagen begooten?

P. Neen Mama.

M. Met deeze droogte en hitte zouden zy zeer ligt kunnen verdorren. Was het derhalven niet beeter, dat je wat gingt werken, in je tuintje, om 'er het onkruid uit te trekken, en het braaf te begieten?

P. Ja Mama. - Maar ik heb tog groote lust, om nu, met myne mooie pop, te speelen.

M. Dat kun je ook wel doen. Maar bedenk eerst eens, wat 'er voor en teegen is. Zo je je tuintje nu zoo laat liggen, en het niet begiet, dan zullen je bloemen morgen nog meer verlept en uitgedroogd zyn, dan nu. En morgen vroeg gaan wy naar buiten, naar Groot-Mama, zoo dat je morgen geen tyd zult hebben, om 'er iets aan te doen. Maar zo je bloemen nu nog twee dagen, zonder water, blyven, dan kunnen zy overmorgen wel zoo geheel verdord zyn, dat zy misschien niet weer zullen bykomen. En dan zal je tuintje wel zes weeken lang, zonder bloemen, staan; tot dat de najaars bloemen aankomen. Want je weet wel wat Papa gezegd

heeft; dat ieder, voor zyn eigen goed, moet zorgen; en dat die zyn tuintje verwaarloost, en zyne bloemen laat verdorren, 'er geene anderen, in de plaats krygt.

P. Dat is ook waar Mama.

M. Wel wat is dan beeter, nu met je pop te gaan speelen, daar je op dit oogenblik meer lust toe hebt, en zes weeken lang niets dan onkruid in je tuintje te zien; of het speelen, met je pop, dat je tog alle dag doen kunt, nu liever wat uit te stellen, en in je tuintje te gaan werken, en dan overmorgen, als wy van Groot-Mama te rug komen, je tuintje schoon, en je bloemen opgelooken en steurig te vinden, zoo dat je 'er dan nog lang plaisier van hebben kunt?

P. Wel Mama 't zou dan tog beeter zyn, geloof ik, dat ik nu maar in myne tuintje ging werken.

M. Wel dat geloof ik ook.

P. Kom aan, ik zal 'er aanstonds naar toe gaan.

M. Daar zul je zeer wel aan doen. - Maar Pauline wagt nog een oogenblik, ik moet je eerst eens doen opmerken, wat wy nu weer gedaan hebben. Let daar eens welop.

P. Als 't je belieft Mama.

M. Hebben wy niet weer omtrent net zoo gedaan, als voorleeden, met het venster en de trap? Hebben wy niet het voor en teegen van 't speelen met de pop, en 't werken in 't tuintje, nagegaan en samen vergeleeken, om daar uit op te maaken en te oordeelen, welk van beiden het beste was; en dus, zoo als ik 't voorleeden noemde, geredeneerd?

P. Dat is waar Mama, maar ik had het niet eens gemerkt.

M. Ja dat wil ik wel gelooven, je bent nog niet gewoon, daar zoo op te letten. - Maar wat heb je nu gedaan, na dat wy gevonden hadden, dat het beeter voor je zyn zou, in je tuintje te gaan werken, dan met je pop te speelen? Heb je toen niet zelf, tusschen die twee, gekoozen en gezegd; het zou tog beeter zyn, dat ik in myn tuintje ging werken, en daarom zal ik dat ook terstond gaan doen? En heb je je dus niet zelf tot het gaan werken in je tuintje bepaald; want ik heb je vry gelaaten, om te doen, wat je woudt?

P. Dat is waar Mama, dat heb ik tog.

M. Wel nu, eigentlyk is 't wederom je ziel, die dat gedaan heeft. Het is je ziel, die dus heeft gekozen, en zig bepaald, om liever in je tuintje te gaan werken, wyl zy door onze redeneering gevonden had, dat dat beeter was. En dit vermoogen van je ziel, om zoo tusschen twee dingen te kunnen kiezen, en zig tot een van beiden te kunnen bepaalen, naar dat zy 't goedt vindt, noemt men de Wil. - En wanneer je ergens lust toe hebt, zoo als strak om te speelen met je pop, dan hiet men dat ook, iets te begeeren, of begeerte te hebben tot iets. - En wanneer die begeerte zeer sterk wordt; of wanneer je je moeilyk maakt, om dat je ze niet kunt voldoen, en niet kunt krygen 't geen waar naar je verlangt; of ook wanneer je je moeilyk maakt en boos wordt, om dat men je iets aandoet, dat je onaangenaam is, dan hiet men dat eene drift. - Heugt je nog hoe driftig en boos de kleine Henriette zig gisteren maakte, om dat Hanna haar niet meê naar beneeden wou neemen, wyl zy de beide handen vol met goed had, dat zy terstond moest naar beneeden draagen? En heugt je wel, hoe zy schreeuw-

de, en met de voetjes stampte, en welk een leelyk gezigt zy trok?

P. Ja wel Mama, zy zag 'er toen gansch niet mooi uit.

M. Dat doet men zelden, wanneer men zig zoo aan zyne drift laat gaan. - Maar heugt je ook hoe zy, met de handen, op de tafel sloeg, en een geheel kopje met warme water en melk, over haarlyf, kreeg; en 'er haar armpje braaf aan brandde?

P. Ja en toen schreeuwde de arme Henriette nog erg.

M. En zoo gaat het meestentyds, wanneer men zig, aan zyne drift laat gaan. Dan weet en ziet men niet wat men doet; en dan doet men zig zelven of anderen zeer ligt kwaad. Daarom beklaagde Mama Henriette ook in 't geheel niet, maar zei, dat het zeer goed was, dat zy zig zoo had gebrand, om haar te leeren, van zig, op een ander tyd, zoo boos niet te maaken, wanneer men haar haar kleine zinnetje niet wil geeven. En dat mag Pauline ook wel onthouden; zal zy?

P. Ja wel Mama.

M. Kom geef my dan een zoen, en gaa nu in je tuintje werken.

 

M. Wel Pauline, is je tuintje nu goed in order?

P. O ja Mama! ik bidt je, kom het nu eens zien; nu ziet het 'er heel anders uit. Nu is al het onkruid weg, en ik heb het verscheide maalen braaf nat begooten.

M. Wel kom aan dan; zoo zie ik het liever, dan zoo als 't van den morgen was. (Zy gaan naar den tuin.) Zoo Pauline, nu gelykt het 'er beeternaar. Zie maar eens, de bloemen staan al veel frisscher, 't is als of zy reeds begonnen op te luiken. Ben je nu niet bly, dat je liever, in je tuintje, hebt gewerkt, dan met je pop gespeeld?

P. O ja Mama, want myn tuintje zou zeeker zyn bedorven geweest. Ik had 'er al haast geen plaisier meer in; en nu, nu staat het zoo mooi.

M. Dat doet het ook. En ik ben bly, dat je liever hebt willen doen, dat geene, waar van je, ook nog in 't vervolg, eenig nut kondt hebben, dan dat geene, waar toe je, op dat oogenblik, wel meer lusthad, maar waar je, voor 't vervolg niets aan zoudt gehad hebben. Zie je nu waar 't werken, op zyn tyd, goed voor is?

P. Ja Mama, nu is 't een plaisier, om myn tuintje te zien.

M. En om je daar over te beloonen, dat je liever aan iets nuttigs bent gaan werken, dan je lust tot speelen in te volgen, zal ik je tuintje nu nog eens wat mooier opschikken.

P. O dat is goed Mama! en hoe dat myne lieve Mama?

M. Met deezen mooien roozeboom, die daar in deezen pot staat. Zie je, daar zyn verscheide knoppen aan, en dat zullen alle mooie groote roozen worden. - Roep Dirk maar eens, wy zullen hem zeggen van daar een gat te maaken, daar al dat onkruid gestaan heeft, en daar zullen wy nu dien roozeboom, met pot en al, in de plaats zetten; dat zal heel anders staan, dan al dat onkruid.

P. O dat is goed myne lieve Mama! Ik loop schielyk heen. (Zy roept Dirk, die den roozeboom, in haar tuintje, zet.)

M. Wel wat zeg je nu, hoe staat die roozeboom daar nu, midden in je tuintje?

P. (Huppelende en springende;) O lieve Mama! dat staat allerliefst! daar ben ik bly meê!

M. Wel dat is my lief. - Maar Pauline

wat voelje wel by je zelven, wanneer je zoo bly bent; voel je niet daar, (zy wyst op haar hart;) als of 'er iets was, dat je zeer aangenaam streelde?

P. Ja wel Mama, maar ik weet niet wat het is.

M. Dat komt 'er ook niet op aan, en ik kan je zelf niet wel uitleggen wat het is. Maar voel je dat zelfde niet altoos, wanneer men je iets zegt, dat je zeer aangenaam is?

P. Ja wel Mama.

M. Nu dat hier men eene aangenaame aandoening. - En als je iets hoort, dat je onaangenaam is, dat je spyt en veel moeite doet, gelyk b.v. gisteren, toen wy niet konden naar buiten gaan, daar je je zoo veel plaisier beloofd had, om dat Groot-Mama belet had gekreegen; voelde je toen ook niet daar, als of 'er iets was, datje beklemd maakte, en dat je zeer onaangenaam was?

P. Ja wel Mama.

M. Nu dat hiet men eene onaangenaame aandoening.

XXVIII.

Moeder. Pauline wanneer je, met je pop speelt, gebeurd het je dan niet wel eens, dat

je teegen haar spreekt, even als of 't een kind, eene juffrouw, of eene meid ware, en even als of zy hooren en verstaan kon?

Pauline. Ja Mama.

M. En doe je niet zelfs dik wils even als of zy je antwoordde, en ongehoorzaan was aan 't geen je zegt? En kom je ons dan niet wel eens vertellen; - Mama, de pop schreeuwt zoo, zy wil niet zoet zyn, wat ik haar zeg; of wel; de pop is nu weer zoet, zy belooft, dat zy niet meer schreeuwen zal, enz. ofschoon je tog zeer wel weet, dat de pop noch hooren, noch verstaan, noch zoet of stout zyn, noch schreeuwen of iets belooven kan?

P. Ja Mama, maar 't is ook maar om te speelen, dat ik dat zeg.

M. Dat weet ik wel; ook speelen wy dan wel eens zelfs meê, en zeggen teegen de pop. - Je moet zoet zyn pop, je moet niet meer schreeuwen, want dat verveelt je Mama; en die zou je in den hoek zetten, indien je dat lastig schreeuwen niet woudt laaten. Of wel; Pop, je moet nooit koppig weezen, je moet altyd gehoorzaam zyn, als een zoet kind, en niet gaan staan pruilen, en de lip laaten hangen enz. Nu begryp je ligt, dat wy ook

wel weeten, dat de pop niets van dit alles hooren, of verstaan, of doen kan.

P. Dat is zeeker Mama. Maar je doet dat dan ook om met my te speelen?

M. Dat is ook zoo. Maar wy hebben 'er evenwel teevens, ook nog iets anders meê in 't oog; weetje wat?

P. Neen Mama.

M. Wy willen je daar door al speelende leeren, wat jy doen, en wat jy laaten moet. Want als wy teegen de pop zeggen, pop, je moet niet schreeuwen, want dat verveelt je Mama, en die zou je in den hoek zetten, dan zul je daar by ook weleens, in je zelven, denken; Ik moet ook niet schreeuwen, want dat zou myn Mama ook verveelen, en die zou my dan ook wel eens in den hoek kunnen zetten.

P. Dat is waar Mama.

M. En als wy teegen de poes zeggen; poes, je moet niet boos worden, en je moet niet krabben, als men met je speelt, al deet men je by ongeluk al eens zeer; want dan zou men niet meer, met je speelen willen, maar je als eene stoute, onvriendlyke poes laaten loopen, &c. dan weet je ook wel, dat de poes dat even weinig verstaan kan, als de pop het andere.

P. Ja, dat begryp ik wel Mama.

M. Maar waarom denk je dat wy dat dan aan de poes zeggen?

P. Wel Mama, misschien ook weer, om my te leeren, dat ik niet moet boos worden, en niet moet krabben of knypen, of slaan, wanneer men my, onder 't speelen, by ongeluk eens zeer doet; wyl men dan ook met my niet meer zou willen speelen.

M. dat heb je wel gevat. En indien het dan eens gebeurde, dat de poes het evenwel deedt, en wy vertelden je naderhand, dat het de poes speet, en dat de poes excuus verzogt, en dat zy beloofde het nooit te zullen weer doen; dan zouden wy je dat ook niet vertellen, om dat de poes dat in de daad zou gedaan hebben, want je weet wel dat zy niet kan doen, maar al wederom, om jouteleeren, wat jy, in zulk een geval, doen moet?

P. Dat begryp ik wel Mama.

M. Maar om nu de kinderen, op deeze zelfde wyze, al speelen de te leeren, wat zy doen of laaten moeten, verhaalt men hun somtyds, dat deeze of geene dieren dit of dat gedaan hebben, en 'er zoo of zoo by gevaaren zyn. En dit doet men ook, niet om de

kinderen te doen gelooven, dat die dieren dat in de daad zouden hebben gedaan, wyl 'er meestentyds dingen onder zyn, die men wel weet, dat de dieren niet kunnen doen; maar alleen, om 'er de kinderen uit te doen zien, wat wel, en wat kwalyk gedaan is; en wat 'er gemeenlyk de gevolgen van zyn, wanneer men 't eene of 't andere doet. En om hun dat des te beeter te leeren, en te doen zien, rigt men die verhaalen altyd zoo in, dat, in dezelven, aan de dieren juist dat geen, of ten minsten iets diergelyks overkomt, als aan kinderen en menschen in de daad overkomen zou, indien zy net zoo handelden, als men van de dieren verhaalt, dat zy gehandeld hebben. - Zulk een verhaal nu noemt men eene Fabel; wil ik je 'er eens, een voorbeeld van geeven?

P. Als 't je belieft Mama.

M. Maar om je de Fabel, die ik je verhaalen wil, wel te doen begrypen, moet ik je eerst zeggen, dat 'er, hier zeer verre van daan, landen zyn, daar men, in de bosschen, wilde dieren ontmoet, als Leeuwen, Tygers, Luipaarden, Beeren, Wolven, en diergelyken meer.

P. O ja Mama, die heb ik wel eens, in myne printjes gezien.

M. Dat heb je ook, en zy zyn ook, in 't groot, net zoo gemaakt, als zy daar, in je prenten, in 't, klein, afgebeeld staan. Deeze dieren nu eeten de andere dieren, die zy meester kunnen worden, op; en daarom hiet men ze roofdieren, of verscheurende dieren. Zelfs vallen zy wel, groote dieren, als paarden en ossen, aan, schoon zy zelfs meestentyds veel kleiner zyn.

P. Maar Mama, hoe kunnen zy ze dan meester worden?

M. Om dat zy, schoon veel kleiner, evenwel veel sterker en veel gaauwer zyn, en daar by zoo veel moed hebben, dat zy geen gevaar ontzien. - Om nu te doen zien, hoe veel voordeel, die geenen, die de zwaksten zyn, zig kunnen bezorgen, door zig eendragtlyk, teegen die geenen, die sterker zyn, te vereenigen; en hoe goed het derhalven voor hun is, altoos in eendragt met malkanderen te leeven, verhaalt men de volgende Fabel.

De twist der Ossen.

In een der landen, daar men roofdieren, in de bosschen, vindt, bevonden zig eens verscheide ossen, in eene wei. In den beginne leefden zy in volkomen eendragt samen, en

stonden elkanderen, in allerlei geleegenheeden, getrouwlyk by. Ook durfde geen roofdier hen aanranden. Want, zoo ras zy zulk een dier van verre zagen aankomen, liepen zy terstond allen naar malkanderen toe, en plaatsten zig, in eenen ronden kring, met de koppen naar buiten, gereed om het roofdier, met hunne hoornen, te ontfangen en af te slaan; zoo dat geen hunner ooit van agteren aangevallen, en dus overweldigt worden kon, wyl de kring van alle zyden geslooten bleef.

Zoo lang deeze eensgezindheid en bereidheid tot malkanders hulp duurde, leefden zy veilig en gerust. Maar eindelyk raakten zy, over eenige kleinigheid, aan 't kyven; en daar geen hunner 't, voor den anderen, op wou geeven, en erkennen dat hy ongelyk had, (want ossen zyn magtig koppig als zy beginnen;) zieiden zy elkander vaar wel, gingen elk zyn's weegs, en bekommerden 'er zig niet meer over, om elkanderen, in de geleegenheid, by te staan.

Maar dit gedrag bekwam hun wel haast zeer slegt. Want wanneer 'er nu een roofdier aankwam, liepen zy niet meer naar elkanderen toe, om, zoo als naar gewoonte, een

ronden kring te slaan, en zig allen te samen te verdeedigen, maar elk verliet zyn makker' in 't gevaar, en liet hem, door de roofdieren, verscheuren; want een os alleen kan zig, teegen de roofdieren, niet verdeedigen. En in weinig dagen werden 'er verscheide ossen, op deeze wyze, verscheurd.

Indien nu de overigen, door dit voorbeeld, nog maar wyzer geworden waren, en zig weer hadden vereenigt, dan zouden zy 'er ten minsten 't leeven nog hebben afgebragt. Maar in plaats van dat, raakten zy nog heviger in twist, dan te vooren. De een verweet aan den anderen, dat hy de eenigste oorzaak van alle die ongelukken was. Deeze verwyten vermeerderden 't gekyf; zy verwyderden zig hoe langer hoe meer van elkaar; en werden ook allen, gelyk 't natuurlyk te verwagten was, de een voor, de aadere na, door de roofdieren, opgegeeten, zoo dat 'er eindelyk geen een van overbleef; maar zy allen, om hun koppig gekyf, om 't leeven raakten.

 

Zie daar nu Pauline, wat men eene Fabel noemt. Zoo als ik je dit voorval nu verhaald heb, begryp je wel, dat het nooit gebeurd

is, en ook nooit gebeuren kan. Want ossen kunnen niet spreeken, en dus kunnen zy ook niet samen kyven, of elkanderen verwyten doen.

P. Dat is waar Mama.

M. Maar 't geen 'er waar in is, is dit. 1. Dat 'er roofdieren zyn, die de ossen aanvallen, om ze op te eeten. 2. Dat verscheide ossen zig, in een kring, met de hoornen naar buiten, plaatsende, zig zeer wel teegen de roofdieren verdeedig en kunnen. En eindelyk, dat wanneer de ossen malkanderen, op deeze of diergelyke eene wyze, niet helpen, zy zig teegen de roofdieren niet verdeedigen kunnen. Maar dat ossen ooit samen aan 't kyven zouden raaken; en dat zy, daar door, zodanig op elkanderen zouden verbitterd worden, dat zy elkanderen, teegen de roofdieren, niet zouden willen helpen, wanneer die op hen afkwamen, dat is niet waar. Zoo iets heeft men wel eens onder de menschen, maar nooit, onder de ossen, gezien.

P. Hoe Mama gebeurt dat onder de menschen wel?

M. Ja myne lieve Pauline, je zult met 'er tyd zien, (en je zoudt het teegenwoordig

reeds zien, indien je oud en gevorderd genoeg waart, om het te kunnen opmerken;) dat de menschen maar al te dikwils zoo dwaas zyn, dat zy elkanderen, in 't gevaar, verlaaten en niet helpen willen, wanneer zy op elkanderen verbitterd zyn; schoon zy daar allen even veel by verliezen; maar de ossen zyn nooit zoo dwaas.

P. Maar Mama, je hebt my immers gezegd, dat de menschen meer verstand hebben, dan de beesten?

M. Dat is wel waar Pauline; maar ongelukkig gebruiken de menschen niet altoos al het verstand, dat zy hebben; voor al wanneer zy zig, door hunne driften, door tooren, haat, of wraakzugt, b.v. laaten vervoeren. Maar van de dieren kan men zelden anders merken, of zy gebruiken altoos al het verstand, waar meê zy begaaft zyn; en dit is de oorzaak, dat men de menschen somtyds dwaazer ziet handelen, dan de beesten zelven.

P. Maar Mama, dat is tog wonderlyk, dat kan ik niet begrypen?

M. Ja Pauline, ik zou 't ook niet begrypen en kwalyk gelooven kunnen, indien

ik 'er niet daaglyksch voorbeelden van zag. En even daar uit kun je opmaaken, hoe nadeelig en schaadlyk het is, zig zoo aan zyne driften te laaten gaan, wyl men zig, daar door, erger dan de beesten maakt.

Maar Pauline, je herinnert je wel, dat men deeze Fabel, zoo als ik je gezegd heb, verhaalt, om te doen zien, hoe voordeelig het, byzonder voor de zwaksten, is, altoos, in eendragt en bereidvaardigheid tot wederzydsche hulp, met elkanderen, te leeven. En dit toont het voorbeeld deezer ossen ten allerklaarsts; wyl zy allen veilig en onverlet bleeven, zoo langzy, in een dragt, met elkanderen,leefden; maar in teegendeel allen werden verscheurd, zoo ras zy in twist geraakt, elkanderen geene hulp meer bewyzen wilden. En even zoo zouden ook de menschen vaaren, indien zy malkanderen niet wilden behulpzaam zyn, en wanneer zy worden aangerand, de handen eendragtig in een slaan, om elkanderen te verdeedigen. Het voorbeeld deezer ossen is dus zeer geschikt, om ons dit te leeren; en daarom heeft men 'er dit soort van verhaal, of Fabel van opgesteld.

 

M. Pauline, je weet nu wat eene Fabel is. Wil ik je nu eens zeggen, hoe veelerlei soort van verhaalen 'er zyn?

P. Als 't je belieft Mama.

M. Drieërlei. De Historie of 't geschiedverbaal, waar in men iets verhaal, 't welk men wel weet, dat waarlyk net zoo gebeurd is, als men 't verhaal. 2. De vertelling, in dewelke men iets verhaalt, dat zeer ligt zoo had kunnen gebeuren, schoon men niet weet, of het ooit waarlyk zoo gebeurd zy. 3. De Fabel, in de welke men iets verhaalt, 't welk men wel weet, dat nooit zoo is gebeurd, en ook nooit zoo heeft kunnen gebeuren.

P. Maar Mama, mag ik eens vraagen, als men zoo iets verhaalt, 't welk men wel weet, dat nooit zoo gebeurd is, of nooit zoo gebeuren kon, liegt men dan niet? Want dat is dan immers niet waar.

M. Indien men zoo iets verhaalde, en 'er by zeide, dat het waarlyk zoo gebeurd was, schoon men wel wist, dat het niet zoo was gebeurd, dan zou men zeekerlyk liegen. Maar wanneer men 't geeft voor 't geene het is, wanneer men zegt, ik verhaal dat, niet om je te

zeggen, dat het waarlyk zoo gebeurd zy, maar alleen, als eene vertelling, of eene Fabel, daar je iets goeds uit leeren kunt; dan liegt men niet, en dan bedriegt men ook niemand; want dan waarschuwt men te vooren, waar 't voor te houden is, en zegt 'er by, wat 'er waar in is, en wat niet.

Dus kun je je b.v. herinneren, hoe ik je, by 't leezen van ons voorig deeltje, en ook reeds van 't spelleboekje, meer dan eens gezegd heb, dat de verhaalen, die daar in stonden, b.v. dat van den jongen met het roodborstje; dat van Pietje deun met den koek, dat van Alexander, die dwong om mee naar buiten te gaan en in den hoek gezet werdt, dat van Arend en Willem, die altoos snoepten &c. vertellingen waren, dat is verhaalen van voorvallen, die niet in de daad zoo waren gebeurd, maar die ik of anderen verzonnen hadden, om je te leeren, wat de gevolgen zyn, wanneer men van alles snoept, wanneer men dwingt &c. op dat jy je voorsnoepen, dwingen &c. zoudt leeren wagten, door uit die voorbeelden te zien, hoe kwalyk men 'er by vaart. En om 'er je dat met te meer grond uit te leeren, zyn die vertellingen juist zoo ingerigt, als de zaa-

ken waarlyk alle dag en met allerlei kinderen gebeuren. Dus, by voorbeeld, weet ik niet, of 'er ooit twee jongens zyn geweest, Arend en Willem genaamd, die juist zoo als ik 't je daar verhaalt heb, en met alle die omstandigheeden, hebben gesnoept, en daarna juist, op die wyze, ziek geworden zyn. Maar dit weet ik wel, dat 'er daaglyksch kinderen zyn, die op eene diergelyke wyze snoepen, en die 'er ook op eene diergelyke wyze van vaaren en ziek worden. En dus dat indien je zoo woudt doen, als ik je vertelde dat Arend en Willem gedaan hebben, jy 'er dan ook zoo ziek van worden zoudt; en dit is voor de les van niet te snoepen genoeg.

Maar Pauline, wil ik je nu nog eens eene vertelling verhalen, waar uit je, even als uit de Fabel van de ossen, zult kunnen zien, hoe goed het is, dat de menschen malkanderen helpen?

P. Als 't je belieft Mama.

M. Daar toe verhaalt men 't volgende voorval.

De Blindeman en de lamme jongen.

Een man, die blind was geworden, dat is, die, door eenig toeval, zyn gezigt verloo-

ren had, en een jongen, die uit eene zwaare ziekte, eene lammigheid, in de beenen, had gehonden, ontmoetten elkanderen, by 't vallen van den avond, op eenen weg, niet ver van de stad af. - Ach ik ongelukkige! riep de blindeman uit, dat myn arm hondjen nu juist van daag zyn pootje bezeeren moest, en ik my tog genoodzaakt zien, om, zonder het trouwe diertje, uit te gaan. Nu weet ik den weg niet meer, en hoe zal ik nu weer, inde stad, komen!

Naauwlyks had hy dit gezegd, of hy hoorde eene andere stem; - Ach ik ongelukkige! met hoe veel moeite heb ik my, op myne krukken, tot hier toe voortgesleept, en nu kan ik niet verder! Nu moet ik hier, den geheelen nagt, aan den weg blyven liggen! - Wie ben je, zei de blindeman, die daar zoo klaagt? - Ik ben een arme jongen, was 't antwoord, die lam aan de beenen ben, en niet verder voort kan, en dus niet in de stad zal kunnen komen. - Kun je den weg zien, vroeg de blindeman weer? - Ja kon ik hem zoo wel begaan, als ik hem zien kan, antwoordde de jongen, dan zou ik al gaauw, in de stad, zyn. - je bent gelukkig, zei de blindeman, dat je den weg zien kunt; kon ik hem

zoo wel zien, als ik 'er over gaan kan, dan zoude ik ook ras in de stad, en by myn arme trouwe hondjen zyn. - Wel hervatte de jongen, daar was mooglyk iets op; jou scheelt het aan de oogen, maar je hebt goede beenen; my scheelt het aan de beenen, maar ik heb goede oogen; leen my nu jou beenen, en ik zal je myne oogen leenen, en dan zyn wy beiden klaar. - Wel hoe dat? vroeg de blindeman-Ik ben nog klyn en niet zwaar, antwoordde de jongen, en jy schynt my goede sterke schonderen, te hebben. - Dat gaat wel aan, zei de blinde. - Wel, vervolgde de jongen, neem my dan op je rug; ik zal jou den weg zeggen, en jy zult 'er my over draagen, en zoo doende zullen wy beiden zeer gaauw in de stad zyn, want ik zie ze al van hier. - Zie je ze van hier, zei de blindeman, met eene zugt, wat ben je gelukkig! Ik heb ze in geene twintig jaaren gezien. Maar laat ons geen tyd verzuimen; je vond is wel bedagt. Waar ben je? kruip maar naar my toe; - zoo daar heb ik je al. - In een oogenblik was de jongen, met zyne krukken, op de schouders van den blindeman, geplaatst; en daar zy nu, met hun beiden, twee goede oogen en twee goede beenen hadden, waren

zy, in minder dan een quartier uurs, aan de poort der stad. Ondertusschen zei de blindeman; dat gaat goed over den weg, wanneer men een paar goede oogen boven zig heeft, die de beenen bestieren. - Ja dat gaat tog goed, antwoordde de lamme jongen, wanneer men een paar goede beenen onder zig heeft, die de oogen draagen.

Op deeze wyze, waren deeze twee gebrekkige lieden, door wederzydsche hulp, beiden gered. Daar zy beiden, den ganschen nagt, aan den weg hadden moeten blyven liggen, indien zy elkanderen niet hadden willen helpen. - En even zoo Pauline, gaat het met alle menschen. De eene heeft gemeenlyk iets, dat den anderen ontbreekt. De een kan iets, dat de andere niet kan. Indien zy nu elkanderen, met het geen zy hebben of kunnen, wederzyds bystaan, dan zyn zy allen geholpen; maar indien zy dat niet wilden doen, dan zouden zy allen, in 't eene of 't andere, gebrek lyden. - Je weet, de kleermaker kan geen koren bouwen, en de boer kan geene kleeren maaken. Indien nu de boer alleen voor zig zelven wilde kooren bouwen, dan zou hy zonder kleeren zitten, want

dan had hy niets, daar hy kleêren voor krygen kon. En indien de kleermaaker alleen, voor zig zelven, wilde kleêren maaken, dan zat hy zonder kooren, en dus ook zonder brood. Maar wanneer zy voor elkanderen werken, dan hebben zy beiden en kleêren en brood, en zyn beiden geholpen. En zoo is 't met alles, en met alle menschen.

Wat nu 't verhaal zelve van den blindeman en den lammen jongen betreft, je begrypt ligt Pauline, dat dit voorval, zoo als ik 't je daar verhaalt heb, zeer gemaklyk heeft kunnen gebeuren, ofschoon ik niet weet, of 't ooit daadlyk zoo gebeurd zy. En daarom is dit verhaal nu geene Fabel, wyl 'er niets onmooglyks in is; en ook geen geschiedverhaal of Historie, wyl ik niet weet, of 't ooit daadlyk zoo gebeurd zy. - Indien ik, op den weg zynde, zulk een blindeman en zulk een lammen jongen had ontmoet; indien ik ze zoo had zien doen, en ze zoo had hooren spreeken, als ik 't je daar verteld heb, en ik kwam het je dan verhaalen, dan zou myn verhaal een geschiedverbaal of Historie zyn; en ik zou 't je ook als waarlyk gebeurd opgeeven, daar ik 't je nu maar verhaal, als iets, dat wel gebeuren kan, maar misschien nooit gebeurd is, en 't daar-

om eene vertelling noem. Om nu, in alle deeze soorten van verhaalen, niet te liegen, moet men, in de Historie of 't geschiedverhaal, de zaak juist zoo verhaalen, als zy waarlyk gebeurd is, zonder 'er iets by te doen. En de Vertelling en Fabel alleen uitgeeven, voor 't geen zy zyn; te weeten enkele, leerzame en vermaaklyke verzinsels, maar geene waare gebeurtenissen.

XXIX.

Jacob. Papa, je hebt me voorleeden eens uitgelegd, hoe men zout maakt; maar nu zyn 'er nog verscheide andere dingen, die wy daaglyks gebruiken, en waar van ik ook wel gaarne wilde weeten, waar zy van daan komen, en hoe men ze maakt?

Vader. Daar heb je gelyk in, 't is altyd goed oplettende en opmerkzaam te zyn, op de dingen, die men daaglyks onder 't oog heeft, en geduurig gebruikt; en 't is eene zeer pryslyke nieuwsgierigheid, te willen weeten, waar men ze van daan heeft, en hoe men 'er aan komt. - Maar welke dingen zyn 't nu, daarje dat van weeten woudt?

J. O Papa, daar zyn 'er zeer veel, en om 'er geen van te vergeeten, heb ik ze hier allen, op een papiertje, opgeschreeven.

V. Wel laat 't my eens zien; - zoo, dat is eene geheele lyst; - en 't zyn al aardige haanepootjes, die je 'er op gekrabbeld hebt. Maar men kan 'er tog uitkomen, en dat is voor als nog genoeg, met 'er tyd zal 't beeter gaan. - Daar is je lystje weerom; wy zullen 't volgen, zeg my maar wat 'er eerst opstaat.

J. Het eerste is, Tbee. Wat is dat tog eigentlyk Papa, 't zyn zulke raare gekronkelde stukjes, ik weet niet wat ik 'er van maaken zal?

V. Maar let 'er eens op, als zy getrokken zyn; dan zul je gemaklyk kunnen zien, dat het blaadjes, of stukken van blaadjes zyn. Deze blaadjes nu groeien aan een soort van boomen, die, tot verschillende hoogten, opwassen; en na dat men ze 'er voorzigtig, een voor een, afgeplukt heeft, worden zy verscheide maalen, op heet gemaakte schootels gedroogd en gevreeven, en tusschen beiden weer telkens, met waaiers, gekoeld. Onder dit droogen worden zy hard; en door 't vryven krygen zy die gekronkelde gedaante, die je 'er aan ziet, en die je belet heeft, om 't voor blaadjes van boomen aan te zien. Wanneer zy nu droog en hard genoeg zyn, dan doet men ze, in kistjes, om ze overal naar toe te

verzenden; en dan gebruikt men ze, zoo als je weet, getrokken op water.

J. En groeien 'er hier ook zulke boomen, Papa, ik wou ze wel eens zien?

V. Neen, de Thee, en meest alle de dingen, welken je, op je lystje, geschreeven hebt, komen, uit landen, die meer dan duizend, ja sommigen meer dan twee of drie duizend uuren gaans hier van daan liggen; en worden van daar, met grootescheepen, over de zee, naar ons toegebragt. Ook is 't in die landen veel warmer dan hier; en daarom kunnen die boomen hier niet groeien, wyl 't hier voor dezelven veel te koud is. - Maar wat volgt nu op je lyst?

J. Koffy.

V. De Koffy, is een klein boontje of zaadje, dat in een rood vrugtje, op een klein boompje, wast. Men brandt die boontjes in eene pan, of in eene yzere trommel, voor of boven 't vuur; en daar na maalt men ze, in een klein handmoolentje, tot een soort van zwart meel, zoo als je 't Mama wel hebt zien doen; en dan laat men dat meel, gelyk je weet, in water trekken, om het te drinken, net als de Thee, met melk en suiker.

J. Maar Papa, wat is de suiker eigentlyk, hoe wordt die gemaakt?

V. De suiker wordt van een soort van riet gemaakt, dat wel agt of tien voeten hoog wast. Men breekt de steelen van dat riet, in eenen moolen, tusschen twee ronde steenen, die over malkanderen rollen, en perst 'er dus het vogt uit. Daar na kookt men dat vogt, in groote keetels, wanneer het tot een soort van stroop wordt. En van dit stroop maakt men, door verscheide bereidingen, te lang om je nu uit te leggen, verscheide soorten van suiker, die 't eene schooner, witter en zuiverer dan 't andere zyn, naar maaten men ze min of meer heeft bewerkt. - Wat volgt nu?

J. Chocolade.

V. De Chocolade wordt gemaakt van Cacao, met suiker, en eenige andere kruideryen vermengd, als Vanille, Kaneel, Kruinagel &c.

J. Maar wat is dat allemaal Papa, dat ken ik ook al niet?

V. De Cacao zyn de zaadjes, of pitjes, die men in een soort van concommer of meloen vindt, welke aan een kleine heerster groeit. - De Vanille is een peultje, daar men een stroopagtig sap, en kleine zwarte pitjes of zaadjes van een zeer aangenaame geur in vindt; het groeit aan eene plant, die, zoo

als de klim op, langs de hooge boomen, op wast. - De Kaneel is de bast van eenen boom, dien men de Kaneelboom noemt. - En de Kruinagel is de bloemknop van een anderen boom, dien men den Nagelbom hiet. - Wat heb je nu nog meer op je lyst?

J. Peeper.

V. De Peeper is 't zaad van eene plant, die wederom, als de klimop, langs andere boomen, op groeit. Er koomen trossen aan, die wel een voet lang zyn, en eerst bloemen, en daar na vrugten draagen. Als 'er die vrugten aan zyn, dan gelykt de tros veel, naar een dunnen druiventros, met zeer kleine druifjes 'er aan. De vrugtjes zelfs zyn eerst groen, daar na zwartagtig, en worden eindelyk, onder 't droogen, geheel zwart. - Nu geloof ik volgen, op je lyst, de Foely en de Nootemuscaat, niet waar?

J. Ja Papa.

V. De Nootemuscaat is een soort van noot, die aan den muscaatboom wast, en even gelyk onze nooten, in een bolster, zit. Deeze bolster splyt zig van zelve open, en dan vindt men eerst, tusschen den bolster en den noot, de Foely, als een soort van uitgesneede

middelschorsje zitten, en daar na den noot zelven. - De Kaneel, de Kruinagels, de Peeper, de Foely, en de Nootemuscaat zyn 't geen men gemeenlyk Kruid of Speceryen noemt. Zy zyn allen zeer heet van smaak, en ook niet gezond, als men 'er veel van eet. Hoe men ze onder 't eeten gebruikt, de Foely en Kaneel aan stukjes gebrooken, de peeper gestampt, de nootemuscaat geraspt, en de kruinagels geheel, kun je daaglyks aan tafel zien. Heb je nu nog iets?

J. Ja Papa Katoen en Azyn.

V. Dat zyn tog twee dingen, die niet veel gemeens met malkanderen hebben. - Het Katoen groeit aan drieërlei soort van boomen, die van 't eerste soort kruipen, als een wyngaard, langs den grond; die van het tweede groeien, in de gedaante van een struik; en die van het derde schieten zoo hoog op als onze eikeboomen. Alle drie brengen zy eerst mooie bloemen voort, en daar na eene vrugt zoo groot als eene noot, en van buiten zwart. Wanneer die vrugt ryp is, splyt zy zig van zelve open, en dan ziet men 'er een soort van witte draaden in zitten, die eigtlyk 't katoen zyn. Met een molentje doet men 'er dat ka-

toen uitvallen, en spint 'er dan draaden van, om 'er gaaren van te maaken, of stoffen van te weeven. - De Azyn is de eenigste van alle deeze dingen, die, ten minsten gedeeltlyk, hier te lande t'huis hoort. Want men maakt azyn, door wyn of bier te gieten, in een tonnetje, daar reeds azyn in geweest is, en dat tonnetje dan te zetten, op eene warme plaats; wanneer de wyn of 't bier zuur wordt, en dan is 't eene wyn-azyn, en 't andere bier-azyn. - Maar Jacob 't verwonderd my, dat je niet nog twee of drie dingen opgeteekend hebt, daar je tog wel van houdt.

J. Welken dan Papa?

V. Koek, Banket en Suikergoed. Weet je waar dat alles van gemaakt wordt?

J. Neen Papa.

V. De Koek, als Zoetekoek, Peperkoek, Veeraantjes &c. wordt gebakken van meel, met honig, of met suiker of stroop, gemengd. Waar by men dan geconfyte oranjeschillen, of citroenschillen, of kaneel, of kruinagels, of andere kruideryen doet, naar den smaak, dien men aan den koek geeven wil.

Het Banket wordt gebakken van gestoote amandelen, met suiker, booter en eieren;

en dan verder, met de eene of andere kruideryen, smaaklyk gemaakt.

Eindelyk het Suikergoed wordt gemaakt van suiker, somtyds met wat meel gemengd, en daar men wyders, citroen, of oranje-water, of iets diergelyks by doet, om 'er smaak aan te geeven.

* XXX.

Pauline. Mama wat zyn dat voor stukjes hout, die daar liggen?

Moeder. Dat zyn de stukken van een poppestoeltje, die ik daar op tafel neer gelegd had. Maar de knegt, de tafel willende weg zetten, heeft zeeker niet gezien, dat 'er iets op lag, en zoo heeft hy het blad neergeslaagen, en toen zyn alle die stukken, daar zoo onder malkander, op den grond, gerold.

P. En is het stoeltje toen gebrooken?

M. Neen het stoeltje was nog niet in een gezet. Ik had die stukken daar op tafel gelegd, om ze strak, met je, in malkander, te zetten, en je dus te wyzen, hoe men dat doet. Maar de knegt heeft ze 'er laaten afvallen; en nu liggen zy daar nogin de war, net zoo als zy daar, by toeval, op malkander gerold zyn. - Zie, daar heb je de zitting, en daar liggen 'er

een paar sporten op, en hier komt 'er een poot uitsteeken. Je kunt 'er, zoo als men zegt, kop noch staart aan vinden. En dat is altyd zoo, wanneer de dingen dus, by enkel toeval, op elkaar gevallen of gesmeeten worden; dan liggen zy altyd zoo in de war. In plaats dat als men iets ergens, by voordagt, neêrlegt, om het weêrom te vinden en te gebruiken, men het dan, in eene zeekere order, schikt, zoo als ik je geleerd heb, met je speelgoed, en met het goed van je pop te doen(*).

P. O ja Mama! zoo als ik het goed van myne pop, in myn Cabinet, weg schik, elk stukje op zyne plaats.

M. Net zoo. - Maar wil ik nu ook deeze stukken van 't stoeltje eens, in eene zeekere order, schikken? Dan zullen wy best kunnen zien, of 'er alles is, wat tot een stoeltje behoort.

P. Als 't je belieft Mama.

M. Kyk dan, eerst zal ik de zitting, in 't midden, leggen; en nu, aan weerskanten der zitting, eerst de twee lange pooten, hier aan den regter kant een, en daar aan den linkerkant ook een; en dan de twee korte

pooten, insgelyks een aan ieder kant. Verder zal ik, naast de pooten, aan weers zy, vier van die ronde sporten leggen; kyk, hier vier, en daar vier; en eindelyk, wederom aan ieder kant, twee van die platte rugsporten, hier twee, en daar twee. - Zie, zoo - Nu zyn alle die stukken, in eene zeekere orde, gelegd. Van de zitting is 'er maar een stuk, daarom leg ik dat in 't midden. - Van de andere stukken zyn 'er verscheide, en daar van leg ik aan ieder kant van de zitting even veel. Hier een lange poot, daar een lange poot; - hier een korte poot, daar een korte poot; - hier vier ronde sporten, daar vier ronde sporten, enz. Ook heb ik van de pooten en sporten de langste stukken, in 't midden, de kortsten aan de einden gelegd. Dit hiet men nu de stukken, in order, leggen, of reegelmaatig schikken. En weet je wat het voordeel van zulk eene schikking is?

P. Neen Mama.

M. Nu kun je aanstonds, met een opslag van 't oog, zien, wat het is, en of 'er alles is, wat 'er zyn moet. - Indien je deeze stukken zoo terstond had vinden leggen, zou je dan niet wel ten eersten hebben kunnen raaden, wat het was?

P. Wel ja Mama, nu kan ik ten minsten wel zien, dat het de stukken van een stoeltje zyn.

M. Maar strak, toen alles, in de war, en onder malkaar lag, zoo als 't by geval, daar op een gerold was, toen kon je 'er niet uitkomen; toen wist je niet wat je 'er van maaken moest.

P. Dat is waar Mama.

M. En nu kun je ook, zoo als ik je strak zei, terstond zien, of 'er alle de stukken zyn, die tot een stoeltje behooren. Zie maar eens. Eene zitting, twee lange poten, twee korte pooten, vier en vier, dat is agt ronde sporten, en vier rugsporten; dat is, in een oogenblik nagezien; en dat is al wat tot zulk een stoeltje behoort. Maar strak kon je niet weeten, of het 'er alles was, of je moest het alles een voor een gaan uitzoeken, en tellen.

P. Dat is ook zoo Mama, dit is veel gemaklyker.

M. En dit is het onderscheid, dat 'er, in deezen opzigte, is, tusschen de dingen, die, by geval, zyn by een gekomen, en die geenen, die men, met voordagt, by een gebragt en geschikt heeft. De eersten zyn in de war, de tweeden zyn in order.

M. Maar Pauline nu moet je nog eens ergens op letten. - De stukken van dit stoeltje liggen nu wel, in order, maar maaken zy nu nog wel een stoeltje uit, dat je gebruiken kunt? Kun je 'er, by voorbeeld, je pop wel op laaten zitten?

P. Neen Mama, dat kan ik niet, 't is nog geen stoeltje; 't ligt alles daar nog maar naast malkander, op tafel; de stoel staat nog niet op zyne pooten.

M. Dat is ook zoo; die stukken zyn wel, in eene zeekere order, geschikt; maar zy zyn nog niet zoo geschikt, dat men 'er 't gebruik van kan maaken, daar een stoel toe dienen moet. - Wil ik ze nu eens zoo schikken, als zy moeten zyn, om tot een stoeltje te kunnen dienen?

P. Als 't je belieft Mama.

M. (Het stoeltje in malkaar zettende.) Zie, als ik nu aan ieder hoek van de zitting een poot zet, de korten voor, en de langen, dat is die met de rugstukken, agter, en dat ik dan de ronde sporten, twee aan twee, tusschen de pooten in; en de platte sporten, allen boven malkander, tusschen de rugstukken in, steek, dan zyn alle die stukken ook, in eene

zeekere order, geschikt, zie je de zitting weer in 't midden; aan elke hoek van de zitting een poot; voor, agter, en aan elke zy van den stoel, twee ronde sporten, tusschen de pooten in; en tusschen de twee rugstukken, alle de platte sporten, boven malkaar; dat is nu ook, in eene zeekere order, zie je wel?

P. Ja wel Mama.

M. Maar daar en boven is 't alles nu ook zoo geschikt, dat het een stoeltje uitmaakt, en dat het, tot het gebruik, kan dienen, waar toe een stoeltje dienen moet. Zie maar eens; de pooten maaken, dat de zitting zoo hoog staat, als zyn weezen moet, om 'er ordentlyk op te kunnen zitten; de ronde sporten maaken, dat de pooten vast en steevig staan; en de platte sporten, tusschen de rugstukken, maaken, dat je 'er de pop teegen kunt laaten leunen, zoo dat zy niet agter over valle. Zie maar eens, zet ze 'er nu maar eens in. Nu heeft het stoeltje alles wat het hebben moet. Nu is het volmaakt.

P. Ja Mama nu is het een goed stoeltje.

M. Ja, nu zyn alle de stukken van het stoeltje zoo geschikt, als zy weezen moeten, om het te kunnen gebruiken. En als iets zoo geschikt of gemaakt is, dat het goed en bekwaam is, om er-

gens toe te kunnen worden gebruikt, dan zegt men, dat het met wysheid is gemaakt; en zoo is dit stoeltje nu ook. -

Maar Pauline, indien ik nu eens, in plaats van dien eenen poot, 'er een anderen aan zette, die, van onderen, veel langer dan alle de overigen was, zou het stoeltje dan wel kunnen staan? - Zie, ik zal 'er deeze opgerolde kaart eens, met een touwtje, onder aen vast maaken. Indien deeze poot nu zoo lang was, zou het stoeltje dan wel goed zyn?

P. Neen Mama, kyk maar eens, nu kan 't niet staan, nu rolt het altyd om.

M. Dat is ook zoo; en indien het stoeltje zoo gemaakt was, dan zou het niet deugen, tot het gebruik, daar het toe dienen moet; en dan zou men zeggen, dat het niet met wysheid, maar in teegendeel op eene zeer onverstandige wyze was gemaakt. - En in dien 'er, hier van agteren, nog een groot stuk hout teegen aan gespykert was, dat nergens toe diende, dan zou men zeggen, dat dat stuk daar onnut en ovortollig was. En zou het wel wys en verstandig zyn, daar zulk een stuk hout teegen aan te spykeren, zonder te weeten waarom?

P. Wel neen Mama, my dunkt dat zou niet verstandig zyn.

M. Dat zou 't ook niet. - Je kunt dan nu begrypen, dat een stoel, eene tafel, of wat je ook noemen wilt, om met wysheid te zyn gemaakt, juist alles hebben moet, wat 'er aan noodig is, om het bekwaam te maaken, tot het gebruik, daar het toe dienen moet, en ook niets meer. - Zie nu, of je dit wel begrypen en onthouden kunt, dan, zal ik 'er je t'avond, in de wandeling, nog eenige voorbeelden van doen zien.

P. Als 't je belieft Mama.

 

M. Pauline, zie je dat huisje wel, dat daar, tot een puinhoop, vervallen is?

P. O ja Mama, dat ziet 'er bedroefd uit.

M. Dat doet het tog. - Kyk, daar liggen de steenen, en de balken, en de planken, en de pannen, en de vensters allemaal onder een, zoo als zy, van tyd tot tyd, van zelve op malkaar neer gerold zyn. - Is daar nu wel iets in order.

P. Neen Mama, dat ligt daar net zoo, als de stukjes van het stoeltje. voor dat Mama ze in order geschikt had.

M. Dat is ook zoo. En kunnen die balken, en die vensters, en die pannen, zoo als

zy daar nu liggen, wel ergens toe dienen?

P. Dat geloof ik niet Mama.

M. Daar heb je ook gelyk in, zy liggen daar, op dien hoop, zoo, dat zy nergens toe dienen kunnen, zoo lang zy daar, op dezelfde wyze, blyven liggen; en daarom is 'er, in dien hoop, ook geene wyze schikking te bemerken. - Maar zie nu eens dat huisje, dat 'er naast staat, dat ziet 'er geheel anders uit.

P. Dat is waar Mama, dat is veel mooier.

M. En dat kan ook ergens toe dienen. Zie maar eens, daar zyn nu alle de steenen zeer netjes op malkanderen geschikt, en met kalk aan malkanderen vast gemaakt, zoo dat zy eene steevige regt op staande muur uitmaaken. En laat ons nu eens in 't huisje gaan. Zie, daar boven zyn de balken allemaal naast malkaâr, en op gelyke afstanden van malkander, over de muuren heen gelegd; zoo dat 'er planken boven op konden gespykerd worden, om 'er eene zolder van te maaken. En die zolder, met de vier muuren, daar zy op rust, en de steene vloer, daar wy op staan, maaken een goed kamertje uit, daar men warmpjes en droog in kan woonen. Want al reegende het nu nog zoo sterk, en al woei de wind nog zoo

koud, wy zouden 'er hier niets van voelen, mids wy maar deuren en vensters digt toe hielden.

P. Dat is waar Mama, 't is wel een goed kamertje.

M. Ook zyn hier nu de steenen, en de balken, en de planken, met wysheid geschikt; wyl zy zoo op malkanderen gelegt en vast gemaakt zyn, dat zy een kamertje uitmaaken, dat zeer goed en bekwaam is, tot het gebruik, waar toe een kamertje dienen moet; naamlyk, om 'er in te kunnen woonen. En dus kun je nu ook weer hier uit zien, wat eene wyze schikking is; zulk eene naamlyk, waar by alles zoo geschikt is, als 't nodig is, om eene zaak daadlyk te doen dienen, tot het gebruik, waar toe zy dienen moet. Je heugt wel dat ik je, deezen morgen, 't zelfde van den stoel gezegd heb?

P. Ja wel Mama.

M. Maar kun je nu niet ook wel begrypen, Pauline, dat de steenen, en de balken, en de planken, van dien gindschen puinhoop, zeer wel van zelve, zoo als zy daar liggen, op malkanderen kunnen gerold zyn? Dan viel 'er eens een steen af, en dan eens eene balk, en dan weer een plank, of eene pan, en zoo als zy vie-

len, bleeven zy liggen, en liggen ook nog zoo.

P. Dat is waar Mama, 't ligt ook zoo alles door malkander, zoo als je me gezegd heb, dat het altoos ligt, als iets, by geval, onder malkaar gerold is.

M. Maar zou je ook weldenken, dat die steenen, en die balken, en die planken, zoo als je ze hier in dit huis geschikt ziet, zig van zelve, juist zoo hebben kunnen komen op en neevens malkaar schikken, als het nodig was, om 'er eene kamer van te maaken, daar men in woonen kon?

P. Wel neen Mama, de steenen kunnen zig immers niet beweegen.

M. Zy kunnen tog wel op malkander rollen.

P. Ja Mama - dat geloof ik wel, als zy vallen. - Maar zy kunnen immers niet op malkander klimmen.

M. Dat kunnen zy ook niet. Je kunt derhalven wel begrypen, dat 'er menschen moeten geweest zyn, die die steenen, en die balken, zoo op malkanderen geschikt hebben.

P. Wel ja Mama, dat doen immers de metselaars en de timmerlui?

M. Dat doen zy ook. En zoo dikwils als je iets ziet, dat daar niet zoo maar, in eenen

verwarden hoop, onder malkaar ligt, maar dat wel in order is, en dat je met wysheid geschikt vindt, zoo dat het, door die schikking, tot eenig gebruik is bekwaam gemaakt; dan kun je altyd vast besluiten, dat 'er iemand moet geweest zyn, die dat zoo heeft geschikt, en dat wel iemand, die zelf met wysheid begaaft was, want anders zou hy niet met wysheid hebben kunnen werken. Is 't niet zoo?

P. Dat is zeeker Mama.

M. Indien je eenige potjes, met natte verf, op een schoon vel papier liet vallen, zou dat wel eene schildery uitmaaken?

P. Wel neen Mama, dat zouden maar vlakken zyn. Dat heb ik voorleeden, by Nigtje Betje gezien; die had eenige schelpen met verw, en terwyl zy, met schilderen, beezig was, kwam haar broertje, en stiet aan de tafel, en deedt alle de schelpen, op een stoel, vallen, daar Nigtje haare papieren op gelegd had, en toen waren alle die papieren gevlakt en bedorven.

M. Maar eene schildery maakte 't niet uit; en daarom kun je je altoos verzeekerd houden, wanneer je eene schildery ziet, dat die kleuren, daar niet zoo van zelve, by malkaar ge-

vloeid of gekroopen zyn, maar dat 'er een schilder moet zyn geweest, die die schildery heeft gemaakt.

P. Ja dat is zeeker Mama.

M. En even zoo is het, met een wagen, die gemaakt is, om 'er in te ryden; en met een schip, dat gemaakt is, om 'er in te vaaren; en met alles waar van je kunt zien, dat het, met voordagt, tot eenig gebruik, vervaardigt, en daar toe ook werklyk bekwaan gemaakt is. -

De geenen nu, die zoo iets maaken, en het zoo maaken, dat het in de daad goed en bekwaam is, tot het gebruik, waar toe zy 't wilden schikken, worden wyze werklieden, of wyze werkmeesters genaamd. Om dat zy toonen, dat zy verstand en wysheid hebben, en die beiden ook daadlyk gebruiken; wyl zy werken, met oogmerk, om iets goeds, iets nuttigs te maaken, dat ergens toe dienen kan, een huis b.v. om in te woonen, een wagen, om in te ryden; een schip, om in te vaaren &c. en dat zy ook by de uitvoering doen zien, dat zy zeer wel weeten, hoe elk dier zaaken, ten dien einde moet worden gemaakt, en wat het daar toe al hebben moet. - Je weet wel dat Groot-Mamama, aan 't einde van haar buitenplaats, een zomerhuisje heeft?

P. Ja Mama.

M. Weetje waar toe zy dat daar heeft laaten zetten?

P. Wel ja Mama, om 'er in te gaan zittten.

M. Ja, en om 'er in te gaan schuilen, teegen den reegen, als het eens sterk begon te reegenen, op een oogenblik, dat zy aan 't einde van haare plaats was, en dus niet zou kunnen t'huis komen, zonder braaf nat te worden.

P. Ja, dat hebben wy eergisteren ook nog gedaan. Toen kreegen wy eene brave reegenbui, op 't lyf; maar gelukkig waren wy vlak by 't zomerhuisje, en daar kroopen wy in.

M. En daar zat je toen warm en droog, om dat het huisje van goede planken getimmerd is, en met goede pannen is gedekt, daar de reegen niet door kan. Maar indien iemand nu, aan 't einde van zyne plaats, een kaartehuisje zette, om 'er te gaan schuilen, zou dat ook wys zyn; al maakte hy 't al eens groot genoeg, om 'er in te kunnen zitten.

P. Wel neen Mama, zulk een huisje zou gaauw omver leggen, als 't 'er op begon te reegenen. Want als myne kaarten maar even nat worden, dan willen zy niet meer staan, en dan valt myn huisje in duigen.

M. En zoo zou 't met het kaarte zomerhuisje ook gaan. En daarom zou de geen, die 't gemaakt had, niet wys zyn, wyl hy zyn huisje zoo zou hebben gemaakt, dat het niet kon dienen, tot het geen, waar toe hy 't had willen maaken.

En desgelyks, indien ik een huis, zoo als dit, daar wy nu in zyn, bouwde; en in plaats van de deuren en vensters voor, of agter, of op zy, in de muuren, te plaatsen, zoo als zy hier in dit huis zyn, ik de deur eens, boven in 't dak, en de vensters hier, onder onze voeten, in den steenen vloer, ging leggen; terwyl ik alle de muuren rondom wel digt maakte, zou dat wys gedaan zyn.

P. Wel neen Mama, hoe kwamen wy dan in huis?

M. En hoe zouden wy 'er licht in krygen? De vensters worden gemaakt, om licht in de kamers te geeven, en daarom zet men ze, in de buitenste muuren, zoo dat het licht 'er vlak op valt, en 'er door in de kamers kan koomen. En wanneer zy zoo zyn geplaatst, dan kunnen zy dienen, tot het gebruik, waar toe zy moeten dienen; en dan zyn zy ook met wysheid geplaatst. Maar indien ik ze in den vloerlei,

dan zou 'er geen licht in kunnen koomen, en dus zouden zy niet kunnen dienen, tot het gebruik, waar toe zy dienen moeten; weshalven zy daar dan ook niet, met wysheid, zouden geplaatst zyn. En met de deur zou 't even eens zyn. Die zou, indien zy, boven in 't dak, geplaatst was, niet wel kunnen dienen, om in huis te komen; en dus zou zy niet voldoen aan 't oogmerk, waar toe men deuren maakt.

P. Mama wat is dat oogmerk?

M. Alles wat men gaarne had, of gebeuren zag, en waar voor men iets doet, om het te verkrygen, of te doen gebeuren, is het oogmerk dat men zig voorstelt; en alles wat men doet, om het te verkrygen, of te doen gebeuren, is het middel dat men 'er toe aanwendt. B.v. Ik ben koud en wilde my gaarne warmen, en maak daar toe eengoed vuur. Dan is myn oogmerk my te warmen; en 't middel dat ik 'er toe gebruik, het maaken van een goed vuur. - En even dus is hier een ingang, in een huis, of in eene kamer, te hebben, die men niet altoos behoeft open te laaten, het oogmerk, en eene deur, die men open doen en sluiten kan, het middel. Licht in de kamers te hebben is 't oogmerk, en vensters zyn de middelen, waar door men dat oogmerk bereikt.


Vorige Volgende