Onderwijs voor kinderen Willem Emmery de Perponcher GEBRUIKT EXEMPLAAR exemplaar Koninklijke Bibliotheek Den Haag, signatuur: BJ 26172 en BJ 26173   ALGEMENE OPMERKINGEN Dit bestand biedt, behoudens enkele hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van de eerste twee delen van Onderwijs voor kinderen van Willem Emmery de Perponcher, dat in 1782 in drie delen verscheen.   REDACTIONELE INGREPEN De ‘veranderingen’ op pagina 467 van deel 2 zijn in de lopende tekst doorgevoerd. Deel 2, p. 467: Pap. → Pag., ‘Pag. 80 rad van yzer, lees, rad van yzers, of schyf.’   Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (deel 1, p. II en deel 2, p. 430 en 468) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.   [deel 1, pagina ongenummerd (p. I)] Onderwys voor kinderen Van drie tot vyf jaar. Door den heer W.E. de Perponcher, tot gebruik zyner Kinderen opgesteld. I. Deel. [vignet] Te Utrecht, By de Wed J. van Schoonhoven, MDCCLXXXII.   [deel 1, pagina ongenummerd (p. 407)] Inhoud van het I. Deel. I. Afdeeling. I. Zoet zyn, gehoorzaamheid. p. 1 II. Wat de menschen kunnen maaken, wat niet. 9 III. Overdaad, gierigheid, mededeelzaamheid. Zie Lessons for Children from three to four years old p. 13 &c. 15 IV. Wat de menschen kunnen maaken, wat niet. 22 V. De beloonde gezeglykheid; de pruiler gestraft. 28 VI. Wat de menschen kunnen maaken, wat niet. 36 VII. Weldaadigheid, naarstigheid, ordentlykheid. 40 VIII. Baazen, knegts. Door arbeid wint men geld. 48 IX. Geen goed te breeken; huilen is onnut. 56 X. Dienstboden, huuren. 62 XI. Kinderen moeten zig leeren redden, geduld neemen, oplettend zyn, en alles in order houden. 65   [deel 1, pagina ongenummerd (p. 408)] XII. Hoe de planten groeien. Sterkers. Eikeboomen. 72 XIII. Dienstvaardigheid. 81 XIV. De reegen doet de planten groeien, zonder toedoen der menschen. 87 XV. Medelyden met dieren. Zie Nieuwe Proeve van kleine gedichten &c. door P. 'T Hoen, p. 83. De edelmoedige wedervergelding. Zie Verv. der kl. Ged. v. kind. door Mr. H. van Alphen, p. 49. Het zoete kind. Verg. N. Pr. van kl. Ged. door P. 'T Hoen, p. 135. Het gelukkig kind ib. p. 147. 93 II. Afdeeling. XVI. Booter; Room; Kernemelk. 97 XVII. Men moet gaarne iets uitleenen; en voor geleend goed zorg draagen. Verg. Basedow Element! Buch, 1 Th. p. 17. 103 XVIII. Oplettendheid, op de oogmerken, die men zig, in 't vervaardigen der dingen, voorstelt, en de middelen, die men gebruikt, om ze te bereiken. 107 XIX. May-Lied. Zie kl. Kind: Bibl. von J.H. Campe 3 B. p. 38. 118   [deel 1, pagina ongenummerd (p. 409)] XX. Waarom kinderen moeten gehoorzaam zyn. 119 XXI. 't Is altoos goed zig nog bytyds te bedenken. Zie kl. Kind: Bibl. von J.H. Campe 2 B. p. 45. 128 XXII. Koeien, Schaapen. 130 XXIII. De goede raad. Zie N. Pr. van kl. ged. door P. 'T Hoen. p. 16. De Perzik. Zie Pr. v. kl. ged. door Mr. H.v. Alphen. p. 7. 139 XXIV. Schuiten, Schippers; nuttigheid van 't water. 140 XXV. Men moet den raad van kundige lieden volgen. Verg. kl. Kind: Bibl. von J.H. Campe. 1 B. p. 18. 149 XXVI. Nuttigheid van 't water; visschen, voorzigtigheid, daar by, in agt te neemen. 153 XXVII. Noodzaaklykheid van wederzydsche hulp. Verg. kl. K.B. von J.H. Campe. 2 B. p. 18. 161 XXVIII. Brood. 163 XXIX. Kuikens, Eieren. 171 XXX. Vriendlykheid brengt haare eige belooning meê. Zie kl. K. Bibl. von J.H. Campe. 2 B p. 9. 179   [deel 1, pagina ongenummerd (p. 410)] XXXI. Eendvogels, Ganzen, Zwaanen, Kalkoenen. 181 XXXII. Byen. 188 III. Afdeeling. XXXIII. Groenten. 193 XXXIV. Men moet, door schaadlyke ondervinding, leeren, goeden raad volgen, als men 't door enkele waarschouwing, niet leeren wil. 201 XXXV. Groenten. 205 XXXVI. Vriendlykheid maakt vergenoegd. 214 XXXVII. Eerste gronden des Eigendoms. 216 XXXVIII. Honden, Katten. 227 XXXIX. Weldaadigheid. Het nodige moet voor 't aangenaame gaan. 237 XL. Vrugten. 246 XLI. Kinderen moeten niets proeven, dat zy niet kennen; en niet eeten, dan 't geen men hun geeft. 258 XLII. Boomen. 266 XLIII. De Braave kinders. Verg Kinderfr. 3 Th. p. 213 274 XLIV. Ezels, Paarden. 279   [deel 1, pagina ongenummerd (p. 411)] IV. Afdeeling. XLV. Boomen, Vogels. 289 XLVI. Die anderen geen genoegen geeft, wordt zelf verdrietig. Verg. kl. K.B. von J.H. Campe. 3 B. p. 22. 296 XLVII. Het Medelyden. Zie Pr. v. kl. ged. door Mr. H.v. Alphen. 1 D.p. 12. Het goede voorbeeld. Ib p. 51. 302 XLVIII. Tarw, Rogge, Gerst, Koolzaad. 304 XLIX. Niet te schreeuwen om kleinigheeden. Verg. Kinderfr. 1 Th. p. 258. 317 L. De Lugt. 322 LI. Men meent het altoos wel, met de kinders, wanneer men hun iets verbiedt. Verg. Miller Anweis: zur Catechis. p. 172. 329 LII. Haver, Paardeboonen, Boekweit. De zon. 335 LIII. Eigendom. Ieder 't zyne geeven. Regt doen. 347 LIV. Damp, Waassem. 354 LV. Belofte maakt schuld en moet gehouden worden. 357 LVI. De Wolken. 362   [deel 1, pagina ongenummerd (p. 412)] LVII. Dievery. 372 LVIII. Vlas, Linnen, Papier, Hennip, Touw. De Maan. 378 LIX. Goedhartigheid en gedienstigheid winnen liefde. Verg. kl Kind: Bibl. von J.H. Campe. 3 B. p. 17. 390 LX. Reegen, Zwaarte. Hagel, Sneeuw, Mist. 394 LXI. Het blyde kind. Zie N. Pr. v. kl. ged. door P. 'T Hoen. p. 97. De nieuwe hoed. Ib. p. 126. Het geduld Verv. v. kl. ged. door Mr. H. van Alphen. p. 55. 405   [deel 2, pagina ongenummerd (p. 461)] Inhoud van het II. Deel. I. Afdeeling. Voorberigt. III I. Inleiding. De vrugten van zorg en vlyt verg. voor een gedeelte Kind: Fr. 4 Th. p. 84. p. 1 II. De Zee; de Zee-Visschen; het zout. 8 III. Verschrik niemand. Zie N. pr. van kl. ged. door P. 'T Hoen. p. 102. De: Broederliefde, ib. p. 132. 16 *IV. Het Leeven. De vyf zinnen. Verg. samml. einiger Erziehung. schr. von J.H. Campe J.T. p. 253 &c. 17 V. De mooie kleêren. Verg. Kind: Bibl. von J.H. Campe 1 B.p. 15. 26 VI. De geboorte der Dieren. 35 VII. Oplopendheid. 40 VIII. Beeter weinig en goed. Zie N. Pr. van kl. ged. door P. 'T Hoen. p. 130 De gezondheid de grootste schat Ib. p. 154. 46 *IX. Denken, Denkbeeld. 47   [deel 2, pagina ongenummerd (p. 462)] X. De Klapspaan. Verg. Kind: Bibl. von J.H. Campe. 4 Th. p. 30. 49 *XI. Oplettendheid. Aandagt. 52 XII. Gehoorzaamheid. - Voorzigtigheid. Zie Kind: Bibl. von J.H. Campe. 1 Th. p. 12 en 24. 55 *XIII. Dood, en Ziel der Dieren. 58 XIV. De Leugenaar. 67 XV. De Landbouw. Verg. Bas. El. B. 2 Th. p. 17. - 74 XVI. De gezondheid. Zie Pr. van kl. ged. voor kinderen door den Hr. van Alphen p. 35. De verdraagzaamheid. Zie N. pr. v. kl. ged. door P.T. Hoen, p. 45. 87 *XVII. De Mensch meer dan de beesten. Verstand. Menschlyke Ziel. Geest. 88 II. Afdeeling. XVIII. Kinderen moeten met geene geweeren speelen. 97 XIX. De Rivieren. 104 XX. Kinderen moeten terstond doen 't geen de ouders hun zeggen, zonder eerst te vraagen waarom. 114 XXI. Vermoogens. Verbeeldingskragt. Geheugen. 117   [deel 2, pagina ongenummerd (p. 463)] XXII. Het kleine hondje. Verg. Mag. des Enf. T. 2 p. 28. 124 *XXIII. Oordeel. Reede. 126 XXIV. De geredde Leeuwrik. Verg. Kinder-Fr. 4 Th. p. 86. 134 XXV. Bier. 137 XXVI. De Broederliefde. Zie N. Pr. van kleine ged. voor kind. door P. 'T Hoen. p. 121. Nog eens is gevaarlyk. Ib. p. 106. 143 *XXVII. Wil. Begeerte. Drift. Aandoeningen. 144 XXVIII. Fabel. Vertelling. Geschiedverhaal. De twistende ossen. De Blinde en de Lamme. Verg. Bas. El. B. 1 Th. p. 309, 350. 152 XXIX. Thee. Koffy. Suiker. Chocolade. Cacao. Vanille. Kaneel. Kruinagel. Peeper. Foely. Noote-muscaat. Katoen. Azyn. Koek. Banket. Suikergebak. 170 *XXX. Order. Wysheid. Alles wat, met wysheid, ingerigt is, moet, door iemand, gemaakt zyn. 177 III. Afdeeling. XXXI. De onbedagtzaamheid. Zie Verr. der     [deel 2, pagina ongenummerd (p. 464)] kl. ged. voor kind. van den Hr. v. Alphen. p. 63. 193 XXXII. De Laaken-Fabriek. Verg. Anleit. zur Te knolog. von J. Beckman, p. 6. &c. 76 XXXIII. Het onvoorzigtig jonkertje. Verg. Based. El. B. 2 Th. p. 72, 73. 205 *XXXIV. Magt. 208 XXXV. Verstand en Kunstgreepen der Beesten. 218 XXXVI. De Hond en de Kat. Eene Fabel. Zie N. Pr. van kl. ged. door P. 'T Hoen, p. 61. 240 *XXXVII. Goedertierenheid. Weldaadigheid. 231 XXXVIII. Het verloore dubbe tje. Verg. kinder Fr. 1 Th. p. 43. 230 *XXXIX. Gods aanweezen. Verg. voor een gedeelte samml. eenige v. Erz. schr. von J.H. Campe 1 Th. p. 261. 244 XL. Het geredde lam. Zie kinder Fr. 4 Th. p. 82. 267 XLI. Gebruik van 't geld. 270 XLII. Winterzang. Zie kl. Kind. ged. van den Hr. v. Alphen. p. 45. 281 XLIII. De ongehoorzaamheid, door de gevolgen, gestraft. Verg. Unterh. fur Kind.     [deel 2, pagina ongenummerd (p. 465)] und kinderfr. 1 Th. p. 120. 282 IV. Afdeeling. *XLIV. Gebed. Gods Alweetenheid. 289 XLV. Gebr. van 't Geld. Verg. Entret. Drames et Contes Mor. de Me. de lor Fite. T. 1 p. 260. 299 XLVI. Het gevonden liedjen. Zie kl. ged. voor kind. van den Hr. v. Alphen, p. 38. 308 *XLVII. God is een Geest. 310 XLIII. Het eige wyze vliegje, Fabel. Zie kind. Bibl. von J.H. Campe, 2 Th. p. 21. 317 XLIX. Geene handwerkslieden te laaten wagten. Verg. conv. d'Emilie T. 2 p. 277. 319 *L. Gods Goedertierenheid. 324 LI. Gebruik van 't geld. Verg. kinderfr. 1 Th. p. 153. 335 LII. De Godsdienstigheid. Zie kl. ged. voor kinderen van dan Hr. v. Alphen 1 D. p. 22. 346 LIII. De Zywurmen. 347 LIV. De goede les. Zie N. Pr. v. kl. ged. door P. 'T Hoen. p. 143. Beede, voor het eeten en dankzegging, na het eeten. Zie voor kinderen door J. Jordens p. 8, 2. 353   [deel 2, pagina ongenummerd (p. 466)] *LV. Gods Wysheid. 355 LVI. De Koorenbloemen. Verg. Nur. kind. alman. 1781 p. 54. De jonge reiziger. Ib. p. 61. - 368 *LVII. Gods magt. 372 LVIII. Agterklap; valsche beschuldigingen &c. 384 LIX. De drie Ryken der Natuur. 389 LX. De Boeren Jongen. Vertaald uit het Hoog. van den Hr. J.H. Campe, in zyne klein kinder Bibl. 4 B. p. 36. 404 *LXI. De Voorzienigheid. 404 LXII. Morgen Gebed en Avondgebed Zie voor kinderen door J. Jordens p. 7 en 10. 420 Naberigt, vervattende een gesprekje, voor kinderen van de allereerste jeugd, om hun Gods aanweezen en 't geen wy hem verschuldigt zyn bekend te maaken.   Vraagboekje. 431   [deel 2, pagina ongenummerd (p. 467)] Veranderingen. Pag. 80 rad van yzer, lees, rad van yzers, of schyf. 81 dit mes, lees, dit mes of kouter. Ib. ploegyzer of kouter, lees, ploegyzer of schaar. 83 de egge nog eens over. lees, de egge nog eens over, of ploegt het nog eens om. 88 XVII. lees *XVII.   2005 dbnl   perp002onde01_01 scans Willem Emmery de Perponcher, Onderwijs voor kinderen. Wed J. van Schoonhoven, Utrecht 1782   DBNL-TEI 1 2005-11-11 MG colofon toegevoegd Verantwoording Dit tekstbestand is gebaseerd op een bestand van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (https://www.dbnl.org) Bron: Willem Emmery de Perponcher, Onderwijs voor kinderen. Wed J. van Schoonhoven, Utrecht 1782 Zie: https://www.dbnl.org/tekst/ques002lauw01_01/colofon.php In dit bestand zijn twee typen markeringen opgenomen: paginanummering en illustraties met onderschriften. Deze zijn te onderscheiden van de rest van de tekst door middel van accolades: {==13==} {>>pagina-aanduiding<<} {==Figuur. 1: Onderschrift van de afbeelding.==} {>>afbeelding<<} {==III==} {>>pagina-aanduiding<<} Voorbericht. Onder de menigvuldige werkjes, die, seedert eenigen tyd, tot merklyk nut der jeugd, terverbeetering van derzel veronderwys, vervaardigd zyn, is 'er my, tot nog toe, geen voorgekomen, (zelfs niet in vreemde taalen, voor zoo verre geschriften van dien aart my, in dezelven, bekend zyn;) 't welk een gereegeld, geleidelyk en volleedig onderrigt, voor kinderen van de allereerste jeugd, behelze. Toen ik my, tot het onderwys myner kinderen bereiden wilde, en daar toe den nodigen voorraad by een brengen, vondt ik my derhalven, door dit gebrek, reeds by den eersten stap gestuit. En daar tog alle gebouwen, hoe fraai anders ook opgehaald, altoos onvolkomen en wankelend zyn en blyven moeten, zoo lang 'er iets aan den eersten grondslag ontbreekt, wilde ik ook niet verder voortgaan, zonder alvoorens te beproeven, in hoe verre ik, in dit gebrek, zou kunnen voorzien. De vrugt deezer proeve biede ik mynen landgenooten, in deeze blaadjes, aan. En schoon ik my niet durf vleien, door dezelven, wanneer {==IV==} {>>pagina-aanduiding<<} ook het tweede deel, by dit eerste, zal gekomen zyn, den nog ontbreekenden allereersten grondslag, tot het onderwys der jeugd, naar behooren en voldoende te zullen hebben gelegd, hoop ik egter daar toe iets te zullen hebben toegebragt, en ook anderen opgewekt, om dit heilzaam werk verder te voltooien. De voorwerpen waar over ik gedagt heb, dit allereerste onderwys, voor zoo verre dit deel betreft, te moeten laaten gaan, zyn de volgenden. 1. Wat de menschen kunnen maaken, wat niet; - waar zy de stoffen moeten haalen, tot het geen zy maak en kunnen, - hoe zy die sloffen gebruiken; - wat zy omtrent sommigen moeten doen, om 'er den nodigen voorraad van te behouden, en telkens te vernieuwen. &c. 2. De verschillende noodwendige beezigheeden der menschen; - de naaste oogmerken derzelven; te weeten, voldoening van behoeften aan den eenen, en kostwinning aan den anderen kant; - de heilzaame vrugten van de wederzydsche hulp, die zy elkanderen, by en door 't verrigten deezer beezigheeden, bewyzen. 3. De voortbrengselen der Natuur, voornaamelyk beschouwd, in derzelver mee- {==V==} {>>pagina-aanduiding<<} nigvuldige nuttigheeden, voor den mensch. 4. De zedeleer der kinderen, dat is, de plichten, die aan hunne teedere jaaren eigen zyn, beneevens de grondslagen dier plichten, en de groote voordeelen, die hun 't betragten, gelyk ook de even groote nadeelen, die hun 't verzuimen derzelver noodwendig aanbrengen. - Door een eenvoudig en naar de vatbaarheid van zulke jonge kinderen geschikt onderwys, in alle deeze stukken, meende ik den eersten grondslag te moeten leggen, tot de wysgeerte der kinderen, doch zonder eenigen den minsten toestel of vertooning van wysgeerte. En daar in, boven al, te moeten bedoelen, hen oplettende te maaken, op alles wat hen omringt en daaglyksch voorkomt; en hun het zelve, beneevens s'menschen toestand, in de waareld en de maatschappy, uit het regte oogpunt en met een wysgeerig oog, te leeren beschouwen. Dit onderwys scheen my toe alle ander onderwys te moeten voorgaan, wyl het tog natuurlyk is, dat wy 't eerst onderweezen worden, in die aangeleegenheeden, waar in wy het vroegste deelen, en in opzigt {==VI==} {>>pagina-aanduiding<<} der welken, wy 't vroegst beginnen menschen te zyn. Ook dagt ik dat het, overeenkomstig de voortreflyke aanmerking des schryvers van het Aangenaam Kinderschool, hun gemaklykst zou kunnen aangenaam en bevatlyk gemaakt worden, wyl 't gaat over dingen, met de welken de kinderen gemeenzaam, of althans zeer ligt gemeenzaam te maaken zyn; in de welken zy ook belang kunnen stellen, wyl dezelven, of hen in 't byzonder raaken, of hen ten minsten zoo wel als ons aangaan. Daar andere onderwyzingen in teegendeel, die anderzins wel beeter geschikt zyn, om hun iets te leeren, waar meê zy kunnen praalen en die kleine bewondering verwekken, die hunne teedere harten zoo lieflyk streelt, - en zoo onvermydelyk bederft, meestendeels gaan over dingen, dewelken hun in den grond vreemd zyn, en waar op men ook uit dien hoofde de hunne aandagt niet anders vestigen kan, dan door allerlei kunstgreepen, of door een onvoorzigtiglyk voorgesteld vooruitzigt van roem. Terwyl ten laatste deeze dingen geenzins strekken kunnen, om hunne vermoogens met die kragt, en in die ondergeschikt- {==VII==} {>>pagina-aanduiding<<} heid te ontwikkelen, die de Natuur en der kinderen eigen waar belang vorderen; wyl dezelven niet onmiddelyk genoeg, uit den schoot der Natuur genomen zyn; en meer woorden dan zaaken in 't hoofd brengende, het geheugen veel meer dan 't oordeel beezig houden. Het verheevener onderwys, 't welk allen menschen, boven alles, nodig is, en waar toe de kinderen hier, langsaamerhand en ongevoelig, worden voorbereid, zal in het tweede deel van dit werkje zyn begreepen. - De Aardryks-beschryving en Geschiedenis laat ik, voor als nog geheel onaangeroerd; wyl 't my, overeenkomstig de zoo even voorgedraagen grondbeginselen, toe schynt, dat de kinderen eerst het kleine hoekje van de waareld, waar in zy leeven, en de dingen, die zy daaglyksch onder 't oog hebben en gebruiken, wel moeten leeren kennen, eer men 't onderneeme hen, in een ruimer kring, in andere larden en andere tyden, over te brengen. Zy zullen zig dan naderhand ook van deeze laatste dingen veel juisteren volleediger denkbeelden maaken. En zy moeten vooral vroegtydig leeren en zig daadlyk aanwennen, hunne eers- {==VIII==} {>>pagina-aanduiding<<} te en voornaamste aandagt te verstigen, op dien kring van samenleeving, die de hunne is, binnen den welken alle hunne teegenwoordige aangeleegenheeden bepaald zyn, en in denwelken zy ook reeds zelfs iets te verrigten hebben. Wat het gebruik van dit werkje aanbelangt, alvoorens men het met de kinderen beginne, zal 't niet ondienstig zyn, hun eersr de gesprekjes van 't Nieuw Nederduitsch Spelleboek, onlangs door my, onder de letters T.A.C.P. uitgegeeven, verscheide maalen voor te leezen; wyl dezelven, met voordagt, ingericht zyn, om hen, tot deeze gesprekjes; te bereiden. - Wanneer men ziet, dat zy alle de gesprekjes van dat spelleboekje genoeg begrypen, kan men tot die geenen, welken in de eerste Afdeeling van dit werkje vervat zyn, overgaan; en ook wederom dezelven verscheide maalen, ten minsten drie of vier maalen, van het eene einde tot het andere, doch nooit meer dan een nommer daags, door leezen, alvoorens aan die van de tweede Afdeeling te beginnen. Om dit gemaklyker te maaken, heb ik zorg gedraagen, dat elke {==IX==} {>>pagina-aanduiding<<} Afdeeling juist vier bladen besloeg; op dat men deeze Afdeelingen, des goedvindende, ieder afzonderlyk zou kunnen laaten innaaien; zoo ten einde van 't geplaag der kinderen, om de volgende gesprekjes, voor den tyd, te hooren, af te zyn; als om ieder Afdeeling afzonderlyk te kunnen in handen stellen, 't zy van de oppasters der kinderen, 't zy van de kinderen zelve, in zoo verre deezen, in 't spellen of leezen, ver genoeg mogten gevorderd zyn, om 'er, zonder hulp, met vrugt en vermaak, gebruik van te kunnen maaken. - Op deeze wyze gaa ik 'er ook daadlyk meê te werk; en heb reeds de proef genomen, van de gesprekjes der twee eerste Afdeelingen, met een kind van drie en een half jaar, het welk, met behulp alleen van 't bovengemelde spelleboekje, en zonder meester of dwang, toen reeds zoo verre gevorderd was, dat zy alle deeze gesprekjes vry vlot kon leezen. Terwyl ik ook 't genoegen had te zien, dat zy die gesprekjes niet alleen gaarne aan hoorde, maar ook telkens uit eigen beweeging het boekje nam, 'er voor haar eigen vermaak in ging zitten leezen; door haare antwoorden, wanneer zy 'er over ondervraagd {==X==} {>>pagina-aanduiding<<} werdt, toonde, dat zy 't weezentlykste begreepen en onthouden had; en 'er ook meermalen, onder 't speelen en praaten, het eene en andere, uit haar zelven en wel van pas, van by bragt. - Wanneer men nu meenen zal, de eerste Afdeeling genoeg te hebben doorleezen, moet men even wel tot de tweede niet overgaan, voor dat men verzeekerd zy, dat het kind de gesprekjes van de eerste Afdeeling wel begreepen hebben, en met de voornaamste dingen, die 'er in voorkomen, gemeenzaam genoeg geworden zy. - Ondertusschen moet 'er niets worden van buiten geleerd, behalven alleen de vaarsjes, die 'er, ten dien einde, hier en daar zyn ingelascht. Of zoo men volstrekt nog meer wil van buiten geleerd hebben, moet het ten minsten alleen eenige der gemaklykste vertelseltjes zyn; wanneer men 'er die geenen best toe kiezen zal, daar 't kind zelve den meesten zin in heeft. Evenwel moet ik hier by voegen, dat de vertelfeltjes van 't aangenaam Kinderschool, weegens hunne kortheid, tot dit gebruik, oneindig beeter dan deezen geschikt zyn; mids men 'er maar die geenen uit kieze, die naar de vatbaarheid van 't kind ge- {==XI==} {>>pagina-aanduiding<<} schikt zyn; en men hun teevens belette meer of iets anders te leezen, dan 't geen men hun zelf gegeeven heeft. De zaaken in myne overige gesprekjes vervat, moeten alleen geleezen en herleezen, midsgaders door 'er over te praaten en te ondervraagen, in 't geheugen geprent worden. Op den tytel heb ik dit onderwys, voor de jaaren van drie tot vyf bepaald; om dat ik, uit de proeven met een enkel kind genomen, meen te mogen besluiten, dat zy 'er, op die jaaren, vatbaar voor zyn kunnen. Dan, daar de zoo wyd verschillende trappen van vatbaarheid, aandagt, lust, en verscheide andere omstandigheeden, hier een merklyk verschil kunnen baaren, moet men zig aan deeze jaaren niet binden, en 'er geen haast meê maaken; voor al het tog tot geenen lastigen taak stellen. De kinderen hebben geen haast; zy hebben tyd in overvloed, mids men dien maar wel besteede; en het komt 'er in 't geheel niet op aan, dat hun onderwys schielyk voortgaa, maar eenig en alleen, dat het met vrugt geschiedde. Een ieder raadpleege derhalven de vermoogens van zyn kind, en beginne vroeger of laater, {==XII==} {>>pagina-aanduiding<<} en gaaschielyker of langsaamer voort, zoo als hy vinden zal, dat die vermoogens het vereischen. En zo men nog hier of daar, in deeze gesprekjes, iets mogt vinden, dat men het kind niet dan met veel moeite kan doen begrypen, slaa men het, by de eerste en tweede doorleezing over, en spaare het, tot de derde of vierde, of zelfs des noods nog langer. Alleen moet men opletten, niet te veel het meest vermaaklyke uit te kippen, en 't enkel leerzaame daar te laaten, om dat de kinderen 'er dan, in 't einde, in 't geheel niet weer aan willen. Ik heb daarom getragt, in de schikking der gesprekjes, het vermaaklyke en 't enkel leerzaame, geduurig te verwisselen. In 't opstellen van dit onderwys, heb ik my, vooral in 't begin, veel meer toegelegd, om den kinderen, klaare beschryvingen en duidelyke denkbeelden te geeven van de dingen en verschynselen, waar op men hunne aandagt vestigt; dan om ze, met uitvoerige uitleggingen van de reede en oorzaak van ieder verschynsel en de wyze hoe, te bezwaaren. Dit moet eerst naderhand volgen, naar maaten zy 'er vatbaar voor worden, en 'er zelf naar vraa- {==XIII==} {>>pagina-aanduiding<<} gen. Maar boven al heb ik vermyd, hun van eenige zaak hoe genaamd afgetrokke woordenbeschryvingen te geeven. Deezen, wat men doe en hoe men ze inrigte, zyn en blyven tog altoos, voor zulke jonge kinderen, ydele klanken; en als eene winderige spys, daar, ten minsten voor hen, geen voedsel uit te trekken is. Indien b.v. een kind my vraagt, wat islugt? zal ik my wel wagten, van hem te antwoorden, veel meer nog van hem zelf te laaten antwoorden; Het is die vloeistof &c. &c. Het kind mogt my, met groote oogen, aankyken; misschien my, zoo pedant als naauwkeurig, napraaten; maar verstaan of begrypen zou het 'er tog zeeker niets van, al wist het ook zyn papegaaije-spreukje nog zoo wel van buiten. - Zeekere Dame vroeg my eens, wat zy antwoorden zou, op de vraag, wat is lugt? indien een haarer kinderen haar die eens mogt voorstellen. In plaats van antwoord, blies ik haar op de hand. en vroeg haar - voel je nu niets Mevrouw? - Ja wel zeeker voel ik iets. - Wel nu Mevrouw, dat is lugt; die heb ik eerst in geademd, en nu gaat zy weer uit myne mond, en komt op uwe hand. Geef {==XIV==} {>>pagina-aanduiding<<} nu dit zelfde antwoord aan uw kind; voeg 'er de voorbeelden van een waaier, een blaasbalk, eene opgeblaaze papiere zak by; (zie N.L.) en uw kind zal beeter overtuigd zyn, dat 'er lugt is; het zal ze ook beeter kennen, en van alle andere hem kenbaare vloeistoffen weeten te onderscheiden, dan of gy hem de beste woorden beschryving of definitie van de waareld gegeeven had. Ik voor my ten minsten, zie veel liever, dat een kind dus, door 't gevoel, leere, dat 'er lugt is, en teevens ook, door dat zelfde gevoel, de lugt van alle andere dingen leere onderscheiden, en my alleenlyk zeggen wat zyn gevoel hem daar toe aan de band geeft, dan dat hy my iets van den weezenlyken aart dier vloeistof napraate. By het eerste ben ik zeeker, dat elk woord, 't welk hy my zegt, een daadlyk teeken is, van een denkbeeld, dat hy in zyn hoofd heeft; maar by het tweede ben ik nog zeekerer, dat verre de meesten dier woorden, zoo niet allen, voor hem geene teekenen in 't geheel, maar zinlooze klanken zyn, aan de welken, in zyn hoofd, geene de minste beduidenis gehegt is. In 't algemeen moet men de kinderen veel meer door zaaken, {==XV==} {>>pagina-aanduiding<<} dan door woorden, onderrigten. Altoos ten minsten moet het zaaklyk onderwys het woordlyk onderwys voorgaan of verzellen. Dit heeft my ook veele gesprekjes zoo doen inrigten, dat men 'er in ondersteld wordt, de voorwerpen zelven, waar toe zy betreklyk zyn, onder 't oog te hebben. En om zulks, voor een ieder, des te gemaklyker te maaken, heb ik die voorwerpen, meestendeels, indien niet altoos, zoo uitgekoozen, dat zy onder elks bereik staan, en men dezelven zeer gemaklyk by de hand hebben, of krygen kan. Ook zal men verscheide andere gesprekjes aantreffen, waar in men ondersteld wordt, zig op de plaats zelve te bevinden, daar de dingen, van dewelken men spreekt, te vinden zyn; als b.v. een bosch, een moestuin, een vrugtboomgaard, het open veld &c. Zeer nuttig zal het zeeker zyn, indien men die gesprekjes den kinderen, op de plaats zelve, kan voorleezen, en dat wel in dien tyd, wanneer alle de groenten b.v. de vrugten &c. in 't gesprekje vermeld, daadlyk en in dier voegen, in den moestuin, osboomgaard, te vinden zyn, als zy in 't gesprekje voorkomen. Gelyk ik 'er ook {==XVI==} {>>pagina-aanduiding<<} geenen, in eenig gesprekje heb samen gevoegd, dan die men in de daad samen aantreffen kan. Doch indien daar toe tyd of geleegenheid ontbreekt, moet men ten minsten tragten, het kind eens in voorraad, op zulke plaatsen te brengen, en aldaar aan 't zelve, die groenten, vrugten, &c. aan te wyzen, op dat hy 'er zig vervolgens, by 't leezen van 't gesprekje, des te beeter denkbeelden van moge maaken. - In 't algemeen kan ik ouders en leermeesters, die 'er tyd en geleegenheid toe hebben, niet genoeg vermaanen, om dikwils met hunne kinderen of leerlingen, buiten, in 't veld, te gaan wandelen; derzelver aandagt, op de aldaar voorkomende dingen te vestigen, en uit die dingen, aanleiding te neemen tot onderrigt. Dit zal het beste onderwys van allen zyn; want die is het boek der Natuur, en op het zelve kan ik niet genoeg te rug wyzen. Zy zullen daar de ruimste, duidelykste, naauwkeurigste en nuttigste denkbeelden krygen. Hunne gezondheid, zal'er, door beweeging en zuivere lugt, merklyk door bevorderd worden. Met een woord, hun lichaam, {==XVII==} {>>pagina-aanduiding<<} hun verstand, en hun hart zullen 'er allen even veel by winnen. - Plaaten maaken een werkje als dit te kostbaar, voor 't gemeen gebruik; en zyn ook op verre na zoo goed niet als de voorwerpen zelven. Hoe zeer ik anders, daar men de voorwerpen volstrekt niet by de hand kan hebben, derzelver groote nuttigheid volkomen erkenne. Van veele woorden, als plant, en vooral dier, beest &c. welker gebruik men tog niet altoos kan vermyden, is 't niet mooglyk aan kinderen van deeze jaaren, een eigentlyken uitleg te geeven, zonder hunne denbeelden slegts meer en meer te verwarren, en tot verkeerde begrippen aanleiding te geeven. Deezen moeten zy derhalven, door 't enkel gebruik, leeren kennen; en men moet alleen zorg draagen, dezelven zoo te plaatsen, en ze hun zoo te doen voorkomen, dat zy'er, door de geleegenheid, waar in men ze gebruikt, en door de omstandigheeden en voorbeelden, die men 'er by voegt, de beteekenis ongevoelig en als van zelve van leeren. De beschryvingen van de bladen der groenten en boomen zullen veelen misschien over- {==XVIII==} {>>pagina-aanduiding<<} tollig en verdrietig voorkomen. Verveelend zullen zy, voor de kinderen, niet zyn, indien men 'er hun de voorwerpen zelven by onder 't oog brengt. En dan zullen zy ook vooral niet zonder nut voor hen zyn. Wyl zy hun leeren zullen, hunne aandagt te vestigen, niet alleen op de byzonderheeden van elke zaak; maar ook, en zonder dat men 'er eens moeite toe neeme, op gelykheid, overeenkomst en onderscheid, en dien aangaande honderd kleine aanmerkingen te maaken, die hen oeffenen zullen, in 't bemerken, ontdekken en naspeuren, van deeze eerste grondslagen, van alle onze beoordeelingen, van alle waare wysgeerige kennis. Ook zal ik misschien nog, in 't vervolg myner onderwyzingen, geleegenheid hebben, om daar van een byzonder gebruik te maaken. Ik gewen de kinderen, hoe meer hoe liever, aan 't geeven van deeze antwoorden; dat weet ik niet; dat begryp ik niet &c. en ook vooral daar aan, dat men hun dikwils ten antwoord geeve; dat kan ik je nog niet uitleggen; dat kun je nog niet begrypen; daar moet je mee wagten; tot dat je wat verder gevorderd bent. {==XIX==} {>>pagina-aanduiding<<} Het eigen van onzen staat, in deeze waareld, is, veel niet te weeten, en ook veel, waar aan wy tog niet twyffelen kunnen, wyl wy 't daaglyksch voor onze oogen zien, al evenwel niet te kunnen uitleggen noch zelfs begrypen. Hoe eer derhalven en hoe meer men de kinderen hier aan gewenne, hoe beeter. Door de teegengestelde handelwyze; door hun eene schande te maaken, van iets niet te weeten, of niet te begrypen, en door hun alles te willen uitleggen, leeren zy hunnen en onzen staat miskennen en zig een verkeerd denkbeeld maaken, van den aart en 't bereik onzer vermoogens; daar tog niets noodzaaklyker is, dan zig een regt denkbeeld van die beiden te vormen. Ook bestaat de waare wysgeerte niet in veel ophef en eene grootsche vertooning te maaken, maar alleen in ons de zaaken, en wel vooral onzen eigen toestand, juist zoo voor te draagen, als dezelven waarlyk zyn. Eene zaak kan ik niet genoeg aanbeveelen, naamlyk, dat men, onderalle onze verstandlyke vermoogens, het oordeel, en de oplettendheid, die 'er 't eerste bevorderingsmiddel toe is, bovenal en met de grootste zorg, oef- {==XX==} {>>pagina-aanduiding<<} fene. Oplettendheid, Oordeel, - deezen moeten 't leeven bestieren; deezen moeten het, voor ons zelven, gelukkig, voor anderen, nuttigmaaken. Zonder dezelven zyn Geest, Verbeelding - kragt, Vernuft, kundigheeden zelfs onnut, ja veeltyds schaadlyk. In 't onderwys, moet derhalven alles tot oeffening en versterking van Oplettendheid en Oordeel, samenwerken, alles moet daar aan ondergeschikt zyn. Ook dit heb ik getragt, in 't opstellen deezer bladen, bestendig in 't oog te houden; en ten dien einde, veel min het schitterende, dan 't weezenlyk nuttige gezogt. Ik verlangde niet fraaie geesten, praalende veel-weetertjes, maar alleen eenvoudige, oplettende, gezonde verstanden te vormen. Ik werkte, voor myne eige kinderen, en ik begryp, dat wy onze kinderen niet, tot tydkorting, vermaaak en ydele speelpopjes, voor ons zelven of anderen, maar, tot hun eigen nut en welzyn, tot nut en dienst van de maatschappy, en 't lieve Vaderland moeten opbrengen. Myne kleine leerlingen zullen derhalven 't kittelend voorregt niet genieten van, in onze daaglyksche gesprekken, uit te blinken; want welk mensch tog {==XXI==} {>>pagina-aanduiding<<} van eenigen smaak zou zig willen ophouden, met hen te hooren vertellen, wat zyn smit maaken, of niet maaken kan; hoe zyne boerin, kernt; hoe zyn bakker 't brood bakt &c. &c. Wy lieden van beetere opvoeding zyn immers alleen gemaakt, om 't vermaaklyke des leevens te genieten; om ons op 't geestige, 't bevallige, 't schitterende toe te leggen; om ons met duizend kleine, fraaie, aardigheedjes te verlustigen; maar geenzins om ons met lompe nuttigheeden te gaan bezig houden! - Niemand zal derhalven naar myne leerlingen luisteren, niemand zal ze bewonderen, weegens 't opzeggen van allerlei fraaie dingen, die zy niet verstaan; weegens hunne kennis, in allerlei gewigtige dingen, die hen niet raaken. En waarlyk zoo veel te beeter voor hun zedelyk Character, indien zy niet bewonderd worden! Zoo veel te beeter voor hunne aanstaande vorderingen, in kennis en verstand, indien men ze niet in den waan brengt, dat zy reeds kleine zeer geleerde mannekes zyn! De goede kinderen zelfs zullen 'er veel by winnen, en zy, dier 'er daaglyksch meê moeten omgaan, zullen 'er voorzeeker niets by verliezen. {==XXII==} {>>pagina-aanduiding<<} Het boven aangehaalde Spelleboek alleen uitgezonderd, heb ik nog geene boekjes gevonden, die men, althans in myn ontwerp, met kinderen van deeze vroege jaaren, doorgaans leezen, veel min hun zelven of hunne oppasters in handen geeven kan; welk een en ander, ik vermeene, dat met deeze blaadjes veilig kan geschieden; mids men hun dan maar elke Afdeeling afzonderlyk, en naar de orde, waar in zy, in 't werkje, geplaats zyn, in handen geeve. Onder 't afwerken en drukken derzelven, zyn nog eenige, anderzins zeer nuttige en zeer wel ingerigte werkjes uitgekomen: doch die allen een verheevener onderwys behelzen of onderstellen, 't welk ik gedagt heb, tot in de helft van myn tweede deel, te moeten uitstellen; weshalven ik die werkjes den kinderen niet voor dat zy zoo vergekomen zyn, in handen stellen zou. Wil men 'er zelf eene keuze uitdoen, en hun enkele stukjes uit dezelven voorleezen, men zal 'er zeer veelen in vinden, die wel geschikt, ja voortreflyk zyn. Alleen moet men noch deeze keuze, noch de werkjes zelven aan de kinderen, of hunne oppasters overlaaten. Ook {==XXIII==} {>>pagina-aanduiding<<} schynen de meesten dier werkjes, door hunne schryvers zelven, voor kinderen boven de vyf of zes jaaren te zyn bestemd. De uitgeever van het in de daad Aangenaam Kinderschool geeft de jaaren van zes tot tien uitdruklyk op. De schryver van 't keurig Vaderlandsch A.B. Boek, met zoo veel netheid en zorg uitgevoerd, geeft iets diergelyks te kennen. Het A.B. Boek, te Amsteldam, in 't jaar 1781. by J.L. van Laar Mahuet, uitgegeeven, en 't welk my, zoo weegens deszelfs inhoud, als wegens deszelfs kortheid en klaarheid, byzonder voor de publieke schoolen geschikt schynt, moet almede, om de boven bygebragte reede, (althans in myn ontwerp,) uit handen van zulke jonge kinderen en hunne oppasters gehouden worden. Zelfs zyn de bevallige gedichtjes van den Hr. van Alphen, en die van den Hr. 'T Hoen in 't zelfde geval. Uit beide deeze laatsten heb ik, om tog iets te geeven, dat van buiten kon geleerd worden, eenige gedichtjes overgenomen; enkelen derzelven, met eenige kleine verandering, daar myne begrippen omtrent het nut der kinderen zulks vorderde. By deezen en by alle de overige stuk- {==XXIV==} {>>pagina-aanduiding<<} jes, die ik niet zelf vervaardigd heb, staan de plaatsen, waar uit zy zyn overgenomen, op 't register aangeweezen. Doch ook onder deezen zyn 'er weinigen, waar in ik niet veele veranderingen gemaakt heb. In zulk een onderwys als dit, moet alles eenstemmig, en volkomen naar dezelfde grondbeginselen en denkenswyze ingerigt zyn. Al ware derhalven de verandering geene verbeetering, zou dezelve tog, uit deezen hoofde, noodzaaklyk blyven, en dus, zoo ik hoop, by schryvers en leezers, verschooning vinden. {==1==} {>>pagina-aanduiding<<} Onderwys voor kinderen Van drie tot vyf jaar. I. Afdeeling. I Pauline. Mama! Hanna zeidt my altyd dat ik moet zoet zyn, wat is dat zoet zyn? Moeder. Pauline de kindertjes zyn zoet, wanneer zy vrolyk en vriendlyk, met elkander, speelen; wanneer zy elkanderen 't speelgoed niet afneemen, noch 'er samen om krakeelen; wanneer zy te vreeden zyn, met het geen men hun geeft, en {==2==} {>>pagina-aanduiding<<} niets neemen, zonder eerst te vraagen of zy 't hebben mogen; en vooral, wanneer zy gehoorzaam zyn. P. Mama wat is dat gehoorzaam zyn? M. Dat is alles te doen wat men je zegt; en dus te laaten alles wat men je verbiedt, en te doen alles wat men je beveelt. - Heugt je wel Pauline, dat je neefje Jacob gisteren hier was? P. Ja Mama. M. Heugt je ook wel, dat hy geduurig aan den theeketel raakte, en dat ik 't hem verboodt? P. Ja wel Mama. M. Maar hy was niet gehoorzaam, hy wou 't niet laaten, hoe dikwils ik 't hem ook verbieden mogt, en hy raakte zoo lang aan den ketel, tot dat hy hem om ver haalde, en 't heete water over zyn been stortte. P. O ja! en toen begon hy zoo hard te schreeuwen. M. Ja het deedt hem braaf zeer, want {==3==} {>>pagina-aanduiding<<} hy had zig zoo sterk gebrand, dat hy niet meer gaan kon. Hy moest stil blyven zitten, op zyn stoel, en kon niet meer meê speelen. - Dat kwam 'er nu van, dat hy niet gehoorzaam, niet zoet, maar in teegendeel, ongehoorzaam en stout was geweest en gedaan had het geen ik hem verboodt. P. Och! het speet ons zoo, dat hy niet, meer met ons meê speelen kon! M. Dat was vriendlyk en zoet van je, dat je dat speet. - Indien hy nu ook zoet en gehoorzaam geweest was, dan zou hy geen pyn hebben gehad, en hy zou met je hebben kunnen blyven meê speelen. Wees dan altyd zoet en gehoorzaam, anders zon 't je welligt kunnen gaan, even als hem.   Moeder. Hanna, zyn de kinders zoet geweest? Hanna. Ja Mevrouw, behalven Willem, die is niet zoet geweest. M. Wat heeft hy dan gedaan? H. Hy heeft geduurig, met Pauline en {==4==} {>>pagina-aanduiding<<} Henriette gekrakeelt, en hun 't speelgoed willen afneemen. M. Foei! dat is een stoute jongen! En heb je 't hem niet belet Hanna? H. Ja Mevrouw, hy heeft het zoo erg gemaakt, dat ik hem eindelyk al 't speelgoed heb moeten afneemen, en hem verbieden langer, met zyne zusjes, meê te speelen. M. En wat heeft hy toen gedaan? H. Toen is hy, in een hoek, gaan staan kryten en pruilen, en daar is hy byna den geheelen avond in gebleeven. M. Wel Willem, heb je toen veel plaisier gehad, daar in je hoek? Willem. Neen Mama. M. Zou het dan niet veel beeter zyn geweest, dat je zoet geweest waart, dat je, met je zusjes, niet gekrakeelt, noch hun 't speelgoed afgenoomen had; maar liever vrolyk en vriendlyk, met hun, gespeeld, zoo als je gisteren avond hebt gedaan? Heb je toen niet veel meer plaisier gehad dan nu deezen avond? W. Ja wel Mama, dat heb ik zeeker. {==5==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Heugt je wel, hoe vrolyk en wel te vreeden je waart, toen ik 't huis kwam, en hoe je me vertelde van al 't plaisier dat je had gehad, en hoe bly ik ook was, van je zoo zoet en zoo vrolyk te vinden? W. Ja wel Mama. M. En nu daarentegen ben jy droevig, en my spyt het zeer, dat je zoo stout geweest bent. W. (Half huilende;) Ik zal 't ook niet weer doen Mama! Ik zal op een ander tyd vriendlyk en wel te vreeden, met myne zusjes, speelen, en niet weer krakeelen. M. Nu dan zul je zoet zyn, en dan zul je plaisier hebben, en dan zal ik ook weer bly zyn, van je weer zoet te zien.   Moeder. Hanna, hoe kykt Henriette zoo donker? Hanna. Mevrouw zy is niet te vreeden, met twee kopjes chocolade, die ik haar gegeeven heb, maar wil 'er nog meer hebben. {==6==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Dat is niet zoet Henriette, je moet te vreede weezen, met het geen Hanna je geeft, want zy weet beeter dan jy, hoe veel chocolade je drinken kunt, zonder ziek te worden. Henriette. Ik wou evenwel nog meer chocolade hebben Mama! M. Heugt je dan niet meer, hoe 't voorleeden je zusje bekomen is, toen zy, by je Tante, meer lekkers at, dan je Tante haar had toegestaan, en hoe ziek zy s' avonds was? Henr. (Ongeduldig, en de lip laatende hangen;) O Mama! ik zal tog nou niet ziek worden; - ik heb nog dorst, en de chocolade is zoo lekker! - ik wou nog wat chocolade hebben Mama! M. Nu gaa je gang dan, en zie zelf hoe 't je zal bekomen; kinderen leeren tog best, door eige ondervinding. Henr. O dat is goed Mama. (Zy drinkt schielyk nog drie of vier kopjes.) M. Jacob! waarom benje, metje Oom, niet gaan wandelen? (Jacob zwygt, en kykt bedrukt voor zig.) {==7==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Wel nu Hanna, wat is 'er gebeurd? H. Mevrouw, daar stondt een intkooker, op dat laatafeltje, daar Dirk zoo even int in gedaan had. Jacob, die altyd overal aan raakt, zonder te vraagen, of hy 't hebben mag, wou zien, wat 't was; zoo nam hy den intkooker, in de hand, en hieldt hem scheef, en stortte al den int over zyn lyf, en maakte zyn rok, en zyn kamisool, en zyn hembd, en alles, vuil en nat. M. Zoo! dat ziet 'er mooi uit. H. Toen heb ik hem geheel moeten verkleeden, en zyn Oom, die geen tyd had, om zoo lang te wagten, is heen' gegaan, en Jacob heeft moeten 't huis blyven. M. Dat komt 'er van, als men stout is, en alles in de handen neemt, zonder eerst te vraagen, of men 't hebben mag. - Maar wat scheelt je Henriette? Henr. (Half huilende;) Och Mama! ik weet niet wat my schort, ik wordt zoo mislyk! M. Wel nu, heb ik 't je niet gezegd? {==8==} {>>pagina-aanduiding<<} Dat komt 'er van, als de kinderen stout zyn, en in plaats van te vreeden te weezen, met het geen men hun geeft, altoos nog meer willen hebben. Henr. O Mamaatje ik ben zoo ziek! ik ben zoo mislyk! M. Ja, en nu moet je nog t'huis blyven toe; nu kun je, met je broertjes en zusjes, niet gaan speelen, in den tuin. - My dunkt, ik zie aan je tronie, dat het nog niet beeter gaat? Henr. O neen Mama! ik wordt hoe langer hoe erger. M. Kom wy zullen je een goed glas water geeven, en je wat in 't bed leggen. - Zul je nu, op een ander tyd, weer zoo veel chocolade willen hebben? Henr. O neen myn lieve Mama, nooit weer! Ik ben zoo ziek! - en ik had zoo gaarne, in den tuin, meê gespeeld! M. Ja dat kan nu niet weezen; - kom Hanna, trek haar 't keurslyf uit, en leg ze in 't bed. - En jy Jacob blyf ook hier. - Ik zal, met de zoete kinders, in {==9==} {>>pagina-aanduiding<<} den tuin gaan; en ondertusschen kunnen de twee stoute kinders malkanderen gezelschap houden, en samen overleggen, wat beeter is, zoet en gezeglyk te zyn, of stout en ongehoorzaam. II. Moeder. Pauline wie heeft die koussen gebreid? Pauline. Mama geloof ik. M. Dat heb je geraaden. En voor wie? P. Voor Pauline. M. Dat heb je ook geraaden. Maar weet je wel waar Mama die koussen van gebreid heeft? P. Neen Mama. M. Die heeft Mama gebreid van deezen draad, dien je daar, op dat kluwen, ziet. - En weet je waar die draad van gemaakt is? P. Neen Mama, dat weet ik ook al niet. M. Van wol, die op het lyf van de schaapjes groeit, en die men 'er af snydt, {==10==} {>>pagina-aanduiding<<} omtrent zoo als men jou 't hair af snydt. Wanneer men dan die wol afgesneeden heeft, maakt men ze schoon, en men spint 'er zulk eenen draad van, en dan kan men 'er koussen voor Pauline, of mutsjes voor Jacob, of borstrokjes voor Henriette van breiden. - Strak, als wy gaan wandelen, zal ik je eens brengen, by eene Vrouw, die zulke wol spint, en dan zul je zien hoe men dat doet. P. Als 't je belieft Mama. M. En als 't weer zomer wordt, dan zullen wy in de wei gaan, en daar zal ik je de schaapjes wyzen, en de wol, die op hun lyf groeit. - Maar ik bedenk wat; Pauline, haal my dat schaapje eens, dat je onder je speelgoed hebt. P. Hier is 't Mama. M. Zie, daar heb je nu wol. P. Is die daar dan ook, op 't lyf van dat schaapje, gegroeid? M. Neen, de Man die dat schaapje gemaakt heeft, die heeft ze 'er op geplakt; of hy heeft een stukje vel van een jong lam- {==11==} {>>pagina-aanduiding<<} metje genoomen, en heeft daar dat schaapje van gemaakt, tot speelgoed voor de kinders. - Zie nu eens, als ik die draad, daar ik deeze koussen van gebreeden heb, los draai, dan is het net zulke wol, als je daar, op je schaapje, ziet; behalven alleen, dat de wol van den draad langer endjes heeft, maar anders ziet zy 'er net eveneens uit, zie maar eens. P. Dat is waar Mama, dat is net even eens. M. Nu zulke wol groeit, op het lyf van alle de schaapen, en ook deeze wol is, op 't lyf van een schaapje, gegroeid. En indien die daar niet op groeide, dan zouden wy geen wol hebben, en dan zou Mama geene wolle kousjes voor Pauline, en geen mutsjes voor Jacob, en geen borstrokjes voor Henriette kunnen breiden, want geen mensch kan wol maaken. - Als men eens wol heeft, dan kan men 'er wel draaden van spinnen, en koussen van breiden, maar de wol zelve kan geen mensch maaken, die moet men, op het lyf van de schaapjes, vinden, en anders is 'er geen. {==12==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Pauline weet je wie dit tafeltje gemaakt heeft? P. Neen Mama. M. Dat heeft de timmerman gemaakt. P. En hoe heeft hy dat gedaan Mama? M. Hy heeft eerst een lange plank, en dan nog een ander lang stuk hout gekogt, zoo dik en vierkant als die pooten van het tafeltje zyn. Daarna heeft hy van dat lange stuk vier kleiner stukken gezaagd, zoo lang als hy die pooten hebben wilde, en toen heeft hy ze boven aan malkanderen vast gemaakt, met die reegeltjes, dat is die stukjes hout, die je daar boven, tusschen die pooten, ziet. Toen hy dat klaar had, heeft hy van zyn groote plank deeze vier stukken gezaagd, en die over de reegeltjes heen gespykert, en toen was zyn tafeltje klaar. P. En waar haalt de timmerman dat hout van daan? M. Dat gaat hy, by den houtkooper, koopen. {==13==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Maakt de houtkooper dan hout? M. Neen hout kan geen mensch maaken. 't Hout groeit aan de boomen, daarom, als men hout hebben wil, gaat men in 't veld, of in 't bosch, en daar hakt men dan, met eene byl, een boom om, die men vervolgens, met eene zaag, aan verscheide stukken zaagt, zoo lang of zoo kort, zoo dik of zoo dun, als men ze hebben wil. - Daarna zet men die stukken te droogen, en als zy droog zyn, dan kan de timmerman 'er tafels, en banken, en kasten, en deuren, en blinden, en balken, en planke vloeren van maaken. Dat kan men alles maaken van hout, maar 't hout zelve kan geen mensch maaken, dat groeit aan de boomen; en 'er is geen ander hout te krygen, dan 't geen 'er aan de boomen groeit. P. Maar Mama, als 'er dan geen boomen waren? M. Dan zou 'er ook geen hout zyn, en dan zou men niets van alle die dingen kunnen maaken, die ik je daar zoo opgenoemd heb. {==14==} {>>pagina-aanduiding<<}   P. Mama wie heeft die mat gemaakt? M. Die heeft de mattemaaker gemaakt, van biezen, die hy zoo in malkanderen vlegt, als je het daar ziet. Kyk maar eens, hoe dat door een gevlogten is. P. Ja Mama, dat is aardig. En die biezen, maakt de mattemaaker die ook? M. Neen Pauline, die kan geen mensch maaken. Die groeien op 't veld, aan den waterkant. En als zy groot genoeg zyn, dan snydt men ze af, en laat ze droogen, en dan maakt men 'er zulke matten van; of ook wel zulke zittingen van stoelen, als b.v. de zitting van Henriettes tafelstoel, die is ook van biezen gemaakt. Maar de biezen kan geen mensch maaken, die moeten op 't veld groeien, en anders zyn 'er geen. {==15==} {>>pagina-aanduiding<<} III. Moeder. Pauline wil ik je eens een aardig historietje vertellen? P. Als je belieft Mama. M. Luister dan wel toe. - 'Er was eens eene kleine jongen, Hendrik genaamd, die door zyne Ouders, in een school, in den heelen kost, gelegd was. - P. Mama, mag ik vraagen, wat is dat een School? M. Dat is een huis, daar veele kleine hinderen by malkanderen komen, om van een man of vrouw, die men den schoolmeester of schoolmeestres noemt, te leeren spellen, leezen, schryven, en veele andere dingen meer, daar Pauline nog niets van weet. Sommigen nu van deeze kinderen komen alleen over dag, en gaan s'avonds weer naar huis, en die zyn 'er in den halven kost, om dat zy 'er alleen s'middags eeten; anderen woonen in dat huis, en blyven 'er dag en nagt, en deezen zyn 'er in den heelen kost, om dat zy 'er s'ogtends, s'middags en s'avonds eeten. {==16==} {>>pagina-aanduiding<<} Hendrik nu woonde in zulk een school, en hy was 'er zeer zoet, en leerde braaf, en was altyd gehoorzaam, zoo dat de meester hem prees en aan zyne ouders liet zeggen, dat hy zeer wel voldaan was over den kleinen Hendrik. De Mama van Hendrik was daar zeer bly over, en om hem te beloonen, liet zy een grooten koek bakken, met rozynen, en succade, en oranj snippers, en zy strooide 'er braaf suiker over heen, en toen stuurde zy dien koek aan Hendrik, in eene doos. De kleine jongen sprong op van vreugde, toen hy de doos open deedt en den koek zag. En hy kon niet wagten, tot dat hy een mes kreeg, om 'er een stuk van te snyden; maar hy begon 'er zoo terstond aan te knabbelen, gelyk de kleine hondjes doen, en at 'er van, tot dat het uur sloeg, dat hy moest gaan leeren; en na het leeren at hy 'er weer van, tot dat hy naar bed ging; en zelfs zette hy den koek, naast zyn bed, neer, en at 'er nog van s'nagts, als hy wakker werdt; en dit duurde zoo, tot dat de geheele koek op was. - Maar den {==17==} {>>pagina-aanduiding<<} volgenden dag werdt de kleine Hendrik ziek. En een ieder zei; wat den kleinen jongen tog schorten mag? Hy plag zoo vrolyk te zyn, en speelde lustiger dan alle de andere jongens; en nu ziet hy 'er zoo bleek uit, en zit daar, lusteloos, in een hoek, te geeuwen, en weet niet waar hy 't zoeken zal. Eindelyk vertelde hy, dat hy een lekkeren koek van zyne Mama had gekreegen, en dat hy dien, in korten tyd, geheel en al opgegeeten had. Zoo ras de meester dit hoorde, liet hy een doctor haalen; en de doctor gaf aan Hendrik veele bittere drankjes en poejertjes, die lang na zoo lekker niet smaakten als zyn koek; maar die hy evenwel moest inneemen, indien hy eens weer gezond en vrolyk worden wilde. Ook nam hy ze in en werdt weer gezond. Maar zyne moeder beloofde wel, dat zy hem nooit weer een lekkeren koek zou zenden, wyl hy 'er zig zoo ziek aan gegeeten had. - In het zelfde school was nog een andere jongen, die hiette Pieter; en zyne mak- {==18==} {>>pagina-aanduiding<<} kers noemden hem Pietje deun, om dat hy niet gaarne iets aan een ander gaf, maar alles voor zig zelven hieldt. Eens schreef hy een brief aan zyne Mama; en 'er was geen eene fout, in den brief, noch een eenig vlakje, op het papier, zoo wel had hy opgepast. Zoo zondt zyne moeder hem ook een koek; en toen Pietje deun den koek ontfing, dagt hy by hem zelven; ik zal my niet ziek maaken, zoo als die malle Hendrik gedaan heeft, door dien geheelen koek, zoo maar schielyk agter malkander, op te eeten. Ik zal hem wel bewaaren, dat ik 'er lang plaisier van heb; en ik zal hem weg sluiten, dat niemand 'er by kan. - Zoo nam hy zyn koek, en bragt hem boven op zyne kamer, en sloot hem in een kastje weg. Alle dag sloop hy stilletjes naar boven toe, zoo dat niemand het zag, haalde zyn koek uit het kastje, at 'er een klein stukje van, en sloot hem dan schielyk weer weg, dat niemand 'er tog iets van weeten mogt, en 'er hem wat van vraagen. Dit duurde verscheide dagen, want de koek {==19==} {>>pagina-aanduiding<<} was groot, en 'er bleef tog nog meer dan de helft over. Maar ons Pietje deun bedroog zig zelven. Want zonder dat hy 't wist, was 'er een klein gat agter in 't kastje; en daar kroopen de muizen in, en aten braaf meê van den koek. Ook begon de koek uit te droogen en te beschimmelen, zoo dat hy dien zelf niet eens meer lustte, en 'er nog een groot stuk van moest weg smyten. Dit speet hem nu wel geweldig zeer, maar 't kon niet baaten, en alle de jongens van 't school, die 'er agter kwamen, lachten hem nog braaf uit toe. - Eindelyk was 'er nog een derde jongen, in dat zelfde school, die hiette Willem. Hy was een lieve vriendlyke jongen, en ieder een hieldt veel van hem. Deeze ontfing ook eens een koek van zyne moeder. En zoo als de koek gekomen was, riep hy zyne schoolmakkers en zei, kyk jongens welk een lekkeren koek ik daar van myne lieve Mama gekreegen heb; nu zullen wy eens regt smullen! Zoo sneedt hy, behalven een stuk voor hem zelven, ook nog {==20==} {>>pagina-aanduiding<<} een stuk voor elk zyner makkers, tot dat zy allen wat hadden, en byna drie vierden van den koek op was. Daarna lei hy het overige weg, en zei; daar kan ik nu morgen nog eens van smullen. Vervolgens ging hy met zyne makkers speelen, en zy waren allen zeer vrolyk en lustig, om dat zy wat lekkers hadden gehad, en zy gaven de beste plaats, in 't spel, aan Willem, die hun dat lekkers had gegeeven. Onderwyl nu dat zy daar zoo samen speelden, en lustig berom sprongen, kwam 'er een oude blinde man aan de deur. Hy had een langen gryzen baard, en een hondje aan een touw, dat hem den weg, wees om dat hy in 't geheel niet zien kon; ook had hy eene fiool in de hand. Als de oude blindeman de jongens zoo vrolyk hoorde speelen, riep hy hun toe; - wie wil 'er eens danssen? wie wil dat ik hem eens een deuntje speele? - De jongens, dit hoorende, lieten hun spel terstond vaaren, en deeden den blindeman binnen koomen, en op een bankje, by de deur, neerzitten, en zoo {==21==} {>>pagina-aanduiding<<} hoorden zy hem speelen, en dansten lustig in 't rond, en vermaakten zig wel. Maar na dat zy wat gedanst hadden, en terwyl de oude man nog speelde, zag Willem, dat de traanen hem langs de wangen rolden. Zoo zei Willem teegen den blindeman; wat scheelt 'er aan myn goeje man: waarom huil je tog? De blindeman zei; och myn lieve men heertje, om dat ik zulk een honger heb. Ik heb niemand die my te eeten geeft, en ik kan niet meer werken: - Ja zo ik dat nog kon, dan leed ik niet lang gebrek! Maar nu kan ik niet, en ik heb niets in de waereld, behalven deeze fiool en dit hondje, en daar moet ik zoo meê voortsukkelen, tot dat ik eenige goede menschen vinde, die my wat geeven willen. - Willem zei niets, maar ging stilletjes heen, en haalde het stuk koek, dat hy voor den volgenden dag had bewaard. Dit bragt hy aan den blindeman, en zei teegen hem; daar myn goeije oude man, daar is een stuk koek voor jou, eet dat. De blindeman zei; waar is 't myn lieve men heertje, ik {==22==} {>>pagina-aanduiding<<} ben geheel blind, ik kan niet zien waar 't is. Zoo lei Willem het, in den hoed, dien de blindeman hem toereikte; en de blindeman nam het, en at 'er van, en was zoo bly, want hy kon den honger niet langer uitstaan; en het stuk was zoo groot, dat hy er zyn bekomst aan at, en nog wat overhieldt. Ook ging een van Willem's schoolmakkertjes een stuk roggenbrood haalen, en gaf dat aan 't hondje van den ouden man. Het arm hondje jankte van vreugde, want het had even sterken honger als zyn meester; en de oude man bedankte hun wel duizend maal. En Willem was zeer bly, veel blyer, dan of hy tien dagen agter een lekkeren koek gegeeten had. Zeg my nu eens Pauline, van wie deezer drie jongens hou je nu het meest? IV. Moeder. Pauline, wil ik je eens zeggen, wie dien muur gemaakt heeft? {==23==} {>>pagina-aanduiding<<} Pauline. Als 't je belieft Mama. M. Die heeft de metselaar gemaakt. P. En hoe dat? M. Hy heeft eenige steenen genomen, die heeft hy, naast malkanderen, in den grond gelegd. Toen heeft hy 'er wat kalk, (dat is dat witte, datje daar zoo by streepjes, tusschen de steenen in, ziet;) op en tusschen gestreeken. Daar na heeft hy op dien kalk weer andere steenen gelegd, en dan weer kalk, en dan weer steenen, zoo lang, tot dat hy den muur, zoo hoog en zoo breed opgemaakt, of zoo als men 't eigentlyk hiet, opgemetseld heeft, als je hem daar ziet. P. En wie heeft die steenen gemaakt Mama? M. De steenbakker. P. Maar hoe doet die dat Mama? M. Die neemt wat aarde, en na dat hy die, met water, gemengd en door een gewerkt heeft, vult hy 'er een vierkant vormpje of bakje meê, en maakt 'er dus zulke vierkante stukken van, zoo groot {==24==} {>>pagina-aanduiding<<} als die steenen, die daar nog neevens den muur liggen. En als hy eene geheele meenigte van die stukken heeft, en dat zy droog genoeg zyn, dan schikt hy ze, op malkanderen, in een groot gebouw, dat men een steenoven hiet; en dan stookt hy 'er braaf vuur onder, tot dat zy wel hard gebakken zyn; en dan zyn 't goede steenen, om meê te metselen, zoo als de geenen, die daar liggen, en die ook zoo van aarde gemaakt zyn. P. En wie maakt die aarde? M. Die kan geen mensch maaken; die vindt men buiten, op sommige plaatsen, in 't veld. En indien daar zulke aarde niet te vinden was, dan zou men ook zulke steenen niet kunnen maaken; want aarde kan niemand maaken.   P. Mama wie heeft die lepel gemaakt? M. Die heeft de zilversmit gemaakt. En weet je waar van? {==25==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Neen Mama. M. Van zilver. P. En wie maakt dat zilver? M. Dat kan geen mensch maaken; dat vindt men, op sommige plaatsen, onder den grond. Men graaft het 'er uit, men maakt het schoon, men smelt het, in een zeer groot en sterk vuur, en dan giet men 'er stukken van, die men weer koud laat worden, en daar de zilversmit dan veelerlei dingen van kan maaken, als leepels, vurken, schootels, theepotten, melkkannetjes, speelgoed, zoo als dat geen, dat je van je groot- Mama gekreegen hebt, en nog andere dingen meer. Maar Pauline ik heb je daar zoo even gezegd, dat men het zilver smelt, weet je wel wat smelten is? P. Neen Mama. M. Als 'er zoo iets is, myn lieve Pauline, in 't geen Mama teegen je zegt, dat je niet verstaat, dan moet je het altyd vraagen, en zeggen, Mama, ik begryp dat niet, wat is dat? - Zul je dat nu in 't vervolg doen? {==26==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Ja wel Mama, zeer gaarne. M. Dat is goed, vergeet het niet. - Nu zal ik je wyzen wat smelten is. - In dit schoteltje ligt een stukje booter, dat zal ik op 't vuur zetten, - zie zoo - en nu zal het stukje booter aanstonds smelten. Kyk maar eens, daar begint het al. - Maar kom 'er niet te digt by, en raak 'er niet aan, je zoudt je anders ligt kunnen branden. - Nu smelt het heel sterk, - nu is het gesmolten; nu is het geen stukje meer zoo als strak, zie je wel? P. Dat is waar Mama. M. Nu kan ik het uitgieten, even als water. Dat hiet men nu booter smelten. - En zoo kan men, in zeekere aarde potten, die daar toe gemaakt zyn, ook het zilver, in een zeer heet en sterk vuur, smelten. - Maar wil je nu nog wat zien? P. Als 't je belieft Mama. M. Nu zal ik deeze gesmolte booter weer eens overgieten, op een koud schoteltje, en zetten 't ver van 't vuur af. - Zie, daar wordt het al aanstonds weer hard, zoo als het te vooren was. Nu kan ik het {==27==} {>>pagina-aanduiding<<} niet meer uit gieten als water, maar nu kan ik het weer snyden, met een mes, even als andere booter. Dat hiet men nu stollen, wanneer iets, dat eerst gesmolten was, weer hard wordt. - Als nu het zilver gesmolten is, dan heeft men bakken, met aarde gevuld, daar men gaaten in gemaakt heeft; die gaaten zyn van onderen toe, om dat het zilver 'er niet uit zou loopen, en daar giet men dan 't zilver in; en dan bekoelt het weer, in die gaten, en wordt ook weer hard, en dan kan de zilversmit 'er allerlei dingen van maaken.   P. Mama wie heeft dat haardyzer gemaakt? M. De smit, van yzer, dat hy 'er toe gekogt had. P. En wie had dat yzer gemaakt? M. Dat haalt men uit den grond, omtrent zoo als het zilver, en dan maakt men 't ook schoon, en men smelt het, en men {==28==} {>>pagina-aanduiding<<} giet 'er stukken van, daar de smit dan haardyzers, tangen, schoppen, spaden, grendels, en allerlei yzerwerk van maakt. Maar indien men geen yzer in den grond vondt, dan zou men ook niets van dat alles maaken kunnen; want geen mensch kan yzer maaken, of hy moet het eerst in den grond vinden; en dan maakt hy 't maar schoon, en bekwaam, voor den smit, om 'er allerlei dingen van te bewerken. - En even zoo is het ook, met het kooper, daar de kruk van de deur van gemaakt is, en met het goud, daar Papa's horlogie van is gemaakt, en met het tin, daar je kopjes en schooteltjes van gemaakt zyn, dat vindt men alles, op sommige plaatfen, onder in den grond. En als men het daar niet vondt, dan zou men niets van dat alles hebben, want niemand zou dan goud, of tin, of koper maaken kunnen. V. Vader. Kind lief, daar is de knegt van {==29==} {>>pagina-aanduiding<<} je moeder, die komt ons verzoeken, om buiten te komen eeten, met een van onze kinders. De kinderen van je zuster komen 'er ook; welk van de onzen zullen wy nu meê neemen? Moeder. Henriette is van daag zoet geweest, willen wy die meêneemen? V. Alexander heeft juist van daag ook wel geleerd, en dat gebeurd hem juist niet daaglyksch, daarom wilde ik 'er hem nu wel eens over beloonen. M. Ik had anders ook aan Henriette beloofd, haar by de eerste geleegenheid eens te zullen meê neemen. - Maar willen wy ze eens op de proef stellen, om te zien, wie 't gezeglykst zyn zal, en het best opneemen, wanneer wy hem zeggen, dat wy hem liever t'huis lieten, om den anderen meê te neemen? Die dan 't gezeglyk ste zyn zal, die zal meê gaan. V. Dat is goed. - Ik vrees evenwel voor Alexander; - maar hy mag ook wel eens zulk een lesje hebben; - willen wy met Henriette beginnen? {==30==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Als je wilt. (Henriette wordt geroepen, en komt binnen.) V. Henriette, je grootmoeder heeft ons laaten vraagen, om met een van je beiden, buiten te komen eeten; de kinders van je tante komen 'er ook, maar nu wou ik gaarne, dat jy dit maal 't huis bleeft. Henriette. Ach Papa! - 't is zoo plaisierig, by grootmama; daar eeten wy zulke lekkere druiven en perziken, en ryden, in 't wagentje; - ik wou zoo gaarne meêgaan! V. Ja dat kan wel zyn, maar dit maal wilde Papa nu liever hebben, dat je 't huis bleeft; en als Papa 't zoo liever had, dan ben je 'er immers meê te vreeden, en wilt het wel, als een zoet kind, goedwillig doen, zonder 'er om te pruilen, niet waar? H. Ja Papa. - Ik zou tog zoo gaarne meê gegaan zyn! - Maar zo Papa 't liever heeft, dan zal ik 't huis blyven. - (Zy veegt haare oogen af, {==31==} {>>pagina-aanduiding<<} maar houdt tog een wel te vreeden gelaat.) V. Kom lieve Henriette! geef Papa een zoen; nu ben je een zoet kind, nu zal Papa je ook eens plaisier doen. - Gaa nu naar je kamer, en laat je broertje Alexander binnen komen. - Maar zeg hem verder niets. H. Zeer wel Papa. (Zy neigt vriend' lyk, en loopt de kamer uit; Alexander komt binnen.) M. Alexander wy zyn verzogt, om met een van je beiden, by je Groot-mama, te koomen eeten, en daar zullen de kinderen van je tante ook zyn, nu had ik gaarne, dat jy van daag 't huis bleeft, en je zusje Henriette liet meêgaan. Alexander. En waarom dat nu Mama? Ik wou zoo gaarne meê gaan. M. Waarom? - dat behoef ik je immers niet te zeggen. Als Mama zegt, dat ze iets gaarne had, dan moet je 't immers doen, zonder verder naavraagen of teegenspreeken. A. Ja maar Mama, ik wilde tog gaarne {==32==} {>>pagina-aanduiding<<} meê gaan; 't is zoo plaisierig by Groot-mama, daar loopen wy braaf in den tuin, en speelen paardje, en krygen lekkers. - Neen! ik moet meê gaan Mama! - ik wil meê gaan naar Groot mama! M. Dat zal je nu evenwel niet; je zult van daag 't huis blyven; wil je nu niet gezeglyk zyn? A. (Huilende;) - Neen! - ik wil niet 't huis blyven! - ik wil meê gaan! - ik zal meê gaan! - (hy huilt nog sterker.) M. Zie nu dien kleinen bengel eens den baas speelen! Even als of zyn huilen en schreeuwen 'er iets aan helpen zou! - Je weet immers wel mannetje, dat Papa en Mama zig daar niet aan stooren. 'T huis blyven zul je; - (Alexander huilt nog sterker.) en om dat je nu zoo stout bent, zul je aanstonds in den hoek, daar kun je uit huilen en pruilen, zoo lang je wilt. - (Alexander wordt in den hoek gezet, en Henriette weer binnen geroepen.) V. Henriette, om dat je daar strak zoo {==33==} {>>pagina-aanduiding<<} gezeglyk geweest bent, en, zonder teegenspreeken, zoet gezegd hebt, dat je 't hu's zoudt blyven, indien Papa 't zoo liever had, zul je nu meê gaan. Maar Alexander, die ongezeglyk is, en den stouten bengel speelt, zal 't huis blyven. Ook zou ik Alexander aanraaden, van maar schielyk met pruilen op te houden, en zyn Mama excuus te komen verzoeken. - Hoor je wel Alexander? (Alexander luistert 'er niet naar, maar blyft nog pruilen, in den hoek. - Ondertusschen komt Jaqueline binnen, met haar broertje Karel.) Jaqueline. Goeden dag nigtje lief! - Dienaaresse oom! - Dienaaresse tante! - Wy komen wat met je speelen Henriette, wil je wel? H. O zeer gaarne myn lieve Jaqueline; ik ben zeer bly dat je komt. (Zoo ras Alexander Jaqueline en Karel hoort, komt hy uit den hoek, veegt zyne oogen af, en zegt;) Mama ik verzoek je excuus. {==34==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Neen vriendje, dat is nu te laat; dat had je strak moeten doen, toen Papa het je zei; kinderen moeten niet denken, dat zy zoo lang kunnen blyven staan pruilen, als zy willen, en dat zoo als zy 't maar in 't hoofd krygen, om te zeggen, nu vraag ik je excuus, alles dan moet over zyn, en zy weer meêspeelen, als of 'er 1 iets gebeurd ware; dat gaat hier zoo niet. A. Maar Papa! - V. Maar Papa. - Indien je strak, toen Papa het je zei, aanstonds aan je moeder waart komen excuus vraagen, dan zou je nu, met je neefje en nigtje, moogen meê speelen. Maar nu je bent blyven pruilen, tot dat zy gekomen zyn, nu moet je naar je kamer, en daar zul je zoo lang blyven; tot dat wy naar je Groot-mama gaan. J. Naar je Groot-mama Henriette? Eet je van de middag ook by je Groot-mama? H. Ja, Papa en Mama gaan 'er eeten, en ik gaa meê. J. en Karel. O dat is goed! dat is {==35==} {>>pagina-aanduiding<<} goed! Wy eeten 'er ook; dan zullen wy braaf plaisier hebben. - (Alexander hoort dit, in 't uitgaan, en begint weer te huilen.) K. Gaat Alexander niet meê? V. Neen, Groot-mama heeft maar een van de kinders gevraagd; en Alexander is behalven dat ook stout geweest. J. Arme Alexander! - Ach oom! mag hy dan ten minsten nu wat met ons blyven speelen? V. Neen, hy moet leeren gezeglyk zyn en niet pruilen. Hy moet nu op zyn kamer blyven, tot dat wy uit zyn. K. Oom, mag ik dan wat alleen by hem gaan, en wat met hem op zyn kamer speelen? Hy zal zoo bedroefd zyn, dat hy nu niet met ons speelen mag, en dan nog strak moet 't huis blyven, als wy naar Groot-mama gaan. V. Kom hier Karel! je bent een lieve jongen. (Hy omhelst hem;) Ik weet dat je anders liever hier bleeft speelen. Gaa nu naar Alexander, en raadt hem aan, op een ander tyd, zoeter te zyn. {==36==} {>>pagina-aanduiding<<} K. Dat zal ik wel doen oom! - (teegen Henriette in 't uitgaan;) dag lieve Henriette, tot strak! H. (Loopt naar hem toe, en geeft hem een zoen.) Dag lieve Karel! ik dank je, dat je zoo vriendlyk voor myn broertje bent. V. Allerbeste kinders! Wat ben ik bly en vergenoegd, als ik je zoo wel en vriendlyk met malkanderen zie. Hoe zeer wenschte ik, dat Alexander ook al zoo zoet ware! - Ik hoop evenwel dat hy 't nog worden zal. Maar daar toe is 't noodig, dat wy zyne stoutigheeden straffen, hoe veel moeite het ons ook doen mag. Hy zou anders altyd stout blyven, en dat zou nog veel erger zyn. VI. Moeder. Pauline, ik heb je voorleeden gezegd, dat 'er verscheide dingen zyn, die de menschen maaken kunnen, en verscheide anderen, die geen mensch kan maaken; heugt je nog welken? {==37==} {>>pagina-aanduiding<<} Pauline. Mama, - niet al te wel Mama, - ik weet het niet meer. M. Wel dan zal ik het je nog eens zeggen; en je eerst opnoemen, de dingen, die ik je toen gezegd heb, dat de menschen maaken kunnen. - Mama kan kousen breiden; de timmerman kan tafels en kasten, en banken, en deuren makken; de matmaaker kan matten vlegten; de metselaar kan muuren opmetselen; de steenbakker kan steenen maaken; de zilversmit kan leepels, en vurken, en theepotten, en speelgoed maaken; de smit kan haardyzers, en tangen, en grendels, en hengsels maaken. Heugt je nu niet, dat ik je voorleeden van dat alles gesprooken heb? P. Ja Mama, nu herinner ik 't my. M. Maar Mama kan geen wol maaken; de timmerman kan geen hout maaken; de matmaaker kan geene biezen maaken; de steenbakker kan geene aarde maaken; de zilversmit kan geen zilver maaken; de smit kan geen yzer maaken. Wol, hout, biezen, aarde, zilver, yzer, dat zyn al te {==38==} {>>pagina-aanduiding<<} maal dingen, die geen mensch maaken kan, die moet men vinden. - En weet je nog waar men die vindt, of wil ik je dat ook nog eens zeggen? P. Als 't je belieft Mama. M. De wol groeit op 't lyf van de schaapen, net als Pauline's hair op haar hoofd; het hout groeit aan de boomen; de biezen groeien op 't veld, aan den waterkant; de aarde vindt men in 't veld op den grond; het zilver en 't yzer vindt men onder den grond. Dat heb ik je voorleeden ook reeds al te maal gezegd. Maar nu zyn 'er nog veele andere dingen, die de menschen maaken kunnen, en ook nog veele anderen, die zy niet kunnen maaken. P. Welken dan Mama? M. Dat zou veel te lang zyn om je nu al te maal op te noemen; maar wil ik 'er je evenwel nog eenigen van zeggen? P. Als 't je belieft Mama. M. De menschen kunnen wel brood maaken, van kooren, maar 't kooren zelve {==39==} {>>pagina-aanduiding<<} kan geen mensch maaken, dat moet op 't veld groeien. P. En wie maakt dat brood? M. De Bakker. - De menschen kunnen ook wel wyn maaken van druiven, maar druiven kan geen mensch maaken, die moeten aan den wyngaard groeien. - Men kan ook wel gely maaken, van aalbessen, maar geen mensch kan aalbessen maaken, die groeien aan de aalbesse boompjes, in den tuin. Daar heb je ze voorleeden zoomer wel aan gezien, niet waar? P. Ja wel Mama. En wie maakt dan gely van die aalbessen? M. Die kan Mama wel maaken, en Wilhelmine kan ze maaken, en Tante kan ze maaken, en Groot-mama kan ze maaken, en de meeste vrouwen, die wat geleerd hebben, kunnen ze maaken. P. Kan Pauline ze ook leeren maaken? M. Ja wel; als Pauline wat grooter is, dan zal Mama het aan Pauline leeren, en dan zal Pauline Mama helpen, om gely te maaken, en abrikoosen, met suiker, te {==40==} {>>pagina-aanduiding<<} confyten, en perziken, en oranjes, en nog meer andere lekkere dingen in te leggen. En als wy dan, in den zoomer, braaf gewerkt hebben, om dat alles wel in te maaken, dan zullen wy 'er, in den winter, lekker van smullen. Want als de aalbessen tot gely zyn gemaakt, en de abrikoosen met suiker geconfyt, en de andere dingen wel ingelegd, dan kan men ze wel een of twee jaar lang bewaaren, om 'er van te eeten, wanneer men wil. P. O dat zal plaisierig zyn Mama! dan zullen wy lekker smullen. VII. Jacob. O kyk Papa! dat is een mooi lief kindje, dat die vrouw daar op schoot heeft; dat gelykt net naar kleine broertje. Papa. Ja dat is tog een mooi kindje, en zie eens die kleine meid, die daar naast de moeder op een stoeltje zit, die gelykt wel wat naar Henriette. - Maar waarom of die arme vrouw 'er zoo droevig uitziet? {==41==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Papa, - ik geloof dat zy huilt. P. Dat doet zy ook. Willen wy haar eens vraagen wat haar schort? J. Als je wilt Papa. P. (Teegen de Vrouw) Goeden dag moeder, dat zyn lieve kindertjes, die je daar hebt. De Vrouw (met een zugt en haar kindje teegen de borst drukkende;) Ja myn Heer, 't zyn lieve bloedjes! (Zy wischt haare traanen af, die nu sterker beginnen te vloeien.) P. Maar moeder, waarom ben je, met zulke lieve kindertjes, zoo bedroefd? De V. Ach myn Heer! die arme kindertjes schreeuwen alle dag van honger, en ik heb geen brood om hun te geeven. Myn man is seedert drie maanden ziek, en ik heb alles aan hem vermeesterd wat ik had. Ik heb alles, 't eene voor, 't andere na, moeten verkoopen. Myn man kan niet werken, en ik zit met die twee bloeijen op den arm. Dat jongetje, dat daar aan 't spinnewiel staat, dat is een braave lieve jongen; {==42==} {>>pagina-aanduiding<<} die doet wel zyn best, om nog wat voor ons te winnen, maar wat kan 't schaap veel doen, 't is nog zoo klein, 't is nog geen zes jaar oud. - (Het jongetje veegt zyne oogjes af, en spint, met verdubbelden yver, voort.) En de slegte tyd komt ondertusschen aan. Och hoe kom ik dien bedroefden langen winter, met myn man en kinderen, nog door! (Zy laat het hoofd vallen, op haar kindje, dat zy aan de borst heeft, en begint te snikken.) J. Och Papa, die arme Vrouw! - Ik heb van Mama een zesthalf gekreegen, om speelgoed te koopen, mag ik haar die geeven? P. Ja wel Jacob, dat mag je wel doen. J. (Opspringende van blydschap.) O dat is goed Papa! dat is goed! - (hy zoekt met haast in zyn zak.) Daar vrouwtje, daar heb je een zesthalf, koopt daar wat brood voor, en geeft je kindertjes van avond braaf wat te eeten. De kleine jongen, (van 't spinnewiel afloopende, en Jacobs hand zoenemde;) Ach {==43==} {>>pagina-aanduiding<<} dank je wel myn lieve men heertje! Wy hebben zulk een honger! - En myne arme vader en moeder lyden zulk een gebrek! (Hy gaat weer schielyk aan zyn spinnewiel.) J. (De traanen in de oogen krygende.) Papa! - ik heb niets meer: - heb jy niet nog wat voor dat lieve jongetje? P. Ja wel Jacob. - Daar jongetje; je bent een braaf kind, dat je zoo naarstig werkt, om je arme vader en moeder te helpen. Wees altyd zoo braaf, dan zul je wel door de waareld koomen, en altyd goede lieden vinden, die je helpen zullen. Want van naarstige kinders houdt men veel, maar luie kinders laat men loopen; en die moeten ook maar gebrek lyden, om te leeren naarstig worden. - Daar heb je twee zesthalven voor jou; en geef dien gulden aan je moeder, dan heb je voor eenige dagen brood, en aanstaande week zullen wy eens weder aankomen. De V. Ik bedank je wel duizend maal myn Heer! duizend maal dank ik je! Nu {==44==} {>>pagina-aanduiding<<} kan ik myn armen man eens wat verkwikking geeven! P. Nu moeder, binnen kort komen wy eens weer aan. De V. Ach myn Heer als 't je belieft! - wy hebben 't zoo groot van doen! P. Maar zeg me eens Vrouwtje, heb je wel een goed doctor by je man? De V. Ja wel myn Heer, nu heb ik 'er een heel goed doctor by. Daar woont 'er een in de straat, hier over ons, dat is een braaf man! Die komt nu seedert veertien daag, alle dag naar myn man zien; en ik moet zeggen, hy past hem prompt op, al was 't een Heer, hy kon niet beeter doen. P. Wel nu dat is goed. - Dat is braaf van dien doctor; zulke menschen kunnen zoo veel goed doen, zonder zelfs een duit uit te geeven. - Maar de medicynen, hoe stel je 't daar meê? De V. Ach die geeft di goede Heer ons nog voor niet toe. P. Wel moeder, dat is jammer, dat je {==45==} {>>pagina-aanduiding<<} niet, van 't begin af aan, by dien Heer, geweest bent. De V. Ja wel is 't jammer myn Heer, dan zou het nu, met ons zoo ver niet verloopen zyn. Maar die goede Heer is eerst seedert een maand, in onze buurt, komen woonen; en 't is by geval dat ik kennis aan hem gekreegen heb. P. En hoe hiet die braave Doctor? De V. Hy hier myn Heer S. P. O dien ken ik wel van naam. Dat is tog een goed doctor, en een braaf man ook. Hou je aan hem, en gaa niet weer meesteren, met een ander. In zwaare ziekten, moet de geneezing langzaam gaan. Het zyn kwakzalvers, die jes, in zulke gevallen, belooven, dat ze je schielyk helpen zullen; en in plaats van dat, helpen zy je in den grond. Word 'er dan maar niet ongeduldig onder. De V. Neen; neen myn Heer, dat zal ik niet. Ik heb 't al te droevig ondervonden, hoe men, met dat kwakzalveren vaart! {==46==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Nu moeder, ik ben bly dat je in zulke goede handen bent; ik wensch je man beeterschap, en wy komen eens nader aan. De V. Als 't je belieft myn Heer. Ik dank je nog wel duizend maal, (aan 't meisje dat naast haar zit;) kom kind, geef zoenhandjes aan die Heeren. J. (Ook zoenhandjes geevende.) Dag lieve kindertjes! dag vrouwtje! (Hy knikt hun, in 't weg gaan, nog eens toe.) Och Papa, dat is goed, dat je aan die arme vrouw ook wat gegeeven hebt. P. Als de menschen wel willen werken, maar niet kunnen en ongelukkig zyn, dan moet men ze altyd helpen, zoo veel men kan. Maar wanneer zy lui zyn, en niet willen werken, dan is 't hun eige schuld; dan verdienen zy geen meêlyden, en dan moet men ze ook maar laaten loopen, tot dat het gebrek hun beeter leert. Anders worden zy nog luier, en denken, eindelyk, dat het zoo hoort. Maar de kleine jongen, die aan 't spinne- {==47==} {>>pagina-aanduiding<<} wiel stondt, dat was een lieve braave jongen! Heb je wel opgelet, hoe netjes hy 'er, in zyn arm pakje, nog uit zag? J. Ja wel Papa. P. Zoete, naarstige kinders zyn 'er altyd ordentlyk by; maar stoute, luie kinders zien 'er altyd haveloos uit. - Pas jy nu ook wel op, dat je altoos ordentlyk en naarstig bent; en doe, zoo als dat jongetje deedt, dan zal Papa veel van je houden. J. Moet ik dan ook spinnen, zoo als dat jongetje, Papa? P. Spinnen zal ik je ook wel eens laaten leeren, dat is altyd goed te kennen. Maar jy moet nu naarstig leeren, dat is thans jou werk, daar moet jy wel in oppassen. Papa kan je nu nog niet uitleggen, waar je dat al goed en bekwaam toe maaken zal. Maar in 't vervolg zul je 't zien, en dan zul je zeer bly zyn, geleegenheid te hebben gehad, om zoo veel te kunnen leeren. - En als je van die geleegenheid, door wel oppassen, goed gebruik maakt, dan zal een ieder goed van je zeggen, zoo {==48==} {>>pagina-aanduiding<<} als wy nu van dien kleinen jongen doen; en dan zullen Papa en Mama wel over je voldaan zyn, en veel van je houden, en zeggen, zoo als die vrouw; dat is een braave lieve jongen! die doet zoo zyn best! - En zul je dan niet bly zyn? J. Ja wel Papa. P. Nu pas dan wel op, en doe braaf je best. J. Dat zal ik doen Papa. (Hy zoent Papa's hand.) VIII. Pauline. Mama! wie heeft huis gemaakt? Moeder. Daar hebben verscheide menschen aan gewerkt. De metselaar heeft, met zyne knegts, de muuren en de schoorsteenen opgemetzeld, en de steene vloeren gelegd. De timmerman heeft, met zyne knegts, de balken, en de zolders, en de houte vloeren gelegd, en de deuren, en de trappen, en al 't houtwerk, dat 'er aan {==49==} {>>pagina-aanduiding<<} 't dak en aan de vensters is, gemaakt. De leidekker heeft de pannen, op het dak, gelegd. De glazemaaker heeft de glaazen, in de raamen, gezet. De smit heeft de slooijen, de grendels, de schoorsteen-plaaten, de hengsels van de deuren, en alles wat 'er verder van yzer aan is, gemaakt. En eindelyk heeft de verver het huis geverwt. Zoo veel menschen zyn 'er noodig, om een huis te maaken. Wil ik ze je nog jens optellen? P. Als 't je belieft Mama. M. De metselaar, de timmerman, de leidekker, de glazemaaker, de smit, de verver. En die hebben dan nog elk verscheide knegts, dat is verscheide lieden, die hun helpen en onder hun opzigt meê werken. - Maar weet je nu, waar die menschen dat alles om doen? P. Neen Mama. M. Om geld te winnen. - Papa heeft nu een huis, daar wy in woonen; maar indien Papa geen huis had, dan zou hy 'er een, voor veel geld, moeten koopen. {==50==} {>>pagina-aanduiding<<} Of zo hy 'er geen te koop vondt, dan zou hy eerst een stukje grond moeten koopen, zoo groot als ons tuintje b.v. om 'er een huis op te zetten. En als hy dat stukje grond gekogt had, dan zou hy den timmerman, en den metselaar, en den leidekker, en alle die andere lieden, die ik te daar zoo even opnoemde, by hem laaten koomen, en hy zou teegen hun zeggen; ik wilde gaarne een huis hebben, maar ik kan niet timmeren, ik kan niet metselen, ik kan geene glaazen maaken, dat heb ik niet geleerd; indien gy lieden nu dat alles voor my wilt doen, en my, op dat stukje grond, een goed huis zetten, daar ik in woonen kan, dan zal ik je aan ieder zoo veel, of zoo veel geld geeven; (meer of min, naar dat het huis groot moet zyn, en die menschen 'er dus meer of min tyd toe nodig hebben.) En dan zeggen die lieden, 't is zeer wel myn Heer, dat zullen wy zeer gaarne doen. Want de menschen die geen geld hebben, willen altyd gaarne, door arbeid, geld winnen. {==51==} {>>pagina-aanduiding<<} P. En waarom dat Mama? M. Als men honger heeft, dan moet men brood hebben, en vleesch, en groenten, en aardappelen, om te eeten; en dat alles moet men gaan koopen; dat is te zeggen, men moet 'er geld voor geeven, aan den bakker die het brood bakt, en aan den slaager die het vleesch verkoopt, en aan de groenvrouw die de groenten en de aardappelen, met manden en kruiwagens, aan de huizen komt te koop brengen. Dat heeft Pauline wel eens gezien. P. O ja! de groenvrouw heb ik wel gezien, en ik heb ook wel gezien, dat Eva groenten van haar nam. M. Wel nu, daar moet Mama aan die groenvrouw dan geld voor betaalen. En elk die wat groenten van haar hebben wil, of wat brood van den bakker, of wat vleesch van een slaager, die moet 'er hun ook geld voor geeven. - Maar die dan geen geld heeft, dat hy voor dat alles geeven kan, die moet zien dat hy geld krygt, anders zou hy moeten honger lyden. En {==52==} {>>pagina-aanduiding<<} daarom zyn de timmerman, en de metselaar, en de glazemaaker, dan ook zeer bly, wanneer Papa, of iemand anders teegen hun zegt, indien je voor my timmeren, of metselen, of glaazen maaken wilt, dan zal ik je geld geeven; dat begryp je nu wel? P. Ja wel Mama, want dan kunnen zy 'er brood, en vleesch, en groenten voor koopen. M. Regt zoo. En dan kunnen zy eeten, en ook aan hunne vrouwen en aan hunne kinderen eeten geeven; want als de kinderen nog zeer klein zyn, dan kunnen zy niet timmeren, noch metselen, noch eenig ander werk doen, daar men geld meê winnen kan. Daarom geeven de Papa's en Mama's hun dan zoo lang het eeten en drinken voor niet. Maar zoo ras de kinderen wat grooter worden, dan moeten zy meê werken, om meê te helpen geld verdienen. En dan werken zy ook, by hunne ouders, voor den kost; of zo de ouders ze niet nodig hebben, of ze in hun werk {==53==} {>>pagina-aanduiding<<} niet gebruiken kunnen, dan gaan zy, by andere lieden, om hun, als knegts, in hun werk te helpen. - En weet je hoe men zulke lieden hiet, die knegts aanneemen, om hen, in hun werk, te helpen? P. Neen Mama. M. Die hiet men baazen; zoo zegt men, een timmermans baas, een metselaars baas, &c. - Deeze baazen nu ontfangen het geld van den geenen, voor wien zy het huis bouwen; en daar geeven zy dan, alle week, wat van aan de knegts, die hen, in hun werk, geholpen hebben; en daar koopen die knegts dan ook weer eeten en drinken voor, en kleeren, en alles wat zy verder, voor hun zelven, en voor hunne vrouwen en kinderen nodig hebben. Wil ik je nut eens verhaalen Pauline, wat 'er voorleeden voorjaar, aan je neef W. gebeurde, toen hy juist begon zyn huis buiten te bouwen? P. Als 't je belieft Mama. M. Op een morgen, dat hy naar buiten ging, vondt hy, in de poort van de {==54==} {>>pagina-aanduiding<<} stad, een dozyn menschen by malkanderen staan; en hy hoorde, dat zy zig zeer beklaagden, en zeer bedroefd waren; zoo ging hy naar hun toe, en hy vroeg hun, wat huis scheelde? Allen begonnen zy daar op te zeggen, och myn Heer! wy hebben zulk een honger, eu wy hebben geen geld, om eeten te koopen, en wy weeten niet, hoe wy aan geld komen zullen. - Wel, zei je neef teegen hun, laat ons eens zien, - jy voor eerst, myn goede oude man! (zig tot den geenen keerende, die digtst by hem stondt,) jy kunt niet veel meer doen, voor den kost. - Och neen myn Heer! zei de oude man, ik ben te zwak om te werken. Ik heb braaf gewerkt, toen ik jong was, maar nu moet ik 'er uit scheiden, nu kan ik niet meer; nu kan ik my maar even voortsleepen, als ik op dat stokje leun. Maar werken is met my gedaan, en dat spyt my genoeg? - Wel, zei je neef, dat zie ik wel myn goede man; daar heb jy wat geld, gaa daar wat eeten en drinken voor kopen, en als 't op {==55==} {>>pagina-aanduiding<<} is, kom dan by my, dan zal ik je weer wat geeven. - Dank je wel myn Heer, zei de oude man, en hy ging terstond, naar den bakker, en kogt een broodje; en hy haalde eene kan bier, by den tapper, die het bier verkoopt; en hy at en dronk zyn bekomst, en wenschte, by hem zelven, dat het je goede neef tog altoos wel mogt gaan. Ondertusschen zei je neef, teegen de andere menschen, die in de poort stonden; jy lui bent nog jong en sterk, indien je hebben wilt, dat ik je geld geef, om eeten en drinken te koopen, dan moet je voor my gaan werken; wat ken je al? - Ik kan timmeren, zei de een; - en ik kan metselen, zei de ander; - en ik kan glazen maaken; - en ik kan dekken; - en zoo kon ieder wat. - Dat is zeer goed zei je neef, dat komt net van pas. Ik zal je allen aan werk, en daar voor ook aan geld helpen; komt maar met my meê. Ik heb juist begonnen, buiten, een huis te laaten bouwen, daar ik gaarne veel volk {==56==} {>>pagina-aanduiding<<} aan beezig hebben wilde; en ik zal zeggen tegen den timmermans baas, en tegen de andere baazen, dat zy u lieden aanneemen, om hen, in 't bouwen van myn huis, te helpen. Ik zal hun geld geeven, en daar zullen zy je dan, alle daag, of alle week, wat geeven, zoo lang je voor my werken zult; en dan kun je daar eeten en drinken voor koopen, en alles wat je verder noodig hebt. Wil je dat doen? - Zeer gaarne, zeer gaarne, zeiden zy allen, en zy gingen, met je neef, meê, naar 't huis, dat hy buiten bouwen liet, en zy werkten braaf, en zy kreegen 'er ook goed geld voor, en daar kogten zy eeten en drinken voor, en aaten wel hun bekomst; en toen waren zy allen geholpen, en alleen wel te vreeden. Je neef kreeg een goed huis, daar hy nu in woont; en allee die lieden kwamen aan den kost. IX. Moeder. Mietje wees voorzigtig, zo je er niet beeter op past, en 'er voorzigtiger me- {==57==} {>>pagina-aanduiding<<} de om gaat, zul je zeeker je mooie trekpotje nog breeken. - Paf! - daar ligt het al! Heeft Mama 't je niet gezegd? - Daar ligt het nu, in twintig stukken; nu kan Mietje 'er nooit weer meê speelen. Mietje. Och myn mooie trekpotje! - (Zy begint braaf te huilen) Mr. Ja nu braaf aan 't huilen gegaen, dat zal helpen! - Kom, willen wy de stukken eens, voor Mietje, op tafel, neerleggen, en dan zien, als Mietje daar braaf voor gaat zitten huilen, of dat wat helpen zal? (Zy raapt de stukken op, en legt ze, op de tafel, voor 't kind neer; dat daar op nog sterker huilt.) - Wel nu? - Is 't potje, door dat huilen, nu weer heel geworden? - Wat zegt Mietje? M. Neen Mama, Mr. Wel, dan zie je ook, wel, dat het huilen niet helpt; en dat het maar vergeefsche moeite is. Of is 't huilen ook plaisierig? M. Neen Mama. Mr. Wel, dan dunkt my, zou ik 'er {==58==} {>>pagina-aanduiding<<} maar mede uitscheiden. Je ziet tog dat het niet helpen kan; ja zegt zelf dar het niet plaisierig is; en Mama verveelt het zeer; dus hebben wy 'er geen van allen iets aan. Kom, kom, de traanen maar afgedroogd, en op een ander tyd voorzigtig zyn, dat Mietje haar speelgoed niet weer breekt. M. (Snikkende, na dat haare traanen afgedroogd zyn,) Daar zal ik wel oppassen Mama, - myn mooie trekpotje! - ik zal myn speelgoed niet weer laaten vallen. Mr. Daar zul je zeer wel aan doen; maar wil ik je 'er nu nog eens iets by zeggen? M. Als 't je belieft Mama. Mr. Je moet ook even voorzigtig zyn, om de kopjes, en de trekpot, en de glazen, en de borden van Papa en Mama niet te breeken, want dan kunnen Papa en Mama ze niet weer gebruiken, en dan moet men ze weg smyten. M. Maar kunnen Papa en Mama 'er dan geene anderen koopen? {==59==} {>>pagina-aanduiding<<} Mr. Ja, dan kunnen Papa en Mama 'er wel andere koopen, maar dat kost geld; en je moet niet denken dat Papa en Mama zoo veel geld krygen kunnen, als zy maar hebben willen. Papa en Mama hebben maar eene zeekere som, voor 't heele jaar; en als die op is, dan is 't kooken gedaan; dan hebben Papa en Mama niets meer, om brood, en vleesch, en bier te koopen; en dan zouden Papa en Mama, en de kindertjes, zeer verleegen zyn, en honger moeten lyden. Maar vooral zouden Papa en Mama dan geen speelgoed, voor de kinderen, meer kunnen koopen, en dat zou je immers spyten? M. Dat zou het zeeker! Mr. Wees dan niet wild en onagtzaam, maar iet wel, op 't geen je doet, en maak dat je niets breekt of bederft. Want als 't goed eens gebrooken of bedorven is, dan kan men 't niet meer gebruiken, even als je nu, met je mooie trekpotje, nooit weer speelen kunt. M. Och myn lieve Mama! als 't je {==60==} {>>pagina-aanduiding<<} belieft, koopt weer een ander trekpotje voor Mietje! Mr. Dat kan Mama nu niet doen, daar heeft zy nu geen geld voor over. Zy moet alle dag zoo veele andere dingen koopen, die noodzaaklyker zyn, brood, bier, vleesch, kleeren, voor haar en voor jou, en voor je broertjes en je zusjes, dat 'er nu niets voor speelgoed overschiet. - Maar ik weet 'er tog wat op. M. O dat is goed Mama, en wat dan? Mr. Mietjes ontbyt zal aan Mama, alle dag, omtrent een stuiver kosten, en dat trekpotje heeft my agt stuivers gekost, indien Mietje nu agt daag lang, zonder onbyt, wil zyn, dan wint Mama agt stuivers uit, en dan zal zy je, voor die agt stuivers, weer een trekpotje koopen. Wat zeg je daar van? - Kom, van daag te beginnen, je boteram staat klaar, en daar is de sniker, en de melk, en alles wat je verder gebruikt, en dat al te maal geld kost; maar wy zullen dat nu allemaal aan broertje geeven, daar nog niets voor klaar gezet is, {==61==} {>>pagina-aanduiding<<} en zoo zullen wy morgen, en overmorgen, en agt daag lang doen, en dan zal Mietje, toekomende week, weer een trekpotje krygen. - Wat zeg je, wil je dat doen? M. Mama - Morgen beginnen? Mr. Neen van daag; de boteram nu aanstonds weg, of geen trekpotje. (Zy neemt de boteram op, maar houdt ze nog een oogenblik in de hand, zonder ze weg te zetten, om te wagten wat het kind zeggen zal) M. Neen, neen Mama! ik bedank je, - ik heb te veel honger van daag. Mr. Daar het je groot gelyk in, ik zou 'er ook geen agt daag voor willen vasten, en je hebt tog nog ander speelgoed, genoeg. M. Dat is ook waar Mama. - Maar Mama; als Mama weer eens geld over heeft, zal zy my dan weer een ander trekpotje koopen. Mr. Ja, als Mama weer eens geld over heeft, en zy ziet dat Mietje voorzigtiger, met haar speelgoed, en ook met het goed {==62==} {>>pagina-aanduiding<<} van Papa en Mama omgaat, dan zal Mama zien, dat zy weer een ander trekpotje, voor Mietje, koopt. M. (Haar moeder omhelzende,) O Mamaatje lief, zal 't haast zyn? Mr. Dat weet ik niet, dat zullen wy moeten zien; pas jy ondertuschen maar wel op. M. O dat zal ik wel doen Mama. Mr. Zoo ras Mama weer geld over heeft, zal zy je waarschouwen, en zien of je ondertusschen niets zult gebrooken hebben. M. 'T is goed Mama, als 't je belieft. X. Moeder. Pauline ik heb je voorleeden gezegd, dat de timmerman, de metselaar, de glazemaaker, de leidekker &c., voor geld werkten, om huizen te bouwen, dat heugt je wel? Pauline. Ja wel Mama. M. Maar zoo zyn 'er nog meer andere {==63==} {>>pagina-aanduiding<<} menschen, die ook zoo werken, voor de geenen, die geld hebben, om geld van hun te krygen, en daar dan voor te koopen 't geen zy noodig hebben. Wil ik je nog eens eenige van die menschen opnoemen? P. Als 't je belieft Mama. M. De kleermaaker maakt en verstelt kleeren voor geld; en de schoenmaaker maakt schoenen voor geld; en de naaister naait en verstelt je jurken en je hembden voor geld; en de blyker wascht het vuile goed voor geld; en de schoonmaakster komt het huis schoonmaaken voor geld; en de brouwer brouwt bier, en de bakker bakt brood, om het voor geld te verkoopen. En weer je Pauline wat Eva, en Dirk, en Wilhelmine, en Hanna hebben gedaan? P. Neen Mama. M. Die hebben teegen Papa gezegd; indien myn Heer ons eeten en drinken wil geeven, en een kamer, met een bed, om in te slaapen, en dan nog alle jaar wat geld toe, dan zullen wy hem dienen. - Ik, zei Eva, zal den pot voor myn Heer, en {==64==} {>>pagina-aanduiding<<} Mevrouw, en de kinderen, en 't geheele huishouden kooken. - En ik, zei Dirk, zal myn Heer 't hair opmaaken, en zyne kleeren en schoenen schoonmaaken, en de boodschappen voor myn Heere en mevrouw doen, en de tafel dekken, en agter tafel dienen. - En ik, zei Wilhelmine, ik zal Mevrouw helpen aankleeden, en het bed opmaaken, en ik zal ook aan de wasch helpen, en het linnengoed, dat aan stuk is, verstellen. - En ik, zei Hanna, ik zal de lieve Paulien, en de lieve Henriette oppassen, en ze s'ogtends aankleeden, en hun te ontbyten geeven, en hun bedje en wieg opmaaken, en met hun gaan wandelen, en ze s'avonds weer uitkleeden, en te bed leggen, en 'er den heelen dag op passen, dat zy geen ongeluk krygen. - Dat is zeer goed zei Papa; doet allen 't geen je daar gezegd hebt, en dan zal ik je ook geeven, 't geen je my hebt gevraagd. En dat doen zy nu ook trouw; en Papa geeft hun ook te eeten, en te drinken, en een kamer, met een bed, om in te slaapen, en dan nog {==65==} {>>pagina-aanduiding<<} alle jaar wat geld toe. En zoo zyn Papa, en Mama, en de kindertjes geholpen; en Eva, en Dirk, en Wilhelmine, en Hanna koomen aan den kost, en aan geld, om te koopen 't geen zy verder nodig hebben, en zoo gaat het ons allen wel. XI. Moeder. Mietje, waarom heb je daar zoo lang staan huilen? Mietje. (Nog huilende;) Och Mama! - Ik heb met myn wagentje, - teegen dien stoel aangereeden, - en alles is om gevallen, en nu is alles kapot! Mr. Ja, dat zie ik, en zoo lang als je 'er by blyft staan huilen, zal 't zeeker niet weer heel worden. My dunkt, ik zou liever eens zien, of ik het spul niet weer by malkander kon raapen, en 't weer maaken, zoo dat ik 'er weer meê speelen kon. Wat zeg je? Zou dat niet wel zoo goed zyn? M. Ja wel Mama. Mr. Kom, doe dat dan. - zoo - raap eerst je wagentje weer op. - {==66==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Mama, 't wil niet blyven staan. Mr. Wel, laat ons dan eens zoeken, waar 't aan hapert. Zyn 'er alle de wieltjes wel aan? M. Neen Mama, hier is een wieltje weg. Mr. Wel, zoek dit dan eens. M. O daar heb ik 't al, Mama! Mr. Dat is goed. Steek het 'er nu weer aan. - Zoo - Raap nu de pop ook weer op, en zet ze weer in 't wagentje. M. O dat is goed! nu kan ik weer met myn wagentje ryden. Mr. Wel nu, voort dan maar. M. O Mama, daar valt het al weer om. Mr. Dat is jammer; wat scheelt 'er nu weer aan? M. Mama, 't wieltje is 'er al weer af? - Daar heb ik 't, ik zal 't 'er weer aan steeken. Mr. Dat is goed; maar zie met een eens, of 'er ook iets aan schort, dat dat wieltje 'er zoo schielyk, weer afgaat. - (Mietje ziet 'er na, zonder iets te merken.) {==67==} {>>pagina-aanduiding<<} Is 'er niets by de andere wieltjes, dat nu by dit eene wieltjes niet is? M. Dat ik weet niet Mama. Mr. Zie eens ter deege toe. - Of probeer liever eens, of je 'er de andere wieltjes ook zoo gemaklyk kunt afhaalen. M. (Na 't geprobeert te hebben.) Neen Mama, ik kan ze 'er in 't geheel niet afkrygen. Mr. Wel, zie dan eens, of 'er niet iets voor die wieltjes steekt, dat ze teegenhoudt. M. O ja Mama, nu zie ik het al, daar steekt een pinnetje voor. Mr. Wel, steek dan ook een pinnetje, voor 't wieltje, dat 'er strak weer afgegaan is. M. Ja Mama, maar ik heb geen pinnetje. Mr. Daar zal 'er zeeker een voor geweest zyn; maar 't zal 'er uit zyn geschooten, toen je teegen den stoelstiet. Zoek het eens, daar, digt by dien stoel, op den grond. M. O daar is het al Mama, daar heb ik het al. {==68==} {>>pagina-aanduiding<<} Mr. Dat is goed. Steek het nu voor 't wieltje. - Zoo - nu is je wagentje weer klaar; nu kun je 'er weer even goed meê speelen, als te vooren. Maar zie je nu wel Mietje, dat je veel beeter zoudt hebben gedaan, indien je, toen je wagentje omviel, daar niet by waart gaan staan huilen, maar liever aanstonds gezien had, of je 't niet weer opraapen, en weer maaken kondt; dan zou je 'er nu al weer een quartier lang meê hebben kunnen speelen; in plaats dat je je nu, een quartier lang verveelt hebt, met 'er by te gaan staan huilen. - Is 't niet waar, dat je je al dien tyd braaf hebt verveelt? M. Ja wel Mama. Mr. Wel, doe het dan nooit weer; maar als je iets om ver gesmeeten of gebrooken hebt, zie dan aanstonds, of je 't niet weer maaken kunt. Zoo je dat zelf kunt doen, is 't zoo veel te beeter; en dat moet je altyd eerst probeeren, en 'er je best toe doen. Maar zo dat niet wel lukken wil, roep 'er dan iemand by, en verzoek dien van je te helpen. {==69==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Maar zo die ook niet kan, wat dan Mama? Mr. Zo 'er niemand is die tyd heeft om je te helpen, of dat het niet kan verholpen worden, neem dan geduld, en gaa wat ander speelgoed krygen; want huilen helpt 'er tog niet aan. - Zul je dat nu wel onthouden? M. Ja wel Mama. (*)   Mr. Wat heb je daar Mietje, dat je zoo droevig bekykt? M. Mama, 't is een tinne theekopje; - zie eens - 't is ook heel plat gerapt! {==70==} {>>pagina-aanduiding<<} Mr. Hoe komt dat? Had je 't ook, op den grond, laaten liggen, in plaats van 't ergens weg te zetten? M. Ja Mama. Mr. Wel dan geest het my geen wonder. Als kinderen hun speelgoed laaten slingeren, dan raakt het verlooren, of het wordt kapot getrapt, of bedorven; en dan kunnen zy 'er niet meer meê speelen. - Maar wil Mama eens zien, of zy 't kopje weer maaken kan? M. O ja, als 't je belieft Mama. Mr. (Terwyl zy 't kopje weer regt buigt.) Dat zal nu nog wel gaan, maar indien 't een houte of aarde kopje geweest was, dan zou Mama 't zoo gemaklyk niet weer maaken kunnen. Wees daarom, op een ander tyd, voorzigtiger; en als je gedaan hebt met speelen, zet dan, eer je heenen gaat, al je speelgoed weer op zyn plaats, daar je weet dat je 't weer kunt vinden, en daar je denkt dat het best en veiligst staat, om niet te worden bedorven of vertrapt. - Weet je hoe men dat hiet, als men de dingen zoo {==71==} {>>pagina-aanduiding<<} zet, elk op de plaats, daar 't hoort en daar 't best staat. M. Neen Mama. Mr. Dat hiet men de dingen in order schikken, en dat moet je altyd doen. - Daar is nu je kopje weer. - 'Er is nog wel hier en daar een klein bultje in, die kan Mama 'er niet uit krygen, maar nu kun je 'er evenwel weer meê speelen. M. Ja wel Mama, 't is nu weer goed genoeg. Dank je wel lieve Mama. Mr. Tot je dienst Mie lief! Maar onthou nu ook wel, dat je je speelgoed altyd weer in order schikt, en elk stuk op zyn plaats zet; want kindere moeten leeren geschikt en ordentlyk zyn. - En als Mama weer speelgoed van Mietje ziet slingeren, dan zal Mama het weg neemen, op dat het niet gebrooken of bedorven zou worden. Maar om Mietje te leeren daar zelf op te letten en er zorg voor te draagen, zal Mama alles wat zy voortaan zoo vindt slingeren, in het kleine kastje, dat op de gang staat, weg sluiten, en daar zal 't dan, {==72==} {>>pagina-aanduiding<<} agt daag lang, in de prison blyven, zonder dat Mietje het, geduurende al dien tyd, eens weer zal krygen, om 'er meê te speelen. - Pas dan nu wel op, Mietje, anders gaat al je speelgoed, het eene voor, het andere naa, in de prison, en dan houdt Mietje niets om meê te speelen. M. Daar zal ik wel oppassen Mama. Mr. Dat zal zeer goed zyn. XII. Vader. Henriette heb je wel eens sterkers op je boteram gegeeten? Henriette. Ja wel Papa, dat smaakt heel lekker. Mama heeft 'er my nog van ogtend wat van gegeeven, op myn boteram, om dat ik zoet was geweest. V. We daar ben ik bly om, dat je zoet geweest bent. - Wil Papa je nu eens wyzen, hoe men doet om sterkers te krygen? H. Als 't je belieft Papa. Zal Papa dan wat sterkers voor Henriette maaken? V. Neen Henriette, Papa kan geen ster- {==73==} {>>pagina-aanduiding<<} kers maaken, en dat kan geen mensch doen. Maar zie je daar die vier borden wel staan? H. Ja Papa, is dat sterkers, dat daar op dat eene bord is? V. Ja Henriette, dat is jonge sterkers. Als Papa sterkers hebben wil, dan neemt hy zulke kleine rooie zaadjes, zoo als je 'er daar op dat eerste bord, op 't water, ziet liggen. Dat is zaad van sterkers, dat Papa, eerst van den ogtend, op dat bord met water, gestrooid heeft. - Maar zie 'er nu eens dat tweede bord by, daar heeft Papa het zaad, al twee dagen geleden, op gestrooid. - Zie je, daar liggen ook zulke rooie korreltjes op. H. Ja Papa. Maar daar is ook wat wit aan. Wat is dat? V. Dat heb je wel opgemerkt. Die korreltjes zyn een weinig gespleeten, en uit die spleetjes komen kleine witte puntjes voor den dag kruipen. Zie je wel? H. Ja wel Papa, maar wat zyn dat dan? V. Dat zyn de jonge worteltjes van de sterkers. Als de sterkers-zaadjes, een paar {==74==} {>>pagina-aanduiding<<} dagen op 't water geleegen hebben, dan worden zy vogtig en zwellen. - Je ziet wel dat die zaadjes wat dikker zyn, dan die geenen, die op 't eerste bord, liggen. H. Ja Papa. V. En als zy genoeg gezwollen zyn, dan splyten zy aan 't puutje, en dan komen daar zulke witte worteltjes uit kruipen. En weet je wat die dan doen? H. Neen Papa. V. Die zuigen dan 't water op, dat op het bord ligt; en dan zwelt het zaadje nog meer, en dan komen 'er twee kleine ligt geele blaadjes uit, die zig vervolgens, elk in drie kleiner-blaadjes, verdeelen, en langsaamerhand groen worden. - Zie, daar op het derde bord, daar heeft het zaad al vyf of zes dagen op gestaan, en daar kun je die blaadjes ook zien. Zie, daar zyn zy, en de rooie schilletjes van 't zaad liggen 'er nog op. Zie je wel? H. Ja wel Papa. V. En daar zyn nu de worteltjes ook al veel grooter, en 'er zyn al heele steeltjes {==75==} {>>pagina-aanduiding<<} aan gekomen, daar de blaadjes aan vast zyn. - Maar als die sterkers nu nog eenige dagen zal gestaan hebben, dan zullen 'er, midden tusschen die eerste blaadjes, nog meer blaadjes uit komen, en dan zullen de steeltjes en de worteltjes hoe langer hoe grooter worden. En de schilletjes van de zaadjes zullen 'er van afvallen; zoo als je het daar op dat vierde bord reeds zien kunt. H. O daar is de sterkers al mooi, zullen wy die nu haast eeten kunnen? V. Ja die begint al goed te worden. Wil Papa 'er eens wat van afsnyden? H. Als 't je belieft Papa. V. Zie, dan snydt men 'er zoo de steeltjes en de blaadjes af, en die eet men op, me wat zout. Maar de worteltjes laat men zitten, om dat 'er dan weer nieuwe blaadjes uit voort komen; mids men 'er alle dag water by doe. H. Doet Papa daar dan ook alle dag water by? V. Ja, anders kan de sterkers niet groeien. Zie eens, hier is nog een ander bord, daar heeft Papa maar alleen de eerste dagen {==76==} {>>pagina-aanduiding<<} water op gedaan, en toen is de sterkers zoo groot geworden, als je ze daar ziet. Maar naderhand heeft Papa 'er geen water meer by gedaan, en zie eens hoe de sterkers nu verdord is. Zie, de steeltjes zyn heel dun geworden en verdroogt; de blaadjes zyn gekreukelt en geel geworden, en liggen allen op malkaar. Nu deugt die sterkers niet meer; wy zullen ze moeten weg gooien, want zy kan niet meer groeien, om dat zy al te lang zonder water is geweest. Nu is zy dood. H. Wat is dat Papa dood? V. Sterkers is dood, als zy niet meer kan groeien; en zoo is 't met de boomen en bloemen ook, als die niet meer kunnen groeien, maar geheel verlept en verdord zyn dan zegt men, zy zyn dood, zy zyn gestorven. - Maar wil ik je nu eens zeg gen, waar men de zaadjes van daan haalt, daar die sterkers uit groeit? H. Als 't je belieft Papa. V. Die heeft Papa voor geld van den tuinman gekogt. H. Maakt de tuinman dan zulke zaadjes? {==77==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Neen, die kan de tuinman niet maaken, en die kan ook geen mensch maaken. Maar als men de sterkers, in plaats van ze af te snyden, om ze op te eeten, laat opgroeien, dan wordt zy een of twee voet hoog, zoo als de geene, die daar, in die twee potten, staat; en dan komen 'er eerst zulke kleine witte bloempjes aan, zoo als je daar in die eerste pot ziet. H. Waar Papa? V. Zie daar boven aan de steeltjes. H. O ja, dat zyn aardige kleine bloempjes. V. Als die bloempjes nu afvallen, dan groeien 'er zaadjes in de plaats, zoo als je daar in die tweede pot ziet. H. Ik zie de zaadjes niet Papa. V. Zie je die kleine platte dingetjes niet, die overal langs den steel zitten? H. O ja Papa, zyn dat de zaadjes. V. Dat zyn eigentlyk de zaadhuisjes, daar zitten de zaadjes in. Papa zal 'er eens een afplukken en open doen. Kyk eens, wat zit daar nu in? H. O ja, dat is aardig, twee kleine kor- {==78==} {>>pagina-aanduiding<<} reltjes naast malkaar. - Maar Papa die korreltjes zyn groen, en dat sterkers zaad op 't bord is rood? V. Dat komt alleen daar van daan, dat deeze zaadjes nog niet ryp zyn. - Als ze nog wat langer zullen gestaan hebben, dan zullen zy ryp worden, en dan zullen zy ook rood worden. Hier onder aan zal 'er misschien wel eentje zitten, dat ryp is. Zie hier heb ik 'er al een paar, die zyn nu al rood geworden, en die zyn nu ook ryp, en goed om te zaaien, dat is, op 't water, of in de aarde te leggen, om 'er sterkers uit te laaten groeien. Wil Henriette dat ook eens doen? H. O ja Papa, gaarne. V. 'T is goed, naar maate dit zaad ryp wordt, zal Papa 't afplukken en het bewaaren; en als 't dan tyd is, om het te zaaien, dan zal Papa 't aan Henriette geeven en dan zal zy het zaaien, op een bord, of in een pot met aarde. Maar dan moet Henriette 'er ook wel oppassen, en alle dag, gaan zien, of 'er nog wel water op het bord is, en of de {==79==} {>>pagina-aanduiding<<} aarde, in de pot, nog wel vogtig is. Want al staat de sterkers in aarde, moet zy tog water hebben, of zy zou net eveneens verdorren en dood gaan, als de sterkers op het bord, dat Papa strak aan Henriette wees. - Zonder water kan geen sterkers groeien, en zonder water kunnen ook geene bloemen, en geene groenten, en geene boomen groeien. Want die groeien al te maal, in den tuin en op het veld, op dezelfde wys, als de sterkers, in die pot met aarde, of op dat bord. H. Zyn die groote boomen, in onzen tuin, dan ook zoo gegroeit, als die sterkers? V. Ja wel Henriette, op dezelfde wys. Daar hoort wel meer tyd toe, en ook meer aarde en water, maar anders, is 't het zelfde. - Je hebt buiten, by Groot-mama, op de laan, wel eikels zien leggen? H. Ja wel Papa, daar speelen wy wel eens meê. V. Wel nu, die eikels zyn het zaad van die groote eikeboomen, die op Groot-mama's laan staan; en die zyn ook aan die ei- {==80==} {>>pagina-aanduiding<<} keboomen gegroeid, omtrent zoo als het sterkers-zaad, aan deeze sterkers - plantjes. - Wanneer nu die eikels ryp zyn, dan vallen zy af. En als men 'er dan een van in den grond steekt, dan schiet 'er eerst een worteltje uit, en dat gaat diep, heel diep, in den grond, en zuigt het water op, dat 'er in den grond is. En dan komen 'er groene blaadjes voor den dag, en tusschen die blaadjes schiet een steeltje op, daar weer andere groene blaadjes en steeltjes, of takjes aan groeien; en zoo wordt het al grooter en grooter, tot dat 'er eindelyk zulk een groote eikenboom van groeit, als de geenen, die buiten, in de laan, staan. - Is dat nu niet aardig Henriette! dat 'er, uit zulk een kleinen eikel, zulk een grooten boom kan groeien? H. Ja Papa, dat begryp ik niet, hoe daar zulk een groote boom uit groeien kan. V. Ja myn lieve Henriette, dat begrypt Papa ook niet, en dat kan geen mensch begrypen. Maar 't is evenwel zoo, want wy zien 't alle dag gebeuren. En zo Henriette {==81==} {>>pagina-aanduiding<<} wil, zullen wy, by Groot-mama, eens eenige eikels opraapen, en die zal Henriette, hier in den tuin, zaaien; en dan zal Henriette zien, dat 'er, met 'er tyd, net zulke eikeboomen van groeien zullen, als 'er, by Groot-mama, op de laan staan. H. O ja Papa, als 't je belieft, dat zal aardig zyn. Zullen wy die eikels morgen gaan haalen? V. Neen Henriette, daar zyn nu nog geene eikels; die groeien alle jaar maar eens aan de boomen, en dat geschiedt in 't najaar, daarom moeten wy zoo lang wagten. Maar zoo ras er eikels zullen zyn, zullen wy er eens eenigen gaan opraapen, om ze, in onzen tuin, te zetten. H. Als 't je belieft Papa. XIII. Jacob. Kyk Papa, daar ligt een aardappel op den grond; - en daar weer een, - en daar weer een. Vader. Ja, en hier liggen eer ook nog, wie of die mag verlooren hebben? {==82==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Ik weet niet Papa, ik zie niemand hieromtrent. V. Neen, ik ook niet; maar dat is jammer, indien wy de geen, die ze verlooren heeft, vinden konden, dan zouden wy ze opraapen, en ze hem weer geeven, of hem ten minsten waarschouwen, dat zy hier gevallen zyn. J. Wil ik ze opraapen Papa? V. Neen, wy weeten tog niet van wien zy zyn, en misschien zal 'er wel een arm mensch voorby komen, die zal ze opraapen, en dan heeft hy, voor t'avond, te eeten. J. Maar, - zie Papa! - daar agter dien struik, daar zie ik een klein meisje zitten. - O zy huilt, het arme meisje! zy zal ze zeeker verlooren hebben. V. Wat scheelt 'er aan meisje? Waarom huil je zoo? Het Meisje. Och men heer! ik werk by onzen buurman, voor drie stuivertjes in de week; en hy heeft my te middag, naar de stad gezonden, om aardappelen te koopen, deezen heelen zak vol, (op een zak wyzende, die, naast haar, op den grond, ligt.) en die {==83==} {>>pagina-aanduiding<<} zak is zoo zwaar, dat 'k ze alleen niet kan draagen. En ik ben zoo moei, dat 'k niet meer en kan. Ik weet niet hoe 'k 't huis kom. V. Moet je dan nog ver gaan? Waar woont je baas. Het M. (opstaande, en in veld wyzende.) Och men heer! daar ginter ver. Daar agter die hooge boomen, daar woont onze baas; en ik kan die aardappelen zoo ver niet draagen. - en dan zal hy me zoo bedroefd kloppen! (zy begint weer te huilen.) V. Nu meisje, wy zullen zien of wy je helpen kunnen. - Maar zeg my eens, wy hebben daar, op het pad, zoo veele aardappelen zien liggen, zyn die ook van jou? Het M. Och ja men heer. V. En hoe komen die dan daar? Het M. Och men heer! - de zak was zoo zwaar, - ik heb er altemet een uit gegooid, - om 'em wat ligter te maaken; - want ik kon 'em niet meer draagen; maar 't helpt nog niet. V. Wel meisje, dat is zoo wat; die aardappelen zyn immers niet van jou. Zy {==84==} {>>pagina-aanduiding<<} zyn van je baas, die heeft 'er zyn goed geld voor gegeeven, en je moet het goed van je baas zoo niet weg gooien. Kom als een kind, gaa jy ze weer opraapen, en doe ze weer in den zak, dan zullen wy zien, of wy je helpen kunnen. - (Het meisje staat zugtende op, en gaat om de aardappelen te haalen.) J. Papa mag ik meê gaan, om 't meisje te helpen opraapen en draagen? V. Ja wel Jacob, doe dat, ik zal onderwyl by den zak blyven. - (Zy gaan heen, en raapen de aardappelen op.) J. (By 't te rug komen, vooruit loopende.) Papa daar hebben wy ze altemaal, wil ik ze nu in den zak doen. V. Ja doe dat. Het M. (De aardappelen, die zy opgeraapt heeft, in den zak, steekende.) Och hoe zal ik nu met dien zak 't huis komen! J. Wel Papa, dat spyt me. Had ik nou myn wagentje hier, dan konden wy 'er den zak opleggen, en dan kon ik hem 't meisje helpen voort trekken. {==85==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Ja dat was zeer wel bedagt. Maar dat wagen je hebben wy nu niet. J. Och Papa dat spyt me! (Hy vat den zak aan.) Oei wat is dat zwaar! Ik kan 't niet eens opligten. V. Dat geloof ik wel; dat meisje is veel grooter dan jy, en tog kan zy hem naauwlyks draagen. - Maar Papa kan hem gemaklyk draagen; Papa zal hem op zyn schouder neemen, en dan zullen wy met het meisje mee gaan. (Hy neemt den zak op.) Kom meisje, gaa nu maar voor uit, en wys ons den weg. (Zy gaan een einde weegs voort.) Het M. Och men heer! daar komt moedtje aan, die zal me kyven. V. Zy zal niet meisje, wees jy maar gerust, ik zal 't wel voor je goed maaken. De Moeder. Wel nu Mie, wat is dat nu weer? Waar blyf je zoo lang? Waar zyn de aardappelen? De baas kyft weer bedroefd. Hy zeit datje 'n luie meid bent, die altyd je tyd verspeeld, en ik zal je wat anders leeren. Waar zyn de aardappelen dan? heb je ze niet gehaald? {==86==} {>>pagina-aanduiding<<} Het M. Och ja moedtje! die Heer - De M. Wel wat die Heer? V. Moeder lief kyf maar niet. Je kind kan 't ook niet gebeeteren. Is dat een zak met aardappelen, om zoo ver te laaten draagen, door zulk een kind? - Wy hebben ze, daar aan den weg gevonden; daar zat zy te huilen, om dat zy zoo moei was, dat zy niet meer voort kon; en toen beb ik haar den zak afgenomen, en haar gezegd, dat ik hem, voor haar, zou draagen. De M. (den zak schielyk neemende.) Maar men heer! - dat 's nu te veel; - had ik dat geweeten, - zou men heer dien zak draagen? V. En waarom niet moeder? Zyn wy niet, in de waareld, om malkander by te staan? En zou ik zulk een kind laaten liggen huilen aan den weg, zonder een hand uit te steeken, om het te helpen. Dat zou immers slegt zyn. De M. Ach men Heer! je bent al te goed. - 'T is waar, de baas is ook wat hard. - Hy vergt te veel van 't kind. - {==87==} {>>pagina-aanduiding<<} Maar 'k zal onze mie by een ander doen. - Die zak is zeeker voor haar te zwaar; daar kon ze ook niet meê voort. - Kom mie! bedankt den Heer wel, - en kom meê naar huis. Ik zal de aardappelen zelf aan den baas gaan brengen. V. Doe dat moedertje, en doe je kind by een ander, want dat is geen manier van doen, die man zou je kind bederven. De M. Ja men heer, hy zal ze niet weer krygen. V. Dat is goed. Nu goeden dag moedertje, het gaa je wel. De M. Dank je wel men heer! dag men heer! XIV. Pauline. Mama, wat zyn dat voor ronde dingetjes, die daar aan die boompjes hangen. Moeder. Dat zyn jonge aalbesjes Pauline, zoo als je er, voorleeden zomer, wel met suiker, gegeeten hebt; weet je niet, die roode en witte besjes, daar je zoo veel {==88==} {>>pagina-aanduiding<<} van hielt, en waar van Mama je gezegd heeft, dat zy gely zal maaken. P. Zyn dat zulke besjes? - Maar Mama, deeze besjes zyn immers groen. M. Ja Pauline, maar dat is om dat zy nog niet ryp zyn. Indien wy ze nog wat laaten hangen, dan zullen zy wit of rood worden, en dan zullen wy ze eeten, net zoo als voorleeden zoomer, met suiker. P. Dat is goed lieve Mama! - Maar lieve Mama! ik wou dat die besjes al groot waren, ik eet ze zoo gaarne. M. Ja Pauline, dat mogt ik ook wel lyden; maar Mama kan ze niet groot doen worden, Mama moet wagten, tot dat zy van zelve groeien. P. Wanneer zullen zy dan groeien liêve Mama. M. Alle dag een beetje, indien 't maar van tyd tot tyd eens reegent, en dan weer eens warm is, want dat doet de besjes, en de bloemen, en de kerssen, en alle de boomen groeien. Maar als 't niet reegent, dan groeien zy niet, of ten minsten maar zeer weinig. En als het tusschen beiden, niet wee {==89==} {>>pagina-aanduiding<<} eens warm word, en heldere zonneschyn is, dan groeien zy ook zo wel niet. En daar kan Mama niets aan doen; behalven alleen, dat zy, als 't niet reegent, de besjes, en de bloemen, en de andere vrugten, alle dag, wat kan laaten begieten; en wanneer het s'nagts al te koud is, de geenen, die dat niet verdraagen kunnen, met matten, of takken van boomen, teegen de kou, wat laaten dekken. P. Wel Mama, willen wy de bessen dan gaauw wat gaan begieten, en zullen zy dan ook gaauw groot worden? M. Neen Pauline zoo gaauw niet. Met één goeden vlaag reegen, groeien zy meer in eenen dag, dan met al ons begieten, in drie en meer dagen. P. Hoe komt dat Mama? M. Dat kan Mama je nog niet uitleggen, Pauline zou 't niet begrypen kunnen, zy is nog te klein. P. Maar als ik grooter ben, zal Mama 't my dan uitleggen? M. Ja Pauline, dat beloof ik je, zoo ras je 't maar begrypen kunt. Ondertusschen zul je 't zelf zien. Het heeft nu in lang niet {==90==} {>>pagina-aanduiding<<} gereegend, de grond is heel droog en dor. Nu zullen wy de besjes wel, allen avond, komen begieten; maar je zult evenwel zien, dat zy maar weinig zullen groeien, en de bloemen ook, en de kerssen ook. Maar als het dan weer eens, eenen dag lang, reegent, dan zal het alles te gelyk opluiken, en zoo schielyk voortgroeien, dat het een plaisier zal zyn, om te zien. En als er dan weer wat zon op volgt, dan zullen de besjes gaauw ryp zyn en goed om te eeten. P. Wel myn lieve Mama, dan wou ik dat het maar gaauw begon te reegenen. M. Ja Pauline lief, dat wou Mama ook; maar daar kan Mama, noch geen mensch iets aandoen. Wy moeten wagten tot dat het van zelve komt. P. Waarom kan Mama daar niets aan doen? M. Pauline, kunje me dien vogel wel geeven, die daar boven, in de lugt vliegt? P. Wel neen Mama, daar kan ik immers niet by! M. Wel Pauline, Mama kan ook by de Wolken niet, en 't is uit de Wolken, dat {==91==} {>>pagina-aanduiding<<} de reegen komt. - Maar al kon Mama er al eens by, dan zou Mama het 'er nog niet uit kunnen doen reegenen. - Weet je wel dat 'er menschen zyn, die wel eens in de wolken zyn geweest? P. Neen Mama, hoe kwamen zy dan daar? je hebt my immers daar zoo gezegd, dat men niet by de wolken kan. M. Dat is ook zoo; hier kan men er niet by koomen. Maar er zyn andere plaatsen, daar men groote bergen heeft; dat is zeer groote en zeer hooge hoopen van aarde, en zand, en steen, die wel dertigveertig - en nog meermaalen hooger zyn, dan de toorn van de groote kerk. Wanneer men nu, boven op die bergen, klimt, dan is men zoo hoog als de wolken, en somtyds nog hooger. En als dan de wolken, teegen die bergen aan, dryven, dan ziet men ze, onder zyne voeten, in plaats dat wy ze altyd, boven ons hoofd, zien; somtyds ook hangen de wolken, tot op den grond, daar men op wandelt; en dan wandelt men in de wolk; en dan ziet men, dat de wolken niets {==92==} {>>pagina-aanduiding<<} anders zyn, dan een heele dikke mist, zoo als Pauline ze, van den winter, wel gezien heeft; heugt je nog wel, als het zulk vogtig en donker weer was? P. Ja wel Mama. M. Nu zoo zyn de wolken omtrent net even eens. - Maar als Pauline, nu in dien mist, wandelde, zou Pauline dan wel kunnen maaken, dat het uit dien mist reegende? P. Wel neen Mama, hoe zou Pauline dat doen? M. Dat zou Paulina ook niet kunnen doen; en dat kan Mama noch geen mensch doen. En net even weinig zou Mama kunnen maaken, dat het, uit de wolken, reegende, al kon Mama er by komen. - Dus zie je wel Pauline, dat wy zullen moeten wagten, tot dat het van zelve reegent, en ondertusschen, met de besjes geduld neemen. P. Ja Mama dat zullen wy tog. {==93==} {>>pagina-aanduiding<<} XV. Medelyden met Dieren. Moeder. Pietje hoe! gy zit te schreien; Zeg wat scheelt u tog myn kind? Hebt gy eenig goed verlooren? Pietje Moeder och! de wind! de wind! Och! gy hebt hem hooren huilen! Moeder. Wel wat's dat? - en 't waait niet meer. Pietje. Zie dit lieve vogelnestje. Viel, door 't stormen, flusjes neer. De eitjes zyn aan stuk gebrooken. Ik beklaag dit ongeval; Ik beklaag het arme beestje, Dat zyn eitjes zoeken zal. O hoe zal het Vinkje treuren! Moeder. Is dit de oorzaak van uw smart? Gy doet my van blydschap schreien, {==94==} {>>pagina-aanduiding<<} Om uw medelydend hart. Kom myn Pietje! omhels uw moeder; 'K heb u lief. - gy zyt het waard. De Edelmoedige Wedervergelding. Zou ik dan myn zusje kwellen, Om dat zy me niet bemint? Zou ik kwaad van haar vertellen? Neen ik denk, zy is een kind!   'K zal haar van myn lekkers geeven, Dan wat druiven, dan een peer, Dan een hazelnoot zes zeven, En wanneer zy wil, nog meer.   'K zal haar hart, door liefde, winnen, Ze is tog geen kwaadaartig kind; Zoo lang zal ik haar beminnen, Tot ze, in 't eind, my ook bemint. {==95==} {>>pagina-aanduiding<<} Het Zoete Kind. Ons Keesje wordt van elk bemind, Geen wonder, want dit lieve kind Is ook, gelyk men zegt, elks vrind, En weet al speelend' Het hart te winnen: altoos zoet, Vertoont het een opregt gemoed; En wat het knaapje zegt of doet, 'T is nooit verveelend. Wanneer zyn Vader hem gebiedt Te leeren, hangt zyn lipje niet. Hy weet dit gave ons slegts verdriet. Maar, met een kusje, Beloont hy s'Vaders wyze raad, En leert dan met een bly gelaat; Ook wyst hy 't geen, in 't boekje, staat Zyn lieve zusje. {==96==} {>>pagina-aanduiding<<} Het Gelukkig Kind. Wat is onze Flip verblyd! Als hy op een stokje rydt, Roept het kind al wat het kan ‘Uit den weg daar kom ik an’ 't Kan zig dus met kleine zaaken Regt vermaaken.   Jan is net het teegendeel. Heeft hy weinig, heeft hy veel; 't Is maar voor een oogenblik 't Kind is nimmer in zyn schik. 't Kan zig dus met geene zaaken Regt vermaaken.   Wie is nu het best daar an, Flip of Jan? {==97==} {>>pagina-aanduiding<<} II. Afdeeling. XVI. Pauline. Mama, wat doet die vrouw, die daar zoo staat te stampen? Moeder. Pauline, die maakt booter. P. Maakt die booter, zoo als wy op de boteram eeten? M. Ja Pauline. P. En hoe doet zy dat? M. Je hebt de koeien wel eens zien melken, in de wei? P. O ja Mama, voorleeden nog, by Groot-mama, toen wy warme melk dronken. M. Net zoo; nu van zulke melk maakt men booter. - En daar toe zet men ze eerst in potten of tobbetjes, in de kelder. En als zy daar wat gestaan heeft, dan komt het vetste van de melk boven dryven, en dat is room. - Je hebt wel room, met aarbeien, zien eeten? P. O ja Mama! gisteren nog, by Tante; en toen liet Tante my ook een weinigje proeven; o dat smaakte zoo lekker! M. Ja dat smaakt zeer lekker. Maar Tan- {==98==} {>>pagina-aanduiding<<} te gaf je zeeker niet veel, om dat het niet zeer gezond is. P. Neen, Tante wou my maar één schepje geeven; en ik wou tog zoo gaarne meer hebben gehad. M. Tante had gelyk; je zoudt 'er wel ligt ziek van geworden zyn; en dan had je misschien, van daag, den geheelen dag moeten vasten, en medicynen in neemen, en 't huis blyven; en dan konden wy nu niet zyn gaan wandelen. Zou je dat nu niet gespeeten hebben? P. Ja wel Mama. M. Wel dan zie je dat Tante gelyk had, van je niet meer room te willen geeven. - Maar om je nu verder te zeggen hoe men booter maakt. Als de room, die boven op de melk komt dryven, wat gestaan heeft, dan schept men ze 'er af, en doet ze in een anderen pot. En als men genoeg zulke room heeft, dan giet men die in zulk eene ton, als die geen is, daar die vrouw nu voor staat, en die men een kernton noemt. P. O ja, zoo staat 'er een in myn spelleboek. {==99==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Dat is ook zoo. - Als de vrouw nu al de room in de ton gedaan heeft, dan gaat zy 'er, met een stok, daar onder een rond plankje met gaaten aan vast gemaakt is, op staan stampen, of kernen, zoo als men 't eigentlyk hiet. En als zy daar lang genoeg op gestampt heeft, dan begint het vetste gedeelte van de room zig af te scheiden, en gaat in klompen by een liggen, en dat is dan booter. Willen wy nu eens zien, of'er al booter, in die ton, is? P. O ja Mama, als 't je belieft. M. Kom, wy zullen 't die vrouw eens vraagen. - Goeden dag moeder! moogen wy wel eens zien, hoe je daar boter kernt. De Vrouw. Ja wel Mevrouw, kom maar by, ik zal 't je wyzen. M. Heb je al wat booter in je ton? De V. Ja wel Mevrouw, daar begint er al schoon wat in te koomen. (Zy ligt het dekzel op.) M. Zie je Pauline, die geele klompen daar, dat is booter. - Wagt, Mama zal je opligten, dan kun je beeter zien. De V. Zie me kind, daar is nu de booter, kyk, daar 's een heel stuk. {==100==} {>>pagina-aanduiding<<} M. En zie je nu, die ronde plank, met gaatjes, onder aan den stok, daar ik je strak van sprak? P. Ja Mama. M. Daar stampt de Vrouw meê. De V. Kom me kind, ik zal 'er 't deksel eens aflaaten, dan kun je zien hoe 't gaat. (Zy legt het deksel aan een zy, en kernt zagtjes voort.) M. Zie je Pauline, hoe zy de melk nu stampt en schudt, en hoe 'er langsaamer hand meer en meer booter in komt? P. Ja Mama, dat is aardig. De V. Heb je 't nouw gezien mekind, nouw zal ik er het deksel weer op leggen. Want, zonder 't deksel, kan ik niet hard kernen, - weet je - het spet zoo, en dan raak ik te veel melk kwyt. M. Daar hebje gelyk in Moeder; ik bedank je wel, dat je 't ons hebt laaten zien. - Weet je nu Pauline hoe men die room hiet als er de booter uit is? P. Neen Mama. M. Die hier men dan kerne-melk, en die gaat de vrouw verkoopen, in de stad; {==101==} {>>pagina-aanduiding<<} en die eet men dan, met gepelde gerst, of met brood en appelen, of met stroop. P. Is dat dan zulke kerne-melk als ik s'avonds eet? M. Ja wel. P. O daar hou ik zoo veel van! De V. Dat is goed me kind, want dat is heele gezonde kost. M. Maar Pauline, wil ik je nu eens zeggen, wat de vrouw verder aan de booter doen moet, om ze goed te maaken? P. Als 't je belieft Mama. M. Je zult het strak ook zelf kunnen zien. - Als de vrouw al de boter uit de room gekernd heeft, die zy 'er uit krygen kan, dan wascht zy die booter braaf met water af, en kneedt ze daar meê, om 'er al de melk uit te krygen, die 'er hier en daar nog in is blyven zitten, en dan doet zy 'er wat zout in, en dat kneedt zy 'er ook braaf door heen, tot dat de booter wel schoon en wel doorzouten is. Weetje waarom zy 'er dat zout in doet? P. Neen Mama. M. Als 'er geen zout in de booter is, dan {==102==} {>>pagina-aanduiding<<} bederft zy gaauw, en krygt een sterken, onaangenaamen smaak; maar hoe meer zout men er in doet, hoe langer zy duuren kan. - Zie nu Pauline, hoe de vrouw beezig is, met de booter schoon te maaken. De V. Zie me kind, hoe 'er de melk nog uit komt; - en daar zit ook nog een haartje van de koe, dat moet 'er ook uit, dat moet ik 'er alles zoo met de hand uit doen, want myn booter moet schoon zuiver zyn. M. Begint 'er die booter nu niet lekker uit te zien Pauline? P. Ja wel Mama. M. Willen wy de vrouw verzoeken, dat ze'er ons morgen, aan den ontbyt, een stukje van brengt? P. O ja Mama, als 't je belieft. M. Wel Moeder, wil je ons morgen zoo een stukje brengen? De V. Ja wel Mevrouw, ja wel, gaarne. M. Je kent my immers nog wel Moeder, je weet wel waar ik woon. De V. Ja wel Mevrouw, ja wel, ik {==103==} {>>pagina-aanduiding<<} ken jou wel, ik zal 't je wel bezorgen, en als je meer wilt komen kyken, kom maar vry aan. M. Dat is goed Moeder, dat zullen wy ook wel eens doen - goeden dag Moeder! tot morgen. - Pauline zeg je niets teegen die vrouw? P. Goeden dag Moeder! ik bedank je ook. De V. Dag me kind, 't is wel tot je dienst. - Dag Mevrouw, morgen zal ik je een lekker stukje booter brengen. M. Dat is goed Moeder, doe dat. Goeden dag ondertusschen, en 't gaa je wel De V. Dankje Mevrouw, jou ook zoo. XVII. Henriette. Mama, mag ik weer eens, in dit mooie printeboek, kyken, dat je me gisteren geweezen hebt? Moeder. Neen Henriette, dat printeboek kan ik je van daag niet geeven. H. Waarom niet lieve Mama? M. Om dat ik het aan iemand geleend heb. H. O dat spyt me Mama! M. Dat zal je even wel niet lang spyten {==104==} {>>pagina-aanduiding<<} geloof ik, want ik heb 't aan je nigtje Antje geleend, om dat zy 'er zoo veel plaisier in vondt; en je hebt immers gaarne, dat ik je nigtje Antje, daar je zoo veel van houdt, plaisier doe. H. O ja Mama, dat heb ik heel gaarne, 't is zoo eene lieve meid, en zy houdt ook zoo veel van my. M. Wel spyt het je dan nu nog, dat ik het printeboek heb uitgeleend? H. O neen lieve Mama! Als ik 't maar gaauw weerom kryg, en als zy 't maar niet bederft. M. Neen dat zal zy niet doen, zy is altyd net en zindelyk op haar goed. - Maar al dagt je nu al eens, dat zy 'er hier of daar een vlakje op maaken mogt, zou je 't haar daarom weigeren te leenen, indien zy je 'er heel vriendlyk om verzogt? H. Wel ik weet niet Mama, ik weiger haar niet gaarne iets; maar ik zie myn mooi goed evenwel ook niet gaarne bedorven. M. Daar heb je nu juist geen ongelyk in. Maar heb je niet wel eens iets van een ander geleend? H. Ja wel Mama. {==105==} {>>pagina-aanduiding<<} M. En hebben zy 't altyd weer gekreegen, net zoo als 't was, zonder dat je 'er ooit een vlakje op gemaakt, of 'er iets aan bedorven had? H. Neen Mama, dat kan ik juist niet zeggen. - Gisteren heb ik nog een wiel van Kareltjes wagentje gebrooken, dat hy my geleend had, om 'er meê in den tuin te speelen. - Maar 't was ook myn schuld niet; daar lag een groote steen, dien ik niet zag, en daar liep ik, by ongeluk, met het wagentje teegen. M. Ja 't is gemeenlyk by ongeluk, als men iets bederft. Maar zou je nu wel gaarne zien, dat Kareltje je nooit weer iets van zyn speelgoed wilde leenen, uit vrees, dat je 'er weer iets aan bederven mogt? H. Neen Mama, dat zou my zeer spyten. M. Dan zie je nu wel, dat het niet plaisierig zou zyn, indien kinders altoos weigerden, malkanderen hun speelgoed eens te leenen, zoo ras zy maar bang waren, dat 'er iets aan bederven mogt. Je zoudt malkanderen dan wel haast niets meer leenen willen, want daar kan aan 't speelgoed zoo ligt iets by ongeluk gebeuren. {==106==} {>>pagina-aanduiding<<} H. Ja dat is waar Mama. M. Wel dan moet je er ook niet al te naauw op zien, of je speelgoed al eens een weinig zou kunnen bedorven worden, indien je 't aan een van je makkertjes leende. Je moet denken, ik heb van een ander ook wel eens iets by ongeluk bedorven, en 't zou my tog spyten, dat zy my daarom nu niets meer leenen wilden. En daarom zal ik 't my ook getroosten, indien 'er al eens iets aan 't myne komt; en ik zal hen maar verzoeken, van er wel op te passen, en er zoo veel zorg voor te draagen, als zy kunnen. H. Ja Mama, maar dat moeten zy dan ook doen. M. Dat moeten zy zeeker; en als 'er een was, die 'er geen agt op sloeg, en 't speelgoed, dat hy van je geleend had, uit slordigheid, liet bederven of verlooren gaan, dan zou ik je zelf aanraden, van hem niets meer te leenen, en dan zou hy ook verdienen, dat je dat deedt. Want dan zou 't niet meer by ongeluk, maar zyn eige schuld zyn; en als hy geene zorg belieft te draagen, voor 't geen men hem leent, dan hoest {==107==} {>>pagina-aanduiding<<} men hem ook niets te leenen, dat is regt. H. Ja daar zou ik dan ook wel voor bedanken. M. En dat zou ik je dan ook niet kwalyk neemen. - Maar nu moetje nog ergens op bedagt zyn Henriette. H. Waar op dan Mama. M. Dat je begint met zelf wel zorg te dragen, als je eenig speelgoed van je makkertjes leent, datje 't niet verliest, noch bederft, maar 'er goede agt op slaat, zelfs nog meer dan of 't je eigen was. Want anders zou 't je gaan, zoo als ik zoo even zei; ik zou hun zelf aanraden, van je niets meer te leenen; en daar zou je zelf meest by verliezen. H. Dat zou ik zeeker Mama. M. Past dan wel op, en maak dat ze je altyd gaarne iets leenen willen. H. Dat zal ik ook doen. XVIII. Jacob. Wat is dat Papa, dat daar op den grond ligt? Vader. Dat zyn de stukken van een wagentje, die gaat Papa in malkander zetten. {==108==} {>>pagina-aanduiding<<} J. En wat zal Papa daar aan meê doen? P. Daar zal Papa broertje in laaten ryden. Je weet wel Jacob, broertje Willem is nog zoo klein, dat hy nog niet loopen kan; en dien kleinen dikken jongen altoos op den arm te draagen, dat valt moeilyk, en is ook voor den kleinen jongen niet goed; daarom wil Papa iets hebben, daar hy hem in kan zetten, om hem door den tuin te ryden. - Zie daar is een bakje, willen wy eens zien, of wy broertje daar in kunnen zetten, en hem dan zoo voortsleepen? J. Ja Papa, laat ons eens zien hoe dat gaat. P. Waar is broertje? J. Daar is hy, met minne, voor 't venster. P. Minne! breng broertje eens hier. (De Minne komt, met den jongen op den arm.) Zie eens Minne, of je broertje daar in dat bakje zetten kunt; dan zullen wy hem, door den tuin, sleepen, en dan hoefje hem niet zoo altoos te draagen. (Zy zet 'er hem in.) - Zie zoo! - Daar zit hy in als een koningje! Gaa 'er nu eens agter Jacob, en zie of jehem voort kunt stooten. J. Ja Papa, maar dat gaat moeilyk. Minne. O myn Heer! arme Willem zyn {==109==} {>>pagina-aanduiding<<} kleertjes sleepen over 't zand, en worden zoo vuil. Hou op Jacobje! hou op! zie 'er dat eens uitzien! P. Dat gaat niet Jacob. Zie je wel, als dat bakje zoo vlak op den grond staat, dan sleept alles over 't zand, en dat maakt alles vuil, en 't houdt ook tegen. J. Ja Papa dat voelde ik ook. P. Willen wy dan eens zien, of wy 't bakje ergens op kunnen zetten, dat het wat hooger staat? J. Ja Papa; maar hoe zullen wy dat doen? P. Kyk Jacob, daar heeft Papa vier zulke wieltjes toe laaten maaken. - Dat wy 't bakje daar nu eens vast aan maakten, dan zou 't hooger staan, en broertjes kleeren zouden niet in 't zand sleepen en vuil worden. J. Ja Papa dat is waar. - Maar hoe maaken wy 't daar vast aan? P. Wel weet je daar geen middel toe uit te vinden; denk 'er eens om. J. Wel-ja Papa, - als ik wat touw had, dan kon ik 't bakje wel, boven op die wieltjes, vast binden. P. Wel daar is touw, zie wat je 'er {==110==} {>>pagina-aanduiding<<} van maaken kunt. - (Jacob bindt het wagentje, boven op de wielen, maar zet ze niet in een gelyk verband.) - Kyk Jacob, als je je bakje zoo wilt vast maaken, dan moet je de wieltjes ten minsten zoo zetten, dat 'er, onder ieder hoek van 't bakje, een staat; dan draagen zy gelyk, en dan kan 't wagentje regt staan. - Zie zoo, nu gezien hoe 't gaan zal. J. Ja Papa zoo zal 't wel goed zyn, nouw zal broertje hoog genoeg zitten, en zyn kleertjes zullen niet in 't zand sleepen. P. Neen, daar is geen nood voor. - Kom Minne, nu broertje 'er in gezet; en jy Jacob, gaa 'er nu eens voorstaan, en trek het, met je hand voort, dat zal misschien beeter gaan. J. O nouw gaat het veel beeter Papa. P. Ja 't gaat zeeker al beeter - Maar zie evenwel eens Jacob, welke leelyke streepen die wielen in den grond maaken; - en zie eens hoe zy waggelen; strak liggen zy allen onder malkaar, en broertje met wagentje en al op den grond. - Ik geloof Jacob, dat wy de wielen niet goed aan 't wa- {==111==} {>>pagina-aanduiding<<} gentje gezet hebben. - Zie eens, hier aan de twee agterste hoeken van 't bakje zyn twee ronde houdtjes, die uitsteeken, en de wielen hebben, in 't midden, elk een gat; dat wy ze eens daar door aan die uitsteekende houtjes staaken, dan zou 't bakje nog hoog genoeg, en de wielen steviger staan. - En zie nog iets Jacob, dan zouden de wielen ook kunnen omdraaien, en over 't zand heen rollen, in plaats dat zy 't nu uit den weg moeten schuiven, en daar door zulke leelyke streepen maaken. J. Ja dat was goed Papa, laat ons dat eens doen. P. Wagt Jacob, wy zullen 'er broertje eerst uitneemen. - (Hy neemt 'er hem uit.) Zoo. - Nu de wieltjes losgemaakt, en de twee agtersten aan die houtjes, die men de assen van 't wagentje noemt, gestooken. - Dat zal nu goed zyn. J. Maar Papa hoe doen wy nu met de voorste wielen? P. Kyk Jacob, hier is nog een plankje, met twee zulke uitsteekende punten, even als de geenen, die agter aan 't bakje zyn. {==112==} {>>pagina-aanduiding<<} Dat wy dat plankje voor, onder 't bakje, vast maakten, dan konden wy daar de twee andere wieltjes aansteeken. J. O dat is goed Papa! dat is goed. Hier heb ik de touwen, daar wy 't wagentje eerst meê op de wielen vast gebonden hebben. P. Wou je daar nu dat plankje meê, onder aan 't bakje, vast binden? J. Ja Papa. P. Wel gaa je gang, en zie of 't goed zalzyn. - Is 't nu vast. J. Ja Papa. P. Nu de wieltjes 'er aan gestooken. - Gaa nu eens voort, om te probeeren, of 't zoo goed is, eer wy 'er broertje in zetten. J. O Papa! daar valt het bakje om. - Een van de wielen is 'er weer af. P. Ja, wy moesten ook gemaakt hebben, dat 'er de wielen niet af konden. Zie, daar in de assen, daar de wieltjes aansteeken, daar zyn kleine gaatjes in; dat wy daar eens zulke pinnetjes of lunzen door staken, dan konden de wieltjes 'er niet af. - Probeer maar eens. J. Neen, nu zitten zy vast, dat is goed. P. Ry nu maar voort - Keer eensom Jacob. {==113==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Kom Papa. - Maar dat gaat zoo gemaklyk niet als regt uit ryden. P. O zie eens Jacob, welk een gat de voorste wielen, in den grond, gemaakt hebben. Zouden wy niet kunnen maaken, dat zy dat niet deeden, en dat het wagentje ook wat gemaklyker draaide? J. Ja, dat was wel goed Papa. Maar hoe zullen wy dat doen? P. Wel, indien wy maaken konden, dat je, by 't omkeeren, de voorste wielen zoo draaien kondt, dat zy niet op zy hoefden te schuiven, zoo als nu, maar dat zy bleeven voort rollen, net als wanneer zy regt uit gaan, dan zou 't verholpen zyn. J. Ja Papa. Maar hoe maaken wy dat? P. Wy zullen eens zien. Ik geloof dat je dat plankje, daar wy de twee voorste wielen aan gestooken hebben, niet goed aan 't bakje hebt vast gemaakt. - Wy zullen 't eens weer los maaken. - Zie, hier is een gat in 't plankje, en daar onder in 't bakje, is ook net zulk een gat; dat wy daar deeze groote pin eens doorstaaken, dan zou 't 'er ook aan vast zyn, - zie eens; - en {==114==} {>>pagina-aanduiding<<} nu kan dit geheele onderstelletje, onder 't wagentje, heen en weer draaien. - Probeer nu eens, of je nu niet gemaklyker omkeeren kunt. - Maar neem je draai wat lang. J. O ja Papa! nu gaat het veel beeter. P. Kom, willen wy 'er broertje nu weer eens in zetten? J. Ja Papa. P. Kom Minne, zet broertje nu in 't wagentje, en trek jy 't wagentje voort. Jacob zal 'er agter loopen. J. O dat zal goed gaan! Kom Minne, trek maar voort. M. Ja maar Jacob, Minne kan zoo niet trekken. Zie, dat wagentje is zoo laag, minne moet te veel bukken, dat gaat niet. J. O dat is jammer. - Kyk Papa, minne kan 't wagentje niet voort trekken. Hoe nu gedaan; nu is 't weer te laag. P. Ja wy hebben 'er ook nog iets aan vergeeten. Zie, daar liggen nog eenige plankjes, die hooren 'er ook toe. - Minne, neem 'er den kleinen jongen nog eens uit. - Kyk Jacob, dit stukje hout zullen wy vast spykeren, onder teegen het plankje, {==115==} {>>pagina-aanduiding<<} daar wy de voorwielen aan gestooken hebben. - Zie zoo - Nu is hier een lange platte stok, die past net, in de sleuf, van dat stukje hout; en door dat alles heen is een gat, daar zullen wy deeze pin door steeken. - Kyk; nu is die lange stok aan 't wagentje vast, en nu kan minne het wagentje, by 't eene einde van dien stok, aanvatten, en dan hoeft zy niet te bukken. - J. Dat is waar Papa. P. Maar om 't haar nog gemaklyker te maaken, zullen wy deeze lange pin, door dat gat, dat aan 't bovenste einde van dien stok is, steeken, dan kan zy daar de hand aanhouden. - Zie nu eens, of 't wagentje nu niet goed is. - Zet 'er nu broertje maar in - zoo - gaa jy 'er nu agter Jacob, en stoot het voort. - Minne zal het voort trekken. - Nuis je wagentje compleet, nu kun je 'er zoo hard meê voort ryden als je wilt. J. O nu gaat het plaisierig. P. Dat is goed; ry nu den tuin maar braaf rond. - Hoe langer hoe liever. - Kyk broertje eens laechen, die vindt het ook wel aardig. M. Ja myn Heer, die zou 't langer uit houden, dan wy. {==116==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Jacob zou 't je misschien ook wel uit houden. M. Ja dat kon ligt gebeuren. - P. Maar als hy dan zyn bekomst nog niet heeft, wanneer jy te moei bent, laat hem dan maar alleen trekken. J. Doe dat maar minne, dan zal ik 'er voor gaan. P. Ja maar Jacob, dan moet je wel oppassen, en voorzigtig zyn, dat je nergens teegen aan stoot, en dat je niet te kort draait; want anders zou broertje ligt een ongeluk krygen. J. Daar zal ik wel oppassen Papa. P. Om dat voor te komen, moet je altyd wel op letten, nooit zoo kort te draaien, dat je voorste wielen, teegen 't bakje, stooten, want dan zou 't wagentje omvallen, indien je 'er sterk aan trokt. J. 'T is goed Papa, ik zal 'er wel op letten. P. En jy zult 'er wel naar zien Minne? M. Ja wel myn Heer, ik zal 'er by blyven, en wel toezien, en hem wyzen, hoe hy doen moet. {==117==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Dan is 't goed. (*) {==118==} {>>pagina-aanduiding<<} May - Lied. O hoe schoon! O hoe schoon Is de groene May! Gras en bloempjes spruiten voort; Boomen krygen blaadjes; Zagte windjes ruischen; Ossen, koeien grazen; Lam'ren blaaten vrolyk, O hoe schoon! O hoe schoon Is de groene May!   Zie aan struik', en hegge, en bosch; Duizend jonge spruitjes; Zie, aan ieder spruitje Hangt een drupje daauw! Zie de booterbloempjes Hier by duizend' staan! {==119==} {>>pagina-aanduiding<<} Hoor 't geblader rits'len! Hoor! in 't gindsche boschje Slaat de Nagtegaal!   Rondom ons is 't al in vreugd! Vreugd' op gindschen heuvel, Vreugd' in 't gindsche dal, Vreugd' in gindsch' bosschaadje, Vreugd' op gindsche boomen, Alles leeft en voelt. O hoe schoon! O hoe schoon Is de groene May! XX. Moeder. Henriette, weet je wel waarom kinderen moeten gehoorzaam zyn, en doen wat Mama, en Hanna, en de groote menschen hun zeggen? Henriette. Neen Mama. M. Om dat de kinderen nog niet weeten, wat hun goed en wat hun kwaad kan doen; maar zig alle oogenblikken zouden zeer doen, of ziek maaken, of een ongeluk krygen, of iets bederven; indien de groote menschen, die wel weeten wat goed en wat kwaad kan {==120==} {>>pagina-aanduiding<<} doen, en hoe men met de dingen moet om gaan; hen niet telkens waarschouwden. - Heugt je niet, hoe Mietje, voorleeden, met de kaars, speelde? H. Ja Mama. M. Zy vondt het vlammetje zoo mooi, en zy wist niet, dat het branden kon; daar om wou zy 'er, met haar kleine poeteltjes, aanraaken, en 'er meê speelen. Maar wat zei Mama teegen Mietje. H. Mama zei, Mietje dat moet je niet doen, Mietje zal zig branden, zo zy het vlammetje aanraakt, en dat doet zoo zeer! M. Net zoo; maar Mietje was ongehoorzaam, Mietje wou niet luisteren, maar de waarschouwing van Mama. En wat gebeurde 'er toen? H. Mietje raakte de vlam aan, met haare kleine vingertjes, en zy brandde zig, en o! arme Mietje schreeuwde zoo! M. Ja toen kon 't niet helpen, dat Mama haar had gewaarschuwd, wyl Mietje 'er niet naar had willen luisteren. - Maar zou 't nu niet veel beeter zyn geweest, dat Mietje 'er naa geluisterd had, en gedaan 't geen {==121==} {>>pagina-aanduiding<<} Mama haar zei, en de vlam niet had aangeraakt. H. Ja wel Mama, want dan zou zy zig ook niet gebrand hebben. M. Dat is ook zoo. En even zoo ging 't, een oogenblik daar na, met Hendrik. Die speelde, met een mes; en Hanna zei tegen hem, laat dat mes liggen Hendrik, je zult je snyen, en dat doet zeer. Maar Hendrik luisterde 'er ook niet naar, en hy zei; o ik weet wel beeter, ik zal 'er wel op passen. Zoo bleef hy speelen, met het mes, en hy gaf zig een groote sneê, in den duim. Toen ging meester Hendrik braaf aan 't schreeuwen; maar dat hielp niet. Men moest een doekje om zyn duim winden, en toen kon hy zyn duim, wel vyf dagen lang, niet gebruiken, noch 'er iets me aanraaken, zonder dat het hem braaf zeer deedt. Zou Hendrik nu niet veel beeter gedaan hebben, indien hy was gehoorzaam geweest, en 't mes had laaten liggen. H. Ja zeeker Mama, want dan zou hy zig niet gesneeden hebben. M. En weetje wat gisteren aan Keetje gebeurd is? {==122==} {>>pagina-aanduiding<<} H. Neen Mama. M. Die liep langs 't water, en Papa zei, teegen haar; gaa daar van daan kind lief, in dien je struikelde, en je vielt in 't water, dan zou je een groot ongeluk kunnen krygen. - Maar keetje hoorde 'er niet naar, en liep weg, op dat Papa ze 'er niet van daan zou haalen; maar onder 't loopen struikelde Keetje, en zy viel in 't water, en men had veel moeite, om ze 'er weer uit te krygen, en zy was 'er braaf ziek van. Eindelyk evenwel kwam zy, by geluk, nog weer by, maar zy had ook wel zoo kunnen blyven. H. Arme Keetje! is zy nu weer wel? M. Nu begint zy ten minsten weer beter te worden, schoon zy nog niet heel wel is. Ook heeft zy wel belooft, op een ander tyd, te doen, wat Papa en de groote menschen haar zullen zeggen. H. Dat geloof ik wel Mama. Maar hoe weeten de groote menschen dat zoo allemaal? M. Dat hebben zy weer, toen zy klein waren, van hunne Papa's en hunne Mama's geleerd; of zy hebben zelfs gevoeld, dat {==123==} {>>pagina-aanduiding<<} het mes snydt, en de kaars brandt, wanneer men niet weet, hoe men 'er meê moet omgaan, en hoe men ze moet aanvatten. - Zie b.v. eens Henriette; wanneer ik de vlam van de kaars aanraak, dan brand ik my. Wanneer ik de kaers alleen zoo in de hand hou, en ik hou ze maar een weinig schuins, dan valt 'er dat gesmolten vet af, en ik maak myne handen vuil. Maar wanneer ik de kaars zoo op een blaker zet, en ik raak de blaaker maar alleen aan, dan kan ik de kaars draagen, waar ik ze hebben wil, zonder my te branden, of my vuil te maaken. Maar dat alles weeten de kleine kinderen nog niet; dat heb je aan Mietje gezien. H. Dat is waar Mama. M. Daarom moeten de kinderen dat alles van de groote menschen leeren. En zy moeten ook zelfs oplettend zyn, om niet weer te doen, het geen hun eens kwaad gedaan, of ziek gemaakt, of zeer gedaan heeft. Zul je dat nu wel onthouden, en altoos gehoorzaam en voorzigtig zyn? H. Ja wel Mama. {==124==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Wil ik je nu nog iets zeggen Henriette, waarom de kinderen moeten gehoorzaam zyn. H. Als 't je belieft Mama. M. Kun je wel, voor je zelven, eeten klaar makken? H. Neen Mama, dat moet de keukemeid doen. M. Kun je wel kleeren, voor je zelven, maaken? H. Neen Mama dat moet de naaister doen, zoo als Mama my voorleeden eens gezegd heeft. M. Maar als je nu al eens je kleeren hebt, kun je ze dan nog wel zelf aantrekken? H. Neen Mama; Hanna moet my helpen. M. Kun je wel alleen de trappen af gaan? H. Neen Mama, Hanna moet my draagen, of ten mirsten een hand geeven. M. En als je over straat gaat, dan moet Hanna, of Mama, of iemand anders meê gaan, om op je te passen, dat je geen ongeluk krygt. - Zie je dan nu, hoe veel dingen de groote menschen, voor jou, moeten doen? H. Ja Mama. {==125==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Maar kun jy nu ook weer iets voor de groote menschen doen? Kun je, by voorbeeld, de kinderwasch op doen, voor Hanna, die je oppast? of kun je de vaten wasschen, voor de keukemeid, die 't eeten voor je klaar maakt? Of heb je geld om te geeven aan de naaister, die jekleeren maakt? Of kun je werken, voor Papa, die dat geld voor jou geeft? H. Neen Mama. M. Zie je dan nu, hoe veele dingen Papa, en Mama, en Hanna, en de Keukemeid, en andere groote menschen, voor jou, moeten doen, en jy ondertusschen kunt niets voor hen doen. H. Ja dat is waar Mama, ik ben nog te klein. M. 'Er is tog eene zaak, die je voor hen doen kunt. H. En wat is dat Mama? M. Dat is, dat je hun, door gehoorzaam en gezeglyk te zyn, de moeite, die zy neemen moeten, om je op te passen, en je alles te bezorgen, wat je nodig hebt, wat gemaklyker maaken kunt. Als je ongehoorzaam bent, en Hanna zeidt iets teegen je, b.v. raakt den keetel niet aan, {==126==} {>>pagina-aanduiding<<} en je doet het evenwel, dan moet Hanna van haar werk opstaan, om den keetel weg te neemen, op dat jy 'er geen ongeluk meê krygen zoudt. - En als ze teegen je zegt, plaag je broertje niet, en je doet het tog; dan moet zy weer opstaan, om je 'er van daan te haalen, op dat je broertje niet aan 't schreeuwen zoudt helpen. - En als zy teegen je zegt, loop niet uit de kamer, en je loopt evenwel heen, dan moet zy al weer van haar werk op, om de deur te gaan toe doen; en dat is immers lastig voor Hanna? H. Ja Mama, Hanna kyft 'er dan ook om. M. Daar heeft Hanna gelyk in; en als je daar niet naar luisterde, zou zy eindelyk teegen je zeggen; hoor kind! als jy niet wilt doen wat ik je zeg, en my daar door 't werk zoo lastig maakt, dan bedank ik ook, om den heelen dag voor jou te werken, om je alles te bezorgen, wat je nodig hebt, en tedoen't geen je me verzoekt; en daarom, als je me strak om eeten zult vraagen, dan zal ik het niet gaan haalen, en dan kun je zien, hoe je 't krygt. - En wat dan gedaan? H. Wel dan zou ik het zelf aan de keukemeid gaan vraagen. {==127==} {>>pagina-aanduiding<<} M. En hoe zou je doen, om naar de keuken te gaan? Die is immers beneeden, en je kunt de trappen niet afkomen, of Hanna moet je helpen. H. Dat is ook waar Mama. M. Dus zie je dan Henriette, dat de kleine kinderen, zonder de hulp van de groote menschen, niet kunnen te regt komen; en daarom moeten zy gehoorzaam zyn, en doen wat de groote menschen hun zeggen; of zy zouden verdienen, dat de groote menschen ze lieten zitten, en dan waren 'er de kinderen ongelukkig aan. - En wil ik je nog wat zeggen? H. Als 't je belieft Mama. M. Zyn de groote menschen niet veel sterker, dan de kinderen? Is Hanna niet veel sterker dan jy. H. Ja wel Mama. M. Wel, daarom helpen de groote menschen de kinderen ook. Maar teevens stelt dat de groote menschen ook in staat, de kinderen te dwingen, om te doen alles wat zy hun zeggen. Wanneer b.v. Hanna je roept, en je komt niet, wat doet zy dan? {==128==} {>>pagina-aanduiding<<} H. Wel dan staat zy op, en zy komt my by een arm haalen. M. En kun je daar dan wel iets teegen doen? Kun je Hanna wel beletten, dat ze je by een arm haalt en meê neemt? H. Neen Mama. M. Is 't dan niet beeter, dat je maar goedwillig uit je zelven komt, liever dan dat je je by een arm laat haalen, en nog braaf kyven toe krygt? Want komen moet je tog. Daar helpt niet aan. En zelfs al je schreeuwen, en alje teegen spartelen, dat je zoudt kunnen doen, zou onnut zyn. En daarom dunkt my, zou ik my die moeite maar spaaren, en gehoorzaam zyn. Was dat niet wel het beste? H. Ja wel Mama. M. Wel onthou dat, en wees altyd gehoorzaam. XXI. O lieve Jacob! gaa tog met my meê; je weet immers, dat ik zonder jou, niet in den tuin mag gaan; zei de kleine Karoline teegen haar broertje; waarom wil je me nu dat plaisier niet doen, daar ik je 'er tog zoo vriendlyk om verzoek? {==129==} {>>pagina-aanduiding<<} Och! om dat ik 'er nu geen lust toe heb, antwoordde Jacob verdrietig, en wierp zig in een stoel neer. Karoline sloop weg, in een hoekje van de kamer, en ging daar staan schreien. Ondertusschen kwam de moeder binnen. - Waarom huilje? zei ze tegen Karoline. Of heb je je broertje eenig leed aangedaan, dat hy daar zoo verdrietig op den stoel zit? Ach neen lieve Mama! antwoordde Karoline, - maar - ik huil, - om dat hy niet, met my, in den tuin wil gaan, en ik 'er tog niet zonder hem in gaan mag. Is dat zoo Jacob? hernam de moeder, of heeft Karoline het je ook, op eene onvriendlyke wyze, gevraagd? Ach neen Mama! zei Jacob, die nu beschaamd begon te worden, ik moet het bekennen, lieve Mama! zy vroeg 't my zeer vriendlyk; - maar - ik heb 't haar zeer onvriendlyk geweigerd. Met een sprong hy op, nam zyn zusje, by de hand, en zei; kom myne lieve Karoline! nu ben ik klaar, nu zullen wy samen naar den tuin gaan. {==130==} {>>pagina-aanduiding<<} Karoline wischte haare traantjes schielyk af, en vroeg hem zeer vriendlyk; - Maar heb je 'er dan nu ook wellust toe, myn lieve Jacob? Ja wel, ja wel, zei Jacob, nu wil ik gaarne, wy zullen nu zoet samen speelen. De Moeder gaf hun, in 't uitgaan, aan beiden een zoen; 't is altoos goed, zei ze teegen Jacob, zig nog by tyds te bedenken. XXII. Moeder. Zie eens Pauline, hoe mooi ziet 'er dat gras nu uit, daar op de wei. Zie eens, hoe frisch en fleurig alles nu staat, na den reegen, dien wy seedert eenige dagen gehad hebben. Pauline. Dat is waar Mama. - Maar Mama, wat zyn dat voor geele bloemetjes, die daar overal onder 't gras staan? M. Dat zyn boterbloemetjes. Die staan meest, onder 't beste gras. En zie eens, hoe alle die koeien en schaapen daar staan te grazen. P. Wat is dat Mama grazen? M. Dar is gras eeten. Zie je, hoe ze allen beezig zyn? 'T is als of zy bly waaren, dat zy nu, na dien reegen, weer zulk lekker gras gekreegen hebben. {==131==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Van wien zyn die koeien en die schaapen Mama? M. Je ziet wel dat huis, dat daar aan 't einde van die groote wei staat? P. Ja wel Mama. M. Wel nu, in dat huis, woont een boer, en aan dien boer hoort die groote weitoe, en alle die koeien, en alle die schaapen, die 'er op loopen. P. En wat doet hy daar meê? M. Heugt je nog wel, dat ik je voorleeden heb laaten zien, hoe men van de melk, die de koeien geeven, room maakt, en booter, en kernemelk, die Pauline zoo gaarne eet? P. O ja Mama! by die vrouw, die daar stondt te kernen? M. Net zoo. Nu laat die man alle dag twee maal zyne koeien melken, en dan neemt hy een gedeelte van die melk, en daar gaat zyne vrouw, of zyne dogter, of eene meid, die hy' er toe gehuurd heeft, mee naar de stad, om die langs de huizen te gaan verkoopen, voor geld, aan allen die melk willen hebben, om by hunne thee, of met water te drinken, of s'avonds te eeten, met beschuit, of brood. Zoo komt'er ook {==132==} {>>pagina-aanduiding<<} alle dag eene melkvrouw aan onze deur. P. O ja Mama, dat heb ik wel gezien. M. En van 't overige van de melk maakt de boerin room, en booter, en kernemelk, zoo als je 't voorleeden gezien hebt, of kaas, zoo als ik 't je eens, op een andertyd, zal uitleggen. En dan gaat zy die booter en die kaas, op de markt, verkoopen, voor geld. P. Wat is dat Mama, de markt? M. Dat is eene groote ope plaats, in de stad, daar alle die geenen, die wat te verkoopen of te koopen hebben, by malkanderen koomen; en daar de eersten dan alle hunne goederen of waaren, die zy verkoopen willen, voor de voorbygangers, ten toon leggen, op dat elk zou kunnen zien enkiezen, wat hy hebben wil, mids 'er geld voor geevende. - En daar komt dan die boerin ook, met haare booter en haare kaas; en een ander komt 'er, met appelen en peeren; en een derde met kooren; en een vierde weer met wat anders; en zoo kan men 'er van allerlei goed krygen, voor geld. P. O Mama, dat moet aardig zyn te zien. Ik wou ook wel eens op de markt gaan, om dat te kyken. {==133==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Wel, aanstaande saturdag, is 't weer marktdag, dan zullen wy 'er eens over gaan wandelen. P. Als 't je belieft Mama. Dat moet wel plaifierig zyn. M. Dat is het ook. - Maar wil ik je nu eens zeggen, wat die man al meer, met zyne ossen en koeien, doet? P. Als 't je beliest Mama. M. Somtyds zet hy 'er eens eenigen van, in eene zeer goede wei, en laat ze daar braaf eeten, dat zy braaf vet worden. En als zy dan vet zyn, dan verkoopt hy ze, teegen 't najaar, aan de slaagers; die slagten ze dan, en die verkoopen'er het vleesch van aan Papa, en aan de andere menschen, in de stad, die 't hebben willen; en die etten dat dan gekookt of gebraaden. Maar weet je wat men, met het vel van zulk een beest doet, na dat men 't van 't vleesch heeft afgetrokken, eer men dat vleesch verkoopt, om gegeeten te worden? P. Neen Mama. M. Daar maakt men leer van. P. En wat doet men dan met dat leer? M. Eerst moet ik je nog zeggen, dat men {==134==} {>>pagina-aanduiding<<} ook leer maakt van de vellen van paarden, en schaapen, en honden, en harten, en nog meer andere dieren. - En van dat leer maakt men dan, schoenen, en handschoenen zoo als Pauline draagt. En schoots vellen, zoo als de timmerlui en metselaars draagen. En de zadelmaaker maakt 'er zadels en tuigen van, voor paarden; en kappen voor kapchaisen, en mantelzakken, om 'er kleeren en ander goed in te doen, als men op reis gaat; en verscheide andere dingen meer. - En zie je wel Pauline die hoorens, die de koeien daar op 't hoofd draagen? H. Ja Mama. M. Daar maakt men kruidhoorens van, voor Papa, als hy op de jagt gaat, om hassjes te schieten; en intkookers, en doosjes, en kammen, en nog meer ander soort van goed. - En je bebt wel gezien Pauline, als Papa en Mama vleesch eeten, dat 'er dan botten en beenen overschieten, en murgpypen, daar Papa de murg uit haalt. P. O ja, dat eet Papa zoo gaarne op geroosterd brood. M. Dat is waar. Nu van die botten en {==135==} {>>pagina-aanduiding<<} beenen maakt men heffen van messen, en witte knoopen, zoo als de koetsiers aan de kielen draagen, en nog meer andere dingen. - Zie je nu Pauline, van hoe veel gebruik die ossen en koeien zyn? Zy geeven melk, en booter, en kaas, en room, en kernemelk, en vleesch om te eeten; en leer om schoenen en schoots vellen &c. van te maaken; en hoorens voor intkookers, kammen &c. en botten voor heffen van messen, knoopen &c. En van 't hair, dat zy op 't lyf hebben, met dat van de paarden gemengd, maakt men matrassen, daar Pauline opslaapt, om dat dat koeler, en lugtiger, en gezonder is, dau een veere bed. - Zyn dat nu geen nuttige dieren, en is 't niet zeer goed, dat wy zulke koeien hebben? P. Ja wel Mama, is dat goed. - Maar Mama, nu wilde ik ook wel eens weeten, wat die man, met zyne schaapen doet. M. Die schaapen geeven ook melk, en daar maakt men lekkere schaape kaasjes van. - En zie je wel die mooie witte wol, die daar zoo dik op hun lyfstaat? Zie 't geheele lyf over, behalven op den kop, en aan de pootjes. {==136==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Ja Mama. M. Die groeit hun alle jaar zoo dik op 't lyf. En zoo lang als 't koud is, laat men hun die wol houden, dan zitten zy 'er zoo lekker warmpjes in. Maar wanneer 't, in 't begin van den zomer, warm wordt, gelyk nu, dan zou hun die dikke wol verveelen, en dan neemt men eene heel groote schaar, zoo als Pauline 'er nog nooit een gezien heeft; en men legt het schaapje tusschen zyn knieën, en dan scheert men 'er al die wol af, en dan is het schaapje zoo lugtig en zoo koel, dat het een plaifier is. - En weet je wat men dau met die wol doet? P. Heeft Mama my niet gezegd, dat zy daar kousjes voor Pauline, en borstrokjes voor Henriette van breidt? M. Dat heb je zeer wel onthouden. Als die boer de wol van zyne schaapen afgeschooren heeft, dan verkoopt hy ze aan andere menschen, en die laaten 'er dan zeer lange draaden van spinnen, zoo als die daar Mama's kluwen van gewonden was. En dan kan men 'er kousjes, en mutsjes, en borstrokjes van breiden. Ook weeft men van zulke draaden laaken, daar Papa's rok van gemaakt is; of baay, daar Pau- {==137==} {>>pagina-aanduiding<<} line s'winters een onderrokje van draagt; of deekens, zoo als Papa en Mama, s'winters, als 't heel koud is, op hun bed hebben. Dat wordt alle maal van de wol, van zulke schaapjes gemaakt. En door 'er dat alles van te maaken, komen 'er zeer veele menschen, die dat voor geld doen, aan den kost. P. Dat is wel goed Mama! M. Dat is 't ook. Maar wil ik je nu eens zeggen, wat die man doet, als hy schaapjes te veel heeft? P. Als 't je belieft Mama. M. Dan verkoopt hy ze aan den slaager, en die slaat ze, en verkoopt 'er het vleesch van, aan Papa, en Mama, en aan andere menschen, die 't hebben willen. En 't vel verkoopt hy ook, daar doet men dan de wol af, die zeer goed is om 'er laakenen van te weeven. En van 't vel wordt leer gemaakt, zoo als ik je strak zei. En van het vet der schaapen en koeijen, maakt men smeerkaarssen, zoo als de geenen, die Hanna s'avonds, in je kamer aansteekt, als het donker is, om licht te geeven. Maar zie eens Pauline, daar komt de boerin aan, met een juk, op de schouders, daar twee {==138==} {>>pagina-aanduiding<<} emmers aan hangen. Zy komt de koeijen melken, willen wy haar eens gaan verzoeken, of zy ons wat warme melk wil geeven, om te drinken. P. O ja Mama, als 't je belieft. M. Kom dan met my, in de wei, dan zul je met een zien, hoe mak en goedaardig die koeien en die schaapen zyn. Zy zullen blyven staan, als je 'er by komt. En je kunt met de schaapjesspeelen, en hunne zagte wollige vagt streelen. En je kunt ook de koeien aanraaken; maar je moet 'er niet te digt agter gaan staan, want zy slaan geduurig, met den staart, om de vliegen, die hen plaagen, weg te jaagen; en dan zouden zy je ligt, zonder het te weeten, met den staart, een klap om de ooren kunnen geeven. P. O daar bedank ik voor Mama, ik zal 'er wel van daan blyven! M. Maar aan den kop, en voor, en op zy van 't lyf, daar kun je ze gerust aanraaken en streelen, in dien de boerin je zegt, van 't maar te doen; want die kent haare koeien, en zy zyn meest allen, heel goedaardige dieren. - Zie, daar komt de kleine meid van de boerin aan; {==139==} {>>pagina-aanduiding<<} zie eens hoe zy midden onder die koeien loopt, en ze aanspreekt, en 'er meê speelt. Wil je ook wat met haar gaan speelen? P. Als 't je belieft Mama. M. Kom, wy zullen 'er naar toe gaan. XXIII. De goede raad. Wat leef ik vergenoegd en bly! 'K heb al wat ik begeer. Ik koot, ik knikker, speel en ry, Terwyl ik vlytig leer. Myn Vader zegt; myn lieve Jan, Eerst leeren, dan aan 't spel, Dus wordt ge met 'er tyd een man. Myn Vader raadt me wel. De Perzik. Die Perzik gaf myn Vader my, Om dat ik vlytig leer. Nu eet ik vergenoegd en bly, Die Perzik smaakt naar meer. De vrolykheid past aan de jeugd, Die leerzaam zig betoont. De Naarstigheid, die kinderdeugd, Wordt altoos wel beloont. {==140==} {>>pagina-aanduiding<<} XXIV. Jacob. Papa, wat doet die man, die daar aankomt, met dien grooten stok? Vader. Kom hier, wat nader by den kant van 't water, dan zal ik het je wyzen. - Zie je nu die schuit wel op het water? J. O ja Papa, duwt die man die schuit voort? V. Ja, die duwt hy voert, met dien langen stok, daar hy op leunt. Maar zie je wel, hoe zwaar die schuit geladen is, en wat'er al op ligt? J. Ja Papa, zie eens hoe veel tonnen, en manden, en zakken, en nog al meer goed. V. Weet je nu, waarom die man dat allemaal zoo alleen kan voortduwen? J. Neen Papa. V. Dat is, om dat eene schuit zeer gemaklyk op 't water voortglydt. Je weet wel, buiten by Groot-mama, als Jacob maar even aan dat schuitje raakt, dat by 't steigertje ligt, - weg gaat het schuitje, en Jacob zou in 't water vallen, indien men hem niet vast hield. Daarom moet Jacob nooit aan een schuitje raaken, wanneer hy allen is. {==141==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Ja, dat heeft Mama my ook wel verboden. V. Daar heeft Mama gelyk in; want zy weet wel, dat Jacob ligt een ongeluk zou krygen, indien hy, alleen zynde, met dat schuitje speelde; om dat hy nog niet geleerd heeft, hoe hy 'er meê moet omgaan, en dat hy ook nog niet sterk genoeg is. - Maar toen wy eergisteren buiten waren, en 't water in de grift zoo laag was afgeloopen, dat het schuitje op 't drooge lag, kon je 't toen wel voortduwen? J. Neen Papa; en toen vroeg ik aan Oom, of hy 't schuitje kon voortduwen; maar hy zei my, dat hy 't niet kon doen, al had hy ook nog iemand om hem te helpen. V. Dat kon hy ook niet. - Op 't water gleidt een schuitje zeer gemaklyk voort, maar op den grond is het zeer zwaar en moeilyk voort te sleepen. Indien b.v. deeze schuit, met al dat goed, dat 'er op is, en dat die eene man nu alleen voortduwt, over den grond moest worden gesleept, dan zou men 'er verscheide paarden moeten voor zetten; en die zouden dan nog veel moeite hebben, om de schuit voort te krygen. J. Maar Papa, als men 'er dan wieltjes onder {==142==} {>>pagina-aanduiding<<} zette, gelyk wy voorleeden aan 't wagentje van broertje deeden, zou 't dan niet beetergaan? V. Dat heb je zeer wel bedagt; dan zou 't zeeker veel beeter gaan, en dan zouden een koppel paarden die schuit misschien wel kunnen voorttrekken; maar die man zou 't tog nooit kunnen doen. Dat kan hy maar alleen op 't water. En daarom, wanneer men veel goed over te brengen heeft, doet men 't altoos liever, met eene schuit, over 't water; dan met een wagen, over den weg. Om dat een man alleen, in eene schuit, meer goed kan overbrengen, dan een man, met twee paarden, op een wagen. J. Maar Papa, ik zou tog veel liever op een wagen ryden, dat is zoo plaisierig. V. Ja Jacob, misschien zou die man ook wel liever, op een wagen, ryden. Maar dan zou hy eerst, behalven den wagen zelven, nog een koppel paarden moeten koopen; en dat kost geld. Daar by zou hy ook een stalletje moeten laaten bouwen, om die paarden in te zetten; en dat kost ook geld. En dan zou hy nog, alle dag, eeten moeten koopen, om aan die paerden te voerei; en dat kost op den duur nog meer geld. {==143==} {>>pagina-aanduiding<<} Nu heeft die man zoo veel geld niet, en kan ook zoo veel geld niet winnen, om 'er dat alles voor te doen. - Weet je wat die man doet, om geld te winnen? J. Neen Papa. V. Ik ken dien man wel; hy woont ginder, in dat dorp, daar by dat toorentje, dat je daar tusschen dat hoog geboomte in ziet liggen. Daar heeft hy een huise, vlak by 't water, en een tuintje 'er agter; en dan heeft hy nog die schuit, die je hem nu ziet voort duwen, en dat is alles wat die man, in de waereld, heeft. Nu gaat hy, met die schuit, naar de stad brengen alles, wat de andere menschen, die, in dat zelfde dorp, of 'er digt by woonen, naar de stad zenden willen; en daar betaalen zy hem dan eenig geld voor, b.v. voor ieder ton, een dubbeltje, voor ieder zak, een stuiver &c. en dat is alles wat die man, met zyne schuit, winnen kan. J. En doet hy dat alle dag. V. Neen, 'er is zoo veel goet niet, van dat dorp, naar de stad, te brengen. Hy gaat 'er maar twee maal, in de week, naar toe; en in die twee dagen moet hy zoo veel geld winnen, {==144==} {>>pagina-aanduiding<<} dat hy 'er, (als hy 't by dat geene voegt, 't welk hy, op de andere dagen, met hier of daar te gaan werken, 'er nog by verdienen kan,) de geheele week, met zyne vrouw en kinderen van kan leeven. J. Wat is dat Papa, 'er van leeven, dat verstaa ik niet. V. Dat wil zeggen, dat hy 'er voor koopen moet alles wat hy nodig heeft; als brood, en boter, en kaas, en somtyds eens een stukje vleesch, om te eeten; want groenten en aardappelen, en vrugten, die groeien, in zyn eige tuintje, agter zyn huis. En daar werken zyne vrouw en zyne kinderen in, en ook hy zelf, wanneer hy niet vaart, met zyne schuit, en niets anders te doen heeft. Verder moet hy voor dat geld nog koopen, bier en koffy, om te drinken; en kleeren, voor hem en zyne vrouw en zyne kinderen, om aan te trekken; en turf om vuur te maaken; en kaarssen, om s'avonds aan te steeken, als het donker is; en een bed, om op te slaapen, en allerlei huisraad, dat hy in zyn huis nodig heeft. En dan moet hy nog den metselaar en den timmerman betaalen, die hem zyn huisje en zyne schuit onder {==145==} {>>pagina-aanduiding<<} houden, en ze weer maaken, wanneer 'er iets aan aan stuk is; behalven nog verscheide andere dingen meer. En zoo schiet 'er dien goeden man niets over, om paerden te koopen, en een stalletje te laaten bouwen, en die paerden eeten te geeven. Dat kun je nu zelf wel begrypen? J. Ja wel Papa, nu begryp ik het wel. V. Maar heugt je nog wel Jacob, dat 'er ginder, agter die boomen, een weg loopt, daar men, met wagens over kan ryden. - Weet je niet; daar Papa en Jacob gisteren gewandeld hebben? J. O ja Papa, nu weet ik het al. V. Heugt je ook niet, dat daar heel weinig huizen, langs dien weg, stonden? J. Ja Papa, dat is waar. V. En zie je wel, dat alle die huizen, die daar by die tuintjes en akkers hooren, hier, digt by 't water, gebouwd zyn? J. Ja Papa, hier staan 'er zeer veel. V. Weet je nu wel, waarom alk die menschen dus hunne huizen, hier, digt aan 't water gezet hebben, en niet ginder aan den weg? J. Neen Papa. {==146==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Je ziet wel dat alle hunne akkers en tuintjes vol met goenten staan. Kyk daar heb je slaai, en daar bloemkool, en daar erwten, en daar boonen, en allerlei andere groenten meer. Die hebben die menschen daar gezaaid, en als die groenten dan groot zyn, en goed om te eeten, dan plukken zy ze af, en ze komen ze hier aan 't water wasschen en schoon maaken; en dan hebben zy een schuitje, daar brengen zy die groenten meê, naar de stad; en daar verkoopen zy ze dan voor geld, en dan leeven zy van dat geld; even als de schipper van 't geld, dat hy met zyne schuit wint. J. Maar waarom geeven deeze menschen hunne groenten maar niet aan dien schipper meê, dan hoefden zy ze zelf niet te gaan brengen? V. Ja maar dan zouden zy hem daar weer geld voor moeten geeven, en dat willen zy liever uitspaaren. Ook zou die schipper wel tien schuiten moeten hebben, als hy alle die groentens naar de stad brengen zou. Maar Jacob, indien die lieden nu niet hier aan 't water woonden, en zy konden dus hunne groenten niet met schuitjes naar de stad vaaren, {==147==} {>>pagina-aanduiding<<} dan zouden zy elk een wagen en een of twee paarden moeten houden, om 'er hunne groenten meê naar de stad te ryden, en dat zou hun veel te duur kosten. Zy zouden dan voor hun zelven geen geld genoeg meer overhouden, om 'er voor te koopen, alles wat zy nodig hebben. Daarom zyn zy allen, hier langs 't water, komen woonen; en zy waren zeer bly, dat zy zulk een water, by hunne huizen en hunne akkers, vonden, om 'er hunne groenten in te wasschen, en die met schuitjes naar de stad te vaaren. J. Papa, daar komt een Vrouw met eene mand aan. Wat gaat die doen? V. Die gaat groenten wasschen, let 'er eens op, hoe zy doen zal. Je ziet wel dat dat water voortloopt, en dat als je 'er iets in gooit, het dan weg dryft. Zie gooi 'er dit takje eens in. (Jacob gooit het takje in het water.) Zie weg dryft het. J. Dat is waar Papa, zie 't is al heel ver. V. Indien die vrouw nu haare groenten zoo maar in dat water lei, om ze'er in uit te wasschen, dan zouden zy weg dryven, daarom doet zy die groenten in eene mand, en steekt die mand zoo, in 't water, dat de rand boven blyft, {==148==} {>>pagina-aanduiding<<} en dus de groenten 'er niet uit kunnen; zie je wel, zoo kan er nu niets van haare groenten weg dryven. J. Dat is waar Papa. V. Maar let nu eens, dat die mand losjes gevlogten is, zoo dat je 'er door heen kunt zien, en dat het water 'er ook zeer gemaklyk door heen kan loopen. Naar maaten nu dat die vrouw haare groenten uitwascht, en de vuiligheid in de mand valt, komt het water dat 'er door heen loopt, en sleept alle die vuiligheid mee, en zoo heeft zy altyd schoon versch water in haare mand, en haare groenten worden des te beter en des te gaauwer schoon. - Is dat nu niet wel verzonnen van die vrouw? J. Ja wel Papa. V. Indien zy die groenten in een emmer met water wiesch, dan zou dat water gaauw vuil worden, en zy zou 't moeten uitgieten, en weer ander scheppen, en wasschen dan de groenten nog eens. Maar nu hoeft zy alle die moeite niet te neemen. Zie, nu gooit zy 'er telkens maar weer wat andere groenten in, en wascht maar door, en het water in haare mand, wordt van zelve weer schoon, om dat het vuile weg loopt, {==149==} {>>pagina-aanduiding<<} en 'er telkens weer versch in de plaats komt. J. Dat is heel aardig Papa, dat is tog wel verzonnen. XXV. De kleine Leopold had zyn Vader dikwils hooren zeggen, dat de kinderen nog niet weeten, wat hun goed is, en dat zy daarom naar den raad van bejaarde en kundige lieden moeten luisteren. Maar dit had hy, of niet regt begreepen, of 't was hem weer uit het geheugen gegaan; zoo als hy toonde in 't volgende geval. - Men had aan hem en aan zyn broertje Frans, aan elk een tuinbedje gegeeven, en hun teevens toe gestaan, daar in te mogen zaaien en planten, alles wat zy wilden. - Frans, zig herinnerende wat zyn Vader aan hem, zoe wel als aan zyn broertje, zoo dikwils gezegd had, ging naar den tuinier, en zei teegen hem; myn lieve Jacob, raadt my tog eens, wat zal ik best in myn tuintje planten? Jacob gaf hem kleine bosjes, daar blaadjes aan waren, die 'er net als onkruid uitzagen; en kleine struikjes, die wel wat naar doornen geleeken, en die plantte Frans, op Jacobs woord, in zyn tuintje. {==150==} {>>pagina-aanduiding<<} Daar na zei Jacob teegen Leopold; - Wil ik jou ook zoo wat voor je tuintje geeven? Foei! antwoordde Leopold, wat zou ik met die bogt doen. En daar op beplantte hy zyn tuinbedje, met bloemen, die hy eerst hier en daar was gaan afplukken. Kyk, zei hy, van vreugde opspringende, toen hy zyn tuintje dus had volgeplant, dat staat eerst mooi! wat zeg je daar nu van Frans? dat ziet 'er eerst anders uit dan jou tuintje; niet? Jacob liet hem begaan; wagt maar tot morgen, zei hy teegen Frans, wien het tog scheen te spyten, dat zyn tuintje 'er zoo mooi niet uitzag, als dat van Leopold, wagt maar tot morgen, dan zullen wy 'er eens weer naar komen zien. 's Anderen daags kwamen zy al vroeg hunne tuintjes bezoeken, en zie, alle de bloemen van Leopold waren verlept; maar de bosjes en struiken, die Jacob, in het tuintje van Frans, geplant had, begonnen reeds op te luiken, en stonden mooier en frischer dan s'avonds te vooren. Leopold liep schielyk heen, plukte andere bloemen af, en plantte 'er zyn tuintje weer vol {==151==} {>>pagina-aanduiding<<} meê. Maar den volgenden dag waren zy ook weer verlept, en hy moest op nieuws aan 't werk. Dit duurde zoo eenige dagen; eindelyk evenwel begon 't hem te verveelen. Ook zei Jacob teegen hem; ik heb je nu eenige dagen laaten begaan, en zoo veel bloemen, uit den tuin, plukken, als je woudt, maar dat kan op den duur niet lukken. Deeze geheele tuin, daar ik de bloemen, met veel zorg en moeite, in geplant en opgekweekt heb, zou eindelyk leeg raaken, om 'er jou tuintje, daar niets in groeit, en daar alles maar in verlept en bederft, meê op te schikken, en daar bedank ik voor, je moet voortaan van myne bloemen afblyven. Leopold moest 'er derhalven van afzien, en zyn tuintje, daar hy nu ook geen plaisier meer in had, raakte vol onkruid, en bragt niets voort, dat mooi stond, of ergens goed toe was. In het tuintje van Frans daar en teegen groeide alles naar wensch. De bosjes en de struiken, die Jacob 'er in geplant had, werden hoe langer hoe grooter. Zy gaven eerst een frisch en sleurig groen; daarna kwamen 'er aan de kleine bosjes mooie witte bloemetjes, die Jacob hem aan- {==152==} {>>pagina-aanduiding<<} raadde, niet af te plukken, maar 'er stilletjes aan te laaten zitten. Dit deedt Frans ook, hoe wel Leopold 'er hem wel eens over uit lachte, dat hy ze daar zoo op den grond liet verleppen, zonder 'er eenigen van voor zyn plaisier te neemen. Maar Frans dagt, Jacob weet wel waarom hy me dat aanraadt; ik heb my reeds wel by zynen raad bevonden, ik zal 'er my aan houden. Eenigen tyd daar na zag Leopold aan die zelfde bosjes kleine roode vrugtjes hangen; die wees hy aan zyn broeder, en zy riepen Jacob en vroegen hem, of dat geene aarbyen waren? Ja antwoordde Jacob, dat zyn nu lekkere aarbeien, en die zouden 'er niet aan gekomen zyn, indien je die mooie witte bloemetjes had afgeplukt. Daarom heb ik je aangeraaden van ze 'er aan te laaten zitten. Ik dagt het wel, zei Frans teegen Leopold, dat Jacob wel wist waarom hy my aanraadde, die bloemetjes 'er aan te laaten, want het tuinieren is tog zyn werk. Had ik ze toen afgeplukt, dan kon ik nu geene lekkere aarbeien eeten. Ach! zei Leopold, dat ik nu tog ook maar {==153==} {>>pagina-aanduiding<<} zulke bosjes, in myn tuintje, geplant had! Ik heb ze je aangeboden, zei Jacob. Leopold haalde zyne schouders op, en liet een zugt. Eenigen tyd daarna, zagen zy ook aan de struikjes roode vrugtjes groeien, en toen zy onderzogten wat het was, waren 't lekkere framboozen. Ach! zei Leopold weer, had ik tog ook maar zulke struikjes, in myn tuintje, geplant! Eet maar van de mynen, zei Frans teegen hem, net of het de jouwen waren. En, voegde Jacob 'er by, leer nu voor 't vervolg, dat men den raad van kundige lieden niet versmaaden moet. XXVI. Vader. Ik heb je voorleeden gezegd, Jacob, dat die lieden van die tuintjes en akkers, daar wy toen voorby wandelder, blywaren, dat 'er water, voorby hunne tuintjes liep, daar zy hunne groenten in wasschen en met een schuitje naar de stad vaaren konden; wil ik je nu eens zeggen, waar hun dat water nog meer toe dient? {==154==} {>>pagina-aanduiding<<} Jacob. Als 't je belieft Papa. V. Heugt je nog hoe Mama voorleeden aan Pauline vertelde, dat de reegen de besjes, en de bloemen, en de kerssen, en alle de boomen doet groeien; en dat als het in lang niet heeft gereegend, men ze dan s'avonds begieten moet, op dat zy niet geheel zouden verdorren en dood gaan. J. Ja Papa. V. Wel zoo gaat het met de groenten, in die tuintjes en op die akkers, ook. Zonder water kunnen die ook niet groeien, en daarom, als 't in lang niet gereegent heeft, dan komen alle die lieden, die zulke groenten bouwen; (dat is die ze zaaien, en ze oppassen, tot dat zy groot zyn, en die men warmoeziers hiet;) die komen dan met hunne gieters hier aan 't water, en dan scheppen zy hunne gieters zoo maar uit het beekje vol; dat gaaf zeer schielyk en gemaklyk; en dan begieten zy daar hunne groenten meê; om ze aan den groei te houden. Zie je nu hoe veel gebruik zy van dat water hebben? J. Ja Papa. V. Zy begieten 'er hunne groenten meê, als 't droog is; zy wasschen ze 'er in, als zy ze {==155==} {>>pagina-aanduiding<<} geplukt hebben; en zy vaaren ze 'er over naar de stad, als zy ze verkoopen willen. Maar Jacob het zyn de warmoeziers niet alleen, die 't water zoo nodig hebben, wy hebben 't even nodig als zy. J. Ja Papa; maar daar loopt evenwel geen water agter onzen tuin. V. Neen Jacob, maar wy hoeven 'er ook met geen schuitje over te vaaren. Zoo veel water, als wy nodig hebben, hebben wy in onze pomp en in onzen reegenbak. Maar als wy dat niet hadden, en als 'er in 't geheel geen water was, dan waren wy 'er bedroefd aan. Want wat zouden, wy dan drinken? J. Wel Papa, dan zouden wy thee drinken, zoo als Mama doet, en bier een wyn. V. Wel jou klein domoortje, wordt de thee dan niet met water gezet? J. O ja Papa, dat is ook waar, ik dagt 'er niet om. Maar bier en wyn zouden wy dan immers nog wel drinken kunnen. V. Net even weinig als thee. Want bier, gelyk ik je op een ander tyd eens zal uitleggen, wordt met water gebrouwen; en zonder water kan niemand bier maaken. - En de wyn wordt {==156==} {>>pagina-aanduiding<<} van druiven geperst. Maar de druiven zouden zelfs niet kunnen groeien, indien 't niet reegende en 'er geen water was. Dus zouden wy dan in 't geheel geen drinken hebben. En de beesten zouden ook geen drinken hebben, want die drinken niets dan water. En dan zouden wy geen vleesch hebben, om te eeten, en geen melk, en geen boter, en niets van 't geen 'er verder van melk gemaakt wordt. J. O dat zou naar zyn. V. Ja dat zou 't, en tog zou dat nog niet alles zyn. Want als 'er geen water was, dan zouden de groenten niet kunnen groeien, en 'er zouden geene vrugten in den boomgaard, en geen gras op de wei zyn. Er zou ook geen kooren kunnen wassen, op 't veld, en dan zouden wy ook geen brood hebben. J. Maar lieve Papa, wat zouden wy dan doen, als 'er geen water was? zou Papa dan water maaken? V. Neen lieve Jacob, Papa kan geen water maaken; en geen mensch kan water maaken. Dat moeten wy zoo vinden als 't daar is. - Maar by geluk is 'er geen nood voor; daar is hier overal water te vinden. Al heeft het nog {==157==} {>>pagina-aanduiding<<} zoo lang gedroogd, daar blyft tog altyd water genoeg in onze pomp. En men hoeft ook maar een weinig diep, in den grond, te graven, dan vind men hier altyd water. J. O Papa, dat is goed, dan zullen wy nooit zonder water zyn? V. Neen Jacob, daar hebben wy hier in 't geheel niet voor te vreezen. Maar weetje welke ongemakken 'er nog al meer van komen zouden, indien wy geen water hadden. J. Neen Papa. V. Wy zouden ons eeten niet kunnen kooken; want in geschiedt ook al met water. Wy zouden ons zelven en ons goed niet kunnen wasschen, maar 't zou alles altyd vuil blyven. J. O Foei! dat zou morsig zyn. V. Ja dat zou het ook. - En 'er zouden ook geene visschen kunnen zyn, want die kunnen buiten 't water niet leeven. Je hebt Mama wel eens zien visschen? J. Ja wel Papa. V. Heb je niet gezien, wanneer Mama geen emmer met water by haar had, en zy ving een visje, en liet het daar maar op 't zand {==158==} {>>pagina-aanduiding<<} liggen, hoe 't arme beestje dan spattelde, en 't mondje geduurig opdeedt, en smagtte naar 't water? J. O ja Papa! maar dan zondt Mama my ook heel schielyk naar huis, om te zeggen, dat zy aanstonds, aanstonds, een emmer met water moesten brengen. V. Ja daar had zy gelyk in, zy kon die arme beestjes zoo niet zien lyden. - Maar heb je ook wel opgelet, dat als de vischjes wat lang op 't zand geleegen hadden, en men ze weer in 't water deedt, zy dan in 't begin nog lagen, op zy, te dryven, en zig haast niet konden beweegen; ook niet, alkwam men 'er met de hand by, om ze aan te raaken; zoo zwak en ziek waren zy dan geworden, om dat zy eenigen tyd, buiten 't water, hadden geweest. Maar als zy dan weer wat in den emmer geweest waren, dan kwamen zy weer by, en begonnen weer heen en weer te zwemmen, en waaren weer frisch en vrolyk, om dat zy zig weer in 't water bevonden. En als je ze dan maar even woudt aanraaken; weg schooten ze, naar den anderen kant van den emmer toe. J. Ja Papa. - Maar Papa ik wou ook wel eens visschen? {==159==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Wel, Papa zal zien of hy je kan leeren met den hengel omgaan, en dien ophaalen als 'er een vischje aan is, maar ik vrees datje nog wat te klein bent. J. O Papa ik zal myn best wel doen, 't zal wel gaan. V. Wel nu, wy zullen eens zien, als wy t'huis komen. J. O dat is goed lieve Papa! dat is goed! V. Maar je moet nooit gaan visschen, noch digt op den kant van 't water gaan, als je alleen bent; want zo je 'er dan by ongeluk in vielt, zou er niemand zyn, die je helpen kon, en dan kon je 'er nooit weer uit komen. J. Ik zal wel oppassen, dat ik 'er niet te digt by kom. V. Voor al moetje nooit aan den kant van 't water voor over bukken, of voor over gaan leggen, om ergens naar te kyken, of iets te krygen, of iets in 't water schoon te maaken, of je handen te wasschen, want al ben je nog zoo voorzigtig, kun je nooit beletten, dat, door 't bukken, je bloed naar 't hoofd gaat, en dan wordt je hoofd te zwaar, en je zoudt voor over {==160==} {>>pagina-aanduiding<<} vallen, met het hoofd in 't water, en je zoudt weg zyn, eer je 'er eens om denken kondt, om hulp te roepen, of je zelfs te helpen. Daarom myn lieve Jacob! wees tog wel voorzigtig, en buk nooit voor over by 't water, en denk tog niet, ik heb geen nood; want dat gaat zoo schielyk, dat het altoos te laat is, zoo gaauw als men nood begind te krygen. En dan was lieve Jacob weg, en dan zouden Papa en Mama zoo bedroefd zyn. J. (Zyn oogjes afwisschende.) Ik zal wel oppassen lieve Papa. (Hy omhelst zyn Vader.) V. Beloof my dan, op je hand, dat je nooit, als je alleen bent, digt by 't water zult komen; en voor al dat je nooit aan den kant van 't water zult voor over bukken, zelfs niet als je al veel grooter zult zyn dan nu. Want groote menschen kunnen, op die wys, zoo wel een ongeluk krygen, als kinderen. Beloof je me dat nu op de hand? (Hy rykt hem de hand toe.) J. (De hand geevende.) Ja wel Papa ik beloof het je. V. Nu dan zal Papa 'er gerust op zyn. Want het zou een slegte jongen weezen, die {==161==} {>>pagina-aanduiding<<} zyne belofte, en dat eene belofte, aan zyn Vader, op de hand gedaan, verbrak. XXVII. Kom Frits zei de kleine Willem, help my eerst myn kaarten-huis opbouwen, dan zal ik jou naderhand ook aan 't joue helpen. Wat raakt my jou kaarten-huis? antwoordde Frits; Ik bin al zoo ver aan 't myne gevorderd, zie jy hoe je 't jouwe klaar krygt. Willem nam geduld en ging aan 't werk. Maar daar zy beiden aan dezelfde tafel zaten, stiet 'er dan de een, dan de andere aan, en telkens viel 'er iets van de gebouwen om ver. Och! stoot dan ook zoo niet aan de tafel! riep Frits verdrietig, tegen Willem. Kan ik 't gebeeteren? antwoordde deeze. En daar zoo even stiet je 'er zelf wel eens zoo sterk aan. - Heb ik je niet gezegd, dat wy liever samen moesten bouwen, eerst het eene huis, en daar na het andere? Dan zou 't veel beeter zyn gegaan; maar nu moet je ook zien, hoe je 't maakt. Ondertusschen werden zy, onder 't werken, hoe langer hoe driftiger, en de tafel raakte hoe langer hoe meer in beweeging. {==162==} {>>pagina-aanduiding<<} Ik zal je dat stooren en wiegelen wel beletten zei Frits; en hy wilde de poot van de tafel, tusschen zyne beenen, teegen de sporten van de stoel, vasthouden. Maar even daar door maakte hy zulk eene beweeging, dat zyn geheele huis over hoop viel. Hy wou 'er naar grypen, om 't vast te houden; maar daar door stiet hy weer, by ongeluk, teegen Willems huis, zoo dat het te gelyk met het zyne om ver rolde; en daar lagen nu de beide gebouwen in duigen. Ach! riepen de jongens droevig uit, nu hebben wy alle beiden de weddenschap, teegen onze zusjes, verlooren, wie van ons vieren 't eerste klaar zou zyn. Dat hebje toch, zeiden deezen, die aan een ander tafeltje zaten te bouwen, al lachende; daar komt Moeder al aan, om te zien, wiens huis best en schielykst opgebouwd is. Nu gaan wy met de twee gestelde prysjes heen. Want daar wy malkander geholpen hebben, zyn beide onze huizen klaar; in plaats dat jy lui niets hebt kunnen uitvoeren, om dat je het niet eens worden kondt, om malkaar te helpen. De Moeder was ondertusschen binnen gekomen. Zy gaf de gestelde pryzen, aan haare {==163==} {>>pagina-aanduiding<<} dogtertjes, en voegde 'er by, zig tot de jongens keerende, leer daar nu uit, dat je malkanderen altoos verdraagen, en altoos helpen moet. Daar kom je veel verder meê, en het maakt het werk ook veel aangenaamer. - Zeg nu eens Frits en Willem, ben je niet beiden, onder 't werken, verdrietig geworden? En hebben je zusjes niet inteegendeel, vrolyk en wel te vreden voort gearbeid? - Ja wel Mama, antwoordden de beide jongens beschaamd. - En daar by heb je nog niets kunnen uitvoeren! hervatte Mama. Oordeel dan nu zelf wat best is. XXVIII. Pauline. Mama, wat is daar, in dien grooten zak? Moeder. Dat is meel, Pauline, daar men brood van maakt. P. Maakt men daar brood van? - Maar Mama, je hebt my immers gezegd, dat men van kooren brood maakt. M. Dat is ook zoo Pauline. Maar om van kooren brood te kunnen maaken, moet men dat kooren eerst tot meel malen. Je hebt Mama wel eens koffy zien malen. P. Ja wel Mama. {==164==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Je hebt wel gezien dat kleine hand-molentje, dat Mama 'er toe gebruikt, en daar boven een koper bakje aan is. P. Ja Mama. M. Daar legt mama dan de koffy boontjes in. En als Mama 't molentje dan draait, dan vallen de kooffyboontjes naar beneeden, en worden, tusschen die yzere tanden, die Mama je wel eens geweezen heeft, klein gemaalen. - Mama zal 't je nog eens wyzen, als zy t'huis komt. P. Als 't je belieft Mama. M. Nu zie je daar dien grooten Molen wel staan? P. Ja wel Mama. M. Zie je hoe die rond draait. P. Ja Mama. M. Weet je waar door dat komt? P. Neen Mama. M. Je hebt wel eens met een klein houten molentje gespeeld, en gezien hoe dat draait, als Papa 'er op blaast, of dat je 't voor 't open venster zet, als 't waait. P. O ja Mama, dat gaat zoo gaauw; je kunt de wiekjes niet meer zien, als 't wat hard waait. {==165==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Dat is waar. En als je met je andere molentje, teegen den wind in loopt, draait het dan ook niet? P. O ja Mama, die kaarte Molentjes. M. Net zoo. Nu weet je wel dat de houte molentjes draaien, om dat Papa, of de wind, op de wiekjes van 't molentje, blaazen; en de kaarte molentjes, om dat je met de wiekjes teegen den wind inloopt. P. Ja Mama. M. Wel nu, zoo draait deeze groote molen ook, om dat de wind, op die witte zeilen, blaast, die daar op die groote wieken zyn uit gespannen. - Zie je daar zyn vier wieken, net zoo als aan je kleine Molentje, en die draaien ook zoo rond. P. Dat is waar Mama. M. En als die wieken zoo rond draaien, dan draait'er, binnen in den molen, door middel van eene groote balk en eenige raden, een grooten steen, die met scherpe kanten, over een anderen steen heen soopt, om 't kooren klein te malen, zoals Mama's handmolentje de koffy klein maalt En dan is 'er boven dien steen, een houten bak daar men 't kooren in gooit, en dat {==166==} {>>pagina-aanduiding<<} valt dan, onder 't draaien van den molen, tusschen die twee steenen in, en wordt gemaalen tot stof, en dat stof hiet men meel. Zie, wy zullen eens een weinigje uit die zak neemen, want dat meel hoort aan Mama toe, zy heeft het laaten malen van kooren, dat zy op de markt gekogt had, om 'er brood van te laaten bakken. (*) P. En hoe bakt men daar dan brood van? M. Zie Pauline, dat meel is zeer droog, dat kun je zoo niet eeten, probeer 't eens. {==167==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Neen Mama, dat is neet lekker, dat kan ik niet doorkrygen. M. Daarom neemt de bakker, als hy brood wil gaan bakken, dat meel, en stort het in een grooten bak, dien men een bak-trog noemt; en dan giet hy 'er veel water by, en roert dat braaf samen om, tot dat het eene dikke pap wordt, die men deeg noemt. En als hy dat deeg lang genoeg geroerd heeft, dan laat hy 't stil staan, en dan begint het van zelve te zwellen. Maar om dat het nog meer zwellen zou, en 't brood daar door ligter worden, doet hy 'er wat zuurdeessem, of wat gist by. P. Mama wat is dat zuurdeessem of gist. M. Zuurdeessem is ook deeg van meel en water gemaakt, om 'er brood van te bakken, maar dat men zoo lang heeft laaten staan, tot dat het van zelve begonnen is zuur te worden. En gist is eene dikke stof, die uit het bier komt, als 't aan 't gisten is. P. Hoe komt die uit het bier Mama? M. Dat is te lang om je nu uit te leggen; dat zou ons te ver van 't brood-bakken afbrengen. Wy moeten daar nu maar by blyven, anders zou Pauline 't eene met {==168==} {>>pagina-aanduiding<<} het andere vergeeten. - Als de bakkerwat zuurdeessem of wat gist onder zyn deeg gedaan heeft, dan zwelt dat deeg heel hoog op. P. Maar hoe komt dat Mama, dat dat deeg dan zoo op zwelt? M. Dat kan Mama je nog niet uitleggen Pauline, dat zou je nog niet begrypen kunnen. Mama moet zig vergenoegd houden, en met je van elke zaak dat geene uit te leggen, wat je 'er van begrypen kunt, en 't geen je 'er nog niet van kunt begrypen, dat moet zy overslaan, tot dat je wat grooter bent. Anders zou Mama je nog haast niets kunnen uitleggen, want in de meeste dingen is nog veel dat jy, en zelfs veel grooter kinderen dan jy, nog niet begrypen kunnen. En daarom indien Mama zo lang zou moeten wagten, met je elk ding uit te leggen, tot dat je alles begrypen kondt, wat 'er toe hoort en by te pas komt, dan zou zy je, nog in lang, haast niets kunnen uitleggen. Hou je dan te vreeden met den uitleg van 't geen je, in ieder zaak, begrypen kunt, en neem met het overige geduld. - En even zoo moeten de groote menschen zeer dikwils ook doen. Heugt je niet dat Papa voorleeden aan Henriette zei; ik kan zoo {==169==} {>>pagina-aanduiding<<} min als jy begrypen, hoe zulk een groote Eikeboom, uit zulk een kleinen eikel kan voor den dag komen; maar ik zie 't daaglyksch gebeuren, en Henriette kan 't ook zien, als zy maar eens eenen eikel zaaien wil, en dat moet ons genoeg zyn. Heugt je dat niet? P. Ja wel Mama. M. Wel zoo moet je nu ook zeggen; Ik begryp nog niet, hoe de zuurdeessem, of de gist het deeg doen ryzen; maar de bakkers zien 't alle dag gebeuren, en ik kan 't ook zien, als ik maar eens by den baktrog wil gaan staan; en dat moet my genoeg zyn, tot dat ik ver genoeg gevorderd ben, om 'er den uitleg van te kunnen begrypen. - Willen wy nu weer verder zien, hoe de bakker met het brood te werk gaat? P. Als 't je belieft Mama. M. Wanneer zyn deeg genoeg gereezen is, dan verdeeld by den geheelen klomp, in kleiner stukken, elk zoo groot als hy zyne brooden hebben wil, en die legt hy dan in den oven. P. Mama wat is dat een oven. M. Dat is een klein rond, of halfrond gebouwtje, van steen gemetseld, van binnen hol, en voor met eene opening. Sommigen staan {==170==} {>>pagina-aanduiding<<} op hun zelven, maar de meesten komen, met de opening, in den muur van een schoorsteen uit. In zulk een oven nu legt de bakker eerst braaf hout, en steekt dat in den brand, en laat het zoo lang in den oven branden, tot dat de geheele oven door en door heet is. En als die dat is, dan haalt de bakker 'er de stukjes hout uit, die nog niet geheel verbrand zyn, en den asch, en maakt den oven ter deegschoon. En dan legt hy 'er zyne stukken deeg in, en laat ze zoo lang in dien heeten oven liggen, tot dat de korst hard en bruin gebakken is. Als de korst bruin is, dan is het brood gaar, en komt zoo heet uit den oven, dat men 't, met de hand, niet kan aanraaken. Daarom laat de bakker het eerst een weinigje koud worden, eer hy 't aan de menschen t'huis brengt. P. En is het dan goed om te eeten? M. Ja, maar 't is beeter dat men 't een dag laat liggen. Je weet wel, dat Mama altyd oudbakken brood aan Pauline geeft? P. Ja Mama. M. Dat is brood, dat een dag en nagt is blyven liggen, na dat het gebakken was. En weet je waarom Mama dat doet? {==171==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Ja Mama zeidt, het oudbakken brood is gezonder. M. Dat is het ook. Het versche brood, dat men eet, op den zelfden dag als 't gebakken is, en vooral wanneer 't maar pas uit den oven komt en nog warm is; ligt zwaar in de maag, en kan niet gemaklyk verteeren. En als de kindertjes daar veel van eeten, dan worden zy 'er wel eens ziek van. Daarom geest Mama geen versch brood aan de kinderen; maar altoos oudbakken brood; dat verteerd ligter, en is veel gezonder. En daarom moet Pauline ook zelf liever altoos oud-bakken brood neemen, om niet ziek te worden. Zal Pauline dat onthouden? P. Ja wel Mama. XXIX. Vader. Kyk eens Pauline, wat daar, onder die traliemand zit. Pauline. Daar zit een kip onder; en - o! dat zyn lieve kfeine beestjes, die zy daar by haar heeft! V. Dat zyn kleine kipjes of kuikentjes. Zie eens hoe vrolyk zy rondom die groote kip {==172==} {>>pagina-aanduiding<<} loopen en vliegen. Kyk daar is 'er een, op haar lyf, gevloogen; - daar springt het 'er weer af. - Die groote kip is de Mama wan die kleine kipjes. P. Is dat de Mama van alle die kleine beestje? V. Ja wel; en weetje wat zy gedaan heeft, om die kleine kipjes te krygen? P. Neen Papa. V. Je hebt wel die witte eieren gezien, die Dirk 's morgens uit het kippenhok haald? P. Ja Papa. V. Nu zulke eieren heeft die groote kip geleid, en daar is zy drie weeken lang op gaan zitten; om ze wel warm te houden, en ze dus uit te broeien. En toen zyn 'er die kleine kuikentjes uit voor den dag gekomen. - Ook zitten 'er zulke kuikentjes, in alle die eieren, die Dirk 's ogtends, uit het kippenhok, haalt. - Zie, daar heeft hy 'er weer eenstukt of zes, in de hand, die hy naar huis brengt. P. En zitten daar dan ook zulke kuikentjes in? V. Ja wel, in elk ei zit zulk een kuikentje. {==173==} {>>pagina-aanduiding<<} P. O toe Papa! laat my eens zulk een kuikentje in 't ei zien. V. Dat kan Papa niet doen, je kunt 'er 't kuikentje niet in zien. - Maar wagt, Papa zal eens een ei haalen, en 't open doen. (Hy laat zig een eibrengen, en doet het open.) Zle Pauline, nu zou je immers niet zeggen, dat daar een kuikentje in dat ei zat. P. Wel neen Papa, daar is geen kuikentje in. V. Ja Pauline, dat komt je zoo voor; maar daar is wel een kuikentje in. Want, indien wy dat ei, onder eene kip gelegd hadden, en zy was 'er drie weeken lang op blyven zitten, dan zou 'er een kuikentje uit voor den dag gekoomen zyn, net zoo als de kuikentjes, die daar loopen. Alle de eieren zyn van binnen net even eens als 't geen dat je daar ziet; en uit allen komen evenwel kuikentjes voort, als men ze door eene kip laat broeien. P. Dat is aardig, dat begryp ik niet Papa; hoe komen die kuikentjes daar dan in? V. Die groeien daar in Pauline. Maar hoe zy 'er in gevormd worden en groeien, dat begrypt Papa zelf niet, en dat kan niemand begrypen. 'T is weer net zoo, als met den eikenboom, die {==174==} {>>pagina-aanduiding<<} uit een eikel groeit. Wy begrypen niet hoe 't geschiedt, maar wy zien 't daaglyksch gebeuren. En om 't je nu ook te toonen, zullen wy die zelfde vyf eieren, die Dirk daar nog in de hand heeft, van daag, onder eene kip, te broeien leggen, en dan zul je'er, over drie weeken, zelf de kuikentjes uit zien komen. P. O ja Papa! als je belieft, dat zal aardig zyn! V. 'T is goed. Geef my die vyf eieren hier Dirk, ik zal ze zoo lang in 't broodmandje leggen; en breng dit ei, dat open gebrooken is, in de keuken. Dirk. Zeer wel myn Heer. V. Kom Pauline, willen wy nu wat brood aan die kuikentjes geeven, dat lusten zy zoo graag? P. Ja Papa, als 't je belieft. V. Gaa dan eerst zeggen, dat Henriette ook hier komt, die zal de kuikentjes ook wel gaarne zien voeren. P. Ja wel Papa, ik zal ze gaan halen. (Zy loopt schielyk heen, en komt, met de kleine Henriette aan de hand, te rug.) V. Daar Pauline, geef nu wat van dit kruim, aan de kuikentjes, de korst is nog te hard voor {==175==} {>>pagina-aanduiding<<} hen, die zullen wy, voor de groote kippen, bewaaren. - Henriette, wil je ook een stukje brood aan die kuikentjes geeven? Henriette. Als 't je belieft Papa. V. Daar heb jy dan ook wat. - Pauline, geef eens een stukje aan de groote kip, en zie eens wat ze 'er meê doen zal. P. Daar heeft zy 't Papa. - O zy laat het weer vallen! V. Dat doet zy met voordagt; zy wil het zelf niet eeten, zy laat het voor haare kuikentjes vallen. - Hoor! hoe zy ze roept. P. O ja! daar komen zy allemaal aan. - Daar loopt 't er een meê weg. V. Ja, en zo je haar nog meer geeft, zal zy net het zelfde doen: weetje waarom? P. Neen Papa. V. Zy houdt zoo veel van haare kuikentjes, dat zy hun al het eeten geeft, dat zy maar vinden kan, en zelf niets voor haar wil neemen, voor dat zy ziet, dat zy genoeg hebben. - Is dat nu niet eene lieve Mama, voor haare kuikentjes? P. O Ja! dat is eene lieve Mama. Maar Papa wat gaat ze nu doen? {==176==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Nu kraauwt ze, in den grond, om te zien, of zy wat kleine wurmpjes kan vinden; die eeten haare kuikentjes zoo gaarne. - Zie, daar heeft zy al wat gevonden, daar roept zy ze weer. P. Ja daar komen zy weer allemaal aanloopen. V. Daar eeten zy 't op, en de groote kip laat ze begaan, en wil 'er zelf niet eens aan raaken. - Henriette, pas op! Gaa niet zoo, met je handjes, op de tralien van de mande, liggen. De groote kip zou denken, dat je by haar kuikentjes woudt komen, om hun kwaad te doen; en daarom zou ze je in de handen pikken. Hou 'er dan liever je handjes van af. H. Maar Papa, ik wil ze geen kwaad doen. V. Dat kan wel zyn, maar dat kun je aan de kip niet vertellen die zou je niet verstaan. Hou jy dan liever je handjes t'huis. H. Ja Papa. (Zy trekt de handjes te rug. Maar een weinig daar na, gaat zy 'er weer op leggen.) V. En weet je Pauline, wat de kip 's nagts doet? P. Neen Papa. {==177==} {>>pagina-aanduiding<<} V. 's Nagts gaat ze in dat hokje van 't rennetje liggen, en dan neemt zy alle die kleine kuikentjes by haar, onder haar lyf en onder haare vleugels, om dat zy wel warm zouden liggen, en dan gaat zy zoo, met alle haare kuikentjes onder haar, slaapen. Is dat niet lief? P. Ja wel Papa. V. (Teegen Henriette.) Henriette? daar ben je weer, met je handjes, op de mande. Wees voorzigtig, de kip zal je pikken, ik waarschuw je; en dat zal je zeer doen. - P. Zie Papa, daar eeten de kuikentjes ook gras. V. Ja Pauline, 't gras is zeer gezond, voor de kuikentjes; daarom heeft Papa de mande zoo, half op 't gras en half op 't zand laaten zetten. Dan kunnen zy gras eeten, en 'er wurmpjes in zoeken; en als zy genoeg gegeeten hebben, dan kunnen zy zig, in 't droogezand, gaan liggen bakeren, in de zon. O dat doen zy zoo gaarne, en dat is zoo goed voor hen! - Kyk, daar ligt 'er al een; zie eens hoe 't zig uitstrekt, en hoe 't zig in 't zand in vroet. - H. O Papa! de kip! de kip! V. Wel nu de kip? Heeft zy je in je hand- {==178==} {>>pagina-aanduiding<<} jes gepikt? Had je de handjes ook weer op de mande gelegd. H. Ja Papa, - en ze heeft me zoo in de hand gepikt. V. Ei dat was juist wat Papa je gewaarschuwd had. Indien je nu had gedaan wat Papa je zei, en je handjes van de mande afgehouden, dan zou de kip je niet gepikt hebben. Doet het niet zeer? H. (Haar handje vryvende). Ja wel Papa. V. Dat wist Papa wel, dat het je zeer zou doen, en daarom waarschuwde Papa je, dat je je handjes 't huis zoudt houden. Nu zie je wel, dat je beeter gedaan had, Papa's raad te volgen, dan was je niet gepikt geweest. Zul je nu, op een ander tyd, doen 't geen men je zegt? H. Ja Papa. V. Daar zul je je zeer wel by bevinden. En zo je 't niet doet, zal 't je ook weer kwalyk bekomen, zoo als nu, met de kip. - Willen wy nu die korstjes aan de groote kippen gaan geeven? Beiden. Als 't je belieft Papa. {==179==} {>>pagina-aanduiding<<} XXX. Wie geeft my een boompje, in myn tuin? zei Willem eens, teegen zyne broertjes en zusjes. (Hun Vader had hun aan elk een stukje grond te beplanten gegeeven.) Ik niet! Ik niet! riepen twee van zyne broertjes terstond. - Maar ik wel! riep 't goedaardig en vriendlyk Lotje; wat wil je voor een boompje hebben? Een roozenboompje, zei hy, want zie, 't myne is heel verdord! Goed! zei Lotje, en met een nam zy haar kleine schupje, en wilde 'er een uit haar tuintje opneemen. Maar, zei Willem, je hebt 'er zelf maar twee, en dat geen, dat je my nu wilt geeven, is nog het grootste van de beiden. Geef my liever 't andere maar, dat is my goed genoeg. Neen! neen! riep zy, terwyl zy 't schielyk opnam; dat andere is pas verplant, 't zou wel ligt verdorren en dood gaan, indien 't nu weer zo schielyk verplant wierdt; - en ik kan dit boompje immers zoo wel in jou tuintje zien bloeien, als in 't myne. {==180==} {>>pagina-aanduiding<<} Willem nam dan 't roozenboompje aan, bedankte haarwel, en ging het, vol vreugde, in zyn tuintje planten. Toen zy gedaan hadden, kwam de tuinman, die 't alles aangehoord had, met eene jonge Acacia in de hand, by hen, en zei teegen Lotje; zal ik deeze Acacia, in de plaats van je roozenboompje zetten? Zeer gaarne, antwoordde Lotje, indien je hem nergens anders nodig hebt. Neen, zei de tuinman, ik heb 'er te veel van, in den tuin, ik zou deezen tog hebben weg gedaan. - Zoo plantte hy de Acacia, in plaats van 't roozeboompje. Ondertusschen kwam de tyd der roozen aan. Willems roozenboompje had wel gevat, en kreeg veel mooie roozen. Daar plukte hy 'er alle morgen een of twee van af, die pas begonnen te ontluiken, en stak ze Lotje in 't hair, of voor den boezen. - Ook droeg Lotjes Acacia mooie bloemen, en werdt zoo groot, en gaf zoo veel schaduw, dat zy 'er 's middags, als 't heet was, in den koelen lommer, onder kon gaan zitten. Zelfs kwam haar Vader daar somtyds by haar zitten, en las haar mooie leer- {==181==} {>>pagina-aanduiding<<} ryke vertelseltjes voor. - Haare broertjes en zusjes vonden, dat zy van hun allen den mooisten boom in haar tuintje had. En als zy onder deszelfs schaduw alleen zat, herinnerde zy zig met vermaak, hoe zy eens aan haar broer Willem, zoo veel plaisier gedaan had, door hem haar roozeboompje te geeven. En zoo ondervondt zy by haar zelven, dat vriendlykheid ook haare eige belooning meebrengt. XXXI. Pauline. O Mama! Wat zyn dat voor mooie beestjes, die daar op 't water zyn? Moeder. Dat zyn eendvogels, die zwemmen daar op 't water; zie, daar heb je 'er bruinen, en witten, en bonten, met allerlei kleuren gevlekt, zyn die niet mooi? P. Ja wel Mama, die zyn zeer mooi. M. Die eendvogels leggen eieren, net zoo als de kippen, en die kan men dan op eeten; of als men jonge eendjes hebben wil, legt men 'er eenigen van in een nest, en laat ze, door eene oude endvogel, uitbroeiten, en dan komen 'er kleine eendjes uit voor den dag, net als 'er uit de hoendereieren jonge kuikentjes of kipjes voor den dag komen. {==182==} {>>pagina-aanduiding<<} P. O Mama! die wilde ik wel eens zien! M. Kyk Pauline, daar komt 'er ginder eene aan, uit het hok, die heeft een stuk agt of tien jonge eendjes by haar; zie je die kleine geele beestjes niet, die haar volgen? P. O ja Mama! dat zyn aardige kleine lieve diertjes. M. Zie, daar gaat de oude naar 't water, en de kleintjes haar agter na. Kyk, kyk, daar rolt 'er een van boven neer, van den kant af. P. O 't arme diertje! 't zal in 't water vallen. M. Dat is niets Pauline, dat kleine eendje kan al zwemmen, net zoo als de grooten. Zie maar eens, daar is 't al in 't water; en daar komen 'er de anderen ook in. Daar zwemmen zy nu allen rondom de moeder. P. Mama! Mama! zie eens welke mooie veertjes die eendvogel daar heeft. M. Meen je dat eendvogeltje, dat daar zyn wiekjes zoo uitslaat? P. Ja Mama. M. Dat is een wilde eendvogel, die tam gemaakt is. De wilde eendvogels zyn over 't geheele lyf bruin, zoo als dat eendvogeltje; maar in de wiekjes hebben zy heel mooie blaauwe {==183==} {>>pagina-aanduiding<<} veertjes, die men niet zien kan, behalven alleen wanneer zy vliegen, of de wiekjes uitslaan, gelyk deeze nu zoo even deedt; en zoo zyn de wilde eendvogels allemaal. P. Maar wat zyn dan wilde eendvogels Mama? M. Dat zyn eendvogels, die, niet zoo als deeze witten en bonten, in een bok, zyn uitgebroeid, en daar altyd digt by blyven, en gevoerd, en opgepast worden, en daar door zoo mak worden, dat zy brood, uit de hand, komen eeten; maar die buiten, in 't wild woonen, en daar zelfs hun kost zoeken, en weg vliegen, zoo als men 'er maar bykomt. P. Hoe krygt men ze dan Mama? M. Als zy jongen hebben, en men vindt hun nest, dan kan men de jonge eendjes, wanneer zy nog klein zyn, en nog niet vliegen kunnen, opvangen, en neemen ze meê, en passen ze op, en gewennen ze om zig te laaten voeren, en by 't hok te blyven, even als de tamme eendvogels. Maar de groote wilde eendvogels vliegen altyd weg. P. Kan men die dan nooit krygen Mama? M. Als men die krygen wil, dan neemt {==184==} {>>pagina-aanduiding<<} men een hond en een snaphaan meê, en dan gaat men naar de slooten toe, of naar de andere wateren, buiten in 't veld, vooral daar riet langs de kanten groeit, en daar men gemerkt heeft, dat zy zig ophouden. En dan laat men den hond, in 't riet, gaan; die zoekt de eendvogels op, en vangt ze, of jaagt ze 'er uit; en zoo als zy dan willen weg vliegen, - paf! schiet men 'er met een snaphaan op. Als men ze dan raakt, dan vallen zy, uit de lugt, op den grond, of in 't water; en dan gaat de hond ze weer ophaalen, en brengt ze aan zyn meester, die ze dan meê naar huis neemt, om ze gekookt of gebraaden, op te eeten. Maar zie eens Pauline, die groote witte vogel, die daar, naar 't water, komt. Weetje wat dat voor een vogel is? P. Neen Mama. M. Dat is eene gans. Je ziet wel die mooie witte veeren, die hy op de borst en op 't lyf heeft? P. Ja Mama. M. Wel die plukt men uit, om 'er goede zagte bedden en kussens van te maaken. P. En hoe doet men dat Mama? {==185==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Men maakt eerst een heele groote zak, van dik grof doek; dat men 'er toe bereid heeft, en dien stopt men dan vol met zulke veeren; en dan naait men den zak toe, en dan is 't een bed, of wel een kussentje, zoo als dat daar Pauline s'nagt, met haar hoofdje, op ligt. P. Is dat ook vol met zulke veeren? M. Ja wel Pauline, dat is geheel vol met zulke veeren, die men van 't lyf van de ganzen heeft afgeplukt. P. Maar Mama kunnen zy die dan zoo missen? M. Wel dat is zoo wat; maar men plukt ze ook niet allemaal af, men laat 'er hun ook wat houden; en in plaats van de geenen, die men afgeplukt heeft, groeien 'er al heel gaauw weer andere kleine veertjes aan, die in weinig tyd, zoo groot worden als de eersten, en die plukt men dan weer af, en dat kan men twee of drie maal, in ieder zomer, doen. Maar's winters doet men 't niet; dan zouden de arme dieren het te koud hebben, zonder veeren, daar om laat men hun dan ook alle hunne veeren houden! Maar behalven die kleine veertjes, die men {==186==} {>>pagina-aanduiding<<} hun afplukt, om 'er bedden en kussens van te maaken; hebben zy, in de vleugels, ook nog andere veel grooter en sterker veeren, die kan men ook uittrekken, en daar maakt men dan penuen van, zoo als Papa en Mama gebruiken, om 'er meê te schryven. P. Zyn dat veeren van Ganzen, daar Mama meê schryft? M. Ja Pauline, dat zyn veeren van ganzen, of van zwaanen, want die zyn 'er nog beeter toe. P. Zyn hier ook zwaanen Mama? M. Neen Pauline, hier zyn 'er geen. Maar wanneer wy rondom de stad wandelen, dan heb je wel die groote mooie witte vogels gezien, die in de gragten, rondom de stad zwemmen? P. Met die groote lange halzen? M. Ja, en die de vlerken somtyds zoo mooi opgeheeven houden, en dan malkander zoo schielyk agter na zwemmen. P. O ja Mama! dat staat heel mooi. Dat zyn heel mooie dieren, die zie ik gaarne. M. Nu dat zyn zwaanen, en die hebben heele groote veeren in de vlerken, daar men de beste pennen van maakt. En de kleine veeren {==187==} {>>pagina-aanduiding<<} die zy op 't lyf hebben, zyn nog beeter dan die van de ganzen, om 'er bedden en kussens van te maaken. De zwaanen zyn heel goedaardige en makke beesten; maar als zy jongen hebben, en men komt te digt by hun nest, dan zyn zy bang, dat men hunne jongen kwaad zal doen, en dan worden zy zoo boos, en zyn zoo moedige, dat zy zelfs een groot mensch zouden durven aanvliegen. En zy kunnen dan ook zoo sterk, met de wieken, slaan, dat zy Pauline wel een arm of een been zouden aan stuk slaan. Maar als zy geene jongen hebben, dan zyn zy zoo mak, dat men ze ligt gewennen kan, te komen, als men ze roept, en brood uit de hand te eeten. P. Mama, wat is dat voor een groot beest, dat daar die kippen van 't eeten weg jaagt? Het lykt wel eene groote kip te zyn. M. Dat is een kalkoen; die is heel lekker te eeten; en dat zyn de kippen, en de duiven, en de jonge ganzen, en de jonge zwaanen, en de eendvogels ook. En alle die vogels leggen eieren. die allen, of de meesten althans, ook goed zyn om te eeten. Maar de hoender-eieren zyn de lekkersten van allen. {==188==} {>>pagina-aanduiding<<} XXXII. Jacob. Papa, wat zyn dat voor manden, die daar onder die boomen staan? Vader. Dat zyn bye korven. Je ziet die kleine diertjes wel, die 'er rondom vliegen? J. Ja Papa. V. Wel, dat zyn de byen, die in die korven woonen. J. Zyn dat zulke byen, als 'er, in onzen tuin, rondom de bloemen vliegen, en 'er in kruipen. V. Ja dat zyn net zulke byen; en weetje waarom zy zoo in de bloemen kruipen? J. Neen Papa. V. Tusschen de blaadjes van de bloemen, vinden zy heel kleine drupjes vogt, die ze opzuigen, en kleine stofjes, die zy tusschen de hairtjes van haar lyf, en op hunne pootjes op vangen, en dan zoo meêneemen. J. En wat doen zy daar dan meê? V. Van die stofjes maaken zy wasch. Je hebt wel waschkaarssen gezien? J. Ja Papa. V. Wel nu die zyn van zulk wasch gemaakt. {==189==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Hebben de bytjes dan die waschkaarssen gemaakt? V. Neen Jacob, de bytjes hebben de waschkaarssen niet gemaakt; maar zy maaken het wasch, daar de menschen den vervolgens de waschkaarssen van maaken. Weetje hoe de bytjes dat doen? J. Neen Papa. V. Als zy stofjes genoeg, uit de bloemen by een verzameld hebben, dan vliegen zy 'er meê, elk naar den byekorf, daar by in woont; want elk heeft zyn eigen korf; en als zy daar in gekomen zyn, dan stryken zy die stofjes van hun lyf en hunne pootjes af, en maaken 'er wasche holletjes of celletjes van, op ryen naast elkander geplaatst, zoo als je wel in de honigraaten, die Papa en Mama somtyds, aan den ontbyt, of op 't dessert eeten, gezien hebt; heugt je niet? J. O ja Papa, daar Papa my dien lekkeren honig uit liet zuigen. V. Net zoo. Dat geen, dat je dan in je mond, of in je hand hield, als je'er den honig uitgezoogen had, dat is 't wasch, daar men de waschkaarssen van maakt. - Maar de honig, die je'er eerst uitzoogt, weet je wat die is? {==190==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Neen Papa. V. Ik heb je zoo strak gezegd, dat de byen kleine drupjes vogt, van tusschen de blaadjes der bloemen opzuigen. J. Ja Papa. V. Wel die drupjes, daar maaken de bytjes den honig van. Eerst zuigen zy ze uit de bloemen, met zulke snuitjes, zoo als die de vliegjes hebben, weetje niet, daar zy s'morgens, aan den ontbyt, de drupjes melk meê van den tafel komen opzuigen; die snuitjes heb je wel gezien? J. Ja wel Papa. V. Nu, zulke snuitjes hebben de bytjes ook. En daar kunnen zy niet alleen de drupjes vogt meê uit de bloemen opzuigen, maar als zy in den byekorf komen, en zy hebben eerst een celletje van wasch gemaakt, dan laaten zy die drupjes weer uit hun lyf, langs die snuitjes, in die celletjes loopen; en dat is de honig, dien Jacob uit de honigraad zoog, en die zoo zoet smaakte. J. O ja! die smaakte zoo lekker! Zal Papa eens weer wat honig aan Jacob geeven? V. Ja, zoo gaauw als de bytjes hunne honigraaten weer klaar hebben, zullen wy dien man, {==191==} {>>pagina-aanduiding<<} aan wien die byekorven toehooren, verzoeken, dat hy 'er wat van uit zyn kors neeme; en dien zal Papa dan van hem koopen, en dan zullen wy dien weer eeten, met een stuk roggenbrood, aan den ontbyt, of op 't dessert. J. Als 't je belieft Papa. V. Zyn dat nu geene lieve aardige beestjes, die zulken lekkeren honig maaken? J. Ja wel Papa, dat zyn tog lieve aardige beestjes. V. Kyk Jacob, daar vliegt 'er een in die bloem, daar kruipt hy 'er in - Nu is hy beezig met die drupjes vogt op te zuigen, en die kleine geele stofjes op te zamelen, die binnen in de bloem zitten. - Zie! eerst kruipt hy onder 't eene blaadje, dan onder 't andere, zoo lang, tot dat hy niets meer vindt. - Daar vliegt hy nu weer heen. Hy moet al genoeg gevonden hebben, want hy vliegt regt naar den byekorf toe. Zie je wel? J. Ja Papa, daar zit hy 'er op. V. Kyk, daar kruipt hy in dat gaatje, dat voor in den korf is. Daar gaat hy nu zyn celletje van wasch maaken, teegen die van de andere bytjes aan; en dan zal hy'er zyn drupjes honig in laa- {==192==} {>>pagina-aanduiding<<} ten loopen. En dan gaat hy schielyk weer heen, om nieuw wasch en nieuwen honing te haalen. Want de bytjes zyn zeer naarstig, zy werken den geheelen dag door, en laaten geen oogenblik verlooren gaan. - Maar wil ik je nu eens zeggen, waar toe zy dien honig maaken? J. Als 't je belieft Papa. V. Dat doen zy, om dien in den winter op te eeten, als 'er geene bloempjes meer op 't veld zyn, daar zy zulke drupjes op vinden kunnen, om die op te zuigen. En dan blyven zy stilletjes en warmpjes in hunnen korf, en leeven daar, op hun gemak, van den honig, dien zy in den zomer opgezameld hebben. {==193==} {>>pagina-aanduiding<<} III. Afdeeling. XXXIII. Moeder. Pauline willen wy eens, in den moestuin, gaan wandelen, daar zal ik je de groenten wyzen, die wy's middags aan tafel eeten? Pauline. O ja Mama, als 't je belieft. Haalt men die uit den moestuin? M. Ja, daar groeien zy in. - Zie nu eerst eens hier aan die groote staaken, die daar van boven zoo kruislings teegen elkander staan, daar groeien de snyboonen teegen. Zie daar heb je het steeltje, dat zig rondom die staaken slingert; aan dat steeltje groeien eerst die groote breede bladen, en daar na die lange platte zaadhuisjes, die overal tusschen de bladen in hangen. Hier heb je 'er een; zie je? P. Ja Mama, wat is dat nu? M. Dat is nu een snyboon. Die snyd men zoo, in de schuiuste, met een mes, aan heel dunne schyfjes, zoo als je ze op tafel ziet komen; na dat ze eerst, op 't vuur, met wat water, en booter, of bouillon, en wat zout, gestooft zyn. En dan smaaken zy heel lekker. Pauline houdt 'er ook wel van. {==194==} {>>pagina-aanduiding<<} P. O ja Mama heel veel. M. Maar als men dien snyboon nu wat langer laat hangen, dan groeien 'er witte boonen in. - Wagt, ik zal eens een snyboon afplukken en open maaken. - Zie, daar heb je 'er de witte boontjes al in, maar nu zyn zy nog heel klein, zie je? P. O ja Mama, zyn 't die kleine witte dingetjes daar? M. Ja Pauline, dat zyn ze. Als men de snyboonen aan de plant laat hangen, dan worden die boontjes veel grooter, wel haast zoo groot als Pauline's duim; en die kan men dan ook kooken, en eeten ze s'winters, met zuure saus. Maar voor kleine kinderen zyn ze niet gezond, daarom heeft Pauline ze nog niet gegeeten. Maar wil ik je nu eens zeggen wat men nog meer, met die witte boontjes, doet? P. Als 't je belieft Mama. M. Die bewaart men teegen 't voorjaar, en als men dan weer snyboonen wil hebben, dan spit men den grond wel om en maakt dien klaar; dan maakt men 'er gaatjes in, en steekt in elk gaatje zulk een witte boon; en daar {==195==} {>>pagina-aanduiding<<} groeien dan weer net zulke snyboonen van, als je daar ziet; want de witte boonen zyn 't zaad van de snyboonen. P. Zyn deeze snyboonen dan ook van zulke witte boontjes, als deeze, gegroeid? M. Ja wel; maar die kleine boontjes, die je hier nu in deezen snyboon ziet, zyn 'er nog veel te klein toe, die zyn nog niet ryp; daar kan nog niets van groeien, zy moeten eerst ryp worden en zoo groot als ik je strak zei, eer zy goed zyn om te zaaien. Zie nu eens Pauline; hier heb je nog zulk een soort van boonen, maar daar zyn de zaadhuisjes veel kleiner van. Dat zyn princesse-boontjes; die, snydt men niet aan schyfjes, zoo als de snyboonen, maar kookt ze zoo geheel, zoo als zy daer zyn. P. Mama wat staat 'er tusschen alle die doode takken in? M. Dat zyn erwten en peulen. Zie, daar hangen ook diergelyke zaadhuisjes of peultjes aan, als aan de snyboonen; maar zy zyn veel kleiner. Van deezen, die hier aan de regter zy staan, eet men de peultjes geheel, zoo als zy daar hangen. Maar van die anderen, die daar {==196==} {>>pagina-aanduiding<<} aan je linkerhand staan, eet men de peultjes of zaadhuisjes niet, maar haalt 'er 't zaad, dat is de erwtjes, uit, en eet die maar alleen. - Kom hier, ik zal eens zulk een zaadhuisje of peultje open doen. Hou je hand op. - Kyk, daar rollen de erwtjes, in je hand. Hoe veel zyn 'er? P. (Zy telt.) Daar zyn 'er zes Mama. M. Wel, van die zes erwtjes, kunnen nu toekomende voorjaar weer zes zulke erwtplantjes groeien, als de geenen, daar ik deeze erwtjes van geplukt hebt. Willen wy ze bewaaren, om ze, toekomende voorjaar, in je tuintje te zaaien? P. Als 't je belieft Mama. M. Geef ze my dan, ik zal ze in een papiertje rollen, en ze er toe bewaaren. - P. Maar Mama, waar toe staan hier alle die doode takken, by de erwten? M. Zie eens Pauline, hoe dun de steeltjes zyn van de plant, daar de erwtjes aan groeien, en hoe ligt zy buigen, voel je wel? P. Ja Mama. M. En zie je nu die dunne rankjes wel, die daar, tusschen de blaadjes, uitschieten, en zig aan 't einde zoo omkrullen? {==197==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Ja wel Mama, hier heb je 'er verscheiden. M. Die rankjes slingeren zig aan de doode takken, die overal tusschen de erwtplantjes in staan, en dat hout de plant aan die takken vast, en maakt, dat zy langs die takken opklimt, en over einde blyft staan, in plaats van op den grond te blyven liggen, zoo als zy anders zou doen, om dat de steel zo dun is en zoo ligt buigt. En dan zou de plant zoo wel niet groeien. Wil ik je nu eens roomsche boonen wyzen, daar Mama zoo veel van houdt? P. Als 't je belieft Mama; waar zyn die? M. Zie, hier staan zy. Deezen hebben dikke steelen, zie je, al schud ik 'er aan, blyven zy evenwel over einde, en al buigt men ze neer, ryzen ze weer op; daarom, hebben zy geen stokken noodig, gelyk de erwten en de snyboonen, om ze overeind te honden. - De zaadhuisjes of peulen, daaraan de steel, gelyken wel wat naar snyboonen; behalven dat zy veel ronder en dikker zyn, en voel eens hoe zagt. P. O ja dat is als fluweel. M. Zie, nu zal ik 'er eens een open doen. {==198==} {>>pagina-aanduiding<<} Daar heb je nu de boonen, die men eet; en daar men 'er ook weer eenigen van zaait, als men weer andere roomsche boonen hebben wil. Maar nu zal ik je eens een geheel ander soort van groenten wyzen. Zie die groote blaaden, tusschen dewelken, zulk een groote witte kop groeit; zie je wel? P. Ja Mama, wat is dat? M. Dat is blomkool. De groote groene bladen snydt men 'er af, en gooit ze weg. Maar dien grooten witten kop laat men stooven, en dat is die lekkere blomkool, daar Pauline zoo veel van houdt. P. Is dat die lekkere blomkool Mama? Snydt men die dan in stukken, want ik heb ze zoo niet gezien? M. Ja, men snydt ze somtyds in stukken, of anders laat men ze ook wel heel. Zie, daar heb je de stronkjes, en daar de blom. Hier heb je nu witte kool, en daar savoye kool, en daar roode kool, die zullen wy allemaal teegen den herfst en den winter eeten. Zie je die ronde bollen, daar, tusschen die groote blaaren in, dat is 't geen men eet. Men snydt de geheele plant, terwyl ze nog jong is, zoo geheel {==199==} {>>pagina-aanduiding<<} aan den wortel af, en doet die buitenste vuile en verlepte blaaren weg; en dan snydt men die ronde bol, die dan overblyfr, aan stukken en laat ze stooven, om ze op te eeten. P. Maar Mama waar is de roode kool? M. Zie, hier staat ze. P. Maar Mama, de roode kool, die wy eeten, is zoo rood, en deeze is groen. M. Je ziet evenwel dat de blaaren ook roodagtig, of liever paarsagtig zyn; en naar maaten zy groeien, worden zy nog paarser, en daar na, onder 't stooven, rood. Zie nu hier die groene ronde bollen; dat is kropslaai, die snydt men ook zoo geheel af, en dan doet men 'er ook de buitenste bladen af, en dan zyn 't net zulke kroppen, als Papa en Mama, met oly en azyn, eeten. - Maar wil ik je nu eens wyzen, hoe die plant wordt, als men ze niet afsnydt, maar ze staan laat, om in 't zaad te schieten. P. Als 't je belieft Mama. M. Zie daar staat 'er eene. P. Waar Mama? M. Hier, met die lange steng, en die smalle bladen, en die ligt geele bloemetjes. {==200==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Is dat ook slaai Mama, die ziet 'er tog heel anders uit? M. Ja Pauline, dat is net zulk een ronde bol of krop geweest, als deezen zyn. Maar men heeft hem laaten staan, en dan schiet 'er, midden uit de krop, zulk eene steng, als deeze is, daar dan die geele bloemetjes aan komen; en in die geele bloemetjes, daar groeit het zaad in. En even zoo gaar het met de kool ook. Die schiet ook zulke stengen, en bloemetjes, en zaad. P. En eet men dat zaad ook? M. Neen, dat gebruikt men, om in 't volgend jaar, te zaaien, en dan weer nieuwe slaai en nieuwe kool te krygen. P. Zie Mama, dat zyn mooie rooie steeltjes, met die kleine blaadjes 'er aan. M. Dat is porcelein. Zie hoe aardig die langs den grond kruipt. - En hier heb je weer andere bladen, die grooter en langwerpiger zyn, maar rond aan 't einde, dat is zuuring. - En daar staat jonge spinazie. Zie, tusschen de erwten in, die groote ligt groene bladen, daar 'er sommigen onder zyn, die drie punten hebben. Hier hebje 'er een, dat groot en mooi is. {==201==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Ja Mama, maar zie, hier heb je 'er een, dat nog grooter is; zie dat is eerst mooi! M. Ja, dat ziet 'er zoo malsch uit, dat men 'er wel in byten zou. Die blaaren plukt men af, en men hakt ze klein, eer men ze stooft. - Van de zuuring eet men de bladen, zonder ze te hakken; en van de porcelein, eet men de bladen, met de dunne rooie steeltjes meê. - Maar Pauline, daar begint het te reegenen, wy zullen nu moeten maaken, dat wy schielyk 't huis komen, en 't overige, van den moestuin, voor een anderen dag spaaren. XXXIV. Vader. Jacob, wil ik je eens een voorvalletje verhaalen van twee kleine jongens; waar van de een zeer oplettend was, op 't geen men hem zei, de ander zeer onoplettend? Jacob. Als 't je belieft Papa. V. Die twee jongens gingen eens samen speelen, in een tuin, daar eenige byekorven in stonden. By 't inkoomen ontmoetten zy den Hovenier, die hen waarschuwde, dat zy niet te digt, by de byekorven, moesten komen; of zo zy 'er al by kwamen, dat zy zig dan ten minsten {==202==} {>>pagina-aanduiding<<} zeer stil moesten houden, en vooral niet teegen de korven slaan of stooten. - Zo je de byen niet moeit, zei hy, en je heel stil houdt, dan zullen zy je ook geen kwaad doen; maar zo je ze in 't minste plaagt, of te veel leeven rondom de korven maakt, en vooral, zo je ze wilt aanraaken, dan zullen zy op je aanvallen, en je steeken, dat je zult schreeuwen van de pyn. O! zei Adolph, die wat onbesuisd was, en 'er niet meer om dagt, hoe dikwils zyne ouders hem gezegd hadden, dat hy, naar den raad van bejaarde en kundige lieden, moest luistersn; O! zei hy, de byen zullen my geen kwaad doen; ik ben nog nooit van eene by gestooken. - En zoo liep hy reegelregt naar de byekorven toe, en bekeek ze van naby, den eenen voor, den anderen na. - Kyk, zei hy, teegen zyn makker Fredeik, ik dagt het wel, de byen doen my immers niets; kom ook maar nader by. Ja, antwoordde Frederik, ik wil wel wat nader by komen, mids wy ons dan heel stil houden, want eer wy naar den tuin gingen, heeft Papa my sterk aan bevolen, dat ik moest doen't geen de tuinier my zeggen zou, en in alles zynen raad volgen; want dat hy best wist, {==203==} {>>pagina-aanduiding<<} wat 'er in zyn tuin mogt geschieden, en wat niet. O kom! kom! zei Adolph, ik wed, dat ik, met myn stokje, teegen dien korf slaa, en dat de byen my niets doen zullen. Dan gaa ik eerst nog wat agter uit, zei Frederik, en deedt het ook terstond. Adolph ondertusschen sloeg, met zyn stokje, teegen den korf aan, daar hy vlak voor slond; en terstond kwamen 'er een half dozyn byen uit vliegen, die hem zoo geweldig staaken, dat hy al schreeuwende en huilende weg liep, zoo hard hy maar kon. Nu maakten deeze steeken Adolph, voor 't toekomende, wel wyzer en voorzigtiger, en leerden hem, voor 't Vervolg, naar goeden raad te luisteren. Maar zyn makker Frederik had dit reeds te vooren, zonder steeken, uit de enkele waarschuwing van zyn Vader, geleerd. - Wat dunkt je nu Jacob, wie van deeze twee was 'er 't beste aan? Jacob. Wel Papa, Frederik dunkt my, die 't, uit de waarschuwing van zyn Vader, geleerd had; want die was niet gestooken, en had geen pyn. {==204==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Dat heb je wel. Wil ik je nu, omtrent de bytjes, ook eens een goeden raad geven, en zul je dien ook volgen? J. Ja wel Papa. V. Je hebt wel bytjes zien vliegen, in den tuin? J. Ja Papa. V. Wel, zoo lang als je die bytjes, met rust laat, zullen zy je ook geen kwaad doen. Maar in dien je ze woudt gaan jaagen, of aanraaken; of dat je eene bloem, in je hand, drukte, daar een bytje in zat, dan zouden zy je steeken. Maar als jy de bytjes niet moeit, dan zullen zy jou ook niet moeien. Want het zyn goede beestjes, die nooit kwaad doen, dan om zig te verweeren. En zoo als men ze aanraakt, of na loopt, of vangen wil, dan denken zy, dat men hun kwaad wil doen, en daarom steeken zy dan. - Pas dan wel op, en wagt niet, zoo als Adolph, tot dat je 't zelf hebt gevoeld, hoe zy steeken kunnen. J. Neen Papa, ik zal wel oppassen, ik zal de bytjes met rust laaten. V. Dan heb je ook van hunne steeken niet te vreezen, al vloogen zy je om 't hoofd. En {==205==} {>>pagina-aanduiding<<} dan zul je ook niet komen, in 't geval van Adolph, die, door schaadlyke ondervinding, moest leeren, goeden raad volgen, wyl hy 't, door enkele waarschuwing, niet had willen leeren. Daarom volg jy deezen raad; en ook al den goeden raad, die bejaarde en kundige lieden je geeven zullen; want zy weeten beeter dan een kind, wat goed is. XXXV. Moeder. Pauline, willen wy nu weer eens, in den moestuin, gaan wandelen, dan zal ik je nog eenige soorten van groenten wyzen, die wy voorleeden moesten overlaaten, om dat de reegen ons naar huis joeg? Pauline. Als 't je belieft Mama. - M. Zie Pauline, hier heb je een soort van groenten, daar men alleen den wortel van eet. Die mooie, uitgesneede, puntige blaadjes, daar je dat heele bed vol mee ziet staan. Dat zyn wortelen of peen. Ik zal 'er eens een uittrekken. - Zie nu dien geelen wortel, dat is eigentlyk het geen men van de peen eet. Men wascht en schrapt ze maar een weinig af, om 'er de aarde af te doen; en dan kookt of stooft men ze zoo geheel, wanneer ze klein zyn, of aan stukken ge- {==206==} {>>pagina-aanduiding<<} sneeden, wanneer ze daar te groot toe zyn. P. Mama, wat staat daar op dat bed, naast de peen? M. Meen je die plant, met die lange smalle blaadjes, daar die dunne steeltjes, met geele bloemetjes uit op schieten? P. Ja Mama. M. Dat is scorsoneere. Daar zit een dunne lange wortel aan, die 'er van buiten zwart, maar van binnen heel wit uitziet, en die wortel eet men ook, en die is heel gezond. Hier heb je nu nog eene soort van planten, daar men den wortel van eet; die geenen, die daar staan, met die groote lange uitgesneede bladen; dat zyn knollen; die hebben ronde wortels, omtrent zoo als een plat gemaakte bal; de kleinen eet men geheel, en de grooten snydt men aan stukken. - Maar wil ik je nu eens aardappelen wyzen, daar je zoo veel van houdt? P. Als 't je belieft Mama. M. Zie, die planten, daar die mooie paarsse bloemetjes aan zyn. P. Groeien de aardappelen dan aan die paarsse bloemetjes Mama? M. Neen, niet aan de bloemetjes, maar onder {==207==} {>>pagina-aanduiding<<} aan den wortel; daar komen aan ieder plantje dertig, veertig, of meer ronde knobbels, de eene grooter, de andere kleiner, en die ronde knobbels, dat zyn de aardappelen, die men opeet. Alle de groenten, die ik je tot nu toe geweezen heb, worden gezaaid; maar om aardappelen te krygen, steekt men een kleinen aardappelen, in den grond; of men neemt 'er een grooten, en snydt dien aan stukken, en steekt de stukken in den grond; en dan groeit 'er, van ieder stuk, weer zulk eene plant, daar, aan de wortelen, ook weer dertig, veertig, of meer zulke knobbels of aardappelen aan komen. P. Hebben de aardappelen dan geen zaad Mama, dat men ze niet zoo als de andere groenten zaait? M. Ja wel Pauline, aan die paarsse bloemetjes daar groeit zaad aan. Maar men heeft gevonden dat het beeter was van ze te pooten, dat is, gelyk ik je zoo even zei, kleine aardappelen, of stukken van aardappelen, in den grond, te steeken, om 'er weer nieuwen te krygen. - Wil ik je nu eens zeggen, wat die groote regte stengen of steelen zyn, daar zulke mooie ronde bollen, met paarsse bloemetjes op staan? {==208==} {>>pagina-aanduiding<<} P. O ja Mama! als 't je belieft, die zyn mooi, wat zyn dat? M. Dat zyn uyen. Daar onder aan de steel zit zoo een kleine platronde bol, in den grond, dat is de uye. Die kan men eeten raauw, by de slaai, of in saussen gemengd, zoo als je ze wel eens by de peen gegeeten hebt. P. Daar heb ik evenwel zulke ronde bollen niet in gezien Mama? M. Neen, om dat men ze in stukjes gesneeden, en zoo, met de peen, gestoofd had. P. O Mama! wat zyn dat voor mooie bosjes, die daar staan, met die fyne takjes? M. Dat zyn spergies, die men, in 't zaad, wil laaten schieten. Aan die kleine takjes komen kleine zaadjes, en die zaait men wat diep in den grond, en zoo als de spruitjes, of jonge spergies, even uit den grond beginnen voor den dag te komen, snydt men ze, diep onder in den grond, af, en dan eet men zoo dat heele spruitje gekookt of gestoofd op. P. Waar zyn die spruitjes Mama? M. Daar zyn 'er nu geen, 't is nu de tyd niet; de spergies zyn, gelyk je daar ziet, nu al groot. Maar toekomende voorjaar, {==209==} {>>pagina-aanduiding<<} dan zal ik je die spruitjes wel eens wyzen, en je ook laaten zien, hoe men ze steekt. P. Als 't je belieft Mama.   M. Nu moet ik je eens laaten opmerken Pauline, wat men eigentlyk van elk soort van groenten eet. - Van sommigen eet men de zaadjes, als van de erwten en boonen; je herinnertje wel, dat ik je voorleeden gezegd heb, dat die erwtjes en boontjes, die men eet, de zaadjes van de plant zyn? P. Ja wel Mama. M. Van anderen eet men de zaadhuisjes of peultjes, zoo als van de snyboonen, de princesse boonen &c. Voorleeden heb ik je ook geweezen, dat dat de zaadhuisjes van de plant zyn, daar de erwtjes en boontjes, die de zaadjes zyn, in zitten. P. Dat is waar Mama, dat herinner ik my ook wel. M. Van de bloemkool eet men de bloem, of eigentlyk de jonge aankomende bloemstengen. Want indien men dien grooten ronden witten {==210==} {>>pagina-aanduiding<<} bol, dien ik je voorleeden in de bloemkool wees, niet afsneedt, zou hy opschieten, en dan zouden alle die stronkjes stengen worden, daar eerst bloemetjes, en daarna zaadjes aan zouden komen. Zie, ginder staan 'er nog een stuk of drie, die men zoo in 't zaad heeft laaten opschieten. P. Dat gelykt nu niet veel meer naar blomkool. M. 'T is net zoo als met de flaai en met de andere koolen, als men ze eet zyn zy nog jong, en dan zien zy'er heel anders uit, dan wanneer zy ouder zyn, en in de bloem of 't zaad staan. Van de zuuring, spinazie &c. eet men alleen de bladen, en laat het overige staan. - Van de porcelein eet men de dunne steeltjes met de bladen meê. Van andere groenten eet men niets dan den wortel, of de knobbels, die aan de wortels komen, als van de peen, de scorsoneere, de knollen, de aardappelen &c. Van anderen snydt men de geheele plant af, wanneer zy nog jong is, en eet die geheel op, gelyk de slaai, de witte, roode, en savoye kool. Eindelyk zyn er, daar men alleen 't jonge spruitje van eet, zoo als het uit den grond komt, gelyk de spergies. {==211==} {>>pagina-aanduiding<<} Zie je nu Pauline, hoe veelerlei lekkere en goede kost'er, voor ons, hier in den moestuin, groeit? En is 't niet goed, dat 'er aan alle die planten altoos zaadjes komen, die wy kunnen afplukken en bewaaren, om ze teegen 't volgende voorjaar te zaaien, en 'er dan weer op nieuws zulke lekkere groenten uit te kunnen krygen. P. Ja wel Mama, dat is tog zeer goed. - Maar Mama, blyven die groenten dan daar niet staan? M. Neen Pauline, wanneer men 'er van gegeeten heeft, het geen aan elke plant goed is om te eeten; van de eene het zaad, van de andere de zaadhuisjes, van eene derde de jonge bloem stengen, van anderen wederom de bladen, of de wortels, of de jonge plant, of het jonge spruitje, en men heeft het zaad afgeplukt van de geenen, die men had laaten staan, om 'er zaad van te winnen, dan deugt het overige nergens meer toe, maar men trekt het uit en gooit het weg. En daarom moet men van elk soort van groenten zaadjes hebben, om ze, teegen 't volgende voorjaar, weer te kunnen krygen. P. Kan men dan zulke groenten niet maaken? {==212==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Neen Pauline, geen mensch kan groenten maaken, en geen mensch kan ook zaadjes van groenten maaken. Die zaadjes moeten van zelve aan de groenten groeien, en uit die zaadjes moeten dan, in 't volgende jaar, weer dier gelyke groenten wassen, daar dan al weer zaadjes aan komen, en dat moet zoo van jaar tot jaar voortgaan, of wy zouden zonder groenten zitten. - En van de aardappelen moet men 'er, alle jaar, kleinen in den grond steeken, om 'er dan weer nieuwen van te laaten groeien, anders zouden 'er geene aardappelen meer zyn, want die kan ook geen mensch maaken, net zoo min ais de groenten, of de zaadjes van de groenten; en dan zouden de arme lui geene aardappelen meer hebben, daar zy tog meestendeels van leeven moeten. P. Eeten de arme lui dan geene groenten en vleesch, zoo als wy? M. Neen Pauline, dat kost te veel geld. De arme lui hebben zoo veel geld niet, om die te kunnen betaalen; daarom eeten zy meest aardappelen, die goedkoop, en teevens zeer voedzaam zyn. Maar indien zy eens geene aardappelen meer hadden, dan zou 't 'er bedroefd voor hun uitzien. {==213==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Wat zouden zy dan doen Mama? M. Ja dan zouden zy zeer verleegen zyn, en dikwils honger en gebrek moeten lyden. P. De arme menschen! - Wel dan zou ik veel aardappelen zaaien, voor de arme lui. M. Pooten wil je zeggen. - Daar zou je ook zeer wel aan doen, want dan zouden 'er zoo veel meer groeien, en dan zouden zy zoo veel beeter koop worden, en dan konden de arme lui 'er zoo veel gemaklyker, en voor zoo veel minder geld, aankomen, en dus konden zy dan zoo veel te beeter bestaan. Ook begint men 'er over al hoe langer hoe meer van te pooten, en daar vindt men zig zeer wel by, en de arme lui voor al. En voor de arme lui moet men tog vooral zorg draagen, wyl zy buiten staat zyn, om hun zelven genoegzaam te kunnen bezorgen; en al werken zy ook, zoo veel als zy maar kunnen, evenwel somtyds nog moeite hebben, om zoo veel geld te winnen, als zy hebben moeten, om alles te koopen, wat zy voor hun zelven, hunne vrouwen en hunne kinderen, daaglyks nodig hebben. Daarom moet men de arme lieden, die niet lui zyn, {==214==} {>>pagina-aanduiding<<} maar wel werken willen, altoos helpen, en alles doen wat men maar kan, om hun 't bestaan gemaklyker te maaken. XXXVI. Vriendlykheid maakt vergenoegd. Welk een' heerlyke avondstond! Zie den held'ren Hemel gloeien! Hoor de Nagtegaaltjes slaan! Hoor die lieve duifjes kirren!   Hoor hoe zagtjes ruischt de wind! Welke fraaie purperglanssen Strooit de Zon, in 't ondergaan, Door het donker groene boschje!   O wat heb ik deezen dag Veelerlei vermaak genooten! 'K speelde vrolyk, leerde zoet, Moeder was ook wel te vreeden.   'K heb nog aan myn' kleine zus Van myn speelgoed wat gegeeven. Mietje, daar 's myn' kleine pop, Die 's voor u, die kun je houden;   Zeide ik, en dit kabinet, {==215==} {>>pagina-aanduiding<<} Leg daar in haar' mooiste kleêrtjes. Teevens gaf ik haar een zoen, En zy drukte me in haar' armpjes.   O wat was toen Mietje bly! Hupp'lend liep zy door de kamer, Met haar popje, wees 't elk een, Kon 'er zig niet van verzaden.   Dan weer liep ze naar my toe, Dank je, dank je, lieve zusje! Zei ze, voor die mooie pop; Nu zal ik plaisierig speelen!   Welk een' vreugd! dat lieve kind Zoo rondom my te zien huppelen, Dankbaar, bly en vergenoegd, 'K had zelf meer vermaak dan Mietje.   Als nu Moeder weder komt, Zal ze ook zeer veel van my houden, Want zy zegt, zy ziet zoo graag D'een wat aan den and'ren geeven,   Om elkaâr plaisier te doen. Als zy my dan neemt in de armen, En my geeft een teêre kus, En my noemt haar liefste Cootje, {==216==} {>>pagina-aanduiding<<} O dan ben ik zoo verblyd! O dan ben ik zoo te vreeden! Daar voor zoude ik al myn goed, Al myn' poppen gaarne geeven! XXXVII. Jacob. O Papa! zie! hier staan mooie bloemen, mag ik 'er eenigen van hebben? Vader. Wel neen je Jacob. J. Maar lieve Papa, waarom niet? Ik wou'er zoo gaarne eenigen van hebben. Waarom mag ik niet? V. Wel, om dat zy niet aan ons, maar aan dien tuinman, die daar, in dat gindsche huisje, woond, toe hooren. J. O toe Papa, maar een stuk twee drie. V. Heugt je nog Jacob, hoe je gisteren kwaamt klaagen, toen Willem wat van je sterkers had uitgetrokken, om 'er zaaibloemen in de plaats te zetten? J. Ja wel Papa; maar dat geloof ik ook wel, dat was myn sterkers, daar had ik zoo veel moeite voor genoomen! V. Wat had je 'er dan al voor gedaan? J. Wel, heugt je niet meer Papa, dat dat kleine {==217==} {>>pagina-aanduiding<<} hoekje van den tuin, altoos zoo vol met steenen en onkruid geleegen heeft? Maar nu heb ik 'er, veertien daag geleeden, alle die steenen afgenoomen, en 'er al het onkruid uitgetrokken, en het, met myn schoffeltje en myn hark, wel ter deegen schoon en gelyk gemaakt; en toen zaaide ik 'er sterkers in, en die begoot ik allen avond, zoo lang als 't niet gereegend heeft; en als 'er nog wat onkruid tusschen beiden opsloeg, dan trok ik het uit, zoo als Papa my gezegd had te doen. En toen nu myne sterkers wel groot was geworden, en dat ik dagt 'er van daag van te zullen kunnen eeten, toen kwam Willem gisteren, en trok het beste hoekje van myn sterkers uit, om 'er zyne zaaibloemen in te zaaien; en toen was alle myne moeite verlooren; dat was immers niet mooi van Willem. V. Dat was 't zeeker niet. Het was zelfs zeer kwalyk van hem gedaan, want het was jou sterkers, jy had ze met veel moeite gezaaid en opgepast, en daarom kwam ze jou met regt toe; en Willem moest jou al die moeite niet vergeefch maaken. Begryp je 't ook niet zoo? J. Ja wel zeeker Papa, begryp ik het zoo. {==218==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Maar weet je nu wel, dat je juist het zelfde ongelyk aan den tuinman zoudt doen, als Willem jou gedaan heeft, indien je zyne bloemen afplukte? J. Hoe zoo Papa? V. Wel om dat die tuinman net zoo veel, ja nog veel meer moeite genomen heeft, om die bloemen, dan jy, om je sterkers te doen groeien. J. Wat heeft hy daar dan voor gedaan Papa? P. Voorleeden najaar heeft hy alle die bedden, daar nu die bloemen op staan, schoon gemaakt, en 'er goede vette aarde op gestrooid, en ze wel omgespit; en toen heeft hy 'er zoo veele bollen, (die hy 't jaar te vooren weer op dezelfde wys gewonnen had,) in gestooken, als je daar nu bloemen ziet staan. - Weet je niet, zulke bollen als Mama op glazen heeft? J. O ja Papa; zyn 't zulke bollen? - Dat is waar, de bloemen zyn ook net even eens, als die van Mama. V. Dat zyn ze ook. Na dat hy nu die bollen in den grond gestooken had, heeft hy 'er run en blaaten over heen gestrooid, wel {==219==} {>>pagina-aanduiding<<} drie of vier vingers dik, om ze teegen de kou te bedekken, en daar na heeft hy 'er dorre takken opgelegd, om dat 'er de bladen niet zouden afwaaien. En zoo heeft hy ze den ganschen winter door, wel bedekt, en wel warm gehouden. En nu in 't voorjaar, toen de vorst over was, heeft hy'er alle die takken en bladen weer afgenoomen; en als het te droog was heeft hy ze begooten; en zoo heeft hy ze opgepast, tot dat zy zoo groot waren, als je ze nu ziet. - Indien je nu een bloempje kwaamt afplukken, en ik een bloempje, en een ander een bloempje, wat nut zou die goede man dan van alle zyne moeite hebben? Zou hy niet net zoo over ons kunnen klaagen, als jy gisteren over Willem geklaagd hebt? J. Wel ja Papa, dat is waar. - Maar wat doet die man dan met alle die bloemen? Hy heeft 'er zoo veel, en hy kan ze tog niet opeeten, zoo als ik myne sterkers. V. Neen maar hy plukt ze af, en gaat ze in de stad verkoopen; daar kan hy'er geld voor krygen; en je weet wel dat hy geld hebben moet, om 'er eeten en drinken en kleeren voor te kopen. En hoe meer bloemen hy heeft, {==220==} {>>pagina-aanduiding<<} hoe meer geld hy 'er voor krygen kan, dat begryp je wel van zelve? J. Ja Papa, dat is zoo. Maar Papa, Dirk onze tuinman klaagt 'er evenwel niet over, als Papa voor ons een bloempje uit den tuin plukt; en ik heb tog gezien, dat hy die bloemen oppast, en 'er moeite voor doet. Gisteren nog kwam hy 'er al het onkruid tusschen beiden uittrekken, om dat hy zei, dat de bloemen dan beeter zouden groeien en mooier staan. V. Dat is ook zoo. Maar wil ik je daar 't onderscheid nu eens van zeggen? J. Als 't je belieft Papa. V. Indien Papa tyd had, dan zou Papa alle die bloemen, in onzen tuin, zelf planten, en zaaien, en oppassen, en al 't werk doen, dat 'er in den tuin te doen is. Want dat is wel plaisierig, en 't geeft eene goede gezonde beweeging, als men ze eens gewoon is, en Papa houdt veel van alle tuin en akker werk. Maar nu heeft Papa meestentyds wat anders te doen; en daarom heeft hy Dirk den tuinman laaten komen, en teegen hem gezegd; Dirk ik heb geen tyd om zelf al {==221==} {>>pagina-aanduiding<<} 't werk te doen, dat 'er in myn tuin te doen is; indien jy 't nu voor my wilt doen, en daar toe zoo dikwils in myn tuin komen arbeiden, als 't nodig zyn zal, dan zal ik je alle jaar dertig gulden geeven; maar dan zullen daar teegen ook alle de bloemen, en alle de vrugten, die in den tuin zullen groeien, voor my zyn. En toen heeft Dirk gezegd; dat is goed myn Heer, dat wil ik wel doen. En nu komt Dirk zoo dikwils als 't nodig is, om al 't werk in den tuin te doen, en 'er alles in te pooten, te planten, te zaaien, en schoon te houden. Maar de vrugten en de bloemen blyven evenwel aan Papa toehooren, en Papa mag 'er meê doen wat hy wil, om dat hy aan Dirk, voor alle zyne moeite en arbeid, jaarlyks dertig gulden betaald. Maar deezen tuinman hebben noch jy, noch ik, noch iemand, voor zynen arbeid en moeite betaald. Die heeft hy tot zyn eigen voordeel genoomen, en daarom mag niemand hem dat voordeel ontneemen, en hem die moeite onnut maaken, door hem zyne bloemen te komen afplukken. J. Dat is zoo Papa. Maar indien wy hem dan geld voor zyne bloemen gaven? {==222==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Dan zou hy 'er ons ook wel eenigen van geeven willen. J. O Papa! willen wy dat doen; ik heb nog een dubbeltje, in myn zak, dat zal ik hem geeven. V. Daar zul je juist niet veel voor krygen, want het is nu nog vroeg in den tyd, en dan zyn die bloemen duur. Wy zullen evenwel eens, naar zyn huis, gaan, en zien of hy 'er is. - Maar ik vrees dat hy uit zal zyn, want het huis schynt rondom zoo digt geslooten. - (Zy kloppen aan, maar krygen geen gehoor.) - Ja, ik dagt het wel. Hy zal misschien juist, met bloemen, naar de stad zyn, om ze te verkopen. Nu moeten wy zyne bloemen laaten staan. J. Wel dat spyt me. V. Daar is nu niet anders op. - Maar ik kan je tog wel andere bloemen bezorgen, die wel niet zoo groot, maar evenwel ook mooi zullen zyn. J. Waar dat Papa? V. Ginder aan den heikant. Daar staan bloempjes, in 't wild, die niemand gezaaid of geplant heeft, maar die daar alle jaar, van zelve opgroeien, uit plantjes, die 'er van 't vorige jaar {==223==} {>>pagina-aanduiding<<} zyn blyven staan, of uit zaadjes, die 'er 't jaar te vooren, uit diergelyke plantjes, op den grond gevallen zyn. Voor die bloemetjes heeft niemand eenige moeite genoomen, noch 'er eenig werk voor gedaan, en daarom mag ieder een ze plukken. J. O dat is goed Papa! laat ons daar naar toe gaan. V. Kom aan. (Zy gaan naar de hei.) J. O zie Papa, daar staan al bloempjes, mag ik die afplukken? V. Ja wel, pluk maar toe. Hier zal niemand het je beletten, of kwalyk neemen. - (Jacob gaat aan 't plukken.) J. O Papa! zy zyn zoo klein, en ik heb 'er al zoo veel; ik kan ze niet in de hand houden, of ik zal ze bederven. V. Wel, heb je niets om ze in te leggen? - Bedenk eens. J. Wel Papa, ik weet niet. - Myn hoed? - Wil ik ze daar in leggen? V. Wel ja, dat kun je wel doen; 't is van daag warm genoeg, om zonder hoed te kunnen gaan, terwyl de zon tog ook niet te sterk brand. (Jacob gaat voort met plukken.) {==224==} {>>pagina-aanduiding<<} J. O Papa! zie, daar zyn kieviet seieren, in een mandje, willen wy 'er een paar van meê neemen? Zy zyn zoo lekker. (Hy legt zyn hoed met bloemen, by 't mandje, neer, en loopt, naar zyn Vader toe, met een ei in elke hand.) V. Ik vrees Jacob, dat dit weer niet lukken zal. Die eieren zyn daar niet van zelve, in dat mandje, gekomen. (Een Meisje van agter de struiken voor den dag komende, en de twee eieren in de handen van Jacob ziende, neemt den hoed met bloemen weg; en roept Jacob na.) Men heertje, als jy me me kieviets eieren afneemt, dan zal ik jou je hoed met bloemen afneemen. J. (Er naar toe loopende, laat de twee eieren vallen en breekt ze. Met een roept hy teegen 't meisje. Hou wat, myne bloemen! myne bloemen! Dat zyn myne bloemen! Ik heb ze zelf voor my opgezogt en geplukt. Het M. Ja, en dat zyn myn kieviets eieren; ik heb ze ook voor me zelven gezogt, om ze in de stad, te gaan verkoopen. J. Je moet my myne bloemen weer om geeven, hoor je? Het M. Ja maar je moet my eerst me {==225==} {>>pagina-aanduiding<<} kieviets eieren weer om geeven, of ik geef jou je bloemen niet. J. Ja ik heb je kieviets eieren laaten vallen, en zy zyn gebrooken, ik kan ze je niet weer geeven. Het M. Dan moet je ze me betaalen, of je krygt je hoed, met bloemen, niet weer. J. (Tegen zyn Vader, die 'er ondertusschen ook by gekomenis.) Papa, zy wil me myn hoed met bloemen niet weer geeven. V. Ja wat zal ik je zeggen Jacob? Waarom heb je twee van haare eieren gebrooken? Die had zy voor haar opgezogt, om 'er, in de stad, geld voor te krygen; en 't is niet regt, dat je haar dat geld doet verliezen. - Zeg eens Meisje? hoe veel verkoop je je eieren in de stad? Het M. Van daag men Heer, moet ik 'er nog een stuiver 't stuk voor hebben, kyk ze zyn mooi. V. Dat zyn ze. - Dus zie je Jacob, dat je dat arme meisje een dubbeltje schade gedaan hebt. Geef haar dan je dubbeltje, dat je strak aan den tuinman, voor bloemen, woudt gaeven; dan zal ze jou ook je hoed met de bloemen weergeeven, niet waar Meisje? {==226==} {>>pagina-aanduiding<<} Het M. Ja wel men Heer. V. Nu dan ben je beiden weer geholpen. J. Ja maar Papa dan ben ik me dubbeltje kwyt. P. Dat is zoo. Maar waarom raak je aan iets, dat je niet toekomt. Je moogt hier wel bloemetjes plukken, om dat die hier van zelve groeien, zonder dat iemand 'er eenige moeite voor neemt. Maar je kondt wel begrypen, dat die eieren daar niet van zelve, in dat mandje, gekoomen waren, zonder dat iemand ze 'er in gelegd had. En de moeite, die dat meisje, in 't zoeken van de eieren gehad heeft, moet je haar niet onnut maaken, door de eieren weg te noemen. - Dus maar gaauw je dubbeltje aan 't meisje gegeeven, dan is alles weer rigtig. En anders mag zy, met je hoed met bloemen, doen, wat zy wil. Jacob. (Het dubbeltje geevende.) Daar Meisje. Het M. Dank je men Heertje. V. Meisje, gaa jy nu nog wat kieviets eieren opzoeken, en kom ze dan aan myn huis brengen. Ik woon het derde huis, {==227==} {>>pagina-aanduiding<<} aan de regter hand, als je die hooge poort in komt. Het M. Als 't je belieft men Heer. Heel wel men Heer. Ik zal 't wel vinden. V. En pas jy nu in 't vervolg beeter op Jacob, dat je niets weer afplukt, of weg neemt, daar je niet van weet, of 't ook aan iemand toe komt of niet. Want, zoo als je nu ziet, daar door raakt men zyn bloemen, of zyn dubbeltjes kwyt. J. Ja Papa, ik zal wel voorzigtiger zyn. Ik zal 't eerst aan Papa vraagen, of 't anders laaten liggen. V. Daar zul je zeer wel aan doen (*). XXXVIII. Jacob. Papa, waarom slaat die man zoo, met zyn stok, naar die schaapen? Vader. Om dat die schaapen, in dat jonge koolzaad. willen loopen, en dan zouden zy het bederven; daarom neemt die man, die de herder van die schaapen is, en 'er oppassem {==228==} {>>pagina-aanduiding<<} moet, met een klein schupje aan 't einde van dien stok vast gemaakt, kluitjes van den weg op, en daar weet hy zoo net meê te gooien, dat hy juist dat schaap treft, dat hy 't eerst, uit het koolzaad, jagen wil. J. Maar zie Papa! daar is een hond, die de schaapen byt. V. Dat is de hond van dien herder, die helpt hem de schaapen uit het koolzaad jaagen. Die hond is zoo wel geleerd, dat hy verscheide dingen verstaat, die de herder teegen hem zegt. Als de herder hem zegt van de schaapen voort te dryven, dan komt hy van agteren en blaft 'er teegen, en stoot ze, of byt ze zagtjes in de agterste pooten, tot dat zy voort loopen. En als de herder hem zegt, van de schaapen teegen te houden, dan gaat hy 'er voor, en blaft 'er weer teegen, of byt ze zagtjes van voore, tot dat zy stil staan. Ook kennen de schaapen dien hond zoo wel, dat zy al gaan loopen, als hy maar aan komt, en hy ze dus brengen kan, waar hy wil. Is dat niet aardig? J. Ja wel Papa. V. Maar ik heb 'er eens een gezien, die deedt het nog aardiger. Wanneer de herder {==229==} {>>pagina-aanduiding<<} maar een woord sprak, dan keek de hond hem sterk in de oogen aan; en als de herder hem dan maar, met de oogen of 't hoofd, een wenk gaf, dan dreef hy de schaapen voort. Maar zoo als hy ze een weinig voort gedreeven had, bleef hy staan, draaide 't hoofd om, en keek den herder weer vlak in 't gezigt, als of hy hem vraagen wou, of 't zoo genoeg was, dan of hy de schaapen nog verder moest dryven. En als de herder hem dan weer een wenk, of een klein geluid gaf, dreef hy ze voort, of hieldt ze staande, of dreef ze regts of links, net zoo als de herder 't hebben wou; terwyl de herder ondertusschen maar, op zyn gemak, onder een boom bleef zitten. J. Wel dat was gemaklyk, voor dien herder. V. Dat was 't zeeker. Van zulke honden hebben de herders veel dienst, en zonder dezelven, zouden zy onmooglyk zoo veel schaapen kunnen hoeden, en ze brengen waar zy ze hebben willen, als zy nu doen. Deeze herder heeft daar wel honderd schaapen, by hem, die hy nu, met behulp van dien eenen hond, alleen bestieren kan. - {==230==} {>>pagina-aanduiding<<} Maar Jacob, zie je daar in 't veld wel dien anderen hond loopen, die wit is, met bruine vlakken? J. Ja wel Papa, wat is dat voor een hond? V. Dat hiet men een patrys hond, of staande hond. Je hebt wel eens een stukje patrys geproefd? J. Ja wel Papa, dat smaakt zeer lekker. V. Wel. als men een patrysje hebben wil, dan neemt men een snaphaan, en zulk een staanden hond, en daar gaat men dan meê in 't veld. En dan laat men den hond voor uit loopen, om onder struiken en heggen te zoeken, of 'er niet ergens patrysjes verschoolen liggen. En zoo als hy 'er een vindt, blyft hy stil staan, en kykt strak op de plaats, daar 't patrysje ligt. Zo gaauw als men dat ziet, gaat men 'er schielyk naar toe, en maakt ondertusschen zyn snaphaan klaar; en als men gereed is, dan zegt men teegen den hond van 't patrysje op te jaagen. Dat doet hy dan ook aanstonds, en zo als 't patrysje opvliegt, - paf! - schiet men 'er op, dat het uit de lugt tuimelt, en dan gaat de hond het ophaalen, en komt het aan zyn {==231==} {>>pagina-aanduiding<<} meester brengen, die 't meê naar huis neemt, om 't op te eeten. J. O zie Papa! daar heb je vier of vyf groote honden, by malkander, wat doen die daar? V. Dat zyn haze-windhonden. Zie je wel dat zy veel langer pooten hebben, dan dien anderen hond! J. Ja Papa, dat hebben zy tog. V. Wel, daar kunnen zy zeer hard meê loopen; wagt, kyk eens, - daar springt juist een haasje op. - Nu zul je 't zelf kunnen zien. - Kyk nu eens hoe snel zy dat haasje agter na loopen. - Zie, zie maar eens! - J. O Papa! kyk, daar hebben zy het. V. Ja daar hebben zy het gevangen. Zie je nu hoe die grootste hond het haasje, in zyn bek opneemt, en hoe hy teegen de andere honden knort, en hun de tanden wyst. Ja Papa, waarom doet hy dat? V. Om dat anders elk van die andere honden 't haasje zou willen hebben, en dan zouden zy 'er om vegten, en zy zouden 't onder 't vegten verscheuren. Maar nu neemt hy 't op, en houdt 'er de anderen van af, en brengt {==232==} {>>pagina-aanduiding<<} het zoo onbeschadigd aan zyn meester. Zulk een hond noemt men een beschutter, om dat hy 't haasje teegen de andere honden beschut. Zie, daar heeft hy 't aan den jaager gebragt, die steekt het in zyn wyzak, en gaat 'er meê heen. Wil ik je nu eens zeggen Jacob, waar alle die honden, de herders-honden, de patrys-honden, de windhonden, en alle de andere honden, nog meer goed toe zyn? J. Als 't je belieft Papa. V. Als men zulk eenen hond, 's nagts, op eene plaats, legt, of los laat loopen, dan kan men altyd weeten, of 'er iemand vreemds op de plaats komt. Want zoo als 'er zoo iemand op komt, die 'er niet t'huis hoort, dan gaat de hond aan 't blaffen, en waarschuwt dus, dat 'er iemand is; en dan kan men gaan zien, wie het is, en of men hem op de plaats wil hebben, of niet. En indien zoo iemand iets van de plaats zou willen weg neemen, dan zou de hond nog sterker blaffen, en hem zelfs byten, indien hy hem krygen kon. En wanneer iemand, met zyn hond, ging wandelen, en daar kwam een ander, die hem zou willen slaan, of kwaad doen, dan zou de hond, den gee- {==233==} {>>pagina-aanduiding<<} nen, die zyn meester zou willen kwaad doen, aanvallen, en zyn meester verdeedigen, zoo lang hy maar kon. Zyn dat nu geene goede trouwe dieren? J. O ja Papa, dat is net zoo als 't kleine schoothondje, van Tante, daar zy zoo veel van houdt. Als men, terwyl hy op haar schoot ligt, om te speelen, doet als of men haar slaan wou, dan wordt het beestje zoo boos, en dan blaft het zoo, en vliegt zoo naar je toe. En hy zou je ook braaf byten, indien Tante hem dan niet vast hieldt. V. Ja dat doet hy, om zyne meesteres te beschermen, om dat hy veel van haar houdt, en dus niet hebben wil, dat men haar kwaad doe. - Je hebt zelfs wel honden, die zig zouden laaten dood slaan, om hunne meesters te verdeedigen; zyn dat geenebrave dieren? J. Ja wel Papa. V. En heb je wel gezien, als Tante lang, zonder haar hondje, uit is geweest, en zy komt weer t'huis, hoe bly het hondje dan is; en hoe hy op haar schoot springt, en haar likt, en alles doet wat hy kan, om haar te toonen, hoe veel hy van haar houdt, en hoe bly hy is, van haar weer te zien? {==234==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Ja Papa, en dan springt hy weer van haar schoot af, en loopt in 't rond, aljankende; en dan springt hy weer op haaren schoot, en likt ze weer. V. Ja dat doet hy allemaal, om zyne vreugd en zyne vriendschap te betoonen. En net even eens doen de groote honden ook, wanneer zy hunnen meester weder zien. Al was 't ook een jaar geleeden, dat zy hem niet gezien hadden, zy kennen hem aanstonds weer, en houden even veel van hem als te vooren.   J. Papa wat is dat, waar meê die kat daar speelt? V. Dat is een muisje, dat zy heeft gevan gen. Zie je niet, dat zwartje beestje, dat zy daar, tusschen haare pooten, heeft? J. O ja Papa. Is dat een muis? V. Ja; en de muizen en de rotten, (dat ook zulke zwarte beestjes zyn, net zoo als de muizen, maar wat grooter;) die kruipen overal in; in de kamertjes, daar men 't goed in weg zet: en somtyds zelfs in de kasten; en dan {==235==} {>>pagina-aanduiding<<} eeten zy het goed op, en bederven het, en daarom houdt men eene kat, om de muizen en de rotten te vangen, op dat zy 't goed niet zouden bederven. J. Daar heeft men wel gelyk in. V. Ja, een ieder moet zyn goed bewaren. - De katten nu zyn heel aardige dieren. Zy zyn juist zoo vriendlyk niet, als de honden, en zy zyn ook veel wilder van aart; maar teevens zyn ze zoo geduldig, dat zy wel een half uur, op een muisje, of een vogeltje kunnen zitten loeren, tot dat zy den kans goed zien; en dan weeten zy zig zoo net te plaatsen, dat zy in eene sprong het beestje op 't lyf zyn en 't beet hebben. Heb je onze kat niet wel eens, in den tuin, zoo op de loer gezien, op een vogeltje, of op eene jonge tortelduif? J. Ja wel Papa, maar dan jaag ik ze altyd weg, en dan zeg ik, voort poes! ik wil niet hebben, dat je vogeltjes vangt! V. Daar heb je ook gelyk in, de poes is maar in huis, om rotten en muizen te vangen, en die vogeltjes zingen te mooi, en zyn te plaisierig in den tuin, daarom moeten de katten ze niet weg vangen. - Maar heb je wel eens ge- {==236==} {>>pagina-aanduiding<<} zien, hoe behendig de katten, op de boomen, kunnen klauteren, en over de daken loopen, en zelfs somtyds over de balkjes, rondom 't kippenhok, schoon daar nog over al spykers, met de punten naar boven, in geslagen zyn. Zy weeten zoo net tusschen de spykers in te loopen, dat zy 'er geen een raaken, en zig geen zeer doen, daarom spant Papa 'er netten langs. - En als zy eens, op eene tafei, komen, daar glazen, en kopjes, en allerlei goed op staat, dan weeren zy 'er, zo men ze maar niet jaagt ofbang maakt, zoo behendig tusschen beiden door te loopen, dat zy niets om verre stooten. - Maar wil ik je nu nog iets vertellen, dat ik eene kat heb zien doen, om melk te drinken, uit een kannetje, daar zy den kop niet in steeken kon? J. Als 't je belieft Papa. V. In plaats van haar de melk, in een schoteltje, te geeven, had men wat melk gegooten, in een melk kannetje, daar de opening zoo naauw van was, dat de kat 'er haar kop niet in steeken kon, en dus ook; met de tong, daar zy anders meê drinkt ende melk oplikt, niet, by de melk, kon komen. Zoo als men nu {==237==} {>>pagina-aanduiding<<} dat kannetje voor haar neer gezet had, en zy zag, dat zy met haare tong, niet tot aan de melk kon reiken, stak zy haar voorste pootje, in de melkkan, en schepte 'er dus zoo veel melk uit, als zy in haar pootje kon houden; en dan likte zy die melk, uit haar pootje op. En als die op was, dan schepte zy 'er, op dezelfde wyze, weer andere uit, zoo lang tot dat zy genoeg had. J. He Papa, zou onze kat dat ook wel doen, dat wou ik wel eens zien? V. Dat weet ik niet. Ik ben vergeeten, of men 't aan de andere kat geleerd had, dan of zy 't zelf had verzonnen. J. O Papa! dan moeten wy zien, of wy 't onze kat ook kunnen leeren. V. Wy kunnen 't ten minsten eens probeeren, maar ik weet niet of 't lukken zal. XXXIX. Moeder. Wel Charlotte, heb je nu, met je nigtje en Hanna, al 't moois weezen zien, dat men, op sinter-klaas-avond, in de winkels, ten toon vindt, en heb je daar veel plaisier in gehad? {==238==} {>>pagina-aanduiding<<} Charlotte. O ja myn lieve Mama! Wy hebben zoo veel plaisier gehad! Wy hebben zoo veel moois gezien! zoo veele mooie kaarsjes, en zoo veele mooie poppen, en zoo veel lekkers! Ik kan je niet zeggen, wat wy al voor moois gezien hebben. En nigtje Mietje had 'er ook zoo veel plaisier in; o die sprong van vreugd! M. Dat is goed, daar ben ik bly om. En heb je braaf gekogt? Want Papa en Oom hadden je braaf geld meê gegeeven, om lekkers en speelgoed te koopen, om dat je je lesjes zoo wel geleerd had. Laat my nu eens zien, wat je al t'huis gebragt hebt. C. Mama ik heb maar een marssepyne hart t'huis gebragt, en Nigtje Mietje, maar eene groote vergulde pop. M. Wel dat is niet veel. Heb je dan al je geld gehouden? Papa en Oom hadden 't je evenwel gegeeven, om dat je je eens braaf, op sinter klaas avond, zoudt diverteeren; en op dat zy ook eens zouden zien, hoe je 't al besteeden zoudt. Maar nu moet je 't nog haast allemaal over hebben, en dat was juist het oogmerk niet. {==239==} {>>pagina-aanduiding<<} C. Vergeef my Mama, wy hebben niets over. M. Wat heb je 'er dan meê gedaan? C. Mama, onderwyl dat ik beezig was, met myn marsepyne hart, en nigtje Mietje, met haare vergulde pop te koopen, stondt 'er, voor 't open venster, vlak by ons, eene arme vrouw; en die had zoo een lief kindje, op den arm, en nog een ander kindje, aan de hand. O Mama 't waren zulke lieve kindertjes! En 't kindje, dat zy op haaren arm had, stak de handjes uit, en sprong en reikte, naar al dat mooie goed; en 't scheen 'er zoo gaarne wat van te willen hebben. Zoo zei ik, teegen de vrouw; wel Moeder! koop je ook niet wat moois of wat lekkers voor je kindertjes; daar is hier zoo veel mooi en lekker goed te koop? - Ach myn lieve Juffrouwtje! zei de arme vrouw, hoe zou ik voor myne kindertjes wat moois of wat lekkers koopen? Ik zou al bly zyn, dat ik maar altyd brood voor hun had! Maar nu plaagde my de oudste zoo, om ook eens sinter klaas te gaan zien, dat ik 't haar niet weigeren kon. Ik dagt ook, 't gezigt kan ik haar evenwel voor niets geeven, en ik kan die arme {==240==} {>>pagina-aanduiding<<} bloeien tog zoo weinig plaisier bezorgen! Ik ben te arm om speelgoed voor hen te koopen; en den ganschen dag moet ik zelf werken, om maar te maaken, dat ik hun, teegen den middag, en teegen den avond, een stukje brood geeven kan. - Kom, zeide ik moeder! dan zullen wy wat voor je kindertjes koopen! - Zie, die mooie gekleede pop daar, die zal ik hen geeven. - Nigtje Mietje, zogt ook al wat anders uit, en de kindertjes sprongen op van vreugd. Maar de arme vrouw zei, ach myn lieve Juffrouwtje, dat is te mooi voor myne arme schaapen! Maar - als ik je verzoeken mogt, - zo je tog aan myne arme kindertjes wat wilt geeven, - zie! dat armekleine bloedje heeft geene kousjes aan de beentjes; die moet ik zoo maar, met myn schorteldoek, bedekken. En die groote valt haar rokje, in stukken, van 't lyf. - Kom, zeide ik, Vrouwtje! wy zullen je helpen. En toen vroegen wy aan den man van den winkel, of hy ons kousjes, voor dat kleine kind, en een rokje voor 't groote geeven wou. Maar de man begon te lacchen, en zei; myn goeije Juffrouwtjes! dat verkoopen wy hier niet, dat is geen sinterklaas goed; {==241==} {>>pagina-aanduiding<<} op sinter klaas moet je lekkers en speelgoed koopen. - Ja maar, myn goeie man, zei Hanna, die arme vrouw heeft wel wat anders, dan lekkers en speelgoed, voor haare kinders, van doen. - Wel Hanna, zei ik, hoe maaken wy het dan? - Zo je die vrouw helpen wilt, zei Hanna, dan zal ik je, hier vlak over, een winkeltje wyzen, daar, zie ik, zyn de menschen ook nog by de hand, en daar kun je rokjes, en kousjes, en allerlei kindergoed koopen. - O dat is goed! dat is goed! riepen wy, kom Hanna! kom, laaten wy gaan! - Strak komen wy weer by u, myn goeie man, zei ik, teegen den man van den winkel, om je ander mooi goed te zien; en met een liepen wy, naar 't winkeltje, toe, dat Hanna ons geweezen had; en daar kogt ik een paar kousjes, voor 't kleinste kindje; en nigtje mietje kogt een rokje, voor 't groote, en wy deeden ze haar aanstonds aan, en de arme vrouw was zoo bly! en zy bedankte ons zoo! wel duizend maal. - Daar na zeide ik, teegen haar, Moedertje heb je wel brood voor van avond, om te eeten? - Ach Juffrouwtje lief! antwoordde ze, met een zugt, dat is niet veel, ik heb maar, - Kom, zei ik, {==242==} {>>pagina-aanduiding<<} Hanna! woont 'er hier niet ergens ook een bakker digt by? - Ja wel lieve Charlotje! zei Hanna teegen my, vier huizen hier van daen, woont 'er een. - Wel Hanna, zeide ik, die kousjes hebben my niet veel gekost, daar heb je nog wat geld, gaa daar een paar goeie lekkere broodjes, voor die arme vrouw, voor kopen. - Ach lieve Juffrouwtje! zei de arme vrouw, roggenbrood maar, als 't je belieft, dat is goed genoeg. - Ja ja, zei Hanna, ik weet wel moedertje, wat je best lykt; ik zal je wel bezorgen. - Met een ging zy uit, terwyl wy, by de vrouw van 't winkeltje, bleeven. Zy kwam ras te rug, met een goed groot tarwen-brood, onder den arm; dat gaf zy aan de arme vrouw, in haar schorteldoek, en 't goeie mensch begon te kryten van blydschap. Ach Mama! Nigtje Mietje, en ik, wy zouden ook wel gekreeten hebben; en wy waren tog zoo bly! - Maar ondertusschen keeken de kindertjes altyd nog, naar den sinter klaas winkel, en waren zoo bly niet, als de moeder. De arme bloeien, zei Hanna, weeten nog niet, wat zy nodig hebben! - Kom, zei Nigtje Mietje, willen wy die arme kindertjes {==243==} {>>pagina-aanduiding<<} ook nog eens bly maaken? Ik heb nog wat over, ik zal hun daar ieder een koekje voor koopen. En, zei ik, ik zal aan ieder een klein popje koopen. - Zoo liepen wy weer, naar den sinter klaas winkel, toe, en wy gaven aan ieder der twee kindertjes een koekje en een popje; en toen waren de kindertjes ook zoo bly! Och Mama! dat was zoo plaisierig te zien! zy bedankten ons zoo, en zy gaaven ons kushandjes, en de goeie Vrouw die neeg en bedankte ons ook nog wel duizend maal. M. En was je toen niet zelf zoo bly als die goede Vrouw? En had je niet net zoo veel plaisier, als toen je je marssepyne hart, voor je zelve, kogt? C. Och ja Mama, wy keeken ze nog na, en zagen hoe greetig die kindertjes hunne koekjes op aten, en hoe zy hunne popjes bekeeken. Het kleine kindje sprong nog alle oogenblikken op van vreugde, op haar moeders arm. Het speet ons haast, dat wy voor die kindertjes niet liever wat meer speelgoed gekogt hadden. M. De arme Vrouw had evenwel gelyk, van liever om brood en kleeren te verzoeken, {==244==} {>>pagina-aanduiding<<} want het nodige gaat voor. - Zeg me eens Charlotte, als je eens braaf honger had, en ik gaf je je wagentje, om meê te gaan loopen speelen, in plaats van een boteram, om te eeten, zou je daar wel veel aan hebben? C. Neen Mama, ik had dan zeeker liever de boteram. M. Dat geloof ik ook. - En indien je nu, in deeze kou, moest gaan zitten, in eene kamer, zonder vuur en zonder koussen aan je beentjes; en ik gaf je, in plaats van koussen, een pop, om voor je tafeltje, meê te gaan zitten speelen, zou je dat niet gaauw verveelen? en zou je dan niet gaauw schreuwen van de kou, en je pop voor een paar koussen geeven? C. Wel ik geloof ja Mama. M. Nu even zoo zou 't, met die kinderen, ook gegaan zyn, als zy t'huis gekomen waren, en zy hadden braaf honger gehad. C. Wel Mama, dan hadden zy immers hun lekkers kunnen opeeten? M. Ja maar die kinders zyn aan geen lekkers gewend, en als zy daar nu zoo veel van aten, dat zy 'er hun bekomst van hebben konden, dan zouden zy 'er wel ligt braaf ziek van {==245==} {>>pagina-aanduiding<<} worden, en dat zou je immers spyten? C. Dat zou 't zeeker Mama. M. En aan de mooie gekleede pop, die je hun eerst geeven woudt, hadden zy in 't geheel niets gehad, noch om hunnen honger te stillen, noch om zig tegen de kou te bedekken. C. Dat is waar Mama. M. Dus zie je nu wel, dat de Vrouwgelyk had, en dat men eerst voor 't nodige, en daar na voor 't plaisierige zorgen moet; of men bedriegt zig zelven, en maakt zig ook 't plaisierige onnut. Ondertusschen moet ik je zeggen, mynlieve Charlotte! dat je zeer wel gedaan hebt, dat ik zeer voldaan over je ben, en dat ik alle dag nog meer van je houden zal, indien je je altyd zoo wel gedraagt. (Zy neemt haar in de armen, en omhelst haar teeder.) Ook zal ik aan Papa en Oom zeggen, dat zy je, op een ander tyd, wel weer eens wat geld mogen geeven, wyl je het zoo wel weet te besteeden. Wat voor je zelven, en wat voor anderen, al na dat de omstandigheeden 't meê brengen, dat is juist zoo als 't behoort. {==246==} {>>pagina-aanduiding<<} XL. Pauline. Mama zyn dat geene aalbesjes, die daar aan die boompjes hangen? Moeder. Ja wel Pauline, dat zyn roode aalbesjes. Maar zy zullen haast gedaan hebben, de tyd van de besjes is haast uit. P. Wel dat spyt me Mama, want ik hou 'er veel van. Maar zie eens Mama, waar zyn de blaadjes van die boompjes gebleeven? In onzen tuin, in de stad, zyn 'er immers groene blaadjes aan de aalbesse-boompjes? M. Dat zyn 'er ook; maar Pauline, zie je die groene steeltjes wel? P. Ja Mama. - He kyk Mama! dat is aardig, 't is net als of men 'er de blaadjes, met een schaar, tusschen uitgeknipt had. In die hoekjes, tusschen de steeltjes in, zit evenwel hier en daar nog een stukje blad. Wie heeft dat gedaan Mama? M. Dat zyn rupsen, die dat gedaan, en alle die blaadjes zoo afgegeeten hebben; en dat heeft ook veel kwaad aan de aalbesjes gedaan. Zie je niet hoe veel trosjes daar hangen, die geheel verdroogd zyn. {==247==} {>>pagina-aanduiding<<} P. O ja Mama, daar heb je 'er heel veel. M. Zie Pauline, die trosjes zouden in de schaduw van die blaadjes gehangen hebben, indien 'er de rupsen de blaadjes niet hadden afgegeeten, en dan zouden de meeste van die besjes goed gebleeven zyn; maar nu zyn zy verdroogd, om dat zy, den geheelen dag, zoo, zonder schaduw, in de brandende zon gehangen hebben. P. O dat is jammer Mama. Zo 't myne boompjes waren geweest, dan had ik alle die rupsen capot gemaakt. M. Ja, al had je, met je zessen, den geheelen dag lang beezig geweest, om rupsen te vangen en capot te maaken, dan zou 't, op zulk een groot veld met boompjes, nog niets geholpen hebben, zoo veele rupsen waren 'er. - P. Maar zie Mama, hier hebje nog groene blaadjes, vlak by die aalbesse-boompjes, waarom hebben de rupsen die ook niet opgegeeten? M. Dat zyn framboozen, en de rupsen die de blaadjes van de aalbesse boompjes eeten, {==248==} {>>pagina-aanduiding<<} die lusten geene andere blaadjes, en gaan weg, zoo ras zy geene blaadjes van aalbesse-boompjes meer vinden kunnen. P. Dat is aardig Mama; dat is wel goed voor die framboozen. M. Dat is het tog. Ook zou je hier geene verdroogde framboozen gevonden hebben, al was je in den tyd van de framboozen gekomen; maar nu zyn 'er geenen meer aan, de tyd is over. Hier hangt 'er evenwel nog een enkele. P. Kyk Mama, dat zyn aardige blaadjes, zy zyn zoo witachtig, daar aan dien kant? M. Ja, dat zyn de frambooze-bladen altyd, van boven groen, en van onderen witachtig. En voel eens hoe donsig zy ook aan dien kant zyn? P. Ja Mama, daar zyn zy tog heel zagt. M. Kyk nu eens hier Pauline. Die groote boomen, met die lange puntige bladen, daar hebben die lekkere kerssen aan gehangen, die Pauline, in 't begin van den zomer, met zoo veel plaisier gegeeten heeft. P. O ja Mama! zyn 'er nog wat aan? Ik eet ze zoo gaarne. {==249==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Neen Pauline, die zyn nu op, daar moeten wy nu meê wagten, tot toekomende jaar. Dan zullen 'er eerst mooie witte bloemetjes aan komen, zoo als je 'er van 't voorjaar aan gezien hebt; en daar na zulle 'er weer lekkere roode kerssen aan groeien. Maar tot dien tyd toe zyn 'er geene kerssen te krygen. P. O dat is jammer! dat spyt me! M. Dat is niets, ondertusschen komen 'er al weer andere vrugten aan, die ook lekker zyn; en dan smaaken de eersten weer zoo veel te lekkerer, als men ze in eenigen tyd niet gegeeten heeft. Zie, by voorbeeld, daar aan dien grooten boom, met die breed blaaren, daar hangen zwarte, of liever zeer donker roode moerbeien aan. P. Waar Mama? M. Zie, daar boven, in de kroon. P. O ja, nu zie ik ze al, daar tusschen de bladen. O daar hou ik ook zoo veel van! M. Wel zulke moerbeien zullen wy, van daag, eeten, op 't dessert, met suiker; en dan zal 't ons niet meerspyten, dat 'er geene kers- {==250==} {>>pagina-aanduiding<<} sen meer zyn, want dan zullen wy lekkere moerbeien, in de plaats, hebben. P. Dat is waar Mama. Maar kyk eens hier Mama, dat is een mooie witte boom. M. Dat is een Nooteboom. Zie je daar boven die groene ronde dingen wel hangen? P. Ja Mama, wat zyn dat? M. Daar zitten de nooten in. En wil je eens wat ruiken? P. Als 't je belieft Mama. M. Neem dan dat blad van den noote boom eens in de hand; zie hoe mooi glad het is; en vryf het nu eens tusschen je vingers aan stuk, en ruik 'er dan aan. P. O Mama, dat ruikt sterk. M. Ik vind het geen kwaade reuk. - Maar zie nu eens wat 'er hier aan deezen boom hangt. P. Zyn dat peeren Mama? M. Ja Pauline, dat zyn van die lekkere Poire Madame, of langhalzen daar Pauline zoo veel van houdt. P. O Mama mag ik 'er eentje van hebben? M. Pauline zy komen my niet toe. - Maar daar komt de tuinman juist aan. - Goeden {==251==} {>>pagina-aanduiding<<} dag vriend! dat zyn mooie langhalzen, die je daar hebt. De Tuinman. Ja Mevrouw, 't zyn schoone stukken. M. Wil je 'er my wel eens een mandje van stuuren? De T. Als je belieft Mevrouw. Hoe veel wil Mevrouw 'er van hebben? M. Welk zulk een mandje vol, als je daar aan den arm hebt. De T. Zeer wel Mevrouw, ik zal 't ten eersten bezorgen. M. Wil je m'er ondertusschen eene afplukken, voor myne kleine meid, die houdt 'er zoo veel van? De T. Ja wel Mevrouw, zoo veel als je wilt. - Ik zal 'er eene uitzoeken. - Zie, hier is 'er een, die dood ryp is. - Daar Juffrouwtje, die zal eens regt lekker smaaken. P. Dank je tuinman. M Nu vriend! je zult me een mandje bezorgen? De T. Ja wel Mevrouw, ik zal 'er aanstonds aan gaan. {==252==} {>>pagina-aanduiding<<} M. 't Is goed. Mogen wy ondertusschen wat voort wandelen, in je tuin? De T. Ja wel Mevrouw, met alle plaisier. M. Zie nu eens hier Pauline, dit boompje, met die mooie roode appeltjes, dat staat regt lief, tusschen de donker- groene bladen in. En zie eens hoe veel 'er aan zyn. P. O ja Mama, 't is heel vol. Wanneer zullen wy die appeltjes eeten? M. Dat zal nu niet heel lang meer lyden. - En zie, daar staan nog meer appel boomen en peere boomen, daar de appelen en peeren nog groen van zyn. Die zullen wat laater ryp worden; en dan zal Mama 'er eenige manden vol van koopen; en die zullen wy bewaren, en dan kunnen wy, den heelen winter door, alle dag peeren of appelen, op 't dessert, en ook gestoofde of gebraade appelen en peeren, op tafel, hebben. En zoo kunnen wy dan nog lekkere vrugten eeten, in een tyd, dat 'er noch vrugten, noch bladen meer aan de boomen zyn zullen. Is dat nu niet goed, dat men de appelen en peeren zoo lang bewaaren kan? P. Ja wel Mama, want anders zouden wy zoo {==253==} {>>pagina-aanduiding<<} lang, zonder vrugten, moeten zyn, en dat zou jammer weezen, want zy zyn tog zoo lekker. M. Heugt je wel, dat Mama, dit voorjaar, nog eenige appelen over had, toen de aarbeien al begonnen aan te komen. P. Ja Mama, dat is waar, toen heeft Mama 'er my nog van gegeeven. M. Zoo kunnen wy, 't heele jaar door, vrugten eeten. - Maar zie nu eens hier, wat 'er teegen die planke schutting staat? P. Zyn dat niet perziken Mama, zoo als wy 'er voorleeden, by groot Mama, gegeeten hebben? M. Ja Pauline. Maar voor de perzike boomen van groot Mama, heeft zy eene groote glazekast laaten maaken, om ze braaf warm te houden; en daarom worden haare perziken veel vroeger ryp. Maar deezen, die hier, in de ope lugt, staan, zyn nog niet volkomen ryp, schoon zy evenwel al beginnen te kleuren. Zie deeze eens, welk eene mooie roode wang die al krygt. Dat gelykt wel, naar de wangen van de kleine dikke Henriette. P. Dat is waar Mama; die lieve meid heeft net zulke roode koontjes {==254==} {>>pagina-aanduiding<<} M. En voel eens hoe zagt die perziken zyn. P. O ja dat is als fluweel. Die perzik zou immers wel goed zyn, om te eeten, Mama? M. Neen, zy is nog niet volkomen ryp. Maar daar naast staan abrikoozen, die zyn al ryp; daar zullen wy aan den tuinman zeggen, dat hy ons ook een mandjevan stuurt; en dan zal Mama ze confyten, met suiker; en dan zullen wy ze bewaaren, teegen den winter, om ze te eeten, op het dessert, en 'er eene lekkere taait van te laten bakken, wanneer Pauline zal jarig zyn. P. O ja Mama! dat zal goed zyn. Maar zie eens lieve Mama, hier heb je eerst groote bladen? en die sterk uitgesneeden zyn. M. Ja, en van een mooi donker groen; dat zyn vyge boomen, kyk, daar hangen 'er de lekkere vygjes al aan. Maar zy zyn nog wat groen, zy moeten 'er eerst donker roodagtig bruin uit zien, eer zy regt ryp zyn. - Maar wil ik je nu eens druiven wyzen? P. Als 't je belieft Mama. M. Zie hier hangen 'er, aan die lange dunne {==255==} {>>pagina-aanduiding<<} tukken, die teegen de schutting vast gemaakt zyn. Die groote groene trossen, dat zyn druive-trossen. Maar zy zyn nog in lang niet ryp. Deezen hier moeten eerst nog geheel van kleur veranderen, en donker purperagtig blaauw worden, en dan zullen zy eerst ryp zyn. - Dat zyn nu zulke druiven, als daar men wyn van maakt. P. Dat wou ik wel eens zien Mama. - Zal men van deeze druiven ook wyn maaken? M. Neen, hier in 't Land maakt men geen wyn van de druiven, daar zyn zy hier niet goed voor. Maar 'er zyn andere Landen, daar 't warmer is dan hier, en daar maakt men 'er wyn van. P. Hoe komt het Mama, dat het daar warmer is. M. Dat kan ik je nog niet uitleggen Pauline, maar de menschen, die 'er geweest zyn, die hebben het gevoeld, en die zeggen dat het veel scheelt. P. Dat is aardig Mama! En is dat ver hier van daan? M. Zoo ver Pauline, dat je wel tien of {==256==} {>>pagina-aanduiding<<} veertien dagen agter een, alle dag, van den vroegen ogtend, tot den laaten avond, zoudt moeten ryden, en dat nog wel zoo hard, als je gewoon bent, met Grootmama's wagentje te ryden, om'er te kunnen komen. P. Wel Mama; dat moet wel ver zyn. M. Dat is het ook - Maar laat ons nu eens, naar die gindsche boomen gaan. Dat zyne pruime boomen. Zie daar heb je witte pruimen, en daar heb je roode of blaauwe pruimen. Zie eens welk een mooie ligt paarsse waassem 'er op de witten, en welk een mooie blaauwe waassen, 'er op, de rooien ligt. P. O Mama, dat staat mooi! je zoudt 'er in byten. M. Weet je nu Pauline, wat alle die vrugten eigentlyk zyn, die ik je nu geweezen heb? P. Neen Mama. M. Dat zyn eigentlyk de zaadhuisjes van de boomen, daar zy aan groeien. Want in de kerssen. daar zitten steenen in, die heb je wel gezien? P. Ja Mama; die steenen, die Mama my altyd zegt van niet door te slikken, maar liever uit te spoegen, op myn bord? {==257==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Net zoo. Nu die steenen zyn eigentlyk het zaad van den kersseboom. Want als men die in den grond steekt, dan groeien 'er weer kleine kersseboompjes van. En in de abrikoozen, en in de perziken, en in de pruimen, zyn ook zulke steenen, maar veel grooter dan die van de kerssen. En in de appelen zitten kleine zwarte pitjes. P. Zyn dat die pitjes, die Mama zoo gaarne eet? M. Ja Pauline. En als men die in den grond steekt, dan groeien 'er ook weer appelboompjes van. En zoo zyn 'er ook pitjes, in de peeren, en in de aalbessen, en in de druiven. Zoo dat alle die vrugten eigentlyk de zaadhuisjes van de boomen zyn, wyl 'er het zaad van de boomen, dat is, de steenen en de pitjes in groeit. Maar van de nooten, de okkernooten, en de hazelnooten, eet men het zaad zelve, en gooit de zaadhuisjes, dat is de groene bast, die om de nooten zit, weg, om dat die te hard en te wrang is, en niet deugd om te eeten; in plaats dat de zaadhuisjes van die andere vrugten, zagt en soppig worden, en dus zeer goed om te eeten zyn. {==258==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Mama, ik wou wel eens zulk eene noot zien. M. Die kan ik je nu nog niet wel wyzen, om dat zy nog niet ryp genoeg zyn. De okkernooten zyn anders heel aardig van binnen te zien. Maar over eenige weeken, als zy ryp zyn, dan zal ik ze je wyzen, en je met een doen opletten, wat men eet, en wat men weg gooit. P. Als 't je belieft Mama. XLI. Een Vader vermaande zyne kinderen zeer dikwils, dat zy tog niet van alles zouden proeven, wat zy hier of daar, in de keuken, of in de kamers mogten vinden staan. Je kent de dingen nog niet, zei hy, teegen hen; je weet nog niet of zy je goed of kwaad kunnen doen, en dus zou 't zeer ligt kunnen gebeuren, dat je iets at of dronkt, 't welk vuil of zeer nadeelig voor je gezondheid was. En als je dan mislyk wierdt, of pyn en ongemak moest lyden, of je misschien wel eene zwaare ziekte op den hals haalde, wat zou je dan tog aan dat oogenblikje snoepens hebben? Philippine, een zoet meisje, die welwist, dat haar Vader zeer veel van haar en haare {==259==} {>>pagina-aanduiding<<} broertjes hielt, en hun niets verbieden zou, dat hun niet in de daad nadeelig was, volgde deeze lessen trouw, at of dronk niets, dan 't geen haar gegeeven, of vergund werdt, en vondt 'er zig ook zeer wel by, daar zy schier altyd gezond en welgesteld was. Haare broertjes, Arend en Willen, waren zoo verstandig niet. Zy gaven geen agt, op 't geen hun Vader, teegen hun, zei, en hielden zoo veel van de snoep, dat zy geene geleegenheid lieten voorby gaan, om ongemerkt in de keuken, in 't dessert kastje, of in de provisie kamer te sluipen, en daar alles weg te haalen, wat zy maar grypen of vangen konden, en dan maakten zy 'er zig samen vrolyk meê. Philippine waarschuwde hen wel meenig maal, dat zy 'er zig, in einde, tog kwalyk by bevinden zouden; maar zy lachten om haaren goeden raad. - Dat zyn maar praatjes, zei Arend, gisteren heb ik nog een geheel stuk taart opgeknapt, en 't heeft my tog geen kwaad gedaan. - En ik, zei Willem, die geconfyte abrikoozen, en tog zie je wel zusje, dat ik juist niet erg ziek ben. My dunkt ik heb, {==260==} {>>pagina-aanduiding<<} van den middag, nog al wel geschranst. - Wel, zy Philippine, haare schouders ophaalende, wy zullen zien; ik hoop dat het je altyd zoo wel bekoomen zal. - Ik ook, zusje wysneus! riep Willem, terwyl hy haar, met een stuk koek, dat hy weer beet gekreegen had, na wees. - En ik! zei Arend, terwyl hy, op 't zelfde oogenblik, een paar colombyntjes, uit zyn zak, haalde. 's Anderendaags kwamen 'er menschen ten eeten, en na dat men opgestaan was, bleef de kamer open, terwyl het dessert nog op tafel stoudt. Onze twee snoepers lieten die geleegenheid niet ongemerkt boorby gaan. Terwyl 't gezelschap in den tuin wandelde, en de dienstboden nog aan tafel zaten, sloopen zy stilletjes den eetzaal in. - Jongen! zei Willem, teegen Arend, nu moet ik eens schoon agter die Chocolaatjes zitten. Mama wou 'er my maar twee van geeven, en zy smaakten tog zoo lekker! - Maar 't was weer 't oude liedje - je weet wel; - jongetje lief! 't zou je kwaad doen; - je zoudt 'er ziek van worden myn kind; &c. Ja, ja, zei Arend, dat is de oude deun. {==261==} {>>pagina-aanduiding<<} Maar ik weet wel beeter. - Wagt jongen! voer hy voort, daar heeft Mama, op dat tafeltje, in den hoek, zeeker eene pot, met confituuren, vergeeten, daar zal ik myn hart eens regt aan op haalen. Maar jongen! zei Willem, al eetende, wy moeten ons haasten; - ik hoor, in de keuke, de stoelen al zoo verschuiven; - ik vrees de knegts zullen haast komen, om de tafel af te neemen; - en als zy ons betrappen, dan zeggen zy 't wis aan Papa. - Want zy zyn al boos, dat 'er zoo veel lekkers weg raakt, - en dat men hen somtyds verdagt houdt, - van 't genomen en opgesnoept te hebben. Geen nood! geen nood! zei Arend, - zy maaken zulk een haast niet. - En ik wed, - dat ik myn pot confituuren, - nog eer leeg heb, - dan jy je bord met chocolaatjes. - Ik heb ze al binnen zei Willem. En ik myn confituuren ook, zei Arend. Laaten zy nu maar komen, myn pot is leeg, en 't papiertje 'er weer op, net of 'er niets gebeurd ware. Wat was 't voor confituuren? vroeg Willem. {==262==} {>>pagina-aanduiding<<} Wel ik weet niet jongen! zei Arend, ik heb 't wat schielyk binnen geslagen; maar ik vindt nu, dat de nasmaak juist niet zeer lekker is; - 't was evenwel goede confituuren. Dan ben ik tog beeter geslaagd, hernam Willem, want myne chocolaatjes waren zoo lekker! - zoo lekker! - O jongen! dat is zulk een heerlyke kost! Is 'er nog eentje, voor my, op 't bord, vroeg Arend, om my dien nasmaak, uit den mond weg te neemen? Ja morgen, of ik gek was! antwoordde Willem, zy zyn schoontjes op; zy zyn allen binnen; jy zult 'er je dan ten minsten niet ziek aan eeten. - Maar - voort jongen! schielyk! - schielyk! - daar komen de knegts al aan. - Met een pakten zy zig weg, de andere deur uit, en gingen stilletjes naar den tuin, zig by 't gezelschap voegen. Teegen den Avond, werdt Willem lusteloos. Hy had geen honger; - 't lag hem zoo zwaar, in den maag; - maar hy wagtte zig wel van te zeggen, wat 'er zoo zwaar in lag; schoon hy nu wel begon te begrypen, dat het de chocolaatjes waren. {==263==} {>>pagina-aanduiding<<} Arend had 'er al vroeger wat bleek en pynlyk beginnen uit te zien. Hy voelde hu zulk eene raare roering, in zyn lyf. En hy was zoo wonderlyk! - En wel haast begon hy zulke snydingen te krygen, dat hy 't uit schreeuwen moest van pyn. Zyne Moeder kwam, op 't misbaar, dat hy maakte, aanloopen, en vroeg wat hem tog schortte? - Ja dat wist hy niet te zeggen; maar hy schreuwde ondertusschen, hoe langer hoe harder voort. Zyne Moeder, die kort te vooren, by toeval, 't potje in handen gekreegen had, en gezien, dat het leeg was, begon nu iets van de waarheid te vermoeden. - Zeg my eens vriendje! zei ze, teegen hem, zou je ook van dat potje hebben gesnoept, dat daar, agter op 't hoektafeltje, in de eetzaal stondt? Nu moest het hooge woord 'er uit; hy had gedagt, dat het confituuuren was, en 't geheel leeg gegeeten. Zoo, dan ben je wel aangeloopen, zei Mama. 't Was Cassia, daar ik gisteren morgen een weinig van genomen heb, om te purgee- {==264==} {>>pagina-aanduiding<<} ren. Nu heb jy een digte, sterke purgatie in je lyf; en nu kun je nog wel, den geheelen nagt door, net zoo hard schreeuwen, als nu - Jan loop schielyk naar den Doctor, want die stoute jongen heeft 'er zoo veel van binnen geslaagen, dat hy 'er zeer wel een groot ongemak van zou kunnen krygen, zo men 'er niet gaauw by was. Arend kwam 'er evenwel nog beeter af dan Willem. Want hy bleef wel, den ganschen nagt, schreeuwen van de pyn, purgeerde alle zyne voorige snoeperyen uit, en was nog twee of drie dagen wat zwaklyk en ongesteld. Maar Willem moest 'er langer aan liggen. Hy kreeg van alle zyne chocolaatjes eene galziekte, die hem drie weeken lang, in 't bed hieldt. Alle dag moest hy braaf medecynen inneemen; kreeg weinig te eeten, en niets dan laffe, slappe kost; stond droevige benaauwdheeden uit, en 't duurde wel zes weeken, eer hy weer op straat kon komen. Ondertusschen waren onze snoepers nu evenwel van hunne snoeperyen, voor altoos-geneezen. Zy begreepen nu, dat hunne ouders beeter wisten, dan zy, wat hun goed of kwaad {==265==} {>>pagina-aanduiding<<} kon doen; en dat het ook niet de moeite waard was, van voor een zoo kort oogenblikje plaisier, als men zig, door 't snoepen, kan bezorgen, zoo veele uuren, dagen, ja weeken, pyn en ongemak te wagen. Zy waren derhalven voortaan net zoo gehoorzaam, en ook net zoo gezond en welgesteld, als haar zusje Philippine; en zy noemden haar ook geen zusje wysneus meer. Willem mogt geene chocolaatjes meer zien of lugten. En als een van zyn makkertjes aan Arend voorsloeg samen ergens van te proeven, dat zy niet kenden. Dan antwoordde hy terstond; Neen; Neen jongen; ik doe het niet! Het mogt weer eene purgatie of zoo wat zyn. - O jongen! my dunkt ik voel de pyn nog; ik kryg 'er eene griezel van over 't lyf, als ik 'er maar aan denk. - En dan liep hy voort, als of hem de purgatie nog agter de kleeren zat. (*) {==266==} {>>pagina-aanduiding<<} XLII. Jacob. Papa waar zullen wy van daag naar toe gaan wandelen? Vader. Willen wy eens ergens in een bosch gaan wandelen Jacob? Daar zal 't van daag goed zyn. J. Als 't je belieft Papa. V. Kom laat ons dan dit slingerpad in slaan, dat loopt naar een bosch toe. J. Ja maar Papa, 't is hier zoo warm. P. O daar moet je niet van weeten, als je met Papa wilt gaan wandelen. Men moet zig aan warmte en aan kou gewennen, of men wordt een teer sukkeltje, dat nergens teegen kan, en dat is zeer lastig. - Ook zal 't gaauw {==267==} {>>pagina-aanduiding<<} gedaan zyn. 't Is hier zoo warm, om dat wy tusschen de heggen in wandelen, daar die boomgaarden meê omringd zyn, en die maaken, dat wy hier geen windje voelen kunnen; terwyl de zon hier sterk brandt, om dat 'er geene opgaande boomen zyn, die ons schaduw geeven kunnen. Maar zoo strak, in 't bosch, daar zullen wy 't beeter hebben. O daar zal 't zoo lief koel zyn. En dan zal Papa je, onder 't wandelen, vertellen, waar men alle die boomen al toe gebruikt. J. Als 't je belieft Papa. - V. Zie, daar zyn wy al aan den ingang van 't Bosch; is 't hier nu niet beeter? J. O ja hier is 't lief, hier komt men weer by. V. Zie nu eens, langs deeze sloot, die 't bosch omringd, die boomen, met die lange, spitse, ligtgroene bladen. Dat zyn wilge boomen. Daar zyn de takken zeer taai en buigzaam van; zoo dat men ze zeer sterk kan buigen, zonder dat zy breeken. Daarom gebruikt men 'er de dunste takjes van, om 'er die kleine korfjes en mandjes van te vlegten, daar je zusjes de kleeren van hunne poppen en hun {==268==} {>>pagina-aanduiding<<} ander speelgoed in leggen. Ook maakt men 'er wiegen van, zoo als die daar je kleine broertje in slaapt, en vuurmanden, zoo als die daar zyne kleertjes op gewarmd worden, en allerlei ander mande werk. En van de dikker takken vlegt men zulke horden, als je wel langs den stylen kant van de dyken hebt zien staan, om dat men 'er niet af zou rollen. Of men maakt 'er hoepels van, zoo als 'er om 't vat liggen, daar 't bier in is, in de kelder. En het hout van den stam is goed, om 'er allerlei speelgoed voor de kinderen en allerlei klein houtwerk van te maaken, om dat het zeer zagt is, en gemaklykte bewerken. - Wil ik je nu eens wyzen, hoe buigzaam de takjes van de wilge boomen zyn? J. Als 't je belieft Papa. V. Zie, daar ligt er een afgebrooken, dat nog groen is; buigt dat maar, net zoo als je wilt, dat zal niet ligt breeken. J. Kyk Papa, ik kan 't haast, als een touwtje, om den vinger winden. V. Ja dat kun je ook. Met ander hout zou je dat niet kunnen doen, of 't zou al gaauw aan stuk zyn. - Zie nu eens hier, aan den in- {==269==} {>>pagina-aanduiding<<} gang van die laan, die midden door 't bosch loopt, daar staan twee mooie groote lindeboomen. Daar is het blad haast rond van, maar aan de steel wat ingesneeden; en voor aan heeft het een puntje, dat wat uitsteekt. Het linden hout is zoo buigzaam niet, als dat van de wilge boomen; maar 't is ook heel zagt te bewerken, en daarom maakt men 'er allerlei klein houtwerk van; als kleerbakken, daar Hanna de wasch meê van 't zolder haalt; en lystjes, voor prenten en teekeningen, zoo als 'er in Mama's slaapkamer hangen; en allerlei speelgoed voor de kinderen. J. Papa is myn paard, daar ik zoo gaarne op ry, ook van zulk hout gemaakt? V. Misschien wel; het is 'er ten minsten zeer goed toe. - Maar zie nu de boomen van de laan zelve eens, daar zyn de blaaden veel smaller van dan de linde blaaden, en ook donkerer van groen, en veel ruwer om aan te raaken. - Voel maar eens; voel die twee bladen eens teegen malkaar. J. O ja! dat scheelt veel Papa. V. Wel nu dit zyn olme en ype boomen; daar is 't hout al wat harder van, dan dat van {==270==} {>>pagina-aanduiding<<} de wilgen en de linden. De takken, daar boven in de kroon, daar alle de blaadjes aan zitten, zyn goed voor brandhout; en de stam, dat groote, lange, ronde stuk hout, dat onder, met zyne wortels, in den grond, vast staat, en daar boven de takken aan vast zitten, dat is goed, om 'er allerlei huisraad van te maaken, als Cabinetten, Kasten, Tafels, Stoelen, banken &c. Die stoelen, die Papa, op zyne boekenkamer heeft, zyn 'er ook van gemaakt. J. Maar Papa, die stoelen zyn zou wit en deeze stam is zoo bruin, hoe komt dat? V. Dat komt, om dat je daar nu eigentlyk 't hout van den boom niet ziet, maar alleen de bast ofschors. Kyk, Papa zal 't je aan deezen tak eens wyzen. Dit buitenste is de bast of schors, die is brosch, die breekt ligt, en daarom kan men 'er niets van maaken, en gooit hem weg. Maar men kan dien bast van 't hout aftrekken, zie, zoo, (hy trekt 'er eenstuk van af) en dan kun je eerst het hout zien, dat 'er onder zit, en dat ziet 'er wit uit. Zie je? daar heb je 't hont. J. Ja Papa, dat is nu net zoo wit, en nog witter dan Papa's stoelen. {==271==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Voel nu eens hoe brosch die schors is, die kan ik wel aan stukken vryven. Maar voel daar teegen dat hout nu eens. J. Dat is heel hard. Maar zie eens Papa, dat hout is zoo nat. V. Ja, dat komt van het sap, of vogt, dat de boom, door zyne wortels, uit den grond trekt, als 't braaf gereegend heeft; weet je, zoo als de sterkers het water van 't bord opzuigt. En daar groeit de boom van, dat geeft hem zyn voedzel, net als 't eeten en drinken, ons voedzel geeft. - Maar nu moeten wy weer eens een anderen boom gaan zien. J. Zie Papa, dat zyn aardige blaadjes, hier aan deezen tak. V. Ja die groeien altyd zoo, twee aan twee, aan een lang steeltje; en dan staat 'er aan 't einde nog een, dat de punt uitmaakt. Zie je, dat staat heel aardig. J. Ja Papa; maar wat is 't voor een boom, daar die blaadjes aan groeien? V. Dat is een Essche boom. Daar is het hout heel sterk en taai van, en daarom is het goed, om 'er wagens, en karren, en chaizen van te maaken. Daar gebruiken de Wagenmaa- {==272==} {>>pagina-aanduiding<<} kers het ook toe. - Ook maakt men 'er sleelen en handvatten van schuppen en spaden en ander gereedschap van, zoo als Papa in den tuin heeft. En als men het tot kaphout laat groeien, daar 't ook zeer goed toe is, dan kan men't gebruiken, om het te branden, of wel tot boone staaken, daar men de snyboonen teegen aan laat groeien, zoo als je 't wel, in den moestuin, gezien hebt. J. Ja Papa, maar wat hietje eigentlyk kapou. V. Dat is hout, dat men niet hoog laat worden, maar dat alle vyf of zes jaar om gehakt wordt, zoo als dat Elzenhout, dat daar in de laagte staat, langs het water. J. Is dat Elzen-hout Papa? V. Ja, zie, die ronde kleeverige bladen; voel eens, daar zyn 'er die aan je vinger blyven hangen. J. En wat doet men met dat Elzenhout? V. Daar maakt men takkebosjes van, om te branden, als men eens schielyk een groot vuur hebben wil. Men neemt eenige heele dunne takjes, en daar doet men eenige dikke {==273==} {>>pagina-aanduiding<<} takjes by, en na dat men ze zoo kort gehakt heeft, als men ze hebben wil, bindt men die in eene bos samen. En als men zulk eene takkebos lugtig op den haard legt, en men steekt 'er van onderen, met een zwavelstok, of een stuk papier, de vlam in, - wip - gaat de vlam, in een oogenblik, naar boven, en dan heb je aanstonds een goed helder vuur, om dat de dunne takjes terstond aangaan, en naderhand, onderwyl dat zy verbranden, ook de dikken takken aansteeken. J. O ja Papa. Ik hou veel van zulk een takke bosch, 't geeft zulk eene groote schoone vlam. 't Heugt my nog wel, voorleeden najaar, als wy van de wandeling kwamen, en 't was wat nat en vogtig, dan liet Mama zulk eene takkebos opleggen, en dan warmden en droogden wy ons daar by, o dat was zoo plaisierig! V. Ja dat is 't ook. Papa doet het ook wel gaarne. Die vlam schittert dan zoo vrolyk; en, knap, knap, knap, zeggen de takjes, naar maaten zy aangaan. Ook is het zeer gezond, om dat het alle de vogtigheid uit de kamers trekt, en eene lugtige warmte geeft. - {==274==} {>>pagina-aanduiding<<} Maar zie Jacob, hier zyn wy het bosch reeds ten einde; en ik heb je nog maar zo weinig soorten van boomen kunnen wyzen. Morgen zullen wy naar een ander bosch gaan, dat nog mooier is, en dan zal ik 'er je nog meer laaten zien. J. Als 't je belieft Papa. XLIII. Op een der laatste dagen van de kermis, zoo als wy zouden aan tafel gaan, hoorden wy muziek, voor de deur. De kinderen, die by zulk eene geleegenheid al ras op de been zyn, sprongen op, om te zien, wat het was; en kwamen ons zeggen, dat het twee savoyers kinderen waren, een jongen en een meisje vantien of elf jaaren oud, waar van de een op de lier speelde, terwyl de andere 'er een deuntje by zong. Wy lieten de kinders, die 'er heel arm uitzagen, in den tuin komen; en terwyl zy daar speelden, gingen wy aan tafel zitten, en begonnen ons middag maal. Arme kinders! zei Karel, na dat hy maar even met eeten begonnen had, wie weet welk een honger zy hebben, en of zy wel iets meer kunkunnen krygen, dan een stukje roggenbrood, {==275==} {>>pagina-aanduiding<<} terwyl zy hier zoo veel goed warm eeten voor hunne oogen zien staan, zonder dat zy 'er durven aan raaken! Wat, zei Lotje, ik zal hun geeven 't geen ik op myn bord heb; zo 'er op de schootels niet genoeg overblyft, kan ik altoos een botcram toe eeten, in dien Papa en Mama 't wel hebben willen. - De overige kinderen, door haar voorbeeld opgewekt, wilden allen het zelfde doen; en wy waren te bly van te zien, hoe 't medelyden, en de begeerte van aan anderen goed te doen sterker op hen werkte, dan de eetlust en 't vermaak om zelfs wat goeds en lekkers te eeten, om hun niet aan te moedigen en volkome vryheid te geeven. Zy bragten derhalven allen 't eeten van hunne borden by een, deelden het in tweën; en bragten 't aan de twee kleine Muzikantjes, in den tuin. Maar wel haast kwamen zy terug, en zeiden, de savoyers kinderen hadden hun verzogt, of zy hun niet een ouden aarden pot konden geeven; want dit eeten, hadden zy gezegd, was voor hun te goed. Zy konden 't met een stuk brood wel stellen, en zouden deezen goeden warmen kost aan hunnen {==276==} {>>pagina-aanduiding<<} ouden vader gaan brengen. Hy ging anders, met hun, met een orgel, rond; maar nu lag hy ziek, en hy zou naar zulk eene verkwikking smagten. Zy zouden den pot ook zonder fout komen weder brengen. Aangedaan over 't goede hart deezer twee arme kinderen, gingen wy naar 't venster, om 'er zelfs meê te spreeken. En wy vonden dat hun gelaat en hunne antwoorden, even zoo veel eerlykheid en braafheid, als armoede en gebrek te kennen gaven. Wy zogten ze over te haalen, om het geen onze kinders hun aangebooden hadden, maar op te eeten, onder belofte dat wy hun ook nog wel wat voor hunnen ouden vader zouden mede geeven. Maar zy bleeven 'er by, en wilden hem alles brengen, wat wy hem geeven zouden. Zy zeiden, hy zou 'er dan zoo veel te langer van kunnen eeten, en hy had al zoo veel gebrek uitgestaan; - De traanen, die hun, op deeze woorden, in de oogen schooten, beletten hun meer te zeggen. Ondertusschen was ik bang, dat zy onder 't gedrang van de kermis, met een grooten aarden pot, niet zonden te regt komen, en liet {==277==} {>>pagina-aanduiding<<} hun daarom eenige tinne draagschotels, met een riem geeven. De meid had daar wel wat teegen, en zei dat wy die schootels zouden kwyt zyn; - dat zulke kinders altoos zulk een vertelseltje klaar hebben, - dat zy niet beeter zouden zyn, dan hunne makkers, daar men 'er wel eens onder vindt, die niet veel deugen &c. Maar ik gaf haar geen gehoor, en zei, dat ik dit verlies eens wilde wagen, om te zien, of kinders, die zulk een hupsch en eerlyk voorkomen hadden, even wel niet zouden deugen, 't welk ik bezwaarlyk gelooven kon. Zy kreegen derhalven de schootels, wel met eeten gevuld, mede; en myne vrouw voegde 'er nog eene flesch roode wyn by, om den ouden man te verkwikken. De goede savoyers-kinderen wisten niet wat zy doen of zeggen zouden van vreugd, namen 't alles op, en liepen 'er meê, al wat zy konden, naar hunnen ouden Vader toe. Van het te rug brengen der tinne draagschotels wilde ik hun nu niet eens iets zeggen, om 't geheel aan hunne eige eerlykheid over te laaten. Twee dagen verliepen 'er, dat wy niets van onze savoyers kinderen hoorden; en ik begon {==278==} {>>pagina-aanduiding<<} een weinig in twyfel te staan, wat 'er van komen zou. Maar ik deedt de goede kinderen groot ongelyk aan. - Op den derden dag kwamen zy, van hunnen ouden Vader verzeld weder, en bragten niet alleen de tinne draagschotels, maar ook de leege flesch te rug. Zy verzogten om verschooning, dat zy zulks niet eer hadden gedaan. Maar hun Vader had drie dagen lang geleefd van 't geen wy hem toegezonden hadden, en zeer verlangd ons zelf te moogen komen bedanken. Dit deedt hy nu ook, met de grootste hartlykheid. Hy was verzeekerd, dat hy zyne herstelling alleen te danken had aan de verkwikking en 't goede voedsel, dat wy hem hadden toegezonden. Wyl 't alleen was, door 't ongemak en gebrek op de reis uitgestaan, dat hy ziek geworden was. Nu was hy weer frisch, en in staat om, met zyn orgel, verder te gaan, om, op eene andere kermis, den kost, voor hem en zyne kinderen, te winnen. Wy hadden nu gezien, hoe zeer deeze goede man en zyne kinderen verdienden, dat men hun wel deedt. Ik gaf derhalven aan den ouden man een goed reis geld meê, op dat hy {==279==} {>>pagina-aanduiding<<} niet weer, op den weg, gebrek lyden en ziek worden zou. En myne Vrouw had eenige kleeren, voor de arme kindertjes, by een gezogt, die ze hun gaf, op dat zy dus allen vrolyk en wel vergenoegd van ons zouden weg gaan. - Eer zy evenwel heen gingen, wilde de man ons nog eens op zyn muziek onthalen, indien wy 'er lust en tyd toe hadden; en wy waren te wel met hem en zyne kindertjes te vreeden, om het niet met vermaak aan te hooren. Zy zelven zongen en speelden ook met veel meer hart dan de eerste keer. Toen zy gedaan hadden, gingen zy, onder duizend dankbetuigingen, weg. En wy wenschten hun gezondheid, goede reis, en veele lief hebbers voor hunne muziek, die in de daad ook niet van de slegtste was. XLIV. Jacob. Papa wat is dat voor een beest, dat daar aan komt, met die twee groote pakken op den rug? Vader. Dat is een ezel, je ziet, het gelykt wel wat naar een paard, maar 't is zoo mooi niet; en 't heeft veel langer ooren op 't {==280==} {>>pagina-aanduiding<<} hoofd, veel korter hairen aan den staart, en is veel kleiner dan een paard. De ezels worden nooit grooter, dan de geen, die je daar ziet, en even wel zyn ze sterk genoeg, om zulke groote pakken te draagen. - Weet je wat 'er in die twee pakken zit, die deeze ezel daar op zyn rug draagt? J. Neen Papa. V. Daar zyn allerlei dingen van glas in gepakt, zoo als caraffen om water in te doen, en bier-glazen, en intkookers, en allerlei ander goed van dat soort. - En je ziet, die pakken zyn zoo groot als de geheele ezel. J. Dat is waar Papa, en even wel schynt hy 'er gemaklyk meê voort te loopen. V. Dat doet hy ook. En hy kan daar zoo een geheelen dag meê voort gaan, en dat verscheide dagen agter een uithouden. Want, om iets te draagen is een ezel heel sterk, en daar doorheeft den man, aan wien hy toekomt, 'er ook veel dienst van. Daar by kost een ezel heel weinig aan onderhoud. Want, als hy, hier en daar langs den weg, maar wat slegt gras, en wat distels vindt, en wat water om te drinken, dan heeft hy reeds alles wat hy be- {==281==} {>>pagina-aanduiding<<} hoeft, en gaat weer wel te vreeden voort. Ook is hy zoo geduldig en zagtzinnig, dat hy zoo lang blyft voort gaan, als men 't hebben wil en hy 't maar eenigzins uit houden kan, en niemand ooit kwaad doet. Is dat nu niet een goed lief dier? J. Ja wel Papa. V. Die man, die daar agter dien ezel gaat, heeft misschien niets anders in de waareld, om geld meê te winnen, dan dat dier alleen. In de plaats, daar hy woont en die hier zoo ver van daan is, dat hy wel tien of twaalf, en misschien nog meer dagen nodig heeft, om van zyn huis tot hier toe te komen, koopt hy allerlei glazewerk, en dan brengt hy 't hier, en verkoopt het weer, wat duurder, dan hy 't zelf gekogt heeft. B. v. Indien hy 'er dertig of veertig gulden voor heeft gegeeven, dan zal hy 't hier voor vyftig of zestig gulden verkoopen, en dan houdt hy omtrent dertig gulden over; daar hy dan eeten en drinken voor kan koopen, en somtyds wat voeder voor zyn ezel, en kleeren voor hem zelven; en 't overige neemt hy meê, naar huis, om 'er met zyn vrouw en kinderen van te leeven, tot dat hy {==282==} {>>pagina-aanduiding<<} weer zulk een reisje doet. - Maar indien hy nu geen ezel had, en 'er geen krygen kon, dan zou hy zyn glaswerk, met een paard en kar, hier naar toe moeten brengen. - J. Maar Papa, waarom niet in een schuitje, je hebt my gezegt dat dat zoo gemaklyk is. V. Dat heb je wel onthouden, maar daar loopt geen water van dien man zyn huis tot hier toe, daar hy zyn glaswerk langs vaaren kan. En als hy 't dan zoo met een paard en kar moest brengen, zou hy veel meer onkosten hebben, dan hy nu met een ezel heeft. Want een paard moet goed gras hebben, of goed hooi, en dan nog wat haver, of wat brood, of wat paarde boonen toe. En dat alles kost zoo veel geld, dat de goede man van zyn dertig gulden niet genoeg, oor hem zelven, zou overhouden, voor al, daar zyn glaswerk meer gevaar zou loopen van te breeken, op een kar, (die somtyds, op weegen, daar gaaten in zyn, sterk schokt,) dan op een ezel, die 't over al zagtjes over heen draagt. Daarom is 't goed, voor dien man, dat hy zulk een ezel heeft, die hem minder verlies en onkosten veroorzaakt. Want nu kan hy zyn meeste geld, voor hem {==283==} {>>pagina-aanduiding<<} zelven, zyn vrouw en kinderen, gebruiken. J. Maar Papa waarom klopt die man zyn ezel? V. De man wou wel gaarne, wat vroeg, in de Stad zyn. Daarom zou hy zyn ezel wel wat schielyker willen laaten voortgaan. Maar dat kunnen de ezels niet lang uithouden; dat kan een paard veel beeter; als men schielyk voort wil, dan zyn de paarden weer goed. J. O ja, als de boer van groot Mama zyne paarden, voor de leege wagen, heeft, en hy tikt 'er maar eens, met de lysten, op, of hy zegt maar, ju, ju, voort! - o dan gaan zy zoo hard! en dat is zoo plaisierig! V. En heb je wel opgelet, dat als hy maar even aan de eene lyst trekt, dan draaien zyne paarden regtsom; en als hy even aan de andere lyst trekt, dan draaien zy lings om; en als hy zegt ho! - dan staan zy stil. J. Ja Papa, dat is waar, dat heb ik wel gezien. Maar Papa verstaan de paarden dan 't geen men teegen hun zeidt? V. Men kau ze ten minsten zoodanig aan 't geluid van eenige weinige woorden gewennen, dat zy daar op doen, wat men hebben wil. - En wil ik je eens zeggen, hoe men doen kan, om hun dat te leeren? {==284==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Als 't je belieft Papa. V. Als men een paard, voor de eerste keer, voor den wagen gespannen heeft, dan zegt men voort, en met een laat men de teugels los, en tikt hem van agteren, met de zweep, tot dat hy voort gaat. Daar na zeidt men ho! - en met een houdt men hem, met de teugels, sterk genoeg op, om te maaken dat hy niet kan voort gaan, zonder zyn mond zeer te doen; en dan moet hy wel stil houden. Ook spant men 'er een ander paard by, die dat alles al kent, en gewend is; en dan leert het eerste 't zoo veel te gaauwer, wyl 't andere paard hem altoos voor gaat, in 't geen hy doen moet. En als men dat dikwils genoeg gedaan heeft, dan leert hy 't ook, en dan hoeft men maar te zeggen voort! en even de teugel los te laaten, om hem te doen voortgaan, zonder dat men 'er de zweep by hoeft te gebruiken. - Ook zyn 'er plaatsen, daar men de paarden leert, op de stem, regts, of links, of agter uit gaan; en de woorden, die men daar toe gebruikt, verstaan zy dan ook. Maar 't overige dat men teegen hun zou willen spreeken, zou onnut zyn, dat kunnen zy niet verstaan. Ook heeft men aan {==285==} {>>pagina-aanduiding<<} die weinige woorden, met de teugels en de zweep, genoeg, om hen alles te doen doen, wat men van hun nodig heeft. - Maar weet je nu, waar men de paarden al toe gebruikt? J. Wel ja Papa, men zet ze voor de koets, en de chais, en den wagen. V. Ja, als men schielyk ergen weezen wil, dan spant men de paarden voor eene koets, of een chais, of een wagentje, en dan kan men 'er veel gaauwer komen, dan of men 'er te voet naar toe moest gaan. - En als men veel goed over te brengen heeft, dan spant men ze voor eenen grooten wagen; en daar laadt men 't goed op, en dan kunnen vier paarden meer goed overbrengen, dan twintig menschen zouden kunnen doen. - Ook zet men een of twee paarden, voor eene groote schuit, of een schip daar veel menschen en veele goederen in zyn, meer dan 'er op tien wagens kunnen; en dan trekken die twee paarden, dat geheele schip gemaklyk voort. - En als de boeren kooren willen zaaien, dan spannen zy twee, vier, of zes paarden voor een ploeg, om 't Land ter deegen om te ploe- {==286==} {>>pagina-aanduiding<<} gen, wyl 't kooren veel beeter groeit, wanneer 't Land wel omgeploegd is; net zoo als de bloemen en de groenten veel beeter groeien, wanneer men de tuinbedden, eer men ze 'er meê beplant, ter deegen omspit. - En wanneer iemand geen wagen of chais gebruiken wil, en tog schielyk over weg komen, dan springt hy zelf op een paard, geeft het de spooren, en galoppeert 'er meê weg, zoo dat hy in een oogenblik uit het gezigt is. - Je hebt je oom wel zoo zien ryden? J. O ja Papa; en dat moet heel plaisierig zyn; ik wou dat ik ook zoo te paard mogt ryden. V. Wel als je wat grooter bent en sterk genoeg om 'er alleen op te kunnen blyven zitten, dan zal Papa 't je laaten leeren, en dan kun je, met je oom, meê ryden, zo hy 't wel hebben wil. J. O dat is goed Papa, dat zal plaisierig zyn. V. Zie je nu wel, van hoe veel gebruik en gemak, ook wederom deeze dieren voor ons zyn? Indien 'er geene paarden en geene ezels waren, en geene ossen, (want die spant men {==287==} {>>pagina-aanduiding<<} ook wel voor ploegen of wagens,) dan zouden wy zeer verleegen zyn. Dan zouden wy overal te voet naar toe moeten gaan, waar wy niet naar toe vaaren konden, hoe ver 't ook zyn mogt, en hoe schielyk wy 'er ook weezen moesten. En dan zouden wy alles zelfs moeten draden, of voortsleepen. En wy zouden ook zelfs alle die velden, die daar rondom ons met kooren bezaaid staan, met zulk eene spade, als Papa in den tuin heeft, moeten omspitten, en dat zou ons allemaal zeer moeilyk vallen. J. Dat geloof ik wel. - Maar o Papa! zie dat paard eens, dat die man daar aan de hand houdt; zie eens hoe 't agter uit flaat? V. Ja, dat paard zal ergens voor geschrikt hebben, en dan doen zy dat wel meer. Je hebt ook wel enkele paarden, die zoo, uit kwaadheid, agter uit slaan, om iemand te raaken; maar die zyn 'er weinig. De meesten zyn heel goedaardig en doen niemand kwaad, als men hun geen kwaad doet. Evenwel, om dat 'er zoo enkelen zyn, moet Jacob nooit alleen, by paarden, loopen, die hy niet kent, of als hy niemand by hem heeft, die ze kent, {==288==} {>>pagina-aanduiding<<} en die hem zeggen kan, of hy 'er gerust by kan gaan of niet - Zie, hoe stil en mak dat zelfde paard nu weer voortgaat. - Kyk, daar geeft die man het aan eenen kleinen jongen, die springt 'er op, en brengt het naar de wei. Zie eens, met eene hand regeert die kleine jongen dat groote paard, en brengt het waar hy wil. J. Maar wat gaat dat paard nu in de wei doen Papa? V. Daar gaat het nu braaf gras eeten, en water, uit de slooten, drinken; en als het genoeg gegeeten en gedronken heeft, dan gaat het, op zyn gemak, in 't gras liggen slaapen. J. Blyft dat paard dan s'nagts in de wei? V. Ja, 's somers, als 't warm is, dan blyven de paarden, in de wei, slaapen. Maar 's winters, als 't koud en slegt weer is, dan zet men ze, in eene goede warme stal, en dan brengt men hun daar hooi, en haver, en paarde boonen, en water, en dan gaan zy daar liggen slaapen, op den grond; na dat men 'er eerst wat strooi op gespreid heeft, om dat zy warmer en gemaklyker liggen zouden. En zoo zyn zy dan wel bezorgd, voor al het werk, dat zy voor ons doen. {==289==} {>>pagina-aanduiding<<} IV. Afdeeling. XLV. Vader. Jacob, zie, teegen die gindsche hoogte aan, daar ligt nu het bosch, daar ik je gisteren beloofd heb, dat ik je brengen zou. Jacob. Dat lykt wel een mooi groot bosch te zyn. V. Ja dat is het ook. Zie eens hoe mooi de kroonen van alle die boomen zig, langs de hoogte, de een boven de andere verheffen; en hoe lief alle die verschillende kleuren van groen, en die verschillende soorten van bladen, onder een gemengd zyn; dat staat regt schilderagtig, En hier zal ik je nu verscheide soorten van boomen wyzen, die je gisteren nog niet gezien hebt. J. Als 't je belieft Papa. - V. (Na dat zy in 't bosch gekomen zyn.) Zie hier die mooie witte gladde stam, dat is een beuke boom. En zie eens hoe mooi glad en blinkende die blaadjes zyn; en hoe fyn en malsch, die jonge blaadjes, daar aan dien anderen tak. {==290==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Dat is waar Papa, die zyn heel mooi. Maar waar gebruikt men die beukeboomen toe? V. Het hout van de beukeboomen is zeer goed om te branden. Die blokjes, die Papa 's winters brandt, zyn allemaal van zulke beukeboomen gekapt. Ook maakt men 'er houte kommen, en schootels, en doozen, en bakjes, en vaten, en tobben van. En 't zaad, dat net de gedaante van 't zaad van de boekweit heeft, maar veel grooter is, dat is zeer goed, om 'er varkens meê te mesten, ook kan men 'er olie uit perssen. - J. O zie Papa! daar heb je een mooien boom, daar aan den oever van dat beekje. Is dat ook niet een beukeboom, hy is ook zoo wit? V. Ja wel Jacob, dat is ook een beukeboom. Zie eens hoe ver zyne takken zig uitbreiden, en welk eene schoone kroon zy maaken. - Willen wy daar, op dat hoogtentje, eens wat gaan zitten; daar vlak aan 't water, daar zal 't regt koel zyn? J. O ja Papa, als' je belieft. - Hier is 't regt plaisierig. - Maar kyk Papa, daar vliegt een mooie blaauwe duif. {==291==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Dat is een Walduif, die woonen hier in 't bosch, en maaken hunne nesten, boven in die hooge boomen. Zie, daar vliegt hy, in dien olme-boom. - Hoor hem nu eens kirren. Dat is die Walduif, die je daar zoo even zaegt vliegen, die dat geluid maakt. J. Dat is wel mooi, Papa, dat hoor ik wel gaarne. V. Ik ook, ik hou 'er ook veel van. 't Is maar jammer, dat die dieren wat veel kooren opeeten, daarom houden de boeren 'er niet van. - En hoor nu eens overal rondom ons, hoe de meerels fluiten, en alle de vogeltjes zingen. Die woonen hier ook allemaal, in 't bosch, en maaken ook hunne nestjes, in de boomen, en in de struiken, en op den grond. En daar leggen zy dan eitjes in, en blyven 'er op zitten; en dan komen 'er kleine jonge vogeltjes uit, net als 'er kuikentjes koomen, uit de eieren van de kippen. En als die jonge vogels groot en sterk genoeg zyn, dan komen zy uit het nest, en vliegen met de ouden meê, door 't bosch, en op 't veld, om eeten te zoeken; en dan zingen zy zoo vrolyk, dat het een plaisier is om te hooren. {==292==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Dat zyn lieve beestjes. - Maar Papa, wat zyn dat voor groote boomen, met die roodagtige stammen, die daar op de hoogte staan, en boven alle de andere boomen uitsteeken? V. Dat zyn Pynboomen. Daar zullen wy eens naar toe gaan. J. Als 't je belieft Papa. V. Maar daar ginder staat een boom, die ik je, in 't voor by gaan, nog eerst eens wyzen moet. - Zie, dien grooten, dikken, regten boom, met die donker-groene, uitgesneede blader; dat is een Eike boom. Dat is het beste hout, dat men vinden kan, om 'er meê te timmeren; en om 'er balken, en planken, en deuren, en blinden, en alles wat tot het bouwen van een huis hoort, van te maaken. Ook gebruikt men het, tot het bouwen van schuiten en groote scheepen, om dat het 't hardste en duurzaamste hout is van allen. J. Zie Papa, daar ligt eene afgebrooke tak, is dat van dien eikeboom? V. Ja wel, zie je, de bladen zyn net even eens. En hier zitten 'er de jonge eikels al aan; maar zy zyn nog niet ryp. Je weet wel {==293==} {>>pagina-aanduiding<<} Jacob, dat de eikels het zaad van de eikeboomen zyn? J. Ja dat heeft Papa my eens gezegd. V. En zoo hebben ook alle de andere boomen, elk zyn eigen zaad, dat'er alle jaar aan groeit, en daar dan ook weer jonge boomen van 't zelfde soort uit groeien, als men 't in den grond steekt, of dat het 'er van zelve op valt, en een goed plaatsje treft. En weet je wat men nog meer met de eikels doet? J. Neen Papa. V. De geenen, die men niet zaaien wil, die geeft men aan de varkens, om te eeten, en daar worden zy zeer vet van, en krygen dan lekker spek en lekkere hammen. Die lust Jacob ook wel, al mag hy 'er niet veel van eeten; om dat te veel van die kost, voor kleine kinderen niet gezond is. J. Ja wel lust ik dat Papa. V. Maar zie Jacob, daar zyn wy nu, by die groote boomen, met roodagtige stammen en takken, die je me strak van ginder weest. Zie nu eens, welke aardige blaadjes zy hebken; zoo heb je 'er aan de andere boomen nog geenen gezien. {==294==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Dat is waar Papa, die zyn heel anders. V. Zie eens hoe lang, hoe dun, en hoe puntig zy zyn; het gelyken wel grove naalden; en daar groeien 'er zoo twee of drie van by malkander, in een klein witagtig rond vliesje; zie je wel? J. Ja Papa, dat is heel aardig. En hoe hiet die boom? V. Die hiet een Pynboom; en daar is 't hout ook zeer goed van, om 'er huizen van te timmeren en 'er scheepen van te bouwen, en 'er groote paalen, en pompen, en allerlei timmermans-werk van te maaken. Het hout van de pynboomen hiet men greenen hout, en dat van de denneboomen vuuren hout. J. Wat zyn denneboomen Papa? V. Hier heb je 'er een; daar zyn de blaadjes veel korteren dikker van, schoon ook zeer smal. Zy komen niet, zoo als die van de pynboomen, met tweeën of drieën uit een klein vliesje voort, maar zitten rondom een dun steeltje. - Het hout van de denneboomen gebruikt men ook al, om 'er huizen en scheepen van te bouwen. En beide deeze {==295==} {>>pagina-aanduiding<<} soorten van boomen blyven altyd groen. J. Zyn zy dan in den winter ook groen Papa? V. Ja wel Jacob, dan zyn zy ook groen, even als in den zomer. De meeste andere boomen laaten hunne bladen, voor den winter, vallen, en reeds te vooren worden zy geel en bruin, zoo als je in 't najaar zien zult; maar de Pynboomen en de Denneboomen, en alle de boomen van dat soort, (want daar zyn heel veel soorten van;) die hebben altyd groene blaadjes. De ouden worden niet geel, en vallen niet af, voor dat 'er de jongen al aan en al groot zyn; en dus blyven zy 't geheele jaar door groen. J. Wel Papa, dat moet in den winter wel mooi staan. Daar moet het plaisierig zyn onder te wandelen, want die dorre boomen, zonder bladen, staan tog niet mooi. V. Dat is waar. Wanneer je 's winters, in dit bosch wandelt en 't is mooi weer, dan zou je somtyds wel denken, dat je midden in den zomer waart. J. O Papa, daar moeten wy, van den winter, dikwils naar toe ga an; zullen wy? {==296==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Ja wel, dat wil ik wel doen. - En als het gesneeuwd heeft, en het is heel stil, dan leggen die donker groene takken en kroonen van de Dennen en Pynboomen vol sneeuw; en dat helder wit staat dan zeer mooi, op 't donker groen der bladen, voor al wanneer 'er de zon op schynt. J. O Papa, dat moet in de daad mooi zyn, ik wou dat ik 't al zag. V. Wel dat is weer een plaisiertje, dat je van den winter hebben kunt. En zoo heeft ieder tyd van 't jaar zyn eigen mooi en zyn eigen plaifier. En zoo kunnen wy ons 't geheele jaar door, dan met het eene, dan met het andere, vermaaken. XLVI. Moeder. Waarom gaat Charlotte huilende van je van daan, terwyl je zelf hier zoo treurig en verdrietig zit te kyken. - Wel Sophie! Waarom antwoord je niet? Sophie. Ach lieve Mama! - M. Of durf je niet antwoorden? - Dat is geen goed teeken. S. Och myn lieve Mama! - Zy wou myne Pop hebben, en - {==297==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Wel nu. S. En ik wou ze haar niet geeven. M. Niet? - En waarom niet Sophie? Had je ze misschien niet by de hand? S. Och ja Mama! Zy is hier. M. Wou je 'er dan zelf meê speelen? S. Neen Mama, dat was 't ook al niet. M. Had ze 'er ook onlangs iets aan bedorven? S. Neen Mama. - Ik had in teegendeel, gisteren, de japon van haare pop gescheurd. M. Wel wat reede had je dan, om haar je pop te weigeren? S. Ja wat zal ik je zeggen Mama! ik had 'er geen reeden voor, - maar ik had 'er tog geen lust toe. M. Hoe! geen lust om je zuster plaisier te doen? Wel dat spyt me. (Sophie begint te huilen.) Ja Sophie huilen is onnut; dat kan 'er tog niet aan helpen. - Maar wil ik je nu eens zeggen, hoe 't je gegaan is? S. Als 't je belieft Mama. M. Voor eerst had je misschien geen lust, om je pop aan Charlotte te geeven, om dat je {==298==} {>>pagina-aanduiding<<} liever al je speelgoed daar zoo by een woudt houden; niet waar? S. Ja Mama, dat wou ik ook, ik had 't daar alles zoo by malkander geschikt. M. En toen sloeg je 'er geen agt op, dat je, daar door, je zuster bedroefd zoudt maaken, niet waar? Je dagt maar alleen om je goed by malkaar te houden; en je dagt, daar was tog geen kwaad aan. S. Ja Mama, zoo was 't ook. M. Maar nu zie je hoe 't gaat, wanneer men 'er geen agt op slaat, of men anderen plaisier doet, of bedroefd maakt. - Daar ging nu je zusje bedroefd en huilend van je weg. En jy Sophie, was je zelf wel regt vrolyk en vergenoegd? S. Ach neen Mama, dat was ik zeeker niet! Ik was lang na zoo vrolyk niet, als voor dat ik zusje de pop geweigerd had? M. En waarom niet. - Was 't om dat je dagt, dat je wel gedaan had van haar de pop te weigeren? of was 't om dat je wel voelde, dat je daar kwalyk aan had gedaan? S. Ja Mama, ik voelde wel, dat ik kwalyk gedaan had. {==299==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Dat had je ook. Als men iemand plaisier kan doen en genoegen geeven, en men doet het niet, dan doet men kwalyk, en dan wordt men wel ras zelf onvergenoegd en verdrietig, en men heeft iets dat maakt, dat men niet half zoo vrolyk meer speelt als te vooren; is 't niet zoo? S. Och ja Mama, ik had haast geen lust meer tot speelen. M. Maar heugt je nu ook, hoe 't je gisteren ging? Toen zat je hier ook te speelen, en je zusje verzogtje, om je printeboek, en je gaast het haar aanstonds. En was je toen niet nog vrolyker, na dat je haar dat printeboek, gegeeven had, dan te vooren? en speelde je zelf niet met nog meer plaifier? S. Ja wel Mama, dat deedt ik tog. M. En dagt je toen, dat je wel, of dat je kwalyk gedaan had, van haar je printeboek zoo terstond te geeven? S. Wel Mama ik dagt, dat ik wel gedaan had. M. Dat had je ook. En was je toen niet by je zelven vergenoegd, daar over, dat je wel gedaan had? {==300==} {>>pagina-aanduiding<<} S. Ja wel Mama. M. En had je'er ook niet zelf je plaisier in, van je zusje daar zoo wel vergenoegd en bly, met dat printeboek, te zien zitten? - En deedt het je, daar na, niet ook veel plaisier, toen ze je 'er zoo vriendlyk voor kwam bedanken? S. Ja wel Mama. M. Toen was je beiden wel te vreeden en vergenoegt, en je hielt veel van malkander. En toen jy genoeg aan je tafeltje had gespeeld, en je zusje genoeg prenten gekeeken, toen ging je samen vrolyk speelen, in den tuin. - In plaats dat je nu bedroefd van malkander weg loopt, en ieder zyn's weegs gaat, of zit te pruilen. Is dat onderscheid nu niet groot? S. Ja zeeker Mama. M. Leer daar dan uit Sophie, dat men altoos zelf vrolykst en best te vreeden is, wanneer men aan anderen plaisier gedaan en genoegen gegeeven heeft; dat men dan ook voelt, dat men wel gedaan heeft; en dat men bly is van dat te voelen. Heb je dat gisteren niet net zoo ondervonden? {==301==} {>>pagina-aanduiding<<} S. Ja wel Mama. M. Maar dat men in teegendeel zelf verdrietig en bedroefd wordt, wanneer men aan anderen, zonder noodzaak of goede reede, weigert plaisier te doen, of hun genoegen te geeven; dat men dan ook wel zelf voelt, dat men daar in kwalyk gedaan heeft; en dat men zeer bedroefd is, van dat te voelen. Ondervind je dat nu niet van daag? S. Ja Mama. M. Wel doe het dan nooit weer. - Wil ik nu je zusje weerom roepen? S. Och ja Mama! als 't je belieft. - Ik zal haar aanstonds myne pop geeven. M. Voel je nu niet, dat 'er reeds, door dat enkel goede voorneemen, als een pak van je hart weggenoomen is? S. Ja wel Mama. My dunkt, dan zal ik weer bly en wel te vreeden zyn. M. Dat zul je ook, - Kom, wy zullen haar de pop gaan brengen. S. Als 't je belieft Mama. (Zy springt op, neemt de pop in de hand, en gaat huppelend meê.) M. (Haar een zoen geevende.) Nu {==302==} {>>pagina-aanduiding<<} dat is goed, nu ben je weer een zoet, lief kind. XLVII. Het Medelyden. Wie dat ik immer smart zie draagen, 'k Heb ook gevoel daar van. Ik sluit myn oor niet, voor zyn klaagen, Maar help hem, als ik kan.   Een mensch, in droefheid, op te beuren, Is zelfs voor kinders zoet. Die spotten kan, met hen die treuren, Vertoont een slegt gemoed.   Zou my eens anders leed verblyden? Zou 'k lacchen in zyn smart? O Neen! een edel medelyden. Past aan myn kinderhart.   Ik wil dan wet bedroefden klaaagen, Hen troosten in hun pyn. Eens anders last te helpen draagen Zal myn genoegen zyn. {==303==} {>>pagina-aanduiding<<} Het goede Voorbeeld. Vader leeft, met onze Moeder, Altoos vergenoegd en bly. O hoe lieven zy elkander! Nimmer knorren zy, als wy.   Toont 'er een iets te verlangen Dan zegt de ander, dat is goed! Moeder is het best te vreeden, Als zy iets, voor Vader, doet. Vader poogt altoos te weeten, Wat de wensch van Moeder is. En het geen haar mogt verveelen, Geeft aan Vader droefenis. Vader gaf de beste perzik Laatst aan Moeder, met een zoen. Hy wou zelf 'er niet van eeten. Klaartje, zouden wy dat doen? Liefste zusjes! liefste broertjes! O het strekt ons tot verwyt, Dat wy dikwils zoo krakeelen Ach gy weet niet hoe 't my spyt! Komt myn liefjes! laat ons leeven Tot elkanders rust en vreugd! {==304==} {>>pagina-aanduiding<<} Laat ons poogen na te volgen Vaders liefde en Moeders deugd. Daar alleen kan liefde woonen Daar alleen is 't leeven zoet Waar men bly en ongedwongen. Voor elkander alles doet. XLVIII. Vader. Kom Jacob, willen wy eens, hier in die velden, gaan wandelen, dan zal ik je 't kooren wyzen, daar men brood van bakt? Jacob. Als 't je belieft papa, heel gaarne! - V. (In 't veld gekomen zynde.) Zie Jacob, hier heb je nu kooren; dit eerste soort hiet men tarw, deeze mooie groene aertjes, met korte baarden, die daar zoo regt overeinde staan, en tog al grooter dan Jacob zyn. - Papa zal je eens opligten; zie nu eens over deezen akker heen; niets anders kun je zien dan over al zulke mooie groene airtjes, die by duizenden digr by malkanderen staan, en zagtjes, door den wind, bewoogen worden. En geen onkruidje is 'er tusschen beiden, 't zyn niet dan {==305==} {>>pagina-aanduiding<<} airtjes, zoo ver je oog, in de lengte, draag. Staat dat niet mooi? J. Ja wel Papa, dat staat heel mooi. V. Nu zal Papa je weer neer zetten, en je dan zeggen wat men met die airtjes doet. - Als zy nog wat langer zullen gestaan hebben, dan zullen zy ryp worden, en 'er heel geel uitzien. En dan snydt men ze af, en bindt ze, in groote bossen, of schooven, by een, zoo dik, dat Jacob ze naauwlyks zou kunnen omvatten; en dan zet men die schooven, teegen malkanderen aan, met de airen om hoog, om dat die wel droogen zouden. En wanneer die ter deege droog zyn, dan brengt men ze in de schuur, of in den berg. J. Wat is dat Papa een schuur, of een berg? V. Een schuur is een groot gebouw, van hout gemaakt, met een strooie of riete dak 'er op. - Een berg is een vier kant riete of strooie dak, dat op vier hooge paalen staat, en daar men 't kooren onder legt, op dat de reegen 'er niet op zou kunnen vallen. Als men nu zoo al het kooren ingezameld heeft, dan legt men die schooven, een voor {==306==} {>>pagina-aanduiding<<} een, of twee aan twee, op een harden grond, en slaat 'er met zwaare stokken op, zoo dat alle de korreltjes van de airtjes afvallen. Dat hiet men dorschen; en de stokken, daar men meê dorscht, hiet men dorschvlegels. En als men genoeg schooven afgedorschen heeft, dan doet men alle de korreltjes by malkander, en maakt ze wel schoon, en doet ze in zakken. En zoo brengt men ze dan, op de markt, om ze te verkoopen; of naar de molen om 'er meel van te laaten malen, daar men dan 't brood van bakt, zoo als ik 't je al eens uitgelegd heb. Dat heugt je immers nog wel? J. Ja wel Papa. V. Maar van dat zelfde meel kan men ook nog andere dingen bakken, als beschuitjes, taarten, pasteijen en allerlei ander lekker goed. Ook kan men 'er verscheide andere dingen van maaken. b.v. Wanneer men 't meelin water weekt, en dan weer in de zon droogt, dan maakt men 'er styfsel van; die men weer met warm water mengen en kooken moet, als men ze gebruiken wil. J. Is dat die styfsel Papa, daar ik wel printjes, op myne kaarte doosjes, meê plak? {==307==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Net de zelfde, die wordt van meel gemaakt. En als men de drooge styfsel heel fyn stoot, en ze door eene fyne zeef laat loopen, dan maakt men 'er poeier van. J. Is die poeier, die Papa daar in zyn hair heeft, dan ook van meel gemaakt, daar men anders brood van bakt? V. Ja wel Jacob. En men moet bekennen, dat men juist wel beeter gebruik van dat meel zou kunnen maaken, dan 't zoo, voor de enkele aardigheid, in zyn hair te strooien; daar 'er zoo veele arme lieden zyn, die broods gebrek hebben. - Maar daar zyn nog al meer dingen, die men van tarw maakt. Eer zy tot meel gemalen is, en wanneer de korreltjes nog heel zyn, dan kan men 'er bier van brouwen; of 'er ook jenever van stooken, die nog veel sterker is, dan bier, en zoo sterk op de tong brandt, dat Jacob ze niet lusten zou. J. Maar Papa, hoe maakt men bier en jenever van tarw? V. Door ze, met water, op 't vuur te zetten. Maar om je nu te zeggen, wat 'er al meer by hoort, om daar dan bier, of jene- {==308==} {>>pagina-aanduiding<<} ver van te krygen, dat zou ons nu te lang ophouden. Dat zal ik je, op een ander tyd, wel eens uitleggen. J. Als 't je belieft Papa. V. Ik heb je strak gezegd, dat men de tarw dorscht, om de korreltjes van de airen af te krygen. Als 'er die af zyn, dan blyft het stroo nog over, en dat gebruikt men, om 'er kleine huizen ofschuuren meê te dekken. Of men maakt 'er ook wel strooie hoeden van. Of men geeft het aan de paarden en aan de koeien te eeten; of spreidt het op den grond, daar de paarden op slaapen. Of men gooit het in den mistput, en mengt het daar, met den drek en de vuiligheid der beesten; en als men dat dan over 't veld strooit, dan maakt het den grond weer vrugtbaar, en dan kan 'er, geduurende eenige volgende jaaren, weer zoo veel beeter tarw of ander graan, op groeien. Dat hiet men den grond mesten. - Willen wy nu naar een anderen akker gaan? J. Als 't je belieft Papa. - O kyk eens Papa, wat doen die menschen, daar op dat veld? V. Die zyn beezig met gerst te snyden. {==309==} {>>pagina-aanduiding<<} Zie die geele airen, met die lange baarden, dat is gerst. Die ziet 'er nu al geel uit, om dat zy ryp is; maar toen zy nog jong was, zag zy 'er net zoo groen uit, als de tarw nu doet, om dat die nu nog jong is. - Hier kun je nu zien, hoe men de garst snydt; en op dezelfde wyze wordt ook de tarw gesneeden. Terwyl je op dien anderen hoek van 't veld, kunt zien, hoe men de gesneede gerst by een raapt, en in schooven bindt, en ze opzet om ze te droogen. J. En wat doet men dan met die gerst? V. Zy is zoo goed niet als tarw, om 'er brood van te bakken; of men moet 'er wat ander graan onder mengen. Maar zy is zeer goed, om 'er bier van te brouwen, en 'er jenever of kooren brandewyn van te stooken. Ook maakt men 'er gepelde gerst van, zoo als Jacob wel in de soep eet; of daar Mama gerstewater van laat kooken, wanneer de kindertjes ziek zyn. En als men de gepelde gerst, in kleine korreltjes breekt, dan maakt men 'er fijne gort of grut van, en kippetjes gerst, om aan de jonge kuikentjes te voeren. En het stroo van de gerst gebruikt men net zoo als dat van de tarw. {==310==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Papa, wat laaden die menschen daar ginder, op dien wagen? V. Dat is rogge. Wy zuller 'er gaauw naar toe gaan, dat je die ook nog ziet, want daar staan nog maar weinig schooven, op den akker; zy hebben 't al meest binnen. Zie, die airen zyn ook heel geel, maar zy hebben veel korter baarden dan de gerst; en als zy jong zyn, dan zien zy 'er ook wel groen uit, zoo als de tarw, maar daar ligt tog een rosagtige weerschyn over, en daar kan men ze aan kennen, gelyk ook daar aan, dat zy veel vroeger ryp is. - 't Is van die rogge, dat men dat lekkere rogge brood maakt, dat Jacob zoo gaarne, met honig, of op zyne boteram eet. - Om 'er bier of jenever van te stooken, is zy zoo goed niet als de tarw of de gerst. - Maar daar komen de menschen al aan, met den wagen, om hunne laatste schooven op te haalen. - (Teegen de boeren, die met den wagen aankoomen.) Wel Mannen, je hebt goed weer op je oogst? De Boer. Ja myn heer! dat gaat kostlyk. V. En denk je dat het graan wel zal uitvallen? {==311==} {>>pagina-aanduiding<<} De B. Wel myn Heer, het staat juist niet lomp dik, op 't veld, maar ik denk dat het goed schot zal geeven. V. Zoo, daar ben ik bly om. Ik hoop, dat je je andere graanen ook zoo gelukkig zult binnen krygen. De B. Dan zullen wy een goed jaar hebben myn Heer. V. Wel dat wensch ik je van harten. De B. Dank je wel myn Heer. V. Goeden dag vrienden! 't gaa je wel! De B. Goeden dag myn Heer, jou ook zoo. V. (Teegen Jacob.) Zie Jacob, daar is de laatste schoof nu op den wagen. Nu zullen zy 'er een groenen tak op zetten, om dat het 't laatste voer is. En dan ryden zy 'er zingende en wel vergenoegd meê naar huis; en vullen 'er hunne schuuren of bergen meê. J. Zal die boer dan eene geheele schuur vol rogge hebben? V. Ja vol rogge, en tarw, en gerst. En daar neemt hy dan eerst zoo veel van, als hy nodig heeft, om 'er voor hem zelven, zyne Vrouw en zyne kinderen brood van te bakken. {==312==} {>>pagina-aanduiding<<} En het overige, dat zeer verre het grootst gedeelte is, verkoopt hy, aan andere lieden, die zelf geen kooren hebben, voor geld, daar hy dan weer huisraad voor koopt, en kleeren, en werktuigen, om 'er zyn land meê te bebouwen, en 'er ook eenige knegts voor huurt, om hem in zyn werk te helpen. Je weet wel, dat Papa geen kooren te veld heeft staan, dat hy zoo zou kunnen gaan snyden; en geen schuur, daar hy 't in zou kunnen brengen. Ook heeft hy geen tyd, om dat alles te doen en heeft het ook niet geleerd, en daar 'er, behalven Papa, nog veel meer andere menschen zyn, die zig in 't zelfde geval bevinden, is 't zeer goed, dat 'er weer sommige menschen zyn, die men boeren hiet, en die veel meer kooren winnen, dan zy, voor hun zelven nodig hebben, om dat dan te verkoopen aan Papa, en aan die lieden, die zelfs geen kooren bouwen kunnen, schoon zy allen kooren nodig hebben, of ten minsten het brood dat 'er van gebakken wordt. Ook moeten die boeren wel meer kooren bouwen, dan zy voor hun zelven en hunne vrouwen en kinderen nodig hebben. Want {==313==} {>>pagina-aanduiding<<} aan kooren alleen hebben zy niet genoeg; al wilden zy zelfs niet anders eeten dan brood, en niets anders drinken dan water; wyl ze dan evenwel nog huisraad, en kleeren, en schoenen, en werktuigen, en meer andere dingen zouden nodig hebben, die zy voor geld moeten koopen. J. Maar Papa, kunnen zy die dan niet zelf maaken? V. Neen, dat hebben zy weer niet geleerd. Zy kunnen zeer wel 't land bouwen; maar huisraad, en werktuigen, en kleeren te maaken, dat verstaan zy zig niet, en hebben 'er ook geen tyd toe. En daarom gaat een boer b.v. by den kleermaaker, en die maakt voor hem de kleeren, die hy nodig heeft; en daar voor geeft hy dan aan den kleermaaker een gedeelte van 't geld, dat hy van zyn kooren heeft gekreegen. En met dat geld gaat de kleermaker weer by den bakker, en koopt 'er brood voor. Maar om dat brood te kunnen bakken, moet de bakker, al weer voor dat zelfde geld, kooren van den boer gaan koopen. En zoo loopt dat geld geduurig van den eenen tot den anderen rond, tot dat het eindelyk by den boer weer {==314==} {>>pagina-aanduiding<<} t'huis komt. En ondertusschen zyn 'er de boer, de kleermaaker, en de bakker allen meê geholpen geweest, en hebben 'er allen voor kunnen krygen, elk wat hy nodig had. En dan begint dat weer zoo van vooren af aan. - Maar willen wy nu weer eens naar een anderen akker gaan? J. Als 't je belieft Papa. - Maar zie Papa, hier op dit veld, staat niets, hoe komt dat? V. Op dat stuk veld, of op dien akker heeft koolzaad gestaan. J. Wat is dat Papa, koolzaad? V. Dat is 't zaad van een soort van stekraapen of knollen, waar van de wortel niet goed is om te eeten, zoo als de wortel van de andere knollen; daarom laat men deze wortel altoos in 't zaad schieten, wyl 't zaad, het eenigste is, dat men 'er van gebruiken kan. J. Waar toe gebruikt men dan dat zaad? V. Dat zal ik je zoo zeggen; maar eerst moeten wy zien hoe 't groeit. Na dat men 't zaad in den grond gestrooid heeft, komen 'er kleine blaadjes op, dewelken allengsjes grooter worden. Dan schiet 'er, tusschen die bla- {==315==} {>>pagina-aanduiding<<} den een steng op, die vry dik wordt, en veel zytakjes maakt; en aan die zytakjes groeien zoo veele geele bloemetjes, dat het geheele veld 'er meê overdekt is, en 'er als een fraai geel laken uitziet, van de mooiste en vrolyste kleur. J. Dat moet wel mooi staan Papa, dat wou ik wel eens zien. V. Tusschen 't frissche jonge groen, daar de andere velden dan meê bedekt zyn, (want het koolzaad bloeit altyd in 't voorjaar,) staat het allerlieft. Toekomde voorjaar zal ik 't je wel eens wyzen. J. Als 't je belieft Papa. V. Wanneer nu die bloemetjes uitgebloeid hebben, en afvallen, dan komer 'er kleine zeer lange en smalle peultjes aan, daar kleine ronde zwarte zaadjes in groeien, zoo groot als een speldeknop. En als die ryp zyn, dan snydt men 't koolzaad af, net zoo als de tarw en de gerst. Vervolgens wordt het uitgedorschen, en schoon gemaakt, en dan gebruikt men die kleine zwarte korreltjes of zaadjes, om 'er olie uit te perssen. J. En hoe doet men dat Papa? {==316==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Daar heeft men groote olie molens toe, die 'er van buiten even als kooren molens uitzien, maar van binnen heel anders zyn. Het zaad wordt eerst, tusschen twee molensteenen, verpletterd; daar na maakt men 't warm en legt het in wolle zakjes, tusschen leere omslagen, in de pers; waar in 'er dan, (door groote balken, die, door 't rond draaien van den molen, geduurig opgeheven worden, en dan weer nedervallen,) de olie uitgeperst wordt. Deeze olie gebruikt men, om te branden in de lamp, om 'er meê te verven, en tot nog meer andere dingen, die ik je niet allen uitleggen kan. De gemeene lui eeten ze ook wel. - Wanneer nu alle de olie, uit het zaad, geperst is, dan blyft het dikste van 't zaad, in de zakjes, over; en daar maakt men raapkoeken van, die men's winters, op stal, aan de koeien te eeten geeft. J. Papa, wat staat 'er nu op dat gindsche veld? V. Daar staat haver op. Maar dat is te ver, om 'er nu naar toe te gaan. Het wordt tyd dat wy zagtjes naar huis wandelen. En wy zullen nu weer langs die zelfde akkers gaan, daar wy langs gekomen zyn; dan kan ik aan {==317==} {>>pagina-aanduiding<<} Jacob vraagen, wat 'er op elken akker staat, en waar men 't al toe gebruikt; en zoo zullen wy dan zien, of Jacob wat onthouden heeft, van 't geen Papa hem, onder 't wandelen, heeft verteld. J. Als 't je belieft Papa. - En zullen wy dan morgen eens naar die haver gaan zien? V. Ja wel, morgen, of den eersten dag dat wy tyd hebben en 't mooi weer is. XLIX. Moeder. Wat is 't Mietje, waarom schreeuw je weer zoo? Mietje. (Nog huilende en snikkende.) Och Mama! - ik wou dat glas water van de tafel krygen, - en ik stiet me aan die doos, die daar staat, - en toen - en toen - is 'er wat van dat koude water op myn hals gevallen. Mr. Ei! ei! wel dat was een yslyk geval! 't Is in de daad wel de moeite waard, daar zoo om te schreeuwen! schaam je je niet, van nog zoo kinderagtig te zyn? - En weet je wel, dat je je zelve veel nadeel doet, door altyd zoo om niets te schreeuwen? M. Neen Mama. Wat nadeel dan? {==318==} {>>pagina-aanduiding<<} Mr. Als een kind schreeuwt, dan denkt men, dat het zig zeer gedaan heeft, of dat het in eenig gevaar is, en dan komt men schielyk toeschieten om het te helpen. Maar daar je nu altyd voor niets schreeuwt, en men dus ziet, dat men meestentyds vergeefsche moeite neemt, met na je toe te komen loopen, om je te helpen, zal men eindelyk denken; - wy zouden wel den geheelen dag werk hebben, indien wy telkens, op Mietjes geschreeuw, kwamen aanloopen. - En daarom zal men je dan niet meer te hulp komen, om dat men altoos denken zal, dat het maar om de eene of andere kleinigheid is, dat je zulk een misbaar maakt; en dan zul je daar zoo, zonder hulp, moeten blyven leggen. M. Ja maar Mama, als ik dan evenwel in de daad hulp nodig heb? Mr. Ja, hoe wil je, dat men dat weeten zal? Je schreeuwt zoo dikwils om niets, even als of 't eene groote zaak was, dat men eindelyk denken zal, dat het altyd zoo is. Tien maal op éénen dag, is het voor niet, dat je schreeuwt, en hoe wil je, dat men juist de elfde keer zal kunnen raaden, dat het nu evenwel ernst is, en dat {==319==} {>>pagina-aanduiding<<} je waarlyk hulp nodig hebt? Je moet derhalven staat maaken, dat men geen agt meer op je schreeuwen zal slaan, zoo lang je die kwaade gewoonte houden zult, van zoo alle oogenblikken, om eene kleinigheid te schreeuwen. - Met je broertje is 't heel anders. Men weet wel, dat hy nooit schreeuwt, of 't moet 'er op aan komen; en dus, als hy schreenwt, is men verzeekerd, dat het een teeken is, dat hy waarlyk hulp noodig heeft; en daarom komt men hem dan ook aanstonds helpen. Maar op jouschreeuwen kan men geen staat maaken. Men weet niet meer wat het beduidt; eene kleinigheid, of iets weezentlyks. Wil ik je nu eens vertellen, hoe 't met eenen kleinen jongen ging, die ook zoo altyd om niets schreeuwde, en die zelfs nog erger deedt dan jy? M. Als 't je belieft Mama. Mr. Die kwaade jongen vondt 'er plaisier in, om anderen, door zyn schreeuwen en misbaar, een schrik aan te jaagen. Daarom hieldt hy zig dikwils, als of hy zig braaf zeer gedaan had, en begon luidkeels te schreeuwen. En als de menschen dan kwamen aan loopen, dan was 't eene kleinigheid, net zoo als je glas water, of wel in 't {==320==} {>>pagina-aanduiding<<} geheel niets. Dikwils zelfs deedt hy 't, met voordagt, om de geenen, die hem oppasten, ongerust te maaken, en lachtte ze dan nog uit toe. Somtyds b.v. liep hy zeer hard van de trappen af, en maakte een groot gestamp, net als of hy viel; en dan aan 't schreeuwen, even als of hy van boven neer gerold was; daar hy tog maar zagtjes op den grond was gaan nederleggen. - Op een ander keer, sloeg hy sterk op de tafel, wreef zig, met eene kers, in 't gezigt, dat het 'er uitzag, net als of hy bloedde, en dan weer aan 't huilen, als of hy zig een gat in den kop gevallen had. In 't begin, kwam men, op zyn schreeuwen, telkens toe schieten. Maar, na dat men'er eenige reizen meê bedroogen was geweest, liet men hem stampen, en rollen, en schreeuwen, zoo veel hy maar wou, zonder 'er zig aan te stooren. Eindelyk evenwel gebeurde het eens, dat hy op eene ladderklom, en de sport, daar hy op stond, aan stuk brak, zoo dat hy van boven neer kwam, en zyn eene been geheel uit het lid viel. Toen, zoo als je wel begrypen kunt, aan 't schreeuwen, uit al zyn magt. Maar men sloeg 'er nu even weinig agt op, als de voorige keeren, wyl men niet weeten kon, dat het nu ernst was. {==321==} {>>pagina-aanduiding<<} Hy bleef derhalven liggen; want zyn been uit het lid zynde, kon hy zelf niet opstaan, en leedt bedroefde pyn. Ten laatsten, kwam 'er by geval een knegt voor by. Die zag wel haast, dat hy nu niet voor niets schreeuwde. Zoo nam hy hem op, lei hem te bed, en ging een Chirurgyn haalen. Maar onderwyl dat hy daar zoo lang geleegen had, was het been zodanig opgezwollen, dat hy niet alleen oneindig meer pyn uitstondt, dan hy zou geleeden hebben, zo men 'er aanstonds by was geweest; maar men kon 't been ook niet meer ter deeg zetten, en hy moest 'er al zyn leeven kreupel aan gaan. Door dit ongeluk, leerde hy nu zyne kwade gewoonte wel af, maar, gelyk je ziet, te laat, wyl hy 't ongemak al weg had. Pas derhalven wel op Mietje, en laat je nog by tyds raaden, op dat het je niet eens gaa zoo als hem. Ik weet wel, dat jy zoo niet schreeuwt, om ons te verschrikken of te plaagen; maar je groote kleinzeerigheid zou tog net dezelfde gevolgen hebben, als zyne ondeugende stoutigheid. Men zou van jou, net zoo min als van hem kunnen weeten, of je om eene kleinigheid schreeuwde, dan wel om iets, daar je in {==322==} {>>pagina-aanduiding<<} de daad hulp by nodig had; en dus zou men jou, even als hem, zonder hulp, laaten liggen. Wyl men zig reeds meer dan eens, by je schreewen hebbende bedroogen gevonden, 'er voortaan even weinig agt op slaan zou, als op 't zeggen van een kind, dat zig aan liegen gewend heeft, en aan wiens zeggen men ook geen geloof meer slaat, zelfs als hy de waarheid spreekt, om dat men 't niet weeten kan, of hy dat doet of niet. Gewen je derhalven, kleine ongemakjes, met geduld en zonder te schreeuwen, te dragen, op dat je altoos hulp moogt krygen, wanneer je ze in de daad nodig hebt. L Moeder. (Een blaasbalk, in de hand, houdende.) Pauline, hou je hand eens, voor de pyp, van die blaasbalk. (Zy blaast 'er mee teegen Pauline's hand.) Voel je nu niets teegen je hand? Pauline. Ja wel Mama, ik voel wind. M. Weet je wat die wind is? P. Neen Mama. M. Dat is lugt, die uit den blaasbalk komt, als ik dien zoo toedruk. {==323==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Wat is lugt Mama? M. Hou je mond eens open Pauline, en haal dan sterk je adem - Voel je nu niet iets, in je mond komen, dat wat koud is? P. Ja Mama. M. Wel dat is lugt, die in je mond komt, als je je adem haalt, en die 'er weer uit komt, als je je adem laat gaan, of als je blaast. En die lugt is overal, want je kunt overal je adem haalen, hier in de kamer, in den tuin, buiten op straat, en overal. - Geef my dien vierkante papieren zak eens, die daar op tafel ligt. P. Daar is zy Mama. M. Zie, nu zal ik 'er eens veel lugt in blaazen; (Zy blaast den zak vol, en knypt dien terstond boven digt toe.) Voel nu eens zagtjes op den zak. Voel je dat die nu vol is? P. Ja dat is waar Mama, maar wat zit 'er dan in? M. Niets anders dan lugt, die ik 'er in geblaazen heb. Willen wy ze 'er weer eens uit laaten komen? P. Als 't je belieft Mama. M. Geef my die groote spel eens. {==324==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Daar is zy Mama. M. (Een gaatje in den zak prikkende.) Daar, hou nuje hand, voor dat gaatje; voel je nu de lugt niet, die 'er uit komt? P. Ja wel Mama. M. En nu raakt de zak ook leeg, en wordt weer slap, en valt tot malkander toe. Zie, daar is hy nu geheel leeg. Er is niets meer in. En daar was niets anders in dan lugt; want zie, daar is niets in gebleeven, en daar is niets anders dan lugt uit gekomen. P. O doe dat nog eens Mama, als 't je belieft. M. Zeer gaarne. (Zy blaast den zak weer op.) Maar nu moet je je hand terstond voor dat gaatje houden; want daar komt de lugt nu terstond uit, naar maaten ik ze 'er in blaas; voel je? P. Ja Mama. M. En nu wordt de zak ook terstond weer slap, zoo ras ik maar met blaazen ophou, om dat de lugt nu aanstonds, door dat gaatje, uit gaat. Voel je wel? P. Ja Mama, maar ik zie de lugt evenwel niet. {==325==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Dat is waar, de lugt kun je niet zien, maar je voelt ze evenwel, doe je niet? P. Ja Mama, maar waarom kan ik de lugt niet zien? M. Pauline dat kan ik je nog niet volkomen uitleggen. Maar je kunt evenwel iets diergelyks zien, by 't glas, en ook op een geschilderd bord, met schoon water. Je weet wel, dat je alles door de glazen heen ziet, de huizen, de boomen, de lugt &c. en dat je, door heel schoon water, ook alles heen kunt zien, niet waar? P. Ja wel Mama. M. Nu als 'er eens eene heel heldere ruit is, dan zie je 'er alles zoo klaar door heen, als of 'er geen ruit in 't venster was; en je zoudt dikwils niet weeten te zeggen, of de ruit 'er uit genomen is, of niet, voor dat je 't voelde. Heb je niet wel eens gezien, als 'er, boven in 't venster, een ruit aan stuk is, daar men de kou van voelt, hoe veel moeite men dan somtyds heeft, om met het oog te vinden, waar die capotte ruit is? P. Dat is waar Mama. M. En als 'er een weinig heel schoon hel- {==326==} {>>pagina-aanduiding<<} der water op een bord ligt, dat met bloemen beschilderd is, dan zie je 'er de bloemen zoo klaar door heen, dat je somtyds niet eens merken kunt, dat 'er water op het bord is. Dat heb je ook wel eens gezien? P. Ja wel Mama; ik nam gisteren nog zoo een bord op, en storte 't water over myn arm, om dat ik niet gezien had, dat 'er wat water op was. M. Nu, zoo is 't met de lugt ook, die is zoo helder en klaar, dat je 'er alles door heen ziet, en daarom kun je de lugt zelve niet zien; maar je voelt ze evenwel. Zie, (zy neemt een waaier, en waait 'er het kind mede.) Nu voel je immers wel, dat 'er iets, teegen je aangezigt, aankomt, al is het dat je niets ziet? P. Dat is waar Mama, dat voel ik tog. M. Wel dat is al weer de lugt, die nu tusschen ons beiden is, en die ik, met deezen waaier, in beweeging breng, en teegen je gezigt aan doe komen, en dus wind maak, want je weet wel dat men dat zoo hiet? P. Ja Mama. M. Dit nu kan ik hier doen, en ik kan 't {==327==} {>>pagina-aanduiding<<} beneeden doen, en op straat, en buiten de stad, en overal, waar ik ooit kan komen; om dat 'er overal lugt is. - Heb je wel de visschen, in den vyver van je groot Mama, gezien? P. Ja wel Mama, dat zyn zulke lieve diertjes, die komen boven, als men een stukje brood, op 't water, gooit, en dan knabbelen zy 'er zoo aardig aan. M. Dat is waar. - Nu die vischjes leeven in 't water, en moeten altyd water rondom hen hebben. En net even eens leeven wy in de lugt, en moeten altyd lugt rondom ons hebben. En zoo leeven de koeien, en de paarden, en alle de andere viervoetige dieren, en alle de vogels, ook in de lugt, net zoo als de visschen in 't water leeven. Maar Pauline, de visschen kunnen iets in 't water doen, dat wy in de lugt niet kunnen doen. P. Wat dan Mama? M. Zy kunnen in 't water zwemmen, maar wy kunnen niet zwemmen in de lugt. Je hebt wel gezien, hoe de vischjes, midden in 't water, zwemmen, en naar beneeden gaan, en weer naar boven komen, net zoo als zy willen. {==328==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Ja Mama. M. Wel dat kunnen wy, in de lugt, niet doen. Maar weet je wie dat, in de lugt, kunnen doen? P. Neen Mama. M. Dat kunnen de vogels, in de lugt, doen. Die zwemmen, in de lugt, omtrent net zoo als de vischjes, in 't water; naar boven, naar beneden, en overal waar zy willen; en dat hiet men vliegen. P. En waarom kunnen wy dat niet doen? M. Waar vliegen de vogels meê Pauline? P. Dat weet ik niet Mama. M. Zie dan eens, hoe die duif doet, die daar ginder vliegt. Die breidt haare vleugels uit, en beweegt ze, in de lugt, gelyk de vischjes hunne vinnen, in 't water, beweegen, en zoo vliegen zy daar heenen. Heb jy nu ook vleugels? P. Wel neen Mama. M. Begryp je dan nu, waarom je niet vliegen kunt? P. Ja Mama, om dat ik geen vleugels heb. {==329==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Dat heb je geraaden. - Maar weet je nu wel Pauline, wat ons gebeuren zou, indien 'er geen lugt was? P. Neen Mama. M. Je hebt, by 't visschen, wel eens gezien, hoe de arme vischjes spartelen, en smagten, en ziek worden, als zy eenigen tyd, buiten 't water, liggen? P. Ja Mama. M. Wel, zoo zou 't ons net eveneens gaan, indien wy zonder lugt waren. Dan zouden wy nog veel erger spartelen, en smagten, en ziek worden, dan de vischjes, die buiten 't water zyn. Is het derhalven niet zeer goed, dat 'er zoo overal, waar wy maar komen kunnen, lugt, voor ons, is? P. Ja wel Mama. M. Dat is het tog; want zonder lugt zouden wy 'er bedroefd aan zyn. Maar daar hebben wy nu geen de minste nood van, want daar is overal, waar wy ooit komen kunnen, lugt in overvloed; en dat komt ons zeer wel. LI. Moeder. Wat scheelt 'er aan Pauline, waarom huil je? {==330==} {>>pagina-aanduiding<<} Pauline. O Mama! Ik heb my gesneeden, met dat mes. M. Heb je dan weer, met dat mes, gespeeld? P. Ja Mama. M. Wel, had Mama je niet verbooden van 'er meê te speelen, om dat zy bang was, dat je je snyden zoudt? P. Ja Mama, maar ik dagt, ik zal me niet snyden, ik zal wel voorzigtig zyn. M. Ja, dat denken de kinderen altyd; maar Mama wist wel, dat Pauline, die nog zoo klein is, en nog niet weet, hoe men met messen moet omgaan, zig snyden zou, indien zy met messen speelde. En daarom had Mama aan Pauline gezegd, dat zy in 't geheel geene messen moest aanraaken. P. O Mama! Ik zal 't ook nooit weer doen, want het doet zoo zeer! M. Wel, dan zie ik, dat een beetje pyn, ook somtyds goed is. Want ik denk, dat je nu ook wel, omtrent andere dingen, daar Mama je verbiedt aan te raaken, voorzigtig zyn zult, en Mama's raad volgen; en dat zal je dan, voor nog grooter ongelukken, bewaaren. Want, daar zyn nog veele andere dingen, daar je je even veel, ja {==331==} {>>pagina-aanduiding<<} nog veel meer kwaad meê doen kunt. Daarom zou ik je aanraden, liever aan niets te raaken, dat je niet kent; of waar van je nog niet geleerd hebt, hoe je 'er meê om moet gaan. Al was 't ook iets, dat Mama je niet byzonder had verbooden aan te raaken. Want, zoo als de kinderen iets aanraaken, dat zy niet kennen, zyn zy al in gevaar, van het te bederven, of zig zelven kwaad te doen. - Weet je, by voorbeeld, wat dat voor een ding is, dat daar op den grond ligt, en hoe men 'er meê moet omgaan? P. Neen Mama. M. Dat is eene byl; als men die, met de eene hand, opligt, en men legt 'er, met de andere hand, een stuk hout onder, dan kan men dat stuk hout, in een of twee slagen, door midden slaan. Als Pauline nu die byl opnam, om 'er meê speelen, en zy liet ze, by ongeluk, met de scherpte, op haare vinges vallen, dan zou Pauline, in eenen slag, alle de vingers van haare hand kunnen af kappen. En dan had Pauline eene hand, zonder vingers, en kon niet meer werken voor de pop, noch de pop uit en aankleeden, noch 'er iets meê doen. P. O Ik zal 'er wel oppassen Mama! Ik zal de byl niet aanraaken. {==332==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Daar zulje wel aan doen. - Maar kunje wel, met de tang, omgaan, die boven by den schoorsteen staat? Heb je die wel ooit aan geraakt? P. Ja Mama, ik wou 'er eens meê speelen, en ik had ze open gedaan, maar toen ik ze weer toe wou doen, toen knelde ik 'er braaf myne hand meê. M. Ja, dat kwam daar van daan, dat je nog niet wist, hoe je je handen plaatsen moet, om, zonder gevaar van je te knellen, eene tang open en toe te doen. - En weet je wel, hoe men, met de tang, moet omgaan, om 'er vuur meê te krygen? P. Ja Mama, zoo als Hanna doet. M. Ja maar heeft Hanna je ook geleerd, hoe je 't haar na kunt doen? P. Neen Mama; Hanna zeidt, ik ben nog te klein. M. Daar heeft Hanna gelyk in. En als je 't nu evenwel woudt gaan probeeren, dan zou je zeer ligt, al het vuur, over de matten, gooien, die op je kamerliggen, en 't heele huis in brand steeken, of je zelf braaf branden. - Wat scheelt 'er aan, hoe kyk je zoo pynlyk? {==333==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Ik heb me daar maar even aan dien vinger geraakt, daar ik me in gesneeden heb, en nouw doet hy me weer zulk een zeer. Die kwaade messen! - Ik wou ook dat 'er geene messen waren! M. Wou je dat? En waar zou Mama dan je boteram meê snyden en smeeren? En waar zou Papa, 's middags, het vleesch meê snyden? P. Ja, dat is waar Mama. M. Je ziet dan, dat het niet kwaad is, dat 'er messen zyn; die heeft men nodig. Maar 't is kwaad, dat de kinderen handgaauw, en onvoorzigtig zyn, en overal aanraaken, al kennen zy 't niet, of al heeft men 't hun verbooden. Dat is kwaad, dat moeten de kinderen niet doen. - Zou je 't wel goed vinden, dat wy, 's winters, geen vuur, in 't yzer schoordeentje, in den eetzaal, lieten maaken, om dat Pauline 'er niet onvoorzigtig zou teegen aan loopen en zig branden? P. Neen, dan zouden wy ons niet kunnen warmen. M. Dat heb je regt; het zou 'er dan bitter koud zyn, wanneer 't eens hard aan 't vriezen ging. Daarom is 't goed, dat wy, in 't yzere schoor- {==334==} {>>pagina-aanduiding<<} steentje vuur maaken, en dat Pauline, zoo als Papa 't haar gezegd heeft, 'er niet te digt bykomt, en 'er ook niet onvoorzigtig voor by loopt; want dan kunnen wy ons allen warmen, en dan komt Pauline niet in gevaar, van een ongeluk te krygen. Daarom moet Pauline zig eens vooral, wel in 't hoofd stellen, dat, als Papa en Mama, of andere lieden van jaaren, iets aan de kinderen verbieden, zy dat altoos doen, om dat zy weeten, dat de kinderen 'er zig zelven, of een ander, kwaad meê zouden doen; dat zy 't dus, daar by, altoos wel met de kinderen, meenen; en dat het alleen, uit goede zorg en vriendschap, voor de kinderen is, dat zy haar iets verbieden. Je ondervindt nu zelf, hoe wel Mama het met je meende, toen zy je verboodt messen aan te raaken, om dat zy welvoorzag, dat je je 'er meê zoudt snyden. P. Ja Mama, het spyt my ook wel, dat ik 'er niet beeter naar geluistert heb. M. Nu, laat het je dan maar, voor 't vervolg, leeren gehoorzaam en oplettend te zyn. En zo je 'er dat uit leert, dan is 't kwaad van de snee, die je je nu gegeeven hebt, niet groot; en zelfs zal 't zeer goed zyn, dat je je nu hebt gesneeden, {==335==} {>>pagina-aanduiding<<} indien 't je, voor 't vervolg, door je gehoorzaamer en gezeglyker te maaken, voor nog veel grooter kwaad bewaard. LII. Vader. Jacob, daar heb je nu de haaver, daar je eergisleren naar toe woudt gaan. Die kleine korreltjes daar, die, niet zoo als de tarw en rogge, in vaste airen, by malkanderen groeien, maar elk afzonderlyk, aan kleine, dunne steeltjes hangen. - Deeze haver wordt, wanneer ze ryp is, ook weer net zoo als de tarw en de rogge, gesneeden, op hoopen gezet, gedorschen, &c. Jacob. En bakt men 'er dan ook brood van, zoo als van de tarw en de rogge? V. Neen. Tot broodbakken is zy juist niet zeer goed; maar men maakt 'er die gort of grut van, daar Jacob wel haverde gort pap van gegeeten heeft, en die zulk een gezond voedzel geeft. Ook gebruikt men de haver, om 'er wit bier van te brouwen; en men stookt 'er koornbrandewyn van. Maar meest van allen gebruikt men ze, tot voeder, voor de paarden, vooral wanneer zy braaf werken, of hard loopen moeten. En wanneer men ze, 's winters, op {==336==} {>>pagina-aanduiding<<} stal zet, dan geeft men hun hooi, dat is, gedroogd gras, en wat haver toe. - J. Papa, zyn dat allemaal roomsche boonen, die daar staan? V. Het is ten minsten een diergelyk soort van boonen, maar dat wat kleiner valt, en op verre na zoo goed niet is, om te eeten; schoon de arme lui ze tog ook wel eeten, als erwten, wanneer zy niets anders krygen kunnen. Maar meest gebruikt men ze, om aan de paarden te voeren, in plaats van haver. Ook geeft men ze wel aan duiven en ander diergelyk gevogelte. J. Komen 'er ook zulke bloemetjes aan, als aan de roomsche boonen, die zoo lekker ruiken? V. Ja, net eveneens; en als dan zulk een geheel vcld, in vollen bloei, staat, dan verspreidt het, in de lugt, den lekkersten geur, dien men ruiken kan. Maar daar van is de tyd nu voorby. De peulen, of zaadhuisjes, die in plaats van bloemen komen, zyn nu al groot, en 't zaad, dat is de boontjes, zit 'er al in. - J. O Papa! Wat staat daar ginder op de hoogte, dat zoo mooi wit is? V. Dat is boekweit, die bloeit. Willen wy 'er {==337==} {>>pagina-aanduiding<<} eens naar toe gaan? Dat staat ook van naby zeer mooi; en van die hoogte, zullen wy een mooi gezigt, op deeze velden, hebben. J. Als 't je belieft Papa. V. Ondertusschen zal ik je zeggen, wat men, met die boekweit, doet. Als die witte bloemetjes, die je 'er nu aan ziet, afgevallen zyn, dan komen 'er kleine, driekantige, zwartagtige korreltjes aan. - Je kent ze wel, want wy voeren 'er alle dag de kippen meê? J. Ei! Is dat zulke boekweit, als daar staat, die de kippen eeten? V. Ja, 't is zaad, dat aan zulke plantjes gegroeid is, als die je daar ziet staan. En wanneer dat zaad ryp is, dan wordt de boekweit, weer net als de andere graanen, tarw, rogge, gerst, &c. gesneeden en gedorschen. En dan laat men 'er een gedeelte van maalen, tot meel; en daar bakt men die lekkere boekende koeken van, daar Jacob zoo veel van houdt, met krenten, of met peeren, of met appelen; of ook wel met spek, dat nog wel het lekkerste van allen is, maar tevens het minst gezonde, ten minsten voor kinderen. - Ook maakt men van de boekweit, grutten of gort. En als men ze met {==338==} {>>pagina-aanduiding<<} andere graanen mengt, kan men 'er bier van brouwen. Het stroo is een goed voedzel voor koeien En de byen houden zeer veel van de blommetjes, en vinden 'er veel honig op. - Bezie die plant nu eens van naby; die witte bloemetjes, en die rooie steeltjes, en die ligtgroene blaadjes, staan zeer mooi samen. J. Ja Papa, dat doen zy tog. - Maar zie Papa! wat zyn dat voor korven, die daar teegen die hegge aan staan, dat gelyken wel byekorven? V. Dat zyn 't ook. Ik heb je gezegd, dat de byen veel van de boekweite bloemen houden; daarom brengt men ze, teegen den tyd, dat de boekweit bloeit, met korf en al, hier naar de hoogte, toe, en zet alle die korven, midden in de boekweit-velden, by malkaar. Dan kunnen de byen, in korten tyd, veel honig by een brengen; om dat zy de bloemen, daar die op te vinden is, in zulk eene groote meenigte, zoo vlak by de hand hebben. - Zie, daar vliegen zy geduurig heen en weer, van de korven naar de boekweit, en van de boekweit weer naar de korven toe. Willen wy dat veld nu eens rond gaan? Op {==339==} {>>pagina-aanduiding<<} dat gindsche hoogtentje, dat 'er agter ligt, zullen wy een mooi gezigt hebben, en daar kunnen wy wat gaan zitten. J. Als 't je belieft Papa. - V. (Op het hoogtentje gekomen zynde.) Laat ons nu hier, teegen deezen boom, gaan zitten. Zie eens hoe mooi alles is, wat ons hier omringd! Daar, vlak voor ons, hebben wy die boekweit, in vollen bloei. Over de boekweit heen, in de laagte, zien wy alle die velden, met haver, en boonen, en andere graanen liggen, die wy strak voorby gingen. Daar, aan den regter kant, staat de gerst op hoopen; en wat verder zyn de boeren beezig met 'er nog meer te snyden. Aan den linker kant heb je eene mooie wei, vol ossen en koeien; en daar naast ees boomgaard, daar de boomen reeds vol mooie appelen en peeren hangen. Hier en daar tusschen beiden, staan de huizen van de boeren, aan wien alle die graanen, en die beesten, en die boomgaarden, met vrugten, toe koomen. Is dat nu niet een mooi vrolyk gezigt? J. O Papa! dat is zoo mooi, dat ik hier wel een uur wou blyven zitten. {==340==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Dat kunnen wy ook wel doen. Ondertusschen zullen wy de zon zien ondergaan; dat zal van avond zeer mooi zyn. Zie je wel hoe mooi rood die randjes van de wolken al beginnen te worden? - Dat komt om dat de zon, nu teegen die wolken schynt. J. Maar Papa, scheen zy dan strak niet, teegen die wolken, toen de wolken wit waren? Me dunkt de zon scheen toen tog ook? V. Dat deedt zy ook. Maar toen scheen de zon van boven op de wolken, en dan vertoonen zy zig wit. Maar als de zon, van onderen op, teegen de wolken, schynt, dan vertoonen zy zig rood, en purper, zoo als je ze nu daar ginder ziet? J. Maar hoe komt dat Papa? V. Dat kan ik je nog niet uitleggen; dat zou je nog niet begrypen kunnen. Maar je zult het altoos zoo zien. By dag, wanneer de zon hoog is, en dus van boven op de wolken schynt, dan vertoonen de wolken zig wit; en s'avonds, als de zon laag is, en 'er, van onderen op, teegen schynt, dan vertoonen zy zig rood en purper. - Zie je nu hoe mooi goudgeel en rooze rood, de Hemel, daar van onderen, {==341==} {>>pagina-aanduiding<<} wordt, en hoe de zon langsaam, langsaam naar beneeden daalt? - Nu kun je de zon ook vlak aanzien, dat je, op den middag, niet kunt doen; om dat zy dan te sterk schynt, en je oogen zou zeer doen; maar nu is haar glans zoo zagt, dat je ze gemaklyk kunt aankyken. J. O Papa, wat is dat mooi! 't Is net als of de zon een groote ronde bal van vuur was. V. Dat is zy ook in de daad. - Zie, daar daalt zy langzaam, agter die kleine boompjes, die daar ginder heel verstaan, en schuilt agter 't groen weg. - Nu zie 'er je nog maar de helft van. J. O zie Papa! Nu is 't net als of 'er een klein vonkje, boven op de boompjes, lag. V. Ja, en nu is de zon al geheel weg, nu kun je ze niet meer zien. - Nu zie je 'er niets meer van, dan alleen die mooie rooie en purpere glanssen, die zy nog, teegen den Hemel en de wolken, geeft. Maar die zullen ook langzaamer hand verflaauwen, en dan zal 't donker worden. Want het is de zon, die het licht geeft; en als zy onder is, dan is 't nagt, dan is 't donker, èn dan kan men buiten niets meer zien. Dat weetje wel? {==342==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Ja Papa, ik heb wel door de vensters gekeeken, wanneer wy al kaarssen hadden; maar ik kon niets zien van de straat, en van de boomen, en van de huizen; behalven alleen daar 'er, hier en daar, een lantaarentje aangestooken was, of een kaars voor de glazen brandde. V. Ja, dat komt, om dat 'er dan geen zon is. Je weet wel, dat het de kaars is, die s'avonds licht in je kamer geeft? J. Ja Papa, als Hanna de kaars weg neemt, dan is 't heel donker, dat kan ik niets zien. V. Nu, zoo is het buiten ook. Daar is het de zon, die 't licht geeft, en als de zon weg is, dan is ook het licht weg; dan is het donker, en dan kunje niets zien. - Je hebt ook wel eens gevoeld, dat de zon groote warmte geeft. Heugt je, toen wy voorleeden, naar het bosch, wandelden, daar tusschen die heggen in? J. O ja Papa! daar brandde de zon zoo sterk, dat ik 't 'er haast niet houden kon. V. Maar zoo als wy onder 't geboomte wa- {==343==} {>>pagina-aanduiding<<} ren, dat ons teegen de zon beschermde, was 't weer koel. J. Ja Papa, daar kwam ik weer by. V. En voel je niet, dat het nu ook al veel koeler is, dan het voor een paar uuren was? J. Ja Papa, dat scheelt veel. V. Wel, dat komt om dat het de zon is, die de warmte geeft, net als het 's winters, het vuur is, dat de warmte in je kamer, geeft. Wanneer je vlak voor 't vuur staat, dan is het vuur je dikwils te warm, net als de zon je te warm is, wanneer zy's zomers op haar sterkst schynt. Maar, wanneer je voor zoo een sterk vuur, een schermpje zet, dan is 't 'er weer goed by, om dat je 't dan zoo sterk niet meer voelt; en even zoo was het in 't bosch goed, om dat de bladen van de boomen, ons daar, tot een scherm dienden, teegen de zon. - En als je 't vuur's winters weg neemt, dan wordt het heel koud; en net zoo wordt het buiten koud, wanneer de zon geheel weg is. - Ook is dat een van de reedenen, waarom 't midden in den winter zoo koud is. Dan blyft de zon heel lang weg, en schynt maar zeven of agt uuren daags; maar midden in den zoomer, schynt zy wel zestien of zeventien uu- {==344==} {>>pagina-aanduiding<<} ren daags, en dan is 't ook zeer warm. - Wanneer 'er drie of vier uuren lang, een goed vuur, in je kamer, heeft geleegen, dan is 't 'er immers warmer, dan, wanneer 't maar een half uurtje is blyven liggen? J. Dat is waar Papa. V. Nu, zoo gaat het, met de zon, eveneens. - En, indien 'er in 't geheel geen zon was, dan zou het bitter koud zyn; net zoo, als het in den winter zeer koud is, in eene kamer, daar, in eenige dagen, geen vuur in is geweest. J. O Papa, dan is 't 'er om te bevriezen. V. Wel, zoo zou 't buiten altoos zyn, indien 'er geen zon was. J, O! dat zou naar weezen. V. Ja, en dan zou 't 'er, daar by, nog zoo donker zyn, dat je geen hand, voor je oogen, zoudt kunnen zien. J. Wel Papa, hoe zouden wy dan doen, om te gaan wandelen? V. Ja, dan zouden wy in 't geheel niet kunnen wandelen, of wy zouden altoos, met een lantaarentje in de hand, moeten loopen. En ook dan zouden wy nog maar even voor onze voeren heen kunnen zien. {==345==} {>>pagina-aanduiding<<} J. O! dat zou lastig zyn. V. Dat zou 't ook. - En weet je, wat 'er nog al meer gebeuren zou, indien 'er geen zon was? J. Neen Papa. V. Dan zouden 'er geene bloemen, en geene boomen, en geene graanen, en geene vrugten, kunnen groeien. Je weet wel, dat 'er, in den winter, als 'er weinig zon is, en het daar door zoo koud wordt, weinig bloempjes groeien; en dat 'er dan geene vrugten aan de boomen zyn, en aan de meesten zelfs geene bladen, en dat 'er dan ook weinig gras op de weiden is. J. Ja Papa, dat heb ik van den winter, wel gezien. V. Wel dat is om dat 'er dan weinig zon is; maar indien 'er nu in 't geheel geen zon was, dan zouden 'er ook in 't geheel geene bloemen, en geene vrugten, en geene bladen aan de boomen zyn, dat zou alles dood gaan. J. O dat zou naar zyn, wat zouden wy dan eeten? V. Ja daar zouden wy zeer verleegen meê zyn. Want als 'er geen gras op de weiden was, dan zouden 'er ook geene koeien en geene schaapen kunnen weezen, want die moeten {==346==} {>>pagina-aanduiding<<} van 't gras leeven, en dus zou 't 'er bedroefd uitzien. - Maar nu 'er eene zon is, die alle dag schynt, nu wordt het ook, alle dag, mooi helder licht, en aangenaam warm. En nu groeien 'er boomen, en vrugten, en graanen voor ons, en gras op de weiden, voor de koeien en voor de schaapen; en nu vind elk eeten, en drinken in overvloed. En nu kunnen wy gaan wandelen, en de mooie velden gaan zien, die overal, met groente en bloemen, bedekt staan; en de mooie wolken, die langs den hemel dryven, en nu staat alles, over dag, zoo helder, zoo mooi, en zoo vrolykt, dat wy 'er zelfs vrolyk door worden, zoo ras wy maar buiten komen, en 't aanschouwen. Is het derhalven niet zeer goed, dat 'er eene zon is? J. Ja wel Papa, het zou 'er bedroefd uitzien, als 'er geen was. V. Dat zou het zeeker. J. Maar Papa, wie heeft de zon gemaakt? V. Dat kan ik je nog niet zeggen Jacob, je zoudt me nog niet begrypen. Daar moeten wy nog wat meê wagten. Maar ik zal er je haast van kunnen spreeken, in dien je wel op let, op 't geen ik je, van tyd tot tyd, nog verder zeggen zal. {==347==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Ik beloof je, ik zal 'er wel op letten Papa. V. Nu dat is goed; dan zul je alle dag ook wat meer en meer kunnen begrypen. LIII. Vader. Jan! Hendrik! Karel! komt eens hier. Allen. Wat belieft je Papa? V. Jan! daar heb jy een paard; dat geef ik jou; daar heb jy nu alleen regt op; dat is te zeggen, daar kun jy nu voortaan meê doen, wat je wilt. Jan. Dark je wel Papa! (Jan rydt weg, op zyn paard, de kamer rond.) V. Hendrik! daar heb jy een kruiwagen, dien geef ik jou, daar heb jy nu alleen regt op; dat is te zeggen, daar kun jy meê doen, wat je wilt. Hendrik. Dank je Papa, daar zal ik braaf meê kruien, in den tuin. V. Dat is goed. - Karel! daar heb jy een wagentje; dat geef ik jou. Daar heb jy nu alleen regt op; daar kun jy meê doen, wat je wilt. Karel. Dank je, myn lieve Papa! Dat is een mooi wagentje. (Hy wil'er mee voort loopen.) {==348==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Wagt, myne lieve kinders! Ik moet je eerst nog een woord zeggen. - Indien je nu zoete kinders wilt zyn, dan moet je je speelgoed wel eens over en weer aan malkander leenen, want, je moet altyd gereed zyn, om malkander plaisier te doen; dan speelje veel aangenaamer en vrolyker samen. Is 't niet waar Karel? K. Ja Papa. V. Maar begryp je wel, Karel, waarom ik jou dat juist vraag? K. Ja Papa; gisteren speelden wy, in den tuin, en Hendrik vroeg my, om myne zweep; maar ik wou ze hem niet geeven, en toen werdt hy bedroefd, en ons speelen was uit. V. Ik ben bly, dat je 't onthouden hebt. Zoo gaat het altyd, wanneer de kinderen malkanderen geen plaisier willen doen. Daarom moetje ook al toos gereed zyn, om malkander, 't speelgoed eens te leenen; maar je moet het nooit van malkanderen afneemen. Jy Karel, hebt geen regt, op dat paard, dat ik aan Jan gegeeven heb; jy meugt dat nooit neemen, om 'er meê te speelen, zonder hem eerst te vraagen, of hy 't je toestaan en je 't paard leenen wil. Zoo hy dat dan wel doen wil, dan is 't goed, dan meug je 't nee- {==349==} {>>pagina-aanduiding<<} men, en 'er meê, speelen, zoo lang, tot dat hy 't je weerom vraagt. En zoo als hy dat doet, moet jy 't hem ook terstond wedergeeven. Want het is zyn paard, het komt hem toe. Begryp je dat nu wel? K. Ja wel Papa. V. En zoo jy ook Jan. Jy meugt Karel zyn wagentje niet neemen, als hy 't niet hebben wil, want het komt hem toe; hy heeft 'er alleen regt op; hy mag 'er meê doen wat hy wil, net zoo als jy met je paard. Onthou dat nu wel, hoor je? J. Ja Papa. V. En jy Hendrik, meugt het paard van Jan, en 't wagentje van Karel ook niet neemen, even zoo min, als zy jou kruiwagen neemen mogen; want die komt jou toe, daar heb jy alleen regt op. Gaat nu zoet samen speelen. Allen. Ja wel Papa.   J. Papa! Papa! Hendrik heeft myn paard genoomen, om 'er meê te speelen, en hy wil 't me niet weer geeven, en 't is immers myn paard? V. Dat is 't ook; het hoort jou toe. Had hy 't je niet gevraagd? {==350==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Neen Papa. V. Hendrik! H. Wat belieft je Papa? V. Waarom heb je dat paard van Jan genoomen? Heb ik je niet gezegd, dat je dat niet meugt doen, om dat 't hem toekomt? H. Ja Papa. - Maar Papa, ik had niets om meê te speelen; Karel had myn kruiwagen genomen; en 't paard van Jan vond ik op den grond liggen, zonder dat hy 'er meê speelde, en toen nam ik het, terwyl hy een capelletje agter na liep. V. Dat helpt niet, al vond je 't liggen. Het was tog 't paard van Jan; je moest 't hem eerst hebben gevraagd, want het hoort hem toe. - Maar Karel, waarom heb jy Hendrik zyn kruiwagen afgenomen? Je weet immers wel, dat die hem toehoort, en dat jy 'er geen regt op hebt? K. Ja Papa; maar onderwyl, dat ik eens even naar huis was gegaan, had Hendrik myn wagentje weg gestopt, en toen nam ik zyn kruiwagen, om meê te speelen. V. Wel Hendrik, dat had je ook zoo wel wat verdiend. - Maar Karel, op een ander tyd, indien iemand je iets afneemt, moet je hem niet {==351==} {>>pagina-aanduiding<<} terstond weer iets afneemen; want zoo is 'er geen einde aan 't krakeelen. Je moet hem liever verzoeken, dat hy 't je weer geeft; en zo hy dat niet doen wil, waarschuwt hem dan, dat je my zult gaan verzoeken, van 't hem te doen weergeeven. En zo dat ook niet helpt, kom dan by my, dan zal ik je helpen. Komt, geeft my nu al dat speelgoed hier, dan zal Papa onder de kinderen eens regt doen. J. Papa, wat is dat regt doen? V. Dat is aan ieder 't zyne geeven, dat hem toekomt; en den geenen straffen, die 't verdiend heeft. - Daar Jan, heb jy je paard weer; en daar heb jy je wagentje, Karel!; en daar heb jy je kruiwagen, Hendrik; neem nu ieder het zyne weer. - Maar Hendrik, om dat jy oorzaak van al dat krakeelen geweest bent, en Karel zyn wagentje verstopt, en Jan zyn paerd genomen hebt, zul jy nu in huis blyven; dat zalje straf zyn, om je te leeren, van niet weer zoo te doen. Jy Karel, moet niet weer van een ander iets afneemen, om dat hy jou iets afgenoomen heeft; dat hiet zig zelven regt doen, en dat moeten de kinders niet doen, daar is Papa voor. {==352==} {>>pagina-aanduiding<<} Want als de kinders zig zelven wilden regt doen, dan zou je den geheelen dag doorbrengen, met malkanderen je goed af te neemen, en weer af te neemen, en 'er om te krakeelen, en 'er eindelyk om te vegten; en dat zou een bedroefd leeven geeven; dan had je geen oogenblik rust, en kondt geen oogenblik, in vreede, en met vermaak, samen speelen.   V. Wat is dat voor een leeven? Waar heb je 't nu weer over? K. Papa, Jan heeft myn bal genoomen, en dien in dat gat gegooid. V. Wel Jan, dan moet je 'er den bal weer uithaalen; want je weet wel, dat die bal aan Karel toehoort, en dat ieder 't zyne hebben moet; dat is regt. J. Ja maar Papa, ik kan 'er niet by. De bal is zoo diep gerold, dat men hem niet zien kan. V. Dat kan Karel niet gebeeteren. Hy moet zyn bal niet verliezen, om dat jy eens lust gekreegen hebt, van ze daar in dat gat te gooien: Jy hebt hem zyn bal af genomen, jy moet hem zyn bal ook weer bezorgen. En zo je hem zyn {==353==} {>>pagina-aanduiding<<} eigen bal niet weer bezorgen kunt, dan moet je 'er hem een anderen, in de plaats, bezorgen, die even goed is. Want hy moet, in allen gevallen, hebben, 't geen hem toe komt; dat weet je, dat is regt: en jy bent de geen, die hem dat weer bezorgen moet, om dat jy het bent, die 't hem hebt doen verliezen. Heb jy ook zulk een bal? J. Ja wel Papa. V. Waar is die? J. Hier is hy Papa. V. Karel, is hy even goed, als de jouwe? K. Ja Papa. V. Wel Jan, geef dan dien bal aan Karel, in plaats van den zynen; - dat ben je hem schuldig, om dat je hem den zynen verlooren gegooid hebt; en hy, door jou schuld, niets verliezen moet. - Indien jy, dat nu, op een ander tyd, uit je zelven doet, dan zal ik zeggen, dat je een zoete jongen bent, die uit zig zelven, zyne makkers regt doet, en hun geeft, wat hun toekomt en hy hun schuldig is en Papa de moeite niet geeft, van 'er hem toe te dwingen. Maar, indien je 't niet uit je zelven doet, dan zal Papa 't je doen doen. Want, wannèer de kinderen malkanderen geen regt willen doen, dan moet Papa {==354==} {>>pagina-aanduiding<<} onder hen regt doen; en dan komt 'er nog wel eens eene straf by, zoo als je 't strak aan Hendrik gezien hebt. Daarom is 't beeter, dat je 't, uit je zelve, doet, zonder Papa de moeite te geeven, van tusschen beide te komen, want dan win je de straf nog uit. LIV. Jacob. Papa, mag ik op de vensterbank staan, ik wou wat door 't glas kyken? Vader. Ja wel Jacob, kom maar hier. (Hy zet hem op de vensterbank.) Nu zullen wy de koetsen zien ryden, en de menschen voorby gaan, en de muschjes, die over de straat huppelen, om hier en daar wat op te pikken; is dat niet plaisierig? J. Ja wel Papa. - Maar Papa, kyk eens, ik kan niet meer zien, door dat glas, hoe komt dat? V. Dat komt van den damp van je adem, daar 't glas meê beslagen is. Zie, - kom eens voor dit glas staan, dat is nog niet beslaagen, daar kun je nog door heen zien, niet waar? J. Ja Papa. V. Hou nu je mond eens half open, en {==355==} {>>pagina-aanduiding<<} laat je adem teegen dit glas aan gaan, zie, zoo als Papa doet. (Hy doet 't hem voor, Jacob doet het naa.) Zie je nu hoe dat glas beslaat, met den damp, die uit je mond komt? J. Ja Papa. V. En weet je wat die damp is? J. Neen Papa. V. Dat is vogt of water, dat warm is, en met de lugt, die je uitademt, uit je mond, komt. - Zie, ik zal eens maaken, dat je 't beeter zien zult. - Wanneer ik myn adem, zoo, teegen 't glas, laat gaan, dan komt 'er eerst die waassem of damp op. En als ik 't nog langer en sterker doe, dan wordt die waassem of damp al dikker en dikker, tot dat hy eindelyk weer water wordt. - Zie, ik zal 't nog sterker doen. - Daar komen 'er reeds kleine druppeltjes op 't glas; - daar beginnen zy al, langs 't glas, naar beneeden te loopen. En daar die druppeltjes naar beneeden geloopen zyn, is de damp ook weer weg, en men kan weer door 't glas heen zien? J. Waar Papa? V. Kyk hier in 't midden, daar kun je 'er weer door zien. {==356==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Dat is waar Papa. V. En daar uit kun je nu zien, dat die waassem of damp eigentlyk water is. Zoo lang als hy dun is, blyft het damp, zoo als op dat glas, daar je strak voor stondt; en dan kun je wel niet zien, dat het water is, maar als je 'er met den vinger aanraakte, zou je de vogtigheid tog voelen. En als hy dikker wordt, dan loopt hy in water af; en daar dat water dan afloopt, is de damp ook weg; zie je wel? J. Ja, dat is waar Papa. V. Wil ik 't je nu eens nog klaarder, met een kopje, met warm water, wyzen? J. Als 't je belieft Papa. V. (Hy haalt 'er een, met een schooteltje.) Zie Jacob, daar is nu net kookend water, in dat kopje. Nu zie je wel hoe veel damp 'er van dat water opgaat? J. Ja Papa. V. Hou 'er nu je hand eens boven, dan zul je voelen, dat die damp heel waarm, en ook heel vogtig is. J. (De hand 'er boven houdende.) Ja dat is zy ook Papa. V. Nu zal ik 'er dit schooteltje, dat heel {==357==} {>>pagina-aanduiding<<} droog is, eens boven houden. Zie nu eens, hoe gaauw dat nat wordt. - En nu ik 't 'er nog langer boven hou, slaat die damp hoe langer hoe sterker teegen 't schoteltje aan, en wordt hoe langer hoe dikker. - Zie, daar liggen 'er al heele druppels op. En die druppels zyn net zulk schoon water, als 'er in 't kopje is, zie je wel? J. Ja Papa. LV. Vader. Kom kinders, Papa gaat wandelen, wiens beurt is het, om meê te gaan? Jan en Karel. Onze beurt Papa, 't is onze beurt. J. Gisteren ben ik t'huis gebleeven. K. En ik eergisteren. V. Dan moet Hendrik van daag t'huis blyven. H. Ja Papa, dat is wel waar. - Maar myn lieve Jan, mag ik in jou plaats gaan? Ik wou zoo gaarne van daag gaan wandelen. Ik beloofje, ik zal je dat tolletje geeven, dat ik gisteren aan neef Willem geleend heb. J. Wel nu, dan zal ik van daag, voor {==358==} {>>pagina-aanduiding<<} jou, t'huis blyven. Waar is het tolletje? H. Neef Willem heeft het nog, maar hy zal 't van avond weer brengen, en ik beloof je, dat ik 't je dan aanstonds geeven zal. J. Neen, dat doe ik niet. Zo je 't my nu niet kunt geeven, dan wil ik ook niet voor je t'huis blyven. H. O myn lieve Jan! doe het tog; ik beloof je, ik verzeeker je, je zult het aanstonds hebben, zoo als Neef Willem maar komt. J. Neen! Neen! (Hy steekt de hand aan Hendrik toe.) Het tolletje, of ik gaa meê. H. (Verleegen.) Ja, ik heb 't nu niet, hoe kan ik 't je geeven? J. Nu, dan is 'er niet op, dan moetje t'huis blyven. V. Maar Jan waarom? Is 't dan niet het zelfde, als hy 't je nu belooft, als of hy 't je ook daadlyk gaf. Want hy moet het je dan immers tog van avond geeven. Belofte maakt schuld, dat weet je wel? J. Ja Papa, dat weet ik wel. Maar gisteren had Hendrik my de helft van zynen appel belooft, voor een mooie blom, die ik hem gegeeven had; en toen ik hem, om den appel vroeg, {==359==} {>>pagina-aanduiding<<} wou hy my dien niet geeven, maar at hem zelf op. Nu mogt het my met het tolletje ook zoo gaan, en dan was ik ondertusschen evenwel t'huis gebleeven. J. Ja Hendrik, dat zoo zynde, heeft Jan ook geen ongelyk. Als je je woord niet houdt, dan helpen ook je beloften niet, en dan meet je niet verwonderd zyn, dat men, om alle je beloften, niets wil doen. - Je kunt Jan nu het tolletje niet annstonds geeven? H. Neen Papa, Neef Willem heeft het nog. V. Wel, 't spyt my voor jou, maar dan weet ik 'er ook niets op, dan moet je t'huis blyven, en dat zal je hoop ik leeren, op een ander tyd, je woord te houden, en 't geen je beloofd hebt getrouw te geeven, of te doen, gelyk je 't ook schuldig bent. En wyl je gisteren de helft van je appel aan Jan niet hebt gegeeven, hoe wel je 't hem beloofd had, zal Papa van daag de helft van jou appel aan Jan geeven; want je weet wel, Papa moet onder de kinderen regt doen, als zy dat niet zelfs doen willen, en een ieder geeven wat hem toekomt; zoo ras nu, als je iets van 't geen aan jou toekomt, een appel b.v. een {==360==} {>>pagina-aanduiding<<} tolletje, of wat het ook zyn mag, aan een ander beloofd, dan komt het jou al niet meer toe, maar aan den geenen, aan wien je 't beloofd; want door je belofte, doe je jou regt aan hem over. - Indien je je tolletje nu hier had, dan zou je 't immers nu aanstonds aan Jan geeven, niet waar, en dan was 't voortaan 't zyne? H. Ja Papa. V. Maar, om dat je 't nu niet by je hebt, en je 't hem dus nu niet geeven kunt, beloof je hem, dat je 't hem zult geeven, zoo ras als je 't zelfs zult hebben; en je verzoekt hem, dat hy dat voor 't zelfde houdt, als of hy 't reeds had, en 'er ook 't zelfde voor doet, niet waar? Want je woudt hebben, dat hy, op je enkele belofte, t'huis bleef? H. Ja Papa, dat is zoo. V. Wel, dan moet je belofte ook indedaad net zoo goed als 't geeven zelve zyn. En je moet altoos houden 't geen je beloofd; anders is belooven en doen het zelfde niet meer, en dan wil men voor eene belofte ook niets meer doen; gelyk je nu ziet, dat Jan, op de belofte van je tolletje, niet wil t'huis blyven, om dat je gisteren de belofte van je halve appel niet gehouden hebt. {==361==} {>>pagina-aanduiding<<} H. Ja maar Papa, nu beloof ik je evenwel, dat ik myne belofte houden zal. V. Ja, hoe wil je hebben, dat wy nu, in voorraad weeten zullen, of je dat in de daad doen zult, of niet? Een jongen, die zyn woord niet houdt, is net als een jongen die liegt. Een leugenaar gelooft men niet, ook zelfs als hy waarheid spreekt, om dat men niet weeten kan, of hy dat doet of niet. En op de beloften van een jongen, die zyn woord niet houdt, maakt men geen staat, en doet 'er niets voor, al is hy ook nog zoo wel gezind, om zyn woord te houden; om dat men niet in voorraad kan weeten, of hy ook zoo wel gezind zal blyven, wanneer 't 'er op aan zal komen, om zyne belofte gestand te doen. Is 't nu niet schande Hendrik, dat je een jongen bent, daar men geen staat op maaken kan, en niet beeter dan een leugenaar? - Het spyt Papa althans zeer, dat hy zulk een jongen, onder zyne kinderen, heeft. H. (Huilende.) Myn lieve Papa! ik zal 't nooit weer doen. V. Wel, dat hoop ik ook, om jouent wil. En zo je, in 't vervolg, altyd je woord houdt, en dat men je daar, als een braave jongen, altoos ge- {==362==} {>>pagina-aanduiding<<} trouw aan vindt, dan zal Papa ook weer bly zyn, en ook weer veel van je houden. En dan zal men ook weer, voor je belooven, 't zelfde doen, als voor je geeven. Maar, zo je dat niet doet, en je blyft aan je woord niet getrouw, dan zal niemand met je willen te doen hebben. Want dan kan men geen staat op je maaken, en dan weet men niet, wat men aan je heeft. En met zulke jongens is 't onaangenaam, om te gaan. H. O myn lieve Papa! ik zal 'er wel oppassen, dat het niet weer gebeure. V. Doe dat; want Papa zou zig schaamen, eenen ontrouwen jongen te hebben; en zou nergens, met je, voor den dag durven komen. LVI. Vader. Zie Jacob, hoe aardig zusje zig daar, in dat hoekje, in de zon zit te bakeren. Mietje. O daar is 't zoo lekkertjes warm Papa! Jacob. O weg is 't zonnetje! dat is jammer! hoe komt dat Papa? V. Kom hier by 't venster, dan zal ik 't je {==363==} {>>pagina-aanduiding<<} wyzen. - Zie je die witte wolk wel, die daar boven in de lugt dryft? J. Ja Papa. V. Wel daar is de zon nu agter, net als agter een gordyntje, en daarom kun je de zon nu niet zien. Maar zoo ras de wolk weer zal weggedreeven zyn, dan is 't net als of 't gordyntje weggeschoven wierdt; en dan zul je 't zonnetje ook weer voor den dag zien komen. - Zie je? daar gaat de wolk al langzaam heen, - en daar komt het zonnetje ook weer voor den dag. Nu kan zusje 'er zig weer warmpjes in bakeren. M. O ja, nu is 't weer lekkertjes warm, in myn hoekje. J. Maar Papa, wat is dat tog voor een ding, die wolk? V. Kom eens hier, by den theekeetel, dan zal ik 't je uitleggen. (Zoo als de kinders 'er by gekomen zyn, ligt hy 't dekzel van den theekeetel af.) Zie je dien rook wel, die daar uit den theekeetel komt? J. Ja Papa. V. Weet je wat dat is? J. Neen Papa. {==364==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Heugt je dan het theekopje, met warm water, niet meer? J. O ja Papa, nu weet ik 't al. Is 't niet net zulk een damp, als 'er uit het theekopje kwam? V. Ja 't is net het zelfde, behalven alleen, dat deeze veel sterker is. - Deeze damp, of rook, is ook niets anders, dan water, dat, door de groote warmte van 't vuur, 't welk onder den keetel is, in damp wordt opgeheeven, en zoo in de lugt opgaat. Wil ik 't je eens wyzen, net zoo als ik 't je voorleeden, met het theekopje, wees? dan kan Mietje 't ook begrypen. J. en. M. Als 't je belieft Papa, als 't je belieft. V. Zie dan wel toe. Hier heb ik eene kom, die geheel droog is, zie je? J. Ja Papa. V. Daar zal ik dien damp nu eens in opvangen, en dan zal 't allemaal weer water worden. (Hy houdt de kom eenige oogenblikken, omgekeerd, boven de opening van den keetel.) Zie je? nu is de kom geheel nat, en de druppels water loopen 'er langs, schoon 'er niets anders {==365==} {>>pagina-aanduiding<<} dan damp in gekomen is. Wanneer die warme damp erges teegen aan slaat, en dat hy weer koudt en zeer dik wordt, zoo als voorleeden je adem teegen 't glas, dan wordt de damp weer water. Maar als hy nergens teegen aan slaat, en ook niet te zeer wordt verdikt, dan blyft hy zoo opgaan, en verspreidt zig in de lugt; zoo als de damp van den keetel ook doet, nu dat ik 'er niets boven hou. M. O Papa, toe, doe dat nog eens! V. Gaarne. (Hy herhaald het, met den uitleg.) Kom nu eens weer aan 't venster. (De kinders gaan meê.) Kyk nu eens, op dat kleine plat, dat hier onder 't venster is. Daar ligt nog wat water op van den reegen van gisteren, en de zon schynt 'er sterk op. Zie je un ook wel, dat 'er hier en daar een weinigje damp van opgaat, even als uit den theekeetel; maar lang na zoo sterk niet? J. Waar Papa. V. Kyk 'er eens ter deeg op. M. O ja, daar zie ik 't al! Kyk, daar in dat hoekje; en ook in 't midden; en overal. J. O ja, nu zie ik het ook. {==366==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Wel kinders! dat geschiedt, op diergelyk eene wyze, als by den theekeetel. De zon maakt dat water, op 't plat, warm, net zoo als 't vuur, het water, in den Theeketel, warm maakte; schoon lang na zoo sterk niet. - Je hebt wel gevoelt Mietje, hoe veel warmte de zon geeft, als zy helder schynt? M. O ja papa! want in myn hoekje, daar de zon in scheen, had ik 't lekker warm. V. Wel, even zoo maakt de zon ook 't water, op het plat, warm, terwyl ze 'er op schynt; en daarom rookt het en geeft dampen op, even als 't water, in den theekeetel, schoon zoo sterk niet. - Nu zie je wel, dat de zon ook ginder, op 't water, in de gragt, schynt? J. Ja papa. V. Wel nu dat water geeft ook dampen op, maar nog minder dan 't water op 't plat, om dat het zoo warm niet heeft kunnen worden, seedert dat de zon 'er op schynt. J. En waarom niet Papa? V. Op het plat is maar een weinigje water, dat wordt gaauw warm, maar in de gragt is zeer veel water, dat kan zoo gaauw niet warm {==367==} {>>pagina-aanduiding<<} worden. En daarom ook geeft het zulke sterke dampen niet op, als 't water op 't plat. En dat is de reede, waarom je de dampen, die, uit de gragt, opreizen, niet zien kunt. J. Maar papa, hoe weet men dan, dat er evenwel dampen, uit de gragt, op komen, als men ze niet ziet? V. Om dat men gemerkt heeft, dat de gragten, en de vyvers, en alle de andere wateren langsaamerhand opdroogen, als 'er niet geduurig weer nieuw water by komt. - Maar weet je wat wy zullen doen, om je dat zelf zeer klaar te doen zien? J. Wel papa? V. Wy zullen eens een tobbe, naast de gragt, zetten, of in den tuin. En die zullen wy, tot boven toe, vol water gieten, zoo dat 'er niets meer in kan. Dan zullen wy die zoo stil laaten staan, zonder dat iemand 'er aanraaken, of 'er iets uitneemen zal. En wanneer je dan morgen weer, by de tobbe, zult komen, zul je zien, dat zy niet meer, tot boven toe, zal vol zyn; maar dat 'er minder water in zal weezen, dan wy 'er van daag in zullen gedaan hebben. En overmorgen zal 'er nog minder {==368==} {>>pagina-aanduiding<<} water in zyn, en na overmorgen nog minder, en zoo vervolgens, tot dat de tobbe eindelyk geheel zou leeg raaken, in dien wy zorg droegen, dat 'er geen nieuw water werdt bygedaan, en dat het 'er ook niet in reegende; want de reegen zou 'er ook nieuw water in brengen. Maar indien wy daar wel oppassen, dan zal al het water uit de tobbe wegdampen, tot dat zy geheel leeg is. M. Ei Papa! dat is aardig, dat moeten wy eens doen. V. 'T goed, wy zullen 't van daag nog doen; maar wy moeten oppassen, eene tobbe te krygen, die heel digt is, want daar moet niets uit lekken. En dan zullen wy 'er alle daag naar gaan zien, hoe veel water 'er uit weggedampt is. J. Als 't je belieft Papa, daar ben ik zeer nieuwsgierig na. V. Maar zeg me eens Mietje, wanneer je den rok van je pop eeas, in 't water, hebt laaten sleepen, of 'er wat waterop gestort, zoo dat hy nat geworden is, wat doe je dan? M. Dan geef ik dien aan Hanna, en die hangt hem voor 't vuur, of buiten 't venster, in de zon. {==369==} {>>pagina-aanduiding<<} V. En dan wordt het rokje weer droog, niet waar? M. Ja wel Papa. V. Wel nu, dat is ook al weer, om dat het water, dat 'er op gekomen was, 'er dan uit dampt. Heb je zulk een rokje, niet wel eens zien rooken? M. Ja Papa. V. Wel nu, dat geschiedde, wanneer 't vuur heel sterk was, of de zon heel sterk scheen; dan kwam 'er zoo veel damp te gelyk uit het rokje, dat je dien zien kondt; en dan was 't rokje ook heel gauw droog. Maar wanneer 't vuur heel klein was, of de zon niet sterk scheen, dan zag je geen damp, uit het rokje, komen, niet waar? M. Neen Papa. V. Maar wierdt het rokje dan niet tog evenwel droog? M. Ja wel papa. V. Wel nu, daar uit zie je, dat het water tog, uit het rokje, weg dampte, al zag je den damp niet. - Maar wanneer 'er noch vuur, noch zon was, en Hanna hing 't rokje maar buiten in de lugt, werdt het dan ook niet droog, schoon wat langsaamer? {==370==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Ja wel papa. V. Wel nu, dat was, om dat van alles wat nat is, en daar eenig water in is, het water langsaamerhand weg dampt, en in de lugt vervliegt, zoo ras men 't maar in de lugt zet, of hangt. M. Maar papa, als men 't in eene kamer zette, of hing, zonder zon, of vuur, zou het dan ook niet droog worden? V. Ja wel, want in de kamer is ook lugt, maar dan gaat het langsaamer, om dat 'er dan geen zon, noch verschen lugt by kan. - Maar weet je nu Jacob, waar alle die dampen blyven, die zoo van 't plat, en van de gragt, en uit de tobbe, en uit den grond, en van alles wat in de lugt staat, en nat is, opgaan? J. Neen papa. V. Die trekken heel naar boven, in de lugt, en daar blyven zy dan, by malkander, hangen, of dryven, en dat maakt de wolken. M. Hoe papa, die groote wolk, die daar hangt,is die niets anders, dan wat damp, uit het water? V. Niets anders Mietje. Heb je wel, op die brouweryen gelet, die op de oude gragt staan, en daar je, met Mama, wel eens voor by rydt? {==371==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Ja Papa, daar komt zulk een sterke rook uit. V. Wel nu, die sterke rook komt uit groote ketels, met water, die, binnen in de brouwery, te kooken staan. Maar wanneer je dien rook, van verre, ziet, is 't dan niet eveneens, als of je eene wolk zaagt? M. Ja papa, dat is ook zoo. V. Wel nu, dat is ook een klein wolkje; en die groote wolken, die daar, boven in de lugt, dryven, zyn ook niets anders, behalven alleen, dat zy veel grooter zyn. J. O papa, zul je my dien rook van de brouweryen ook eens wyzen, ik heb 'er nooit op gelet? V. Ja wel Jacob, wy zullen 'er strak naar toe gaan, en dan zal ik 't je doen opmerken. J. Als 't je belieft papa. V. Maar Jacob, heb je niet wel eens een schoor teen zien rooken? J. Ja wel papa. V. Wel nu, dat is ook al 't zelfde. De turf en 't hout, die op 't vuur liggen, zyn van binnen vogtig; en 't vuur doet 'er die vogtigheid, in rook, uit opgaan; zoo als je 't nu aan {==372==} {>>pagina-aanduiding<<} den haard ziet. En dan vliegt die rook, boven, den schoorsteen uit; en als je dat van verre ziet, dan is 't ook al eveneens, als of je een wolkje zaagt. Ook gaan die rook en damp in de daad naar boven, in de lugt, en helpen daar de wolken uitmaaken. J. Maar papa, door dien rook, kan ik evenwel de zon heen zien. V. Ja als hy dun is; als 'er weinig rook of damp is, dan schynt 'er de zon door heen. Maar als de rook dik is, als 'er veel rook of damp is, dan schynt ze 'er niet doorheen; dan kun je 'er de zon niet door zien. Dat zal ik je strak, by de brouwery, wyzen. Daar is de rook somtyds zoo dik, dat zy, net als eene wolk, de zon bedekt. En je weet, je hebt ook wel wolken, in de lugt, die zoo dun zyn, dat 'er de zon door hen schynt. J. Dat is waar papa. V. Dus zie je, dat het, met de wolken, net het zelfde is, als met den rook, of damp, en dat het 'er maar op aankomt, of zy dik, of dun zyn. LVII. Mietje. Dienaresse Tante! Dag lieve Jan! Jan (zeer koel.) Dag Nigtje. {==373==} {>>pagina-aanduiding<<} M. O! Dat is mooi speelgoed, dat je daar hebt! Kom willen wy 'er wat meê speelen? J. Neen, ik bedank je. (Hy raapt al zyn speelgoed zorgvuldig by malkaar.) M. O myn lieve Jan! geef my ook wat van dat speelgoed, wy zullen zoo lief samen speelen! J. Neen, ik wil niet. (Jan bergt al zyn speelgoed, in eene lade, doet die toe, en gaat 'er voor staan, verdrietig voor zig kykende.) M. Nu Jan! waarom wil je nu niet, met my speelen? Dat is ook niet lief. - Tante, o! ik bid je, zeg tegen Jan, dat hy my wat van zyn speelgoed geeve, en dat hy met my speele. Tante. Mietje, dat kan ik niet doen. Jan heeft geen ongelyk, dat hy niet met je speelen wil. Eergisteren heb je zyne mooie, zilvere bel gestoolen. Want, je hebt die stilletjes weg genoomen, zonder dat hy 't wist, en je hebt ze meê genomen naar huis; en in plaats van ze weerom te stuuren, heb je laaten zeggen, toen hy 'er naar vraagen liet, dat je 'er niet van wist. M. (Zeer rood wordende, en beschaamd voor zig kykende.) Tante lief! - Ik vraag je excuus. - Ik zal 't niet weer doen, - en ik zal morgen de bel weer meê brengen. {==374==} {>>pagina-aanduiding<<} T. Ja, dat moetje wel doen. Ik zou 't anders aan je Mama zeggen, en dan zou je braaf worden gestraft; want het is een leelyk ding, te steelen, en een dief te zyn. Je ziet het nu zelf. Als Nigt Lotje by Jan komt, dan is hy zoo bly, dan vliegt hy naar haar toe, en omhelst haar, en geeft haar al 't speelgoed, dat zy maar hebben wil, en dan speelen zy vrolyk, gerust, en wel te vreeden, met malkanderen. Want Jan weet, dat Lotje een zoet kind is, dat zig schaamen zou, iets stilletjes van een ander meê te neemen. Maar wanneer jy nu by hem komt, dan is 't heel anders. Het spyt hem, dat je by hem komt; want nu is zyn speelen uit, om dat hy je mistrouwt, en ongerust is, dat je, onder 't speelen, wat van zyn speelgoed wegmoffelen, en 't meê neemen zult. Heugt je nog wel, dat Claartje eens wat kleeren van je pop meê genomen had? M. (Wat driftig.) Ja Tante, zy had een rok, en een neusdoek van my genoomen, om dat zy die van haare pop verlooren had. T. En hoe maakte je het, toen zy s'anderen daags weer kwam speelen? M. Toen keek ik haar braaf op de handen; en zoo als een stuk van myn goed nam, om {==375==} {>>pagina-aanduiding<<} 'er meê te speelen, dan nam ik 't haar gaauw weer af, of ik hield 'er 't oog wel op, zoo lang tot dat zy 't weer neer lei. T. En kon je toen wel plaisierig meê speelen, onder wyl dat je dus, op je goed, moest passen? Had je zelfs wel een oogenblik rust, zoo lang zy in de kamer was? M. Neen Tante, ik verveelde my gaauw, en ik was bly toen zy maar weg was. T. Wel Mietje, moet het nu niet even eens met Jan gaan? moet hy nu niet even eens, voor jou, als jy voor Claartje ongerust zyn, en zig verveelen, en maar wenschen, dat je al weg waart? Zie maar eens, hoe hy nu al zyn goed heeft weg gestopt? En hoe verdrietig hy daar, voor zyne lade, staat te leunen; zonder dat hy 'er eens durft van daan te gaan, uit vrees dat je 'er schielyk iets uit weg neemen zult? Is dat nu plaisierig voor je? M. Neen Tante. T. En als je andere speelmakkertjes hooren, dat je steelt, en een diefbent; (want schoon men niet ligt van elkanderen mag klappen, mag men elkanderen tog wel voor dieven waar- {==376==} {>>pagina-aanduiding<<} schouwen;) dan zullen zy allen 't zelfde doen. Overal waar je komt, zal een ieder op zyn goed passen, of 't weg sluiten, en je altoos op de handen zien, of je ook iets weg neemt. Niemand zal met je te doen willen hebben, maar allen zullen ze van je van daan loopen, en verlangen, dat je maar weg waart. Zoo zal de vrolykheid en 't speelen uit zyn, overal waar je komt; en je zult altoos alleen, in een hoek, moeten blyven, op je zelve speelen, en je verveelen. Terwyl ook niemand van je houden zal, maar een ieder je met veragting zal aanzien. Zal dat nu niet een bedroefd leeven zyn? M. (Huilende.) Ja wel Tante! - Maar, - ik beloofje; - ik zal 't nooit weer doen! T. Wel, pas daar wel op. Ik zal 't nu, voor dit maal, aan je Mama nog niet zeggen; en ik zal aan Jan zeggen, dat hy je speelmakkers ook nog niet waarschouwt, om te zien, of je je beteren wilt. M. (Zeer verblyd.) Och ja myn lieve Tante! Ik beloofje, ik zal 't nooit weer doen. (Zy loopt naar Jan toe, en wil hem omhelzen.) Myn lieve Jan! zeg het tog aan onze speelmakkers niet! Ik zal je je bel weerom geeven, {==377==} {>>pagina-aanduiding<<} en je nog een mooi wagentje present doen. J. (Haar zagtjes van hem af houdende.) Dat hoeft niet, geef my myn bel maar weer. T. Mietje! Jan zal 't niet aan zyne speelmakkers zeggen, op hoop, dat je 't nooit weer zult doen. Maar zo hy een wagentje van je aaunam, om je dievery te verzwygen, dan zou 't weezen, als of hy half met je deedt; en dan zou Mama niet veel meer van Jan houden. Daarom ben ik bly, dat Jan je wagentje geweigerd heeft. Hou jy 't maar, en draag maar zorg, dat het nooit weer gebeurt. Ik zal je, wel nagaan, daar kun je staat op maaken. En zo je 't ooit weer doêt, dan zal ik je Moeder waarschuwen, op dat zy zorg draage, dat haar kind niet tot een dief opgroeie; want dat zou haar in 't hart zeer doen, en my ook. Kom Jan speel nu wat met Mietje. Wys my 't speelgoed, dat je voor den dag haalt, ik zal wel zorg draagen, dat je 'er niets van kwyt raakt. J. Als 't je zoo belieft Mama, dan zal ik het doen. {==378==} {>>pagina-aanduiding<<} LVIII. Vader. Jacob, wil ik je nu eens de plant wyzen, daar men 't linnen van maakt? Jacob. He Papa, wordt dat dan van eene plant gemaakt? V. Ja, van dat plantje, dat je hier op dit veld ziet staan, met die smalle puntige blaadjes, daar boven zoo veel takjes aan zyn, die kleine ronde knopjes draagen. J. Maar Papa, dat is aardig; het linnen is zoo wit, en die plant is heel groen. - Of is 't zoo als met het hout, zit het linnen 'er binnen in, als men 'er den bast af doet? V. Neen Jacob, 't is juist van den groenen bast, dat men 't linnen maakt. Maar je begrypt wel, dat men dien niet kan gebruiken, zoo als je hem daar aan de plant ziet. Maar dat men 'er veel werk aan moet doen, eer men hem zoo verkrygt, dat men 'er zulk linnen van kan maaken, als b.v. dat, daar je hembd van gemaakt is. J. Hoe Papa, is myn hembd van zulk een plantje gemaakt? V. Ja van zulke plantjes, als die daar staan, en die men vlas noemt. {==379==} {>>pagina-aanduiding<<} J. O ja! ik heb Mama wel eenshooren zeggen, dat men linnen van vlas maakt, maar ik dagt niet, dat 'er dat zoo uitzag. V. Dat geloof ik wel, zoo als je 't daar nu ziet, gelykt het 'er zeer weinig naar. Maar wil ik je nu eens zeggen, wat men 'er al aan doen moet, om 'er linnen van te kunnen maaken? J. Als 't je belieft Papa. Dat moet wel aardig zyn. V. Men wagt eerst, tot dat die ronde knopjes, die je daar ziet hangen, ryp zyn, want daar zit het zaad in, en dat gebruikt men ook. J. Maakt men daar dan ook linnen van? V. Neen heel wat anders; daar perst men olie uit, even als uit het koolzaad; en van 't dikke dat 'er dan van 't zaad overschiet, maakt men lynkoeken, voor de koeien. - Maar om nu de plant, tot het maaken van linnen, te bereiden, legt men ze, in 't water, om ze wat te laaten rotten; en als zy daar eenigen tyd in geleegen heeft, neemt men ze 'er weer uit, om ze te laaten droogen; en als zy droog is, breekt men ze, dat is menslaat de stengen, op een houten werktuig, aan stuk. {==380==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Maar Papa, dat is aardig. Wat kan men dan met die plantjes doen, als zy verrot en aan stuk zyn? V. Men laat ze ook niet geheel verrotten, en men slaat ze niet geheel aan stuk. Het zyn alleen de zagtste deeltjes, dre verrotten en aan stuk gaan. Maar, in den bast, zitten lange dunne draaden, zoo lang als de steng zelve, die zoo sterk een zoo taai zyn, dat zy door al dat rotten en aan stuk slaan, niet bederven, noch breeken, maar heel en goed blyven. Nu zyn het deeze draaden alleen, die men hebben moet, om 'er linnen van te maaken; al het overige moet 'er af. En om 'er dat wel af te krygen, neemt men die gebrooke steeltjes, by bosjes, samen, en slaat 'er nog weer op, met hamers of stokken, en schudt ze telkens uit, zoo dat 'er alle de zagte deeltjes van afvallen, en men dus de lange draaden alleen, in de hand, houdt. J. En kan men dan van die draaden linnen maaken? V. Neen, dan is men nog lang na zoo verniet. Die draaden zyn dan nog te grof. Om ze fyner te krygen, neemt men een blokje, {==381==} {>>pagina-aanduiding<<} daar men eene meenigte, yzere of staale, scherpe pinnen op geslaagen heeft, in ryen, voor malkanderen, omtrent net als of men zes of agt kammen, met de punten naar boven, voor malkanderen, op een plankje, vast maakte. Zulk een blokje, metscherpe pinnen, noemt men een hekel. En dan neemt men die bosjes draaden, en die haalt men, tusschen alle die scherpe pinnen van den hekel, door, omtrent zoo als men Jacobs hair, door de kam, haalt, om het uit de war te kammen; en dan scheiden de scherpe punten van den hekel die grove draaden, in verscheide veel fyner draaden; zoo dat zy einde lyk zoo fyn, ja nog fyner worden, dan hair. - Eindelyk, wanneer zy fyn genoeg zyn, dan spint men 'er zulke draaden van, als daar Mama meê naait, en van die draaden, wordt dan eindelyk linnen geweeven. J. En zyn die draaden dan wit? V. Neen dan zyn zy nog maar graauw. Maar als 't linnen geweeven is, wascht men het, en legt het op den bleek, op 't gras, in de ope lugt, en daar wordt het dan wit, net zoo als Jacobs vuil linnen, weer wit wordt, wanneer het gewasschen wordt. {==382==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Maar papa, je hebt me daar zoo gezegd, dat men van die dunne draaden, die zo fyn als hair zyn, zulke draaden spint, als daar Mama meê naait, en dat men daar dan linnen van weeft, ik wou wel weeten, hoe men, dat allemaal doet. V. Om dat wel te begrypen, zou je 't moeten zien. Mama kan wel spinnen, ik zal haar verzoeken, dat zy 't je eens wyst. En dan zal ik eens met je, by een weever, gaan, en daar zal ik je wyzen, hoe die doet, om van de gesponne draaden, het linnen te weeven. J. O ja papa! als 't je belieft, want daar ben ik zeer nieuwsgierig naar. V. Maar wil ik je nu eens zeggen, wat men, met het linnen, doet, als 't heel oud en versleeten is, zoo dat men 't niet meer draagen kan? J. Als 't je belieft papa. V. Daar maakt men zulk papier van, als dat geen, daar papa op schryft. J. He papa, dat is aardig! en hoe doet men dat? V. Men neemt eene heele meenigte oude stukjes linnen, en als men de fynen en de groven, elk afzonderlyk, by een gezogt heeft, dan {==383==} {>>pagina-aanduiding<<} brengt men ze, in eene papiermolen, en legt ze daar, in groote bakken met water, daar groote, zwaare, houte blokken, of hamers in liggen, die door 't draaien van de molen, geduurig op en neer gaan, en zoo lang, op dat linnen stampen en kloppen, tot dat het eene heel fyne, witte pap wordt. Van die pap schept men dan wat op, en giet het heel dunnetjes, op een vierkant raam, dat van koperdraad gemaakt is, op de wyze van een zeef. Daar na stelpt men dat raam, op een wolle deekentje, om, en daar blyft de pap dan op liggen, in de gedaante van een vel papier. Daar over legt men weer een deekentje, en daar wordt weer een raam, met pap, op omgestelpt; en dan weer een deekentje, en zoo vervolgens, tot dat men 'er een heelen hoop van heeft. Dan legt men alle die deekentjes, met de natte vellen papier 'er tusschen, in eene pers. En als zy daar in geperst zyn, dan neemt ze'er weer, vel voor vel, uit, en laat ze droogen. Eindelyk, strykt men 'er een soort van lym over, zet ze weer in de pers, en laat ze weer droogen, en dan is 't papier, daar men op schryven, of drukken kan. - Is dat nu niet aardig, dat men dat alles van zulk vlas kan maaken, als je daar ziet staan? En is 't {==384==} {>>pagina-aanduiding<<} niet zeer goed, dat 'er zulk vlas groeit; en dat het zulk zaad krygt, daar men, in een volgend jaar, weer nieuwe vlas uit kan laaten groeien? J. Ja wel is dat aardig papa! en wel zeer goed ook, want anders hadden wy geen linnen, en geen papier. V. Daar is evenwel nog eene plant, die men, omtrent, op dezelfde wyze, kan gebruiken, als 't vlas; wil ik je die ook eens wyzen? J. Als 't je belieft papa. V. Zie dan hier, die lange, wolagtige stengels, die wel eens zoo hoog zyn als Jacob, en groote, donker-groene bladen hebben, elk, uit vier, of vyfkleiner, sterk uitgesneede, puntige blaadjes bestaande; dat is hennip. Daarvan gebruikt men eerst de zaadjes, die daar overal langs den steel groeien, om 'er olie van te maaken, en van 't overschot hennipkoeken, voor de koeien. En de steelen laat men rotten, even als die van 't vlas, en dan haalt men 'er den bast af, en daar zyn ook zulke lange, maar nog dikker en sterker draaden in, dan in 't vlas. Die maakt men ook, pop eene diergelyke wyze, schoon, en heekeltze, en dan kan men van de fynste draadjes gaaren spinnen, daar men dan {==385==} {>>pagina-aanduiding<<} ook linnen van weeft; en van de grofste draaden maakt men touw, en zeildoek, en allerlei grof doek. J. Papa, zyn dan die touwen, daar wy paardje meê speelen, en zweepen van maaken, ook van hennip gemaakt? V. Ja wel, die zyn ook gemaakt van zulke hennip, als je daar ziet staan. - Dat zou je niet zeggen, als je 't by malkander ziet. J. Neen Papa, dat zou ik tog niet gedagt hebben. V. Ik zal je eens brengen, in eene touwslagery, of lynbaan, en daar zul je zien, hoe men dat doet. J. Als 't je belieft Papa. - Maar Papa, zie ik, daar ginder, niet, dat heuveltje, met boekweit, daar wy, voorleede week, op zyn gaan zitten, om de zon te zien ondergaan? V. Ja wel, dat is 't zelfde heuveltje. J. O Papa, dat was zoo mooi! Willen wy daar nog eens gaan zitten? Ik wou nog wel eens, de zon zoo zien ondergaan, dat vond ik zoo plaisierig? V. Dat kun je van daag niet meer zien, want de zon is, daar zo even, al onder gegaan. Daar {==386==} {>>pagina-aanduiding<<} het van daag zoo warm was, zyn wy wat laater uitgegaan, dan naar gewoonte. Maar wy kunnen tog wel wat, op dat heuveltje, gaan zitten; het gezigt zal 'er even wel nog mooi zyn. (Zy gaan 'er naar toe.) - V. (Op den heuvel gekomen, en onder den boom neergezeeten zynde.) Zie je nu Jacob? daar op die zelfde plaats, als voorleede week, is de zon nu ook weer ondergegaan. Daar zie je 'er de rooie glans, of weerschyn nog van. J. Ja Papa, maar 't was voorleeden tog mooier. V. Dat was het ook; nu is die glans al veel verslaauwd, en indien wy nog wat hier blyven, zullen wy dien langsaamerhand geheel zien verdwynen. Ook waren 'er, voorleede week, veele wolkjes, die zoo mooi gekleurd waren, en die zyn 'er nu niet. De geheele hemel is nu helder en blaauw. J. Ja Papa. - Maar zie eens Papa! daar aan onze linkerhand, daar staat de maan, boven dat gindsche bosch, dat staat ook mooi. V. Dat doet het tog. Zie eens, hoe helder de maan staat. En strak, als 't heel donker wordt, dan zal zy nog sterker schynen. Het licht, dat {==387==} {>>pagina-aanduiding<<} de zon nu nog geeft, maakt dat je dat van de maan, 't welk zoo veel flaauwer is, ook zoo veel minder zien kunt. Maar zie nu eens agter ons, daar 't al donker begint te worden, daar zie je hier en daar al een sterretje voor den dag komen; en strak zul je den geheelen hemel vol sterren zien. J. Waar komen die sterretjes dan van daan Papa? V. Die zyn daar altyd; maar over dag kun je ze niet zien, om dat het sterke licht van de zon haar licht, dat nog veel flaauwer is, dan dat van de maan, geheel en al verdoofd. Maar wanneer de avond valt, begint men ze meer en meer te kunnen zien, naar maaten dat het donkerer wordt. Wy zullen hier nog wat blyven, en dan zul je zien, hoe mooi de hemel staat, als hy vol sterren is. J. Maar Papa, als het zoo donker wordt, zullen wy dan onzen weg naar huis wel kunnen vinden? 'T is hier al een heel einde van daan. V. Dat is niets, de maan en de sterren zullen ons daar licht genoeg toe geeven; en dan zul je zien, dat het wel plaisierig is, in den maaneschyn, te wandelen. De maangeest zulk een {==388==} {>>pagina-aanduiding<<} zagten, aangenaamen glans! Maar indien 'er geene maan, en geene sterren waren, dan zouden wy nu schielyk moeten naar huis gaan, want dan zou 't strak, wanneer de zon nog wat langer zal zyn onder geweest, pik donker worden; en dus zouden wy dan moeite hebben, om naar huis te komen. J. Wel, dan ben ik bly, dat de maan schynt, want nu kunnen wy nog wat hier blyven, en 't is hier heel plaisierig. V. Ja, en in de lange wintersche nagten, dan doet de maaneschyn nog meer plaisier, en dan is zy zeer goed, voor de geenen, die op reis zyn. Want, indien 'er 's winters geene maaneschyn was, dan zouden de reizigers, alle dag, maar agt, of negen uuren lang, op weg kunnen blyven; en dan zouden zy, de overige vyftien, of zestien uuren, moeten stil blyven wagten, naar 't licht van de zon. Maar nu kunnen zy, wanneer zy ver moeten gaan, en haast hebben, den geheelen nagt door, in den maaneschyn, reizen. Ook vervrolykt het de lange wintersche avonden zeer, wanneer men de maan ziet schynen, na dat de zon al onder is. J. Ja, Mama laat 'er dan ook wel eens de {==389==} {>>pagina-aanduiding<<} blinden om open, om dat zy den maaneschyn zoo mooi vindt. V. Dat doe ik ook wel gaarne, dat maakt de korte dagen dan nog wat langer. - Zie je nu, hoe langsaamerhand alle de sterretjes voor den dag gekomen zyn? De hemel staat 'er nu al vol van. J. Ja, dat is waar Papa, nu zie ik 'er al haast overal. V. En zie, hoe mooi de maan nu, boven dat gindsche bosch, staat, midden onder alle die sterretjes. 'T is net als een mooie groote paerel, onder duizend diamanten. - Maar kom eens hier staan, dan kunje het weerschynsel van de maan, in dat gindsche beekje, zien. - Zie je wel? 'T is net als of 'er eene lange reeks van vonkjes, op de golfjes, dansten en schitterden. - Maar kyk eens, daar komt een man, met een schuitje, midden door den glans heen vaaren. Hoe mooi steekt hy teegen dat heldere licht af, om dat je hem, van den donkeren kant ziet! J. O Papa! dat staat lief! V. Zie, nu is hy al weg. Nu zie je den glans volkomen weer; en ziet dien zelfs nog grooter, om dat dat schuitje meer beweeging in 't water {==390==} {>>pagina-aanduiding<<} gemaakt heeft, en 'er dus meer golfjes zyn, die 't licht weerkaatsen. J. Papa, daar zou ik wel een uur by kunnen blyven staan kyken, zoo mooi vind ik het. V. Ja, dat verdient het ook wel, want het is in de daad zeer mooi. - Maar 't wordt evenwel tyd, dat wy naar huis gaan; Mama zal Jacob al wagten, met het eeren, en zeggen, waar of die kleine jonge tog zoo lang blyven mag? J. O! ik zal haar zeggen, dat zy hier ook eens moet komen, want dat het 'er zoo plaisierig is. V. Dat zal zy ook wel eens doen, al was 't morgen. J. En zal ik dan weer meê gaan Papa? V. Ja wel, indien je zoet zult geweest zyn. J. O dat is goed Papa. Daar zal ik wel oppassen. LIX. De kleine goedhartige Christiaan ging eens, met een zyner buurmakkertjes, Pieter genaamd, uit, om in de wei te gaan speelen; en 'er braaf bloemetjes te plukken, daar zy dan kransjes van wilde vlegten, om die rondom hunne hoedjes te zetten. {==391==} {>>pagina-aanduiding<<} Zy hadden elk een goede groote boteram in de hand, die zy onder weeg op aten. Terwyl zy daar nu meê beezig waren, ontmoetten zy eene arme Vrouw, met eenen kleinen jongen aan de hand, die 'er zeer hongerig uitzag. - Ach myn goeie kind! zei de Vrouw, teegen Pieter, ik bid je, geef tog maar een klein stukje van je boteram aan myn arm uitgehongerd kind, dat sedert gifteren morgen nog geen brokje over zyn hart gehad heeft. Wel ja, zei Pieter, of ik mal was! denk je dan, dat ik zelf geen honger heb? Met een ging hy schielyk voorby, en at zyn boteram zoo veel te greetiger op. - Christiaan had ook wel honger, maar hy kon dien armen jongen tog niet zoo bitter zien schreien van honger, zonder hem een enkel brokje te geeven. Hy gaf hem derhalven een stuk van zyn boteram, en wel de grootste helft; terwyl hy zig, met het overige, vergenoegde. De goede Vrouw bedankte hem wel duizend maal, en de kleine jongen sprong op van vreugde. En daar hy Pieter, in 't weg gaan, aan Christiaan had hooren toe roepen; kom jon- {==392==} {>>pagina-aanduiding<<} gen! gaauw naar de wei, om bloemen te plukken; liep de arme jongen al eetende voor uit, wees aan Christiaan eene wei, daar veel bloemen stonden, en hielp hem zoo wel plukken, dat hy haast een geheelen hoed vol bloemen had; terwyl Pieter 'er naauwlyks genoeg kon krygen, om een half kransje rondom den zynen te vlegten. - Den volgenden morgen gingen zy weer uit, om bloemen te plukken, en naamen nog een ongetje, uit de buurt, meê, die Valentyn genaamd was. Toen zy een weinig waren voortgegaan, zei Valentyn tegen hen, o zie! ik heb een gesp verlooren, wees tog zoo goed, en help my dien zoeken. - Ik heb 'er geen tyd toe, zei Pieter, en ging weer voort. Maar Christiaan keerde met Valentyn te rug, den zelfden weg, dien zy gekomen waren; hielp hem zoeken, en vondt de gesp ook weer. Daar na gingen zy samen bloemen plukken, Valentyn gaf alle de geenen, die hy vondt aan Christiaan; maar aan Pieter gaf hy niets; zoo dat Christiaan, ook weer dien dag, veel meer bloemen t'huis bragt, dan Pieter, die daar {==393==} {>>pagina-aanduiding<<} over zeer misnoegd en verdrietig heenen ging. Christiaan daar en teegen gaf een groot gedeelte zyner bloemen aan zyne zusjes, die 'er zeer bly meê waren, en hem hielpen kransjes vlegten. - Op den derden dag, wilden zy weer om bloemen uitgaan; maar zoo als zy op weg waren, kwam hun de kleine arme jongen te gemoet loopen, aan wien Christiaan zyn halve boteram gegeeven had, en bragt hem een geheelen hoed vol mooie bloemen, die hy voor hem was gaan plukken. - Pieter ging voort, om 'er voor hem zelven ook wat te haalen; maar hy vondt alle de mooisten afgeplukt, en moest, dit maal, geheel zonder bloemen naar huis. Eer hy daar nog kwam, ontmoette hy Christiaan weer; en kort daar na kwam Valentyn ook by hen, en zei teegen Christiaan; jongen lief! ik wou je gaarne dikwils zien, om dat je altyd zoo vriendlyk bent, en zoo gereed om je makkertjes te helpen, gelyk je me gisteren nog heb getoond, door my myn gesp te helpen zoeken; wil je nu met my meêgaan, en in onzen tuin komen speelen? daar zul je nog {==394==} {>>pagina-aanduiding<<} meer jongetjes vinden, en daar zullen wy braaf samen speelen. Papa heeft my gezegd, dat ik je halen zou, om dat hy veel van goedhartige gedienstige kinderen houdt. Hy zal met ons meê speelen, en ons veel mooie spelletjes leeren. Christiaan liep vrolyk meê, maar Pieter; - die bleef daar treurig alleen staan, wyl hy niet gevraagd was. Gelukkig evenwel begon hy, uit dit alles, te begrypen, dat het goed is, altoos vriendlyk en gedienstig te zyn, en een ieder, wie 't ook zyn mag, te helpen en plaisier te doen. Hy veranderde dus van gedrag; volgde het voorbeeld van den goedhartigen, gedienstigen Christiaan op, en vondt zig toen ook wel haast, even als hy, by een ieder bemind en wel gezien. LX. Jacob. Papa, mag ik wat gaan speelen, in den tuin? Vader. Ja wel Jacob; maar laat ons eens zien, hoe 't weer is; 't ziet 'er zoo donker uit. - O zie! 't reegent zeer sterk; - zie je daar alle die kleine druppeltjes niet vallen? {==395==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Ja wel Papa. Maar Papa, waar komen die druppeltjes tog van daan? V. Uit de wolken. Heugt je niet, dat ik je gezegd heb, wat de wolken zyn? J. Ja wel Papa, die zyn damp, zoo als 'er uit den theekeetel komt. V. Dat heb je wel onthouden. Alle de dampen, die van 't water geduurig opgaan, en van de aarde, en van alles wat vogtig is en in de lugt staat, trekken, daar boven in de lugt, by malkander samen, en maaken dus de wolken uit. - Maar heugt je nog wel Jacob, wat 'er gebeurd, wanneer de dampen heel dik worden, zoo als voorleeden, toen wy onzen adem teegen 't glas lieten gaan? J. O ja Papa! nu weet ik het al; dan worden de dampen weer water. V. Dat heb je ook wel onthouden. - Wanneer nu de dampen, die de wolken uitmaaken, ook weer zoo tot water worden, dan vallen zy, zoo als zy nu doen, weer in druppeltjes naar beneeden; even als de waassem, op 't glas, weer in druppeltjes, naar beneeden, liep, toen ik dien waassem zeer verdikt had, door myn adem, lang en sterk, teegen 't glas te laaten gaan. {==396==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Dat is waar Papa, toen zagen wy de druppeltjes, langs 't glas loopen. V. En zoo was het eveneens, met de kom, die ik boven den keetel hieldt; daar liepen de druppeltjes ook wel haast langs. En als je 't deksel maar van den theeketel afligt, dan kunje ook al 't zelfde zien. - Maar, weet je nu waarom de dampen naar boven gaan, en de druppeltjes water weer naar beneeden vallen? J. Neen Papa. V. Om dat de dampen zeer ligt, en de druppeltjes water veel zwaarer zyn. J. Dat begryp ik nog niet Papa. V. Ja, dat geloof ik wel, maar ik zal 't je door iets anders uitleggen. Zie, daar heb je een steentje en een klein stukje hout, neem die nu eens beiden, en gooize, in deeze spoelkom, met water. J. (Gooit ze'er in.) O! weg is 't steentje, en 't stukje hout ook; - neen, daar komt 't stukje hout weer boven. V. Maar 't steentje komt niet weer boven, dat is naar beneeden gezonken, en blyft daar liggen; terwyl 't stukje hout aanstonds weer boven gekomen is. En zie eens, al breng ik 't stukje {==397==} {>>pagina-aanduiding<<} hout, met de hand, tot beneden in de kom toe, zoo als ik 't los laat, wip, ryst het weer naar boven. J. Ja, dat is waar Papa. En 't steentje? V. Al haal ik dat weer beneeden uit de spoelkom naar boven, zoo als ik 't los laat, zinkt het tog weer, even als te voren; zie maar, weg is 't al. 'T steentje kan niet boven, en 't hout kan niet beneeden blyven. - Maar nu zal ik je eens een grooten steen, en een groot stuk hout in handen geeven. Zie, dit stuk hout is nog veel grooter, dan de steen. J. Dat is waar Papa; dat scheelt veel. V. Maar hou den steen nu eens in je hand, zo je kunt; wagt, ik zal'er myne hand onderhouden, dat hy op je been niet valt. (Hy geeft hem den steen) J. O Papa, ik kan hem niet houden, hy is te zwaar! V. Dat is hy ook; maar hier is nu 't stuk hout, kun je dat houden? J. O ja Papa, dat is veel ligter, dat kan ik gemaklyk houden. V. En evenwel is 't veel grooter dan de steen, {==398==} {>>pagina-aanduiding<<} dien je niet houden kunt. Daaruit zie je nu, dat steen veel zwaarer is dan hout. J. Ja Papa. V. Nu zullen wy beiden, den steen en 't hout, in eenen emmer met water gooien. - (Hy gooit ze'er in) Zie, daar zinkt nu de steen terstond weer naar beneeden, maar 't hout blyft boven dryven, en al duw ik 't naar beneeden, 't ryst aanstonds weer naar boven toe. Zie je? J. Ja Papa. V. En, dat komt alleen daar van daan, dat het hout zoo veel ligter is, dat het op 't water dryven kan, terwyl de steen, die zoo veel zwaarer is, terstond naar beneden zinkt. En even zoo gaat het ook, met de wolken, in de lugt. De dampen, daar de wolken uit bestaan, zyn zeer ligt, en daarom ryzen zy naar boven; maar als zy weer tot water worden, dan valt dat water naar beneeden, om dat het water veel zwaarer is, dan de dampen. J. Maar Papa, ik dagt, dat de dampen ook water waren, heb je me dat niet zoo strak gezegd? V. Ja wel; zy zyn ook in de daad water, maar {==399==} {>>pagina-aanduiding<<} niet water alleen. De dampen zyn water, met warme lugt, dat is, met lugt en vuur gemengd. En die warme lugt maakt, dat de dampen veel ligter zyn, dan 't water alleen. - Ik zal je, dat eens nader uitleggen. (Hy laat eene kom met zeepsop komen en eene pyp.) Zie, nu zal ik eens wat van die zeepsop neemen, met die pyp, en blaazen 'er in; let nu wel op, wat 'er aan 't einde van de pyp zal komen, onderwyl dat ik 'er in blaas. J. O Papa, dat is een mooi blaasje, met allerlei kleuren. V. (Hy schudt het blaasje van de pyp af.) Zie, daar dryft het blaasje nu in de lugt, en ryst naar boven, zie je? J. O ja Papa, dat is aardig. V. Nu zal ik 't blaasje eens met een stok aanraaken. - Zie, daar breekt het, en 't weinigje water, daar het, met veel warme lugt vermengd, uit samengesteld was, valt naar beneeden, terwyl de warme lugt, die ik 'er in geblaazen had, zig in de lugt van de kamer verspreidt. Wil ik dat nog eens doen? J. O ja, als 't je belieft Papa. V. Zie, ik neem niets dan alleen wat van {==400==} {>>pagina-aanduiding<<} dit water, daar maar een weinigje zeep in gemengd is, en daar blaas ik veel warme lugt in, en dat zal nu weer net zulk een blaasje maaken. (Hy maakt 'er verscheiden.) Zie daar heb je'er een - en nog een - en nog een. - J. O dat is aardig Papa, zie alle die blaasjes eens dryven? V. Ja, en zoo als 'er een breekt, dan gaat de warme lugt 'er uit, en dan is het weinigje water met zeep, dat 'er over blyft, alleen niet ligt genoeg, om in de lugt te kunnen blyven dryven, maar 't valt terstond naar beneeden. - En even zoo gaat het, met de dampen, in de wolken, ook. Die dampen bestaan allemaal uit heel kleine blaasjes van water, met wat warme lugt, gemengd; die in 't klein net zoo zyn, als de blaasjes, die ik daar zoo even maakte in 't groot. Zoo lang nu als die blaasjes heel blyven, dryven zy in de lugt, gelyk onze zeepsop blaasjes strak deeden. Maar zoo ras de blaasjes bersten, door dat 'er te veel by malkaar zyn, zoo dat ze malkander te veel drukken, of dat ze door eenige andere oorzaak aan stuk gaan, dan vliegt de warme lugt 'er uit, en 't water blyft alleen, en dat is dan te zwaar, {==401==} {>>pagina-aanduiding<<} om in de lugt te kunnen dryven; het valt terstond naar beneeden, en vloeit, onder 't neer vallen, tot zulke druppeltjes samen, als je daar nu buiten ziet vallen, en die druppeltjes maaken den reegen. Begryp je nu beeter, waar de reegen van daan komt? J. Ja wel Papa.   V. Maar wil ik je nu eens zeggen, wat de Hagel is, dien je voorleeden winter wel gezien hebt? J. Als 't je belieft Papa. V. Je hebt wel gezien, dat het water bevriest, en ys wordt, wanneer 't zeer koud is? J. Ja Papa. V. En je ziet wel, dat die druppeltjes, die daar vallen, rond zyn? Kyk 'er eens ter deegen op. J. Ja Papa, dat is waar. V. En je ziet ook wel, dat de wolken, daar die drupjes uit vallen, zeer hoog hangen; want zy gaan over de huizen heen, en over die hooge boomen, die daar boven op den wal {==402==} {>>pagina-aanduiding<<} staan, en over den tooren van de groote kerk. En zelfs, indien je op dien tooren waart, zou je zien, dat zy nog veel hooger hangen. Maar als die ronde drupjes nu, heel boven in de lugt, uit de wolken beginnen naar beneeden te vallen, en het daar, boven in de lugt, zeer koud is, dan bevriezen die ronde druppeltjes, onder 't neervallen, en worden kleine ronde stukjes ys, zoo als de hagelkorreltjes zyn, die je wel eens zult gezien hebben. J. Ja wel Papa; Mama heeft 'er eens wat in een glas gedaan, en toen hieldt Mama dat glas by 't vuur, en toen werdt het allemaal weer water. V. Ja, toen smolten de hagelkorreltjes weer, en toen waren zy weer water, even als toen zy uit de wolken begonnen neer te vallen.   V. En weet je nu wat sneeuw is? J. Ja, die heb ik wel gezien Papa. V. Maar weetje ook hoe de sneeuw voortgebragt wordt? J. Neen Papa, dat weet ik niet. V. Wanneer 't heel boven in de lugt koud is, {==403==} {>>pagina-aanduiding<<} maar de kou is niet zeer sterk, en de dampen der wolken, of 't water, dat 'er van komt, bevriest, eer 't nog, onder 't nedervallen, tot groote druppeltes is samen gevloeid, dan wordt het sneeuw, en valt zoo, met vlokjes, naar beneeden. En die vlokjes zyn ook al bevrooren water, zoo wel als de hagelkorreltjes J. Ja, die sneeuw heeft Mama ook wel eens in een glas gedaan, en ze by 't vuur gezet. V. En werdt die sneeuw niet nog schielyker weer water, dan de hagel? J. Ja Papa. V. Dat komt, om dat de hagelkorreltjes heele stukjes ys zyn, die heel sterk zyn bevrooren, en die hebben dus meer tyd nodig, om te smelten. Maar de vlokjes sneeuw, daar is zoo weinig in, die zyn aanstonds gesmolten.   V. Jacob, je hebt het, in den winter, wel eens zien misten, niet waar? J. Ja wel Papa. V. Weet je wat de mist is? J. Neen Papa. V. Dat is eene wolk, die laag op den grond hangt. {==404==} {>>pagina-aanduiding<<} J. En hoe komt dat Papa, dat die dan zoo laag hangt? Papa zei me strak, dat de wolken zoo hoog hangen? V. Dat doen zy ook meesten tyds. Hoe ligter eene wolk is, hoe hooger zy, in de lugt, opgaat. Maar wanneer de wolk zwaarer wordt, dan valt zy, of schielyk, in druppeltjes, naar beneeden, en dan reegent het; of zy daalt langsaamerhand naar beneeden, en blyft daar hangen of dryven; en dan gebeurd het wel eens, dat je de punt van den tooren van de groote kerk, in de wolken, ziet. En wanneer de wolk, nog zwaarer wordt, dan daalt zy zoo laag, dat zy tot op den grond hangt, en dan mist het; dan wandel je midden in dien damp, of wolk, zoo als je 't voorleeden winter wel hebt gezien. Zelfs heb ik wel eens gezien, dat de geheele mist, zoo laag hong, dat je op straat haast niet zien kondt, om dat de mist, daar zoo sterk was; maar als je boven in huis, op zolder, gingt, dan zag je de mist, beneden je hangen; zoo datje de menschen op straat niet zien kondt, terwyl je evenwel, boven je, een blaauwe lugt zaagt, en de zon, op 't zolder, heel helder scheen. J. Dat moet wel aardig staan Papa. Dat wou ik wel eens zien. {==405==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Dat doet het ook. Ik zal zien of ik het je eens wyzen kan, maar het gebeurd niet heel dikwils. LXI. Het blyde kind. Dit kegel-spel schonk Vader my; Ik ben zoo in myn schik. En deezen trommel nog daar by; Geen een zoo bly als ik. Ik trommelde flus dat het klonk; 'k Bemin myn speelgoed zeer; Maar 'k min myn Vader, die 't my schonk, Nog duizeud maalen meer. De nieuwe hoed. O Jan! wat is myn vader goed! Zie eens deez' mooien nieuwen hoed Heeft hy me straks gegeeven. O Jongen! 'k ben zoo in myn schik! Hy leerde my met een, hoe ik Nu met myn hoed moet leeven.   Wanneer ge, zei hy, iemand ziet. Ontzie dan tog uw hoedje niet; {==406==} {>>pagina-aanduiding<<} Gy moet om 't groeten denken. 'k Zal, als ge dus, in korter tyd, Dan anders, uwen hoed verslyt, U weer een nieuwen schenken. Het geduld Geduld is zulk een schoone zaak, Om in een moeielyke taak, Zyn oogwit uit te voeren. Dit zag ik laatst, in onze kat, Die uuren lang gedooken zat, Om op een' rat te loeren. Zy ging niet heen, voor zy de rat Gevangen in haar' klaauwen had. {==1==} {>>pagina-aanduiding<<} Onderwys voor kinderen Van vier tot zes jaar. I. Afdeeling. I. Inleiding. Een boer had twee zoons, die naauwlyks een jaar, in ouderdom, scheelden. Eenigen tyd na hunne geboorte, plantte hy twee appelboompjes, die beiden even goed van soort waren, en ook beiden even voorspoedig opwiessen. Toen zyne twee jongens, de een zeven, de ander agt jaaren bereikt hadden, bragt hy ze, op eenen dag der lente, by deeze twee boompjes, die beiden in vollen bloei stonden, en gaf 'er hun aan elk een van, ten geschenk. {==2==} {>>pagina-aanduiding<<} Je ziet, zeide hy teegen hun, zy zyn beiden van een goed soort, beiden even oud, en belooven ook beiden evenveel; maar wat zy in der daad geeven zullen hangt nu van uwe zorg en oppassing af. Door onagtzaamheid kunnen zy even zoo ligt bederven, als door vlytige oppassing en zorg, tot goede vrugtdraagende boomen, opgroeien. Ik heb je aan beiden reeds geleerd, hoe men zulke boompjes oppassen en behandelen moet; en nu staat het maar aan u het geen ik je geleerd hebt, in 't werk, te stellen, of niet, en je daar door een goeden, of eenen slegten oogst te bezorgen. Jan, de oudste deezer twee jongens, was, in 't bezorgen van zyn boompje, onvermoeid. Daaglyksch kwam hy naar 't zelve zien, en daar de rups dit jaar zeer meenigvuldig was, spaarde hy geen arbeid en geduld, om 'er zyn boompje van te zuiveren. Boven dien, daar het nog jong, en de stam, in vergelyking van de kroon, nog wat dun was, bondt hy 't boompje aan een paaltje vast, op dat het niet scheef zou groeien, ofte veel, door den wind, heen en weer geslingerd worden. Eindelyk spitte hy den grond, rondom zyn boompje, {==3==} {>>pagina-aanduiding<<} doch zonder de wortels te kwetsen, lugtig om, op dat reegen, lugt en zonneschyn des te beeter, van alle kanten, in den grond, zouden kunnen indringen. Met een woord hy droeg 'er alle de zorg voor, die een goed boomkweeker 'er voor draagen kon. Michiel, zyn broeder, deedt juist het teegendeel. Hy dagt; myn boompje zal, zonder my, wel groeien! En dus liet hy 't staan, zoo als het stondt. Onderwyl dat zyn broeder aan het zyne beezig was, liep hy, met de jongens van het dorp, speelen, zonder ooit naar zyn boompje te komen omzien. Alleen plukte hy 'er wel eens de bloessems af, om die in 't rond te strooien, of 'er mee te speelen; of wierp 'er met steentjes naar, om te zien, of hy ze raaken en afsmyten kon, en daar door brak hy de meeste vrugttakjes af. Het gevolg van dit alles was juist zoo als men 't wel verwagten moest. In den herfst stondt het boompje van Jan volschoone vrugten, zoo dat hy sommige takken, met staaken, teegen 't afscheuren, bewaaren en ondersteunen moest. Michiel daar en teegen, die seedert lang niet eens meer om zyn boompje gedagt had, maar nu evenwel, aan de lekkere {==4==} {>>pagina-aanduiding<<} vrugten, die zyn broertje van 't zyne plukte, begon te merken, dat appelboompjes goede dingen zyn, stondt zeer verwonderd, toen hy, by het zyne gekomen, bevondt, dat 'er geene enkele vrugt, en zelfs nog maar weinige, half afgegeete blaaden aan waren. Verdrietig en misnoegd liep hy, naar zynen Vader, toe, en zeitegen hem, maar Papa! wat heb je my daar ook voor een boompje gegeeven? Het gelykt weleen ouden stalbeezem, met zyne dorre takken! en ik kan 'er geen eenen appel aan vinden. Myn broertje daar en teegen; o! dien heb je geheel anders bedeeld! Op zyn boompje zitten de appels zoo dik als zand! Zeg hem dan nu ten minsten, dat hy die, met my, deele! Met jou deelen, jou luien bengel! zei de Vader teegen hem; en zou ik dat aan je broertje beveelen. Zou dan de geen die vlytig is en geen arbeid spaart, de vrugten van zyne moeite en zweet deelen moeten, met den geenen, die den ganschen dag leedig loopt? - Neen vriendje! dat moet niet zyn. Geen enkelen appel zal je broertje jou geeven; en indien hy ze je geeven wou, zou ik 't hem verbieden; want ik wil, datje de straf {==5==} {>>pagina-aanduiding<<} van je agteloosehid en luiheid draagen zult. Maar Papa, hervatte Michiel, waarom heb je dan aan Jan een zoo veel beeter boompje gegeeven dan aan my? Je boompjes waren beiden even goed, antwoordde de Vader; ik heb 't je zelf doen zien, toen ik ze je gaf. Zy zyn beiden van 't zelfde soort, beiden even oud en even goed opgewassen, en zy stonden ook beiden even vol bloessem, en beloofden even veel vrugt. Maar wat was het geval? Kort na dat ik je de boompjes gegeeven had; kwam de rups 'er in. Jan, die daaglyksch naar 't zyne ging zien, merkte 't haast, en getrooste zig de moeite, van ze daaglyksch te koomen wegvangen, zoo dat hy hun geen tyd liet, om zyn boompje veel te beschadigen, en daarom staat het nu nog fleurig en wel. Maar jy in teegendeel zaagt 'er niet eens naar om, en liet de rupsen eeten wat zy eeten wilden. Ook plukte je 'er zelf wel eens de bloessems van af, ofsmeet 'er met steentjes naar, ofschoon ik je gewaarschuwd had, dat elk bloessempje minder aan je boom, ook een appel minder was. En is het, na dat alles, wel wonder, dat jou boompje daar nu zoo dor en zonder vrugten staat? - Klaag {==6==} {>>pagina-aanduiding<<} derhalven niet over my Michiel! want beiden heb ik je gelyk bedeeld. Maar klaag over je zelven, en leer hier uit, dat elk belooning vindt, naar zynen arbeid. Michiel had, teegen dit alles, niets in te brengen; want hy herinnerde zig zeer wel, dat het geen zyn vader hem verweet, maar al te waar was. Hy moest dus ongetroost heenen gaan, en kon zyn boomje nimmer zonder smert aanzien. Zyn Vader zag zulks, met genoegen, en zei tegen hem; myn lieve Michiel! ik hoop dat dit voorbeeld je nu zal leeren, hoe veel oplettendheid, arbeidzaamheid en zorg 'er, byzonder in ons beroep, vereischt wordt, om aan den kost te komen. Hoe vruchtbaar onze grond ook zyn mooge, zonder eene goede bebouwing, kunnen wy 'er tog geene goede graanen en vrugten van trekken. Zoo ras wy lui of zorgloos worden, en ons werk verzuimen, verwilderd alles en begroeit met doorens, distels en onkruid; en daar kunnen wy net zoo min graan of vruchten van plukken, als jy van je verwaarloosde appelboompje. Maar wanneer wy wel oppassen, en naarstig, in ons werk, zyn, dan staat alles, op onze velden, in vrugt en bloei. {==7==} {>>pagina-aanduiding<<} Michiel luister de naar deeze les, en werdt, by vervolg van tyd, een even naarstig landbouwer, als zyn broeder. En toen verheugde hy zig nog wel duizendmaal, over de goede les, die zyn Vader hem gegeeven had.   Gy nu myne lieve kinderen! zyt allen, gelyk deeze twee appelboompjes. Indien wy je verwaarloozen, indien wy je geen goed onderwys, geene goede opvoeding geeven, dan is het te vreezen, dat het met je gaan zal, even als met het boompje van Michiel, en 'er niets goeds van je zal worden. Indien wy daarenteegen goede zorg voor je draagen, indien wy je wel onderwyzen, en je eene goede opvoeding geeven, dan kan 'er iets goeds van je worden, dan kun je, geduurende je geheele leeven, voor je zelven gelukkig, en voor anderen nuttig zyn. Maar myne lieve kinders! zullen onze zorgen, zullen onze onderwyzingen van eenige vrugt voor je zyn, dan moetje ons zelfs helpen, door oplettend te zyn, vlytig te leeren, en op onze lessen en vermaaningen wel agt te slaan, om ze op te volgen en 'er dus je voordeel meê te doen. Want anders kan alle onze moeite en zorg {==8==} {>>pagina-aanduiding<<} niets baaten; en het zou al wederom met je gaan, als met het boompje van Michiel. II. Jacob. O zie Papa! Dat zyn groote visschen, die daar liggen, hoe noemt men die? Vader. Dat zyn Kabbeljauwen. J. En waar worden die gevangen Papa? Zulke visschen wilde ik ook wel eens vangen! V. Dat geloof ik wel, maar daar zou je niet veel aan doen kunnen; zy zouden je veel te sterk zyn. Ook worden zy niet hier gevangen, maar in de Zee. J. Wat is dat de Zee? V. De Zee is eene verbaazend groote en diepe plas van zout water. J. Van zout water Papa? Ik dagt dat al het water zoo zoet was, als 't geen dat wy drinken? V. Neen Jacob, 't Zeewater is niet zoet, maar zoo zout dat men 't niet drinken kan. J. Maar Papa wie heeft 'er dat zout in gedaan? V. Als ik je zal gezegd hebben, hoe groot de zee is, dat zul je gaauw begrypen, dat niemand daar zout in kan hebben gedaan, maar dat het zeewater van zig zelve zout moet zyn. {==9==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Hoe groot is de zee dan wel Papa? V. Je weet wel dat Groot-Mama's buitenplaats hier een uur gaans van daan is; dat is te zeggen, dat een groot mensch wel doorstap pende, een uur tyds nodig heeft, om van hier, tot buiten by Groot-Mama, te komen. J. Ja Papa, dat is ook al een heel einde. V. Ja maar, by de zee vergeleeken, is 't niets. Want op sommige plaatsen is de zee tien, op anderen, twintig, vyftig, honderd, ja duizend uuren gaans breed, en verscheide duizend uuren gaans lang. J. O Papa dat is ontsaglyk groot. V. Dat is het tog. Ook omringd die groote zee alle de landen, die 'er in de Waareld zyn. Zelfs zyn 'er sommige landen, die geheel in 't midden deezer groote zee liggen, zoo dat het water der zee ze, van alle kanten, omringd; even als of ik een steen, of een hoop aarde, midden in een bord met water lag. En zulke landen hiet men Eilanden. J. Is ons land, daar wy in woonen, ook een Eiland Papa? V. Neen ons land ligt maar van twee kanten aan zee. Aan de twee andere kanten, ligt het, met meer andere landen, in een zeer groot {==10==} {>>pagina-aanduiding<<} stuk, te samen en dat hiet men het vaste land; en 't zelve is ook veel meer dan duizend uuren gaans lang en breed. Wanneer je wat verder zult gevorderd zyn, zal ik je eene beschryving van alle die landen geeven, en van de menschen die 'er in woonen. J. O ja Papa, als 't je belieft, dat moet wel plaisierig zyn. V. Dat is het ook - Maar om ondertusschen tot onze Kabbeljauwen weer te keeren, zal ik je nu zeggen, hoe men die vangt. - Somtyds gebruikt men daar netten toe; maar meestentyds neemt men een heel lang touw, daar men, op gelyke afstanden, verscheide andere kleiner touwen aan bindt, somtyds wel tot twee honderd toe; en aan elk van die twee honderd kleiner touwen maakt men dan een grooten vischhaak vast; omtrent zoo als de geenen, die wy aan onze hengels hebben, maar veel grooter. Daarna steekt men aan die haaken, in plaats van brood of pieren, zoo als wy gebruiken, een stukje ossen-lever, of wel een Prik. J. Wat is dat Papa, een Prik? V. Dat is een soort van visschje, dat wel naar een Aal of Paling gelykt, en daar de Kab- {==11==} {>>pagina-aanduiding<<} beljauw veel van houdt. Wanneer dezelve nu het stukje ossenleever of den prik wil inslikken, dan slikt hy teevens, even als onze baarsjes en karpers, den haak mede in, en blyft 'er aanhangen. En als men denkt, dat 'er Kabbeljauwen genoeg aan de haaken zitten, dan haalt men 't touw op, doet de Kabbeljauwen van de haaken af, en legt ze in 't schip. Want men moet, met kleine scheepen, een geheel einde ver in zee gaan, om Kabbeljauwen genoeg te kunnen vinden. Eindelyk als men zyn schip vol genoeg met Kabbeljauwen geladen heest, dan zeilt men 'er mee, naar huis, en verkoopt ze aan al wie ze hebben wil. En daar vindt men altyd menschen genoeg toe, want de Kabbeljauwen smaaken zeer lekker; en men kan ze, op verscheidenerlei wyze, gebruiken. J. Hoe dan Papa? V. Niet alleen eet men ze versch, dat is zoo aanstonds, of ten minsten weinig dagen na dat zy gevangen zyn, want versch kunnen zy niet lang goed blyven; maar men legt ze ook, in 't zout, en dan kan men ze zeer lang bewaaren, zonder dat zy bederven; en dat noemt men zoute visch of labberdaan. Je {==12==} {>>pagina-aanduiding<<} hebt ze ons wel, met geele wortelen en pietercelie-saus, zien eeten. J. Is dat dan ook Kabbeljauw? V. Ja, 't is 'er ten minsten een soort van. En stokvisch is ook een soort van Kabbeljauw, dien men in de lugt gehangen heeft, om ze te laaten droogen, wanneer zy ook weer zeer lang kan bewaard worden, zonder te bederven. Dus zie je, dat de Kabbeljauwen van veel gebruik zyn. J. Dat is waar Papa? V. En behalven de Kabbeljauw, wordt 'er nog meer visch. in zee, gevangen; als Schelvisch, en Tarbot, die zeer groot en plat is, en Schol, en Tongen, en Bot, en Molenaar, en dien lekkeren Haring, dien men 's zomers versch eet, schoon tog een weinig gezouten, wyl zy geheel versch te schielyk bederven zou; en 's winters wat gezouten en dan gerookt, wanneer men 't Bokking hiet; en die Bokking kan ook weer, zo wel als de labberdaan en stokvisch, lang bewaard en naar anderen landen verzonden worden. Dus de zee ons eene menigte goede en lekkere spyze geeft. - En wil ik je nu eens zeggen, in welke opzigten, de zee ons nog almeer van nut is? {==13==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Als 't je belieft Papa. V. Het is uit de zee, dat de meeste dampen opwaassemen, die de wolken uitmaaken en ons den reegen geeven. J. Maar Papa, - het reegen-water smaakt immers zoet, en je hebt my gezegt, dat het water van de zee zout is. V. Dat is beide waar; want wanneer het water, uit de zee, opwaassemt, dan blyft al het zout, dat 'er in gemengd was, in de zee liggen, zoo dat 'er alleen zuiver, zoet water opdampt. J. Maar hoe weet men dat Papa? V. Zulks weet men niet alleen daar uit, dat de wolken, die boven de zee hangen, waar geen land, in twee of drie honderd uuren gaans, in de rondte, te vinden is, zoo wel zoet water doen reegenen, als die wolken, die boven 't land hangen; terwyl men nergens zout water reegenen ziet; maar ook om dat het klaar blykt, uit de wyze, waarop men 't zout maakt, dat wy daaglyksch gebruiken. J. Hoe maakt men dat dan Papa? V. Dat maakt men van zeewater; ten minsten voor het grootst gedeelte, want 'er zyn ook plaatsen, daar men zout, onder in den grond, vindt. {==14==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Maar Papa, hoe doet men dan, om van zeewaater zout te maaken? V. Men graaft zeer groote, vierkante, ondiepe gaten of putten, in den grond, waar van men den bodem, met vaste klei, bedekt, zo dat het water niet in den grond kan wegzakken; men laat die putten, tot twee, drie, vier, of zelss zes voeten hoog, met zeewater, vol loopen, door eene opening, die men vervolgens sluit, zoo dat het water 'er niet weer uit kan. Dit zeewater laatmen stil, in die putten, staan; en wanneer men dan maar twee of drie dagen sterke zonneschyn heeft, (want in de landen, daar men, op die wyze, zout maakt, is 't warmer en minder ongestadig weer dan bier;) vindt men reeds meest al het water weggedampt; en dan ziet men dat het zout, 't welk in 't water gemengd was, in eene korst, op den bodem van den put, is blyven liggen. Men slaat die korst aan stuk, en haalt de stukken uit de put, om ze te laaten droogen. J. En is dat dan 't zout, dat wy eeten? V. Ja, maar dan ziet het 'er nog zoo wit niet uit, als wy 't op tafel krygen; want dan is 'er nog veel slib en vuiligheid in, die, met het zeewater, gemengd waren. Om 'er die nu {==15==} {>>pagina-aanduiding<<} uit te krygen, smyt men eenige stukken van dat zout, in een pot met schoon zoet water; en als het daar eenigen tyd in gestaan heeft, dan smelt het zout, en mengt zig, zoo wel als de slib en vuiligheid, met dat water. Maar langzaamer hand zakken de slib en vuiligheid, die zig niet zoo wel als het zout, met het water, vermengen kunnen, op den grond van den pot neer, en dan blyft het water wel zout, maar is verder schoon. Wanneer het nu schoon is, en al 't vuil wel naar den grond is gezonken, giet men het voorzigtig, in een anderen pot, over, zoo dat alle de vuiligheid, onder in den eersten pot blyft liggen, en men, in den tweeden pot, niets dan schoon zout water heeft. Daarna zet men dat schoone zoute water, op 't vuur, te kooken; en dan dampt al het water weer in rook weg, maar het zout valt, in schoone witte korreltjes, op den bodem van 't vat neer. Wil men 't zout nog witter hebben, dan laat men 't schoone zoute water, eer men 't kookt, door eenige dikke, vaste, wolle stof, als zelf kant van laaken b.v. loopen, en dan blyft de vuiligheid, die 'er nog in mogt zyn, op dat stof liggen. Nu zie je klaar, uit deeze wyze van 't zout te maaken en te zuiveren, dat {==16==} {>>pagina-aanduiding<<} als 'er, uit zout water, damp opryst, het zuivere water alleen in de hoogte vliegt; maar het zout zig altyd van 't water, eet 't zelve opryst, afscheidt, en liggen blyft; en dit is de reede, waarom de dampen, die geduurig, uit de zee, opryzen geen zout, maar zoet water geeven. III. Verschrik niemand. Foei! Wimpje; dat zyn slegte grapjes. Ik bid het u, ei laat dat staan! Zegt, waarom zoudt ge Jan verschrikken? Hy heeft u nimmer kwaad gedaan. Hy raakte, door zulk dwaaslyk speelen, Misschien zyn ganschen leevens - tyd, (Bedenk eens wat ge zoudt bedryven!) Zyn lichaams kragt en welvaart kwyt. De Broederliefde. O! Wat heeft de broedermin, Voor ons, veel vermaaken in! Zoo als ik en Gerrit leeven Is het leeven regt veel waard! Altoos vreedzaam en bedaard, Door geen haat of nyd gedreeven, Is dat een van beiden doet Ook den and'ren altoos goed. {==17==} {>>pagina-aanduiding<<} Heeft myn broeder Gerrit lust Om te speelen; ik tot rust, Laat ik maar het minste blyken, Dat ik, niet gezind tot spel, Liever leer, het is hem wel. En in plaats van stuursch te kyken, Krygt hy boeken en zwygt stil, Dus wil Gerrit, zoo ik wil. Ben ik weer tot spel gezind, Als hy daar geen' vreugde in vindt, En zyn lessen liefst wil leeren, 'k Zal dat ook niet tegen gaan, 't Speelen is dan afgedaan. Wat hy dan ook zal begeeren, 't Spel of boeken, ik ben reê, Zoo hy wil, zoo wil ik meê. IV. Moeder. Zie eens Pauline, daar is je pop, die heeft armen, en beenen, en een hooft, en een neus, en eene mond, zoo wel als jy; is dan je pop niet net het zelfde als jy bent; of denk je, dat je nog iets anders bent, dan je pop. Pauline. Wel Mama, my dunkt, dat ik nog iets anders ben. M. En waarom dat, welk onderscheid {==18==} {>>pagina-aanduiding<<} is 'er dan tusschen jou en je pop? Wat kun jy, by voorbeeld, doen, dat je pop niet kan doen. P. Wel zie eens Mama, ik kan immers myne hand opligten, en ik kan loopen en springen, dat kan de pop tog niet doen M. Daar heb je gelyk in. Jy kuntje beweegen, en dat kan de pop niet. Maar heb je broertjes wagentje niet zien voortrollen? Dat beweegt zig dan evenwel ook. P. Ja Mama, dat geloof ik wel, als Hanna het voorttrekt, of van zig afstoot, dan rolt het weg. Maar my hoeft tog niemand voort te trekken, of weg te stooten. Zie maar eens, hoe ik alleen loopen en springen kan! M. Daar heb je weer gelyk in. De wagen en de pop kunnen zig niet zelf beweegen, een ander moet ze draagen, trekken of voortstooten; maar jy kunt je zelf beweegen, net zoo als je wilt. Je kunt staan, of gaan, of loopen, of weer gaan zitten, net zoo als je 't goed vindt. Je kunt je handen, je voeten, je tong gebruiken, net zoo als het je belieft. - Maar Pauline, Broertje kan noch spreeken, noch loopen, noch springen; Broertje moet zoo wel gedraagen worden als de pop; is die {==19==} {>>pagina-aanduiding<<} dan ten minsten, niet net het zelfde als de pop. P. Wel Mama; - Broertje kan tog ten minsten zyne hand opligten, en wyzen; - zoo groot zal 't kindje worden; - en dat kan de pop immers niet doen. M. Zeer wel; Broertje is derhalven ook iets anders dan de pop. - Maar Pauline, hoe weet je nu, dat broertje dat alles kan doen? P. Wel, lieve Mama! ik heb het immers zoo dikwils gezien. M. Waar heb je dat mee gezien Pauline? P. Wel met myne oogen, Mama! M. Regt zoo. Maar zo je nu geene oogen had, zou je het dan wel kunnen zien? P. Neen Mama. M. En zou je dan wel weeten kunnen, of broertje dat kon doen of niet? P. Neen Mama, dat zou ik dan niet kunnen weeten. M. En zou je wel ergens van weeten kunkun, zo je geene oogen had? Zou je dan, by voorbeeld, wel kunnen weeten, wat 'er rondom je omgaat. P. Neen Mama, dat geloof ik niet; - dan zou ik weezen, net zoo als 's nagts. {==20==} {>>pagina-aanduiding<<} wanneer ik in myn bed lig, en de kaars uit is. Dan is het net als of 'er niets in de kamer was. M. Dat zou je ook - Maar doe nu je oogen eens toe. - Zoo. - Vat nu de tasel eens aan. Is die hard of zagt? P. Wel Mama, de tafel is hard. M. Maar hoe weetje dat nu Pauline? Je kunt het immers niet zien, wyl je de oogen nu toe houdt. P. Neen Mama, ik kan het niet zien; maar ik voel tog wel dat de tafel hard is. M. Zoo; dan kun je, door voelen, of door het gevoel, ook iets weeten; al gebruik je je oogen niet, om het te zien. P. Ja Mama. M. Zoo knuje dan nu reeds, op tweeërly wyze, iets weeten: door het te zien, en door het te voelen. P. Dat is waar Mama. M. Hou je oogen nog wat toe. - Wat hou ik je nu onder den neus? P. O Mama! dat ruikt lekker, dat zyn roozen. M. Dat heb je wel geraaden. Maar hoe weetje nu, dat dat roozen zyn, want je hebt ze noch gezien!, noch gevoeld? {==21==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Neen Mama, maar ik ruik het; Roozen ruiken altyd zoo. M. Dan kun je ook iets, door den reuk weeten? P. Dat is waar Mama. M. En dat zyn dan nu ook al drie wyzen, waarop je iets weeten kunt; het gezigt, het Gevoel, en de Reuk. (Pauline doet de oogen open.) Neen, neen Pauline! de oogen nog wat toe gehouden. P. Ach myn lieve Mama! Ik kan ze haast niet langer toe houden, zy gaan my telkens weer van zelve open, eer ik 'er om denk. M. Kom, ik zal 'er je dien zyden halsdoek voor binden, dan kun je niet zien, al wilje. - (Zy bindt haar den doek, voor de oogen,) Zoo - zie je nu wel iets? P. Neen Mama, nu kan ik nîets zien. M. (Aan Henriette, die met haar broertje en de meid, aan 't ander einde van de kamer speelt, wenkende, doch zonder haaren naam te noemen. Kom jy eens hier, - zoo, - zeg Pauline eens goeden dag. Henriette. Goeden dag Pauline. P. Goeden dag Henriette. M. Pauline, hoe weetje nu, dat dat Hen- {==22==} {>>pagina-aanduiding<<} riette is, die je daar goeden dagt zegt? P. Wel Mama om dat ik het hoor. Ik ken Henriette's stem wel. M. Zeer wel; en dat is dan weêr iets nieuws, want je weet dat nu niet, om dat je 't gezien, gevoeld, of gerooken, maar om dat je 't gehoord hebt. Dus zyn 'er nu al vier wyzen, of middelen, waar door je iets weeten kunt; het Gezigt, het Gevoel, de Reuk, en 't Gehoor. - Maar doe nu je mond eens open. Wat steek ik 'er nu in? P. O Mama, dat is lekker! dat is aalbessen gely. M. Hoe weetje, dat dat aalbessen-gely is? P. Wel Mama, dat kan ik zeer wel proeven, dat heeft net den smaak van aalbessen-gely. M. Het is ook aalbessen-gely. - Maar dat is dan eene vyfde wys, waar op je iets weeten kunt. Zou je ze me nu alle vyf wel kunnen opnoemen, of wil ik 't eens doen? P. Als 't je belieft Mama. M. Het Gezigt, het Gevoel, de Reuk, het Gehoor, en de Smaak. - En deeze vyf middelen, waar door men iets weeten, of zoo als men 't noemt, ontwaar worden kan, hiet men de vyf Zinnen. - Maar nu zal ik je den doek weer van de oogen doen. {==23==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Als 't je belieft Mama. P. (Den doek afdoende.) Zoo, nu kun je weer zien. - Maar Pauline, kan je pop nu wel ook, zoo als jy, iets zien, of voelen, of ruiken, of hooren, of smaaken? P. Neen Mama, dat kan zy niet. M. Dit is dan nu in deezen opzigte, het onderscheid, tusschen jou en je pop, dat jy je zelf beweegen kunt, dat jy kunt zien en voelen, en ruiken, en hooren, en smaaken, maar dat je pop niets van alles doen kan. Is 't niet zoo? P. Ja wel Mama. M. Nu, al wie zig zelf beweegen, en zien, en voelen, en ruiken, en hooren, en smaaken kan, die leeft, of is leevendig. Dus ben jy leevendig, om dat jy dat alles doen kunt; (*)maar je pop is niet leevendig, om dat {==24==} {>>pagina-aanduiding<<} zy niets van dat alles kan doen. - Maar de dieren nu, de honden, de paarden, de vogels &c. zyn die leevendig of niet? P. Wel Mama, ik geloof ja, dat ze leevendig zyn. M. Daar heb je ook gelyk in; want de poes kan zig zoo wel zelf beweegen als Pauline. Zy kan zelfs veel harder loopen, en veel hooger springen dan jy; niet waar? P. Ja Mama, dat kan zy tog. M. En als je agter haar aan komt gaan, en je klapt de handen, kan zy dat dan hooren, of niet? P. Ja wel zeeker kan zy dat hooren Mama, want zy loopt dan aanstonds weg. M. En wanneer je ze van agteren met een stok aanraakt? P. Ja dan loopt zy nog schielyker weg. {==25==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Dus kan zy den stok ook voelen. - En wanneer je haar den stok maar van verre wyst? P. Dan loopt ze ook al weg. M. Zy kan derhalven den stok ook zien. En zoo is 't met de honden, de paarden, de vogelen, en alle de beesten even eens. Zy kunnen zig zelf beweegen, net zoo als zy willen; zy kunnen zien, voelen, ruiken, booren, en smaaken, zoo wel als wy; en dus zyn zy ook zoo wel als wy levendig, en hebben zoo wel als wy vyf zinnen. - Maar de pop, die niets van dat alles kan, en niets van dat alles heeft, die is niet leevendig. - En de tafel, is die leevendig? P. Neen Mama, die kan zig ook niet bewegen, en die kan niet zien, en niet voelen. M. Dat heb je regt; de tafel is niet leevendig. - En die steenen, die daar ginder, op een hoop, teegen den muur, liggen, kunnen zig die beweegen, of zien, of hooren? P. Neen Mama. M. Dus zyn die dan ook niet levendig. En even zoo is 't met de huizen, en met het huisraad, en met je speelgoed, en met alles wat je rondom je zet, behalven de menschen en {==26==} {>>pagina-aanduiding<<} de beesten. De menschen en de beesten zyn eigentlyk alleen levendig; maar al het overige is niet leevendig, (*)maar leevenloos. V. Doortje, die, even als haare broêrtjes, zusjes, en andere speelmakkertjes, tot nu toe, niets dan linne jurken, en leêre schoenen, en 't hair, in losse krullen, om 't hoofd, hangende gedraagen had, kwam eens, in gezelschap, met eenige andere kinderen, die als Dames gekleed en gekapt waren, en vondt dat zoo fraai, dat zy brandde, om voortaan ook, op die wyze, gekleed te gaan. Zo als zy t'huis kwam, zei zy, teegen haaren Vader; o myn lieve Papa! ik bidt je! laat my ook een zyde tabbertje en zyde schoenen maaken, zoo als die andere kinderen droegen, daar ik van daag mede in gezelschap geweest ben, en laat my, even als zy, met eene hooge muts, gekapt gaan. - Indien je daar vermaak in vindt, antwoordde de Vader, wil ik dat wel doen, maar ik vrees, dat het je {==27==} {>>pagina-aanduiding<<} gaauw berouwen zal. - O neen, myn lieve Papa! zei Doortje geheel verblyd, je moest eens gezien hebben, hoe mooi alle die kinderen 'er uitzagen; het was een plaisier om te zien! En, ik bidt je myn lieve Papa! waarom tog zou my dat haast berouwen? - Wel, hervatte de Vader, om dat je je dan veel stiller zult moeten houden, en 'er altoos om denken, om je mooie kleêren niet te bemorssen, of te scheuren, want zulke kleêren kan men niet in de wasch doen, zoo als je jurken; en zy kosten te veel geld, om 'er dikwils nieuwen te koopen. Ook zul je dan altyd wel moeten oppassen, om je hair niet uit zyn fatsoen te brengen, want als men, zoo als de Dames, in 't hair, of, met eene hooge muts, netjes gekapt is, dan staat het belachlyk, wanneer 'er hier of daar eene losse vlok by hangt. - O daar zal ik wel oppassen, myn lieve Papa! zei Doortje weer, geef my maar zulke kleêren, ik zal wel voorzigtig zyn, en zal wel maaken dat zy niet bederven. - 'T is wel dan, zei Papa, wy zullen zien hoe 't uitvalt. En hy liet een fraayen opschik voor Doortje maaken; en bestelde den pruikermaaker, teegen den dag, waarop 't alles klaar zou zyn; en nooide ook {==28==} {>>pagina-aanduiding<<} eenigen van Doortjes gewoone speelmakkertjes, om dien dag met haar te komen eeten. Toen deeze zoo gewenschte dag gekomen was, kwan eerst de pruikemaaker aanzetten, en nam Doortjes hoofd, dat nog nooit gekapt was geweest, onder handen, lei haar braaf papillotten in 't hair, en kapte ze naar de eerste mode. Daar zulks nu aan Doortje nog nooit gebeurd was, vondt zy 't heel aardig, en beelde zig in, nu eene groote Dame te zyn. Somtyds deedt de pruikemaaker haar wel eens braaf zeer aan 't hoofd, door te sterk aan de hairen te trekken, en 't verveelde haar ook zoo lang te moeten stil zitten; maar daar 't nu nog een nieuwtje was, nam zy met dit alles geduld. Zoo dra zy gekapt was, trok men haar de mooie kleêren aan, en toen sprong zy op van vreugde en kon zig niet verzadigen, met haar zelven en alle die mooie kleeren te bekyken. Aan tafel kon zy naauwlyks eeten, zoo was zy, met haaren opschik, in genomen, en had ook zoo veel op te passen; wyl zy nu eens gevaar liep, met haare manchetten, over een bord of schootel, te sleepen; en dan weer bang was, dat de knegt iets op haaren tabbert stor- {==29==} {>>pagina-aanduiding<<} ten mogt. Zoo als zy hem maar van verre zag aankomen, keek zy hem al angstig te gemoet; - Voorzigtig tog Jan! voorzigtig! zeize, en kroop zoo digt teegen haar zusje aan, als zy maar kon; maar dan kreukte zy haaren tabber, of haare manchetten weer, en dat speet haar geweldig. Het scheelde zelfs eens weinig, of zy begon 'er om te huilen, dat 'er een kwaade plooi in gekomen was. Maar haar zusje lachte haar zoodanig uit, dat zy zig inhieldt. Na den eeten ging zy wandelen, met haare broertjes, zusjes en andere speelmakkertjes, die allen hunne gewoone kleêren aan hadden. Terwyl zy over het dorp gingen, was Doortje geheel uit haar zelven van vreugd, daar zy zag, hoe een ieder haar aankeek, en haare kleêren zoo mooi vondt. Maar 't speet haar tog, dat zy hier en daar hoorde zeggen; Ei! ei! zie onze Doore eens styf geworden zyn! Zy houdt zig als een kermis pop, die men te kyk brengt, en ziet ons kwalyk aan, zoo is zy, met haaren opschik, in genoomen; wat de mooie kleêren tog doen! - Maar wanneer zy dan een ander weer hoorde zeggen; dat is een kostelyke tabbert! dan was zy 't voorige weer vergeeten, en zwom in vreugde. {==30==} {>>pagina-aanduiding<<} Buiten het dorp, aan eene wei, gekomen, die met bloemen bedekt was, en daar de mooiste kapelletjes, in meenigte, rond vloogen, gingen haare speelmakkertjes terstond de wei in, plukten bloemen, liepen de kapelletjes na, om ze te vangen, en sprongen braaf herom, op 't gras. Doortje wilde, als naar gewoonte meê doen, maar men waarschuwde haar, dat het gras nat, en de ingang van de wei slikkerig was, zoo dat zy haare zyde schoenen, en mooien tabbert, in eens zou bederven. Zy moest derhalven, op den weg, blyven wagten, tot dat de overigen, met bloemen plukken en herom springen, gedaan hadden. Dit speet haar zeer; maar gelukkig hadden de overigen de vriendlykheid, voor haar, van 't niet lang te maaken. Zy moesten nu een klein bosch door, en daar bleef Doortje al ras agter, wyl zy voorzigtig gaan moest, om haaren tabbert niet vuil te maaken, teegen de struiken, en niet hier of daar, met haare zyde schoenen, in 't nat te trappen. De overige kinderen ondertusschen liepen en huppelden vrolyk vooruit; toen zy eensklaps om hulp hoorden roepen. Zy liepen terstond te rug, en vonden de goede Doore, {==31==} {>>pagina-aanduiding<<} met haare hooge muts, in eenen nederhangenden tak, vast geraakt. Zy durfde geen voet verzetten, noch eenige beweeging doen; uit vrees van de gaze possen, boven op haare muts, te scheurenen, en maakte dus eene vry belachlyke vertooning. Men maakte ze voorzigtig los, maar kon niet beletten, dat de muts 'er merklyk by leedt, en ook het kapsel vry wat uit een raakte. - Daar by begon zy nu te klaagen, dat het styve balyne keurslyf, 't welk men haar, om den tabbert netjes te doen zitten, in plaats van 't gewoone slappe keurslyf van touw, had aangedaan, haar zoodanig knelde, dat zy haare speelmakkertjes niet langer volgen kon. Zy wenschte dus dat men weêr naar huis mogt gaan; dan daar de overigen zig eene veel langer wandeling voorgesteld hadden, konden zy daar zoo terstond niet toe besluiten. Zy kwamen egter over een, om het, op een accoordje te gooien. Doortje zou, op een bankje, dat daar digt by stond, en 't welk eerst wel schoon gemaakt werdt, blyven zitten, onderwyl dat de overigen maar eens het bosch zouden rond wandelen, en haar dan weer komen haalen, om samen naar huis te gaan. {==32==} {>>pagina-aanduiding<<} Dit geschiedde; maar de arme Doore begon zig wel ras, op haar bankje, te verveelen, en dagt nu by haar zelve; Papa kon tog wel gelyk gehad hebben, toen hy zeide, dat my die opschik ras berouwen zou. Ware ik nu zoo als de overigen gekleed, dan hadde ik meê, in de wei, gespeeld, en dan liep ik nu, met de overigen het bosch rond, in plaats van hier zoo in myne een zaamheid te zitten. Het is tog in de daad niet gemaklyk mooi opgeschikt te zyn; men zit 'er zoo styfin, en men kan niets meê doen! Had ik dien opschik maar liever niet gevraagd! - Maar dat zou tog ook jammer zyn, want het is alles zoo mooi; - evenwel wat heb ik 'er aan, als ik 'er my om verveelen moet? Terwyl Doore dus by haar zelve, voor en teegen den opschik, pleitte, kwamen haare makkertjes zeer hard aanloopen, en riepen haar al van verre toe; schielyk Doore! schielyk naar huis! daar komt eene zwaare reegenbui op; zo je die op 't lyfkrygt, dan is al je mooie goed bedorven. - Doortje stondt op en ging aan 't loopen; doch daar haar styve keurslyf naar hoe langer hoe meer verveelde, waren de anderen haar al ras voorby. Haar {==33==} {>>pagina-aanduiding<<} oudste broertje evenwel had medelyden met haar, en gaf haar een arm, om haar te helpen. Ook bragt hy ze nog even voor den reegen t'huis; maar een van haare mooie zyde schoentjes was, in 't slyk, blyven steeken; en zy moest nu, by haare mooie kleêren, een paar gemeene leêre schoenen aan doen, die 'er wonder by afstaaken. Zy was tog bly, dat 'er verder niets bedorven was. - Maar nu ging men, om 't overige van den avond door te brengen, blindemannetje speelen; en daar by raakte de arme Doore weer bedroefd in 't naauw. - O pas op! kreuk myn tabbert niet! riep zy, teegen den een. - Scheur myne manchette niet! riep zy, tegen den blindeman, die haar vangen wilde. Zy was, da ar door, en ook door haaren opschik, terstond bekend, en had nu, op haare beurt, moeten geblind worden; maar daar toe was zy niet te beweegen; haare muts en kapsel zouden 'er geheel door bedorven zyn, en zy moest 'er uitscheiden, en in een hoekje gaan staan toekyken. Na dat de overigen nog eenigen tyd gespeeld hadden, gingen zy allen te samen aan eene ronde tafel zitten, om Chocolade te {==34==} {>>pagina-aanduiding<<} drinken; en hier kwam onze arme Doore nog eerst het ergste ongeval van den geheelen dag over. De meid stortte, by ongeluk, een vol kopje chocolade, over haar en haar nigtjes lyf, dat het stroomde- Dat is niets! zei haar nigtje, myne jurk steek ik morgen, in de wasch, en dan is zy weer helder. - Maar myn arme tabbert, zei Doore zeer droevig, die is nu geheel bedorven! Wat raad nu? en zy begon te schreien. Zal ik je morgen een anderen zyden tabbert laaten maaken? vroeg haar Vader, die, even te vooren, in de kamer, gekomen was. - O Neen! Neen! myn lieve Papa, zei Doore, nooit weer! nooit weer! Mag ik morgen myn hair weer in 't rond laaten hangen, en myne voorige kleederen weer aan doen? - Zeer gaarne, zei de Vader; deezen tabbert ondertusschen kun je, in je kamer, aan den kapstok hangen; en zoo dikwils als je weer lust krygt, om opgeschikt te zyn, gaa hem dan maar eens bekyken. Dan zal hy je al 't plaisier herinneren, dat de opschik je van daag bezorgd heeft, en dan geloof ik, dat je 'er voor lang van zult geneezen zyn. {==35==} {>>pagina-aanduiding<<} VI. Emilie. Mama, myn vogeltje heeft honger. Moeder. (Aan haar bureau zittende te schryven.) Wel geef hem te eeten, je hebt alles, wat 'er toe nodig is. E. Ja Mama, maar hy wil niet eeten. M. Dat komt dat hy droevig is. E. En waarom is hy droevig? M. Om dat hy ongelukkig is. E. Ongelukkig! o jammer! myn zoet, lief vogeltje! - En waarom is het ongelukkig? M. Om dat je 't niet weet te bezorgen en te voeden, en vooral om dat het in eene gevangenis zit. E. In eene gevangenis? M. Wel zeeker. Indien ik je eens, in een zeer klein kamertje, opsloot, zonderje 'er ooit uit te laateu, zou je dan gelukkig zyn? E. Myn arm, lief vogeltje! M. Ja, jy bent hetzelf, die het ongelukkig maakt. E. Ik Mama? M. Oordeel maar zelf. Dit Vogeltje {==36==} {>>pagina-aanduiding<<} leefde eerst, in 't ruime veld, daar het, door bosschen en tuinen, vloog, en kwinkeleerde, en zig vrolyk maakte. En nu heb je 't, in een klein kooitje, opgeslooten, waar in 't zig naauwlyks roeren kan. - Zie eens, hoe angstig het heen en weer vliegt, en teegen de tralien spartelt! Indien 't arme diert je schreien kon, 't zou zeeker schreien. E. (Het vogeltje, uit de kooi, baalende) Arm, klein vogeltje! - Mama, 't venster is open, - zal ik 't vryheid zetten? M. Zoo als je wilt, myn lieve kind! Wat my betreft, ik heb nooit vogeltjes, in kooien, willen houden; om dat ik gaarne zie, dat alles, wat my omringd, gelukkig zy. E. Wel ik wil even goedhartig als myne lieve Mama zyn. (wat schoorvoetende.) Ik zal hem laaten wegvliegen. - Zal ik Mama? M. Net zoo als je wilt, myn lieve kind! E. Wagt, ik zal hem eerst wat eeten geeven. - O Mama! zie, hy eet! hy eet! M. Wel ik ben 'er bly om, wyl 't je plaisier doet. E. Hy eet! ik kan hem opvoeden! - {==37==} {>>pagina-aanduiding<<} O lief! lief vogeltje! (zy geeft het een zoen) wat is het mooi! - O zie Mama, het streelt my ook! Dat is een lief diertje! (Zy zet het schielyk weer in de kooi, zit ingedagten en zugt, en ziet wel haast weer het vogeltje, teegen de tralien, spartelen.) M. (Het vogeltje, met medelyden, aanziende.) Arm, ongelukkig diertje! E. (Met traanen in de oogen.) Ach! lieve Mama! - (Zy neemt het weer uit de kooi.) Wil ik het niet maar liever laaten vliegen? - M. (Voortschryvende en zonder haar aan te zien.) Zoo als je wilt Emilie. E. (Naar 't venster gaande.) Allerliefst diertje! - (Zy komt schreiende te rug.) Mama! - ik kan niet. M. Wel nu kind! hou het dan. Dit vogelte, even als alle de dieren, begrypt niet, hoe wreed het van jou gehandeld is, dat je hem dus, om het gering vermaak 't welk jy 'er van hebben kunt, van al zyn geluk beroofd. Het zal daarom ook geene haat teegen je voelen. Maar het is des niet te min zeer ongelukkig, en 't zal nooit verge- {==38==} {>>pagina-aanduiding<<} noegd zyn, zoo lang 't niet weer in vryheid is. Ik voor my zoo niet het geringste diertje van zyn geluk berooven willen, indien het geen kwaad deedt. E. Kom Mama, ik zal de kooi, op 't venster, en open zetten. M. Daar kun je van doen wat je wilt. Maar stoor my nu niet meer, in 't schryven, want je houdt my te lang op. E. (Haare moeder de hand zoenende, en naar de kooi gaande) Lief! lief vogeltje! (Zy schreit; - na een weinig overdenking, zet zy de kooi, op 't venster, ziet het vogeltje vrelyk weg vliegen, en komt zeer rood en met traanen in de oogen te rug.) Mama, 't is gedaan! Ik heb het vogeltje in vryheid gesteld! M. (Haar omhelzende.) Wel myne lieve Emilie, je hebt eene goede daad gedaan, en om dewelke ik je nog veel meer bemin, dan te vooren. E. O myne lieve Mama! hoe wel ben ik 'er dan over beloond! M. Dat zul je altoos zyn, zoo dikwils als je iets zult opofferen, om wel te doen. Daar {==39==} {>>pagina-aanduiding<<} by, deeze opofferingen zyn, alleen in 't vooruitzigt, moeilyk. Zoo ras men ze gedaan heeft, voelt men 'er zulk een genoegen en vreugde over, dat men terstond bly is, van ze te hebben gedaan. B.v. je schreide, op 't oogenblik, dat je het besluit naamt, om je vogeltje in vryheid te zetten, maar spyt het je nu, dat je 't gedaan hebt? E. Neen Mama, ik had iets zwaars op 't hart, zoo lang ik het daar zoo droevig zag spartelen; maar dat pak werdt my als afgeligt, zoo ras ik het weer zoo vrolyk en zingende, over den tuin, zag vliegen. Daar by ben ik ook zoo bly, van wel te hebben gedaan, en daar door nog meer de geneegenheid van myne lieve Mama te hebben gewonnen. M. Wel myn lieve kind, vergeet dat nooit; en wanneer het je eens zal moeite kosten, om tot eenige goede daad te besluiten, denk dan om 't vogeltje, en wees verzeekerd, dat 'er gene opoffering is, waar voor het genoegen van wel te hebben gedaan, en de liefde en agting der geenen, {==40==} {>>pagina-aanduiding<<} die wy beminnen te hebben gewonnen, ons niet overvloedig beloonen kan. VII. Pauline. Mama, zie 'er dat hier, in nigtjes kamer, eens uitzien! Zie! daar is 't glas van den spiegel aan stuk - en hier, by het tafeltje, ligt een heelen boel gebrooke porcelein; wie of daar tog zoo mag huis gehouden hebben? Moeder. Ik weet het niet, Pauline. Maar dat ziet 'er tog jammerlyk uit. - Ik zal de meid eens roepen, en 't haar vraagen. - Steintje! Steintje. Wat belieft je Mevrouw? M. Wat is hier tog gebeurd Steintje? Zie 'er dat eens uitzien. S. (Verleegen.) Mevrouw, - 't is, - ik durf 't niet zeggen - M. Nu, nu, spreek maar uit; het ligt 'er nu tog toe. - Heb jy 't gedaan? S. Och neen Mevrouw! dan zou ik 't wel ten eersten bekennen. - Maar 't is, - 't is tog ook wel eene onvoorzigtigheid van my, die 'er geleegenheid toe gegeeven heeft, maar waarlyk Mevrouw, 't was een ongeluk. M. Wel nu Steintje, zeg dan maar, wat je gedaan hebt. {==41==} {>>pagina-aanduiding<<} S. Mevrouw, terwyl de Juffrouw daar zat thee te drinken, wilde ik 't goed, op 't kaptafeltje, onder den spiegel, aan een kant schikken. En ik weet waarlyk niet, hoe 't gebeurd is, maar ik moet, by ongeluk, aan 't mooie bloempotje gestooten hebben, dat de juffrouw gisteren gekogt heeft, en daar een tip van den handdoek over heen lag, zoo dat ik het niet zien kon; althans het bloempotje viel van de tafel en brak aan stukken. M. Zoo! dan zal de juffrouw je wel onthaald hebben, want zy was 'er zoo meê in haar schik. S. Ja Mevrouw, zy voer bedroefd teegen my uit, en keef, en raasde zoo, dat ik my niet wist te bergen. In 't begin antwoordde ik haar niets; maar op 't laatst kon ik my tog niet beletten, teegen haar te zeggen; - maar juffrouw, ik wist niet dat daar een bloempotje stondt, en je had 'er den handdoek ook, met een tip, over heen gegooid. - Wat, zei ze, jou impertinente seeks! zulje nog zeggen, dat het myne schuld is? - en met een greep zy den bos sleutels, die by haar, op 't ronde theetafeltje lag, en dreigde 'er my meê. Maar, door deeze beweeging, stiet zy het theetafelt- {==42==} {>>pagina-aanduiding<<} je om ver, en al het thee goed viel aan stukken, op den vloer. Toen werd zy nog veel boozer, en smeet my, met de sleutels, naar 't hoofd. Gelukkig evenwel bukte ik nog by tyds, en toen vloogen de sleutels in den spiegel, en deeden 'er 't glas, in duizend stukken, uit vallen. M. Zoo, toen had de juffrouw zig wel geweerd! En wat zei ze toen? S. Ja Mevrouw, dat weet ik niet; ik pakte my zoo schielyk uit de kamer weg, als ik maar kon. In 't eerste oogenblik wilde ik naar Mevrouw toe gaan, en haar over de juffrouw klaagen, en myn ontslag verzoeken, uit den dienst. Maar daar na heb ik my weer bedagt. De juffrouw is anders tog zoo goedhartig! 't is waarlyk jammer dat zy zoo oploopende is. M. Ja dat is het tog, dat bederft haar geheel en al; en met het beste hart van de waareld, zal zy nog eens den eenen of anderen een groot ongeluk aanbrengen, indien zy zoo voort gaat. Maar ik zal evenwel maaken, dat zy dit geval zal onthouden. Het porcelein was haar eigen, daar mag zy voor zorgen, ik zal 'er haar geen ander, in de plaats, geven; maar 't spiegelglas zal zy my, zonder genade, {==43==} {>>pagina-aanduiding<<} uit haar zakgeld, betaalen; en daar het zeer groot en mooi was, zal haare beurs dit lang heugen, en zy tyd hebben, om te voelen, wat men, door zulke op loopendheeden, wint. - Daar by verbiede ik je, Steintje, van haar den minsten dienst te doen, voor dat zy 't je, in myne teegenwoordigheid, zeer vriendlyk is komen verzoeken, onder belofte, van zig nooit weer zoo teegen je te buiten te gaan, als zy nu gedaan heeft. S. O Mevrouw, dat hoeft niet; - dat zal zig wel schikken; - Zy zal zig, uit haar zelve, wel bedenken; - ik ben 'er te vreede meê. M. Ik niet. Zy moet leeren, dat zy jou, net zoo min als iemand anders, mishandelen mag. - Ik zou je zelf, uit je dienst moeten laaten gaan, indien je niet deedt het geen ik je nu zeg. Want de juffrouw moet hier, in myn huis, niet bedorven worden. Dat zou ik aan haare moeder, die ze my, voor eenige jaaren, heeft toevertrouwd, niet kunnen verantwoorden. - Maar daar komt zy zelf aan. - Wel Nigtje - Lotje. (In haar Tantes armen loopende;) Och myne lieve Tante! ik weet het wel, - {==44==} {>>pagina-aanduiding<<} ik verdien alles wat je me zeggen kunt, - ik verdien eene zwaare straf. - Ik ben dwaas, ik ben dol, als ik my zoo oploopend maak. - Maar lieve Tante! indien je wist, hoe 't my ook spyt! - M. Ja maar 't spyten komt altyd te laat, en wat kan het dan goed maaken? - En indien je Steintje nu eens, met die sleutels, aan 't hoofd geraakt had, en zy - L. Och myne lieve Tante! dat ik je bidden mag! - geen woord meer. Het gaat my door 't hart. Ik weet niet waar ik my wel zou willen gaan verbergen van schaamte. - Myne lieve Steintje! Ik verzoek je excuus, - Zo ik ooit weer haastig tegen je word, en je ooit weer bekyf, zeg dan maar, - Juffrouw! denk om den bos sleutels - en dan zal Ik je nooit weer een onvertoogen woord geeven. En zie daar Steintje, (haar eenig geld in de band leggende,) dat is voor jou, om - S. (Haare oogen afwisschende,) Nu juffrouw dat is te veel; - Neen juffrouw! dat hoeft niet; ik neem niets aan - M. Je zult my evenwel plaisier doen met dat nu aan te neemen; de juffrouw mag je wel iets geeven, om je te toonen, dat zy je die {==45==} {>>pagina-aanduiding<<} mishandeling gaarne betaalen zou, indien zy te betaalen was. Maar zoo iets is, met geen geld, goed te maaken. Ik ben evenwel bly, dat zy 'er, uit haar zelven, om gedagt heeft, om je excuus te vragen, en je eenige vergoeding te doen; ik zou 'er haar anders nog eens eene les over hebben moeten geeven. - Maar nu zie ik, dat zy zelf wel voelt, wat zy gedaan heeft. L. O ja, myne lieve Tante! ik voel 't maar al te wel. M. Nu dan zal ik 'er je ook niets meer over zeggen; maar je, aan je eige nadenken overlaaten. - Maar Pauline, spiegeljyje daar nu ondertusschen aan, en zie 'er uit, hoe 't gaat, wanneer men ergens boos over wordt. Wel verre van het, daar door, te verhelpen, brengt men zig zelven, in de war, en voegt 'er gemeenlyk nog meer en veel erger kwaad by. Daarom, zoo als je weer eens, by je zelven, voelt, dat je ergens boos over begint te worden, denk dan om den bos sleutels en 't spiegelglas, en gaa je oploopendheid, by 't allereerste oogenblik, teegen; eer je het eene kwaad by 't andere voegt, en je misschien vervoeren laat, tot iets, dat je je geheele leeven {==46==} {>>pagina-aanduiding<<} spyten zou. Gelyk het Nigtje Lotje, haar geheele leeven lang, zou gespeeten hebben, indien zy Steintje, met de sleutels, aan 't hoofd geraakt, en haar, daar door, een ongeluk toegebragt had. VIII. Beter weinig en goed. Jan leert zoo veel als andren zes; Hy vraagt altyd de grootste les; Nog zegt men, dat hy kwalyk doet; Waarom? hy kent ze nimmer goed. Of hy al veel en slordig leert, Al is hy vlytig, 't is verkeerd. De gezondheid de grootste scbat. Willem leeft in overvloed, Want zyn Vader heeft vermoogen; Hy wordt pragtig opgetoogen, Schoon het hem veel nadeel doet.   Altyd ziet hy even bleek; Altyd hoort men 't knaapje klaagen; Zelden kan hem iets behaagen, Want zyn maagje is van zyn streek.   Toen ik laatst eens by hem stond, Dagt ik zou ik u benyden? {==47==} {>>pagina-aanduiding<<} Gy moet, voor uw smullen, lyden, En ik ben altyd gezond. * IX. Moeder. Pauline doet je oogen eens toe, en doe ze niet weer open, voor dat ik 't je zeg. - (Pauline doet de oogen toe,) goed zoo. - Denk nu eens om Hanna. - Is 't nu niet net als of je Hanna zaagt? Pauline. Ja Mama. M. Maar is 't ook als of je Hanna, in je voet, zaagt? P. (Lacchende;) wel neen Mama. M. Is 't dan als of je ze, in je hand, zaagt? P. Neen Mama, ook al niet. M. Maar is 't niet, als of je ze voor je, of in je hoofd zaagt? P. Ja Mama, zoo is 't ook. M. Wel nu Pauline, wanneer het zoo is, als of je Hanna voor je zaagt, terwyl zy 'er even wel niet is, dan denk je om Hanna, dan heb je het denkbeeld, of beeltenis van Hanna, in je Hoofd. - Doe nu de oogen weer open. - Maar Pauline, zoo als je daar nu om Hanna, gedagt hebt, zoo kun je ook om broêrtje den- {==48==} {>>pagina-aanduiding<<} ken, of om zusje, of om de pop, of om den tuin, of om 't huis van Groot-Mama, en dan is het telkens net als of je broertje, of zusje, of de pop, of 't huis van Groot-Mama, voor je zaagt; niet waar? P. Ja Mama zoo is 't ook. - Maar Mama moet ik daar dan de oogen om toe doen, om aan Hanna, of broêrtje te kunnen denken? M. Neen Pauline, dat hoeft niet, dat heb ik je nu maar laaten doen, om dat het je dan zoo veel te sterker schynt, net als of je de dingen, waar om je denkt, voor je zaagt; en dat je dus beeter zoudt opmerken, wat 'er eigentlyk geschiedt, wanneer men denkt. Maar je denkt anders even eens, al heb je je oogen open. Denk nu eens om broertje; dat kun je immers doen, zonder de oogen toe te houden. P. Ja Mama. M. En denk nu eens om de tafel, beneeden, in den eetzaal. Weetje me nu niet net zoo wel te zeggen, hoe zy 'er uit ziet, als of je ze voor je zaagt? - Is zy zwart, of wit? P. Neen Mama zy is bruin. M. En is zy rond of vierkant? P. Zy is rond Mama. M. Zie je nu wel. Om dat je nu, om de {==49==} {>>pagina-aanduiding<<} tafel denkt, weet je me net even goed te zeg gen, hoe zy 'er uit ziet, als of je ze voor je zaagt. P. Dat is waar Mama. M. En zoo is het altyd, als je ergens om denkt. X. Een klein meisje, Kaatje genaamd, had de kwaade gewoonte aangenoomen, van alles, wat zy zag en hoorde, aan een ieder te gaan over vertellen. En vooral wanneer zy wist, dat men 't gaarne wilde geheim houden, dan brandde 't haar, zoo als men zegt, op de tong, en zy had geen rust, voor dat zy 't aan een half dozyn haarer speelmakkertjes of bekenden had verhaalt. Het ergste nog was, dat zy al 't kwaad, 't welk zy van anderen hoorde zeggen, al wist zy ook niet zeeker of het waar was, of niet, aan al wie 't maar hooren wilde, bekend maakte; zonder daar by te bedenken, hoe veel ongelyk zy daar door kon doen, aan de menschen, van wien zy dat bekend maakte; en hoe veele onaangenaamheeden zy hun, daar door, kon op den hals haalen. Door deeze kwaade gewoonte, werdt Kaatje wel haast de plaag van alle de lieden, daar {==50==} {>>pagina-aanduiding<<} zy mede omging; wyl zy, overal, waar zy kwam, door haar babbelen en over vertellen, misnoegdheid, twist en tweedragt verwekte. Zeer dik wils raakte twee van haare speelmakkertjes, of zelfs twee lieden van meer jaaren, samen aan 't kyven, over het kwaad, dat Kaatje van den eenen aan den anderen verteld had. En wanneer zy dan, na lang kyven, onderzogten, waar 't praatje van daan kwam, dan was 't van juffrouw Kaatje afkomstig. Zoo ras men deeze fout, by haar, ontdekt had, wilde niemand meer met haar te doen hebben; wyl een ieder bang was, door haar gebabbel, met zyne beste vrienden, aan 't krakeelen te raaken. Niemand had haar lief, niemand zogt haar gezelschap. Men schuwde ze in teegendeel, zoo veel men kon, als een gevaarlyk meisje. Overal waar zy kwam, sloot men de deur voor haar toe, of liet zeggen, dat men belet had. En wanneer zy haare speelmakkertjes, by haar, nooide, kreeg zy meestendeels een weigerend antwoord. Gelukkig evenwel begon zy nu te voelen, hoeschaadlyk deeze kwaade gewoonte, voor haar zelven, was; en daarom nam zy wel {==51==} {>>pagina-aanduiding<<} ernstig voor, zig te beeteren; maar zy had veel moeite, om dit goede voorneemen ter uitvoer te brengen. Wanneer men zig eens aangewend heeft, zoo alles over te babbelen, valt het zwygen zeer moeilyk. De zaak is 'er uit, eer men 'er om denkt. En al begint men ook van andere dingen te praaten, dan de geenen, die men zwygen moet, laat men zig evenwel, onder 't praaten, 'er weer langsaamer hand toe brengen, en zegt, eer men 'er om denkt, al het geen men voorgenomen had te zwygen. Kaatje moest dus geduurig op haare hoede zyn. Zy moest 'er geduurig om denken, dat zy dit of dat niet moest zeggen, en geduurig oppassen, dat zy zig geen woord ontvallen liet, voor dat zy wel had overdagt, of zy 't zonder zwarigheid zeggen kon. Dit maakte haar nu stilzwygende; en even daar aan begon men te merken, dat zy zig van haare kwaade gewoonte begon te ontdoen. Want indien zy, even als te vooren, aan 't praaten gebleeven was, zou 't haar onmooglyk zyn geweest, genoeg op haare woorden te letten, om nooit iets te zeggen, dan 't geen zy wel zeggen mogt. {==52==} {>>pagina-aanduiding<<} Haare Ouders begonnen nu haare speelmakkertjes, een voor een, weer over te haalen, om by haar te komen, wyl zy hun verzeekeren konden, dat zy 't nu beeter zou maaken, vermids zy nu stilzwygende en, in 't spreeken, bedagtzaam geworden was. Het duurdeevenwel nog zeer lang, eer zy 't algemeen vertrouwen, onder haare speelmakkertjes, herwonnen had. Zeer lang nog bleef men beschroomd, om haar een geheim te openbaaren; en mistrouwde haar ook nog lang, in 't geen zy van anderen eens vertelde, al was 't ook iets goeds. Ten laatsten nogthans gelukte het haar de kwaade gedagte; die men van haar had, t' eenemaal uit te wisschen en toen was 'er geen mensch, die de agterklap en babbelary zoo zeer haatte en schuwde, als Kaatje; wyl zy 'er alle de kwaade gevolgen, zoo lang en zoo sterk, by, haar zelven, van ondervonden had. * XI. Pauline. Mama wie blaast 'er nu tog zoo, dat 'er zoo veel wind is? Moeder. Niemand. P. Wel hoe is 'er dan zoo veel wind, Mama? Waar komt die wind dan van daan, als 'er niemand blaast? {==53==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Dat kan ik je nog niet uitleggen Pauline, je weet dat 'er nog veel is, dat je nog niet begrypen kunt; maar indien je wel wilt opletten, op 't geen ik je van tyd tot tyd leer, dan zul je ook hoe langer hoe meer dingen kunnen begrypen; en dan zal ik je ook kunnen uitleggen, waar de wind van daar komt, als 't waait. P. Maar Mama, wat is dat opletten? M. Als Mama iets zegt, en Pauline naar niet anders ziet of hoort, en ook op niets anders denkt, maar wel luistert, naar 't geen Mama zegt, en daar alleen om denkt, en zig daar alleen meê beezig houdt, dan let Pauline, op 't geen Mama haar zegt; dan is Pauline oplettend. En dan kan zy ook eerst regt begrypen en onthouden 't geen Mama haar leeren wil. - Maar wanneer Pauline niet oplet, wanneer zy naar iets anders hoort, of ziet, of om wat anders denkt, en zig dus met wat anders beezighoudt, dan hoort zy maar half 't geen Mama teegen haar zegt, en dan kan zy 't niet regt begrypen, en nog veel minder onthouden. En dan is 't ook onnut, dat Mama met haar spreekt; want daar zy 't dan tog niet begrypt, of het ten minsten terstond weer vergeet, is 't {==54==} {>>pagina-aanduiding<<} net als of Mama haar niets gezegt had. En dan ware 't immers even goed gezweegen? P. Dat is waar Mama. M. Maar weet je hoe men dat nog meer hiet, als men wel oplet? P. Neen Mama. M. Dat hiet men ook aandagtigzyn. - Wees dan altoos wel oplettend, en wel aandagtig, dan zul je gaauw en gemaklyk leeren; in plaats dat wanneer je niet oplet, en niet aandagtig bent, dan kun je ook weinig vorderen. Men moet je dan tienmaal het zelfde zeggen, daar anders eens genoeg is. Ook begryp je wel, Pauline, dat dat zeer lastig voor Mama zou zyn; en dat je de moeite, die zy neemt, om je te onderwyzen, slegt zoudt beloonen, indien je haar nog zoo veel meer moeite gaaft. P. Dat is ook waar Mama. M. Ik zou 'er ook gaauw voor bedanken, en teegen je zeggen, Juffrouw, zoo veel moeite te neemen voor niets, dat lust my niet. Wil jy niet opletten, blyf dan onkundig; 't zal my spyten, maar, 't is tog eigentlyk jou zaak, en jy zult 'er zelf 't meest by verliezen. P. Ik beloofje Mama, ik zal wel opletten en wel aandagtig zyn. {==55==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Wel dan zal 't my ook een vermaak zyn, om je alle dag meer te leeren en te onderwyzen; en dan zullen je vader en ik ons verheugen, over de vorderingen, die je daaglyksch maaken zult Ook moet ik zeggen, dat ik reeds vry wel voldaan ben, over de oplettendbeid en aandagt, die je tot nu toe reeds hebt getoond; en dus moet je maar zoo voorgaan. XII. Frans en zyn broeder Willem verzogten, op zeekeren avond, van hun Vader, verlof, om in den tuin te moogen gaan speelen; hy stondt het hun toe, doch onder voorwaarde, dat zy niet buiten den tuin zouden gaan. Zy gingen dus heen, en speelden 'er eenigen tyd in, en waaren zeer vrolyk en vergenoegd. Maar eindelyk zag Frans de agterdeur van den tuin open staan, en zei teegen zyn broeder; kom jongen! willen wy eens in deeze bosschen gaan wandelen, daar is het zoo plaisierig. - Maar, antwoordde Willem, Papa heeft ons immers verboden, buiten den tuin te gaan. - O! hernam Frans, hy wou zeeker maar zeggen, dat wy niet, buiten 't hek, voor op straat, zouden gaan loopen, want dat weetje verbiedt hy ons altyd: maar hier agterin die {==56==} {>>pagina-aanduiding<<} bosschen kunnen wy immers geen kwaad - Papa zei tog in den tuin blyven, zei Willem weer; - maar wy kunnen 'er aanstonds weer in komen; en dus liet hy zig overhaalen - Ja, Ja antwoordde Frans, aanstonds komen wy weer; - en zoo gingen zy 't bosch in. Zy liepen 'er braaf in herom, en verwyderden zig hoe langer hoe meer van den tuin, zonder op het te rug te keeren denken, tot dat zy eindelyk zagen, dat het donker werdt. Toen wilde zy weer naar huis, maar geen van beiden kon den weg vinden; en zy zagen nu te laat, dat zy geheel verdoold waren. Daarop begonnen zy eerst bitter te schreien en te klagen; ach! hadden wy tog maar naar Vader geluisterd! en waren in den tuin gebleeven! - Dat komt 'er nu van! - Waar zullen wy nu van nagt blyven? - En wat zal Vader zeggen, als hy ons niet ziet 't huis komen? - Maar alle de eze klagten konden niets helpen. Eindelyk, na nog lang te hebben rond gezworven, begonnen zy te schreeuwen, zoo hard zy konden, op hoop dat iemand hen hoooren en weêr te regt brengen zou. Maar ook dit zou te vergeefsch zyn geweest, indien zy zig nu niet, by een groot geluk, digter by {==57==} {>>pagina-aanduiding<<} huis bevonden hadden, dan zy zelfs wisten. De Vader, die in den tuin was gegaan, om hen op te zoeken; en daarna, de agter deur open vindende, in het bosch was getreeden, hoorde hunne stem, ging 'er op af, en bragt ze t'huis. Zie je nu wel, zei hy teegen hun, onder weeg, zoo gaat het, als men geen agt slaat, op 't geen de ouders zeggen. Ik wist wel, dat je buiten den tuin gaande, verdwaalen zoudt, en daarom beval ik je 'er in te blyven. - Nu durf ik je, op een ander tyd, niet weer alleen in den tuin laaten gaan, om dat ik niet weet, of je my gehoorzaamen zult, en 'er in blyven, of niet. De Jongens stonden beschaamd te kyken, hadden niets in te brengen, en 't duurde zeer lang, eer zy weer verlof kreegen, om alleen, in den tuin, te gaan.   Twee jongens liepen, om eenen appel, dien zy van verre zagen liggen. Die 'er 't eerst by is, zeiden zy teegen elkander, zal hem geheel hebben. - Dan kryg ik hem vast, zei Frits, want ik loop harder dan jy. - Ook was hy, onder dit zeggen, zyn makker reeds eenige stappen voor uit. Maar wat gebeurde 'er? Terwyl hy alleen {==58==} {>>pagina-aanduiding<<} op 't hardloopen bedagt, en het hoofd voor uit steekende, uit al zyn magt liep, zonder voor zyne voeten te zien, struikelde hy over een steen, dien hy niet gemerkt had, en viel op zyn neus. Dit gaf aan zyn makker tyd, om voor uit te komen. En wie kreeg den appel nu? Niet die 't hardst kon loopen, maar die onder 't hard loopen, tog voorzigtig, voor zig, keek, om te zien waar hy liep. - Yver is alleen niet goed, hy moet door voorzigtigheid bestierd worden. * XIII. Pauline. Kyk Mama! dat is een mooi voogeltje, dat daar ligt te slaapen. Moeder. Dat vogeltje slaapt niet, Pauline. De vogeltjes gaan nooit zoo uitgestrekt, op den grond, liggen, om te slaapen; maar als zy slaapen willen, gaan zy op hunne pootjes zitten, en houden 't kopje, onder den vlerk, bedekt. P. Wat doet dat vogeltje dan Mama? M. Gaa het maar eens opraapen, dan zal ik 't je zeggen. P. Maar Mama, als ik 'er by kom, zal 't vogeltje immers wakker worden en weg vliegen. {==59==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Dat heeft geen nood; het vogeltje zal niet wakker worden, en ook niet weg vliegen, gaa jy 'er maar gerust naar toe. P. (Zy gaat 'er naar toe, en raapt het op.) Ei zie Mama! hoe 't kopje hangt, en hoe de oogjes geslooten zyn. M. Voel eens, het beestje is nog warm; en zie, ik kan zyne pootjes, en zyne vlerkjes nog beweegen. P. Ja Mama, maar waarom hangt het kopje zoo? En waarom vliegt het vogeltje niet weg. M. Heugt je wel Pauline, hoe ik je voorleeden zei, dat de vogeltjes en alle de beesten leevendig zyn, om dat zy zig zelf beweegen kunnen, en zien, en hooren, en voelen; maar dat Paulines pop niet leevendig is, om dat die niets van dat alles kan doen? P. Ja Mama. M. Wel nu, dit vogeltje is ook leevendig geweest, dat heeft zig ook kunnen zelf beweegen, en 't heeft kunnen zien, en hooren, en voelen, net zoo als alle de overige vogeltjes. Maar nu is het niet meer leevendig, nu kan het niet meer zig zelf beweegen, nu kan het ook niet meer zien, of hooren, of voelen. {==60==} {>>pagina-aanduiding<<} Zie maar eens, ik zal het, met eene speld, prikken. - P. O Mama! je zult het arme beestje zeer doen. M. Ik zal het beestje net zoo min zeer doen, Pauline, als of ik dien boom, of je pop, met eene speld, prikte. Zie maar eens; (Zy prikt het op verscheide plaatsen, met de speld.) Zie, het vogeltje verroert zig niet, het voelt niet, dat ik het prik, net zoo min als je pop het voelen zou; zie je wel? P. Ja Mama, dat is waar, het vogeltje blyft even stil, hoe komt dat? M. Indien dat vogeltje nu nog leevendig was, en ik prikte het, zoo als ik nu doe; of je klapte maar in de handen; of je sloegt 'er, met je neusdoek, naar; dan zou het dat prikken voelen, of het zou den neusdoek zien, of 't klappen in de handen hooren, en aanstonds weg vliegen. Of indien ik het, gelyk nu, vast hield, dan zou het ten minsten aan 't spartelen gaan, om weg te vliegen. Maar laat ik het nu prikken, zoo veel ik wil; of klapt zoo veel je wilt, in je handen; of slaat 'er zoo veel naar, met je neusdoek, als je wilt; het vogeltje zal 'er niets van weeten; het kan nu niets {==61==} {>>pagina-aanduiding<<} meer zien, of hooren, of voelen. P. Wanneer zal 't dat dan weer kunnen doen? M. Nooit weer. Als een vogeltje eens ophoudt leevendig te zyn, dan wordt het nooit weer leevendig. Het zal nu nooit weer zingen, of eeten, of drinken, of met de andere vogeltjes rond vliegen. Het zal ook nooit geen pyn meer hebben. al wouje 't nog zoo trekken, of prikken, ofslaan; en je kunt het nooit weer bang maaken, al wouje 't nog zoo veel jaagen? P. Maar Mama, wat scheelt dat Vogeltje dan, dat het niets meer van dat alles kan doen? M. Dat Vogeltje is dood. P. Wat is dat Mama, dood? M. Ik zal zien Pauline, of ik je dat kan uitleggen. - Je ziet wel, dat dit Vogeltje 'er nu nog net zoo uit ziet, als een leevendig vogeltje. Het heeft zyn kopje, zyn bekje, zyne pootjes, zyne vlerkjes, en alles nog net als een ander vogeltje. En zie, zyne pootjes, en zyne vlerkjes, en zyn kopje zyn niet styf, zy kunnen nog net bewoogen worden, als toen 't vogeltje leevendig was. - Maar het {==62==} {>>pagina-aanduiding<<} vogeltje zelf kan ze nu niet meer beweegen; want anders zou hy zyne pootjes en vlerkjes ten minsten weg trekken, als ik 'er in prikte. P. Dat is waar Mama. M. Nu begryp je wel Pauline, dat 'er derhalven, in 't lichaam van een leevendig vogeltje, iets zyn moet, dat 'er niet meer, in 't lichaam van dit doode vogeltje is. En wel zoo iets, 't welk maakt, dat een leevendig vogeltje zig zelf beweegen kan, daar dit doode vogeltje zig niet meer zelf kan beweegen. P. Ja Mama, men zou tog zeggen, dat 'er zoo iets zyn moet. M. Wel nu Pauline, dat geen, 't welk 'er in een leevendig vogeltje is, en maakt, dat het zig zelf beweegen kan, en dat het kan voelen, en hooren, en zien, &c. dat noemt men de ziel van 't vogeltje. En zoo lang die ziel, in het lichaam van 't vogeltje is, zoo lang is ook het vogeltje leevendig, en kan zig zelf beweegen, en zien, en voelen. Maar zoo ras de ziel, uit het lichaam van 't vogeltje gaat, dan sterft het vogeltje, en dan is het dood, en dan kan het niet meer zien, of voelen, of zig zelf beweegen. P. Maar Mama je zegt, dat de ziel uit het {==63==} {>>pagina-aanduiding<<} lichaam van 't vogeltje gaat, waar gaat de ziel van 't vogeltje dan naar toe? M. Dat weet ik niet Pauline. Alleen kan ik zien, dat zy niet, meer in 't lichaam van 't vogeltje is, wyl 't vogeltje zig niet meer zelf beweegen, en ook niet meer voelen, of zien kan. - Zie maar eens, ik zal 't oogje open houden. Kom 'er nu, met je hand, maar by. Indien 't vogeltje nu nog leevendig was, dan zou 't je hand gaauw zien, en aan 't spartelen gaan, om weg te vliegen; maar nu het dood is, nu merkt het 'er niets meer van, of schoon 't oog nog heel, en gaaf, en naarje toegekeerd is. - Ja zelfs kan men 'er een kaars by houden, zoo dat je zelf zult zien, dat zy in 't oogje schynen zal, en tog zal 't vogeltje 'er niets van merken. Er moet dus, in 't lichaam van 't vogeltje, toen het nog leefde, iets zyn geweest, dat door de oogjes zag, maar dat 'er nu niet meer in is, en 'er dus nu ook niet meer door zien kan. P. Dat is waar Mama. M. Weet je hoe je dat begrypen moet? P. Neen Mama. M. Net zoo als of jy, in eene kamer, voor 't open venster stondt, en in den tuin keekt. {==64==} {>>pagina-aanduiding<<} Zoo lang je, in die kamer, voor 't venster, staat, en de blinden niet toe zyn, kun je 'er door heen zien, in den tuin. Als je de blinden toe doet, dan kun je 'er niet meer door heen, in den tuin, zien, en dan is 't net als of 't vogeltje zyne oogjes toe deedt, want dan kan 't ook niets zien. Maar al blyven de blinden open, indien jy ondertusschen van 't venster af, en uit de kamer gaat, kun je dan wel meer door 't venster zien? P. Neen Mama, als ik niet voor 't venster staa, of niet in de kamer ben, kan ik zeeker ook niet door 't venster zien. M. Wel even zoo is 't met de ziel van 't vogeltje ook. Zoo lang de ziel, in 't lichaam van 't vogeltje is, ziet zy, door de oogen, die in 't hoofd van 't vogeltje zyn, even als Pauline, door de vensters van de kamer, alles wat 'er buiten omgaat. Maar zoo ras de ziel van 't vogeltje, uit het lichaam is, dan helpt het even weinig, dat de oogen open zyn, als 't helpen kan, dat de vensters open staan, wanneer je niet meer in de kamer bent. De oogen, net zoo als de vensters, zyn wel open, maar daar is niets meer, dat 'er door heen kykt. {==65==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Ja Mama. dat is wel waar; maar als ik weer in de kamer kom, dan kan îk tog ook weer door de vensters zien. M. Dat kun je ook. En zoo zou de ziel van 't vogeltje ook weer, door de oogen, kunnen zien, indien zy weer in 't lichaampje kwam, voor dat 'er iets aan bedorven was. Maar dit is 't onderscheid. Jy kunt weer in de kamer komen, wanneer je wilt. Maar wanneer de ziel van een vogeltje eens uit zyn lichaampje is, dan komt zy 'er nooit weer in; en daarom kan een dood vogeltje nooit weer zien, en word nooit weer leevendig. P. Blyft het lichaampje van dat vogeltje daar dan altyd zoo liggen Mama? M. Dat blyft daar zoo lang, zonder beweeging, liggen, tot dat het begint te stinken, en dan verrot en vergaat het geheel en al, en valt weg tot stof; of daar komen wurmen, uit den grond, die het op eeten. P. Arm vogeltje! dat is naar! M. Och neen Pauline! dat is niet naar, want daar voelt het vogeltje niets van. Je hebt het strak zelf gezien, toen ik het, met despeld, prikte. Wanneer het vogeltje eens dood en de ziel 'er uit is, dan kan het vo- {==66==} {>>pagina-aanduiding<<} geltje even weinig voelen, of de wurmen zyn lichaampje op eeten, dan het strak voelen kon, dat ik het prikte. - Zie, daar ligt nog een ander lichaampje van een vogeltje, dat al langer dood is geweest. Ik zal het, met den stok, eens omkeeren; - Zie, daar zitten 'er de wurmen al in, en zyn al beezig met het op te eeten. P. Ja Mama daar zie ik ze. - Maar Mama het stinkt zoo. M. Ja wy zullen 'er van daan gaan; het is niet aangenaam te zien, en nog minder te ruiken. Het vogeltje ondertusschen heeft 'er in 't minst geen hinder van. Dat voelt het nu even weinig, als een appel of een peer het voelt, wanneer zy afgevallen is, en door de wurmen, of ryp geworden zynde, door ons opgegeeten wordt. P. Maar Mama, als 't vogeltje leevendig was, en de wurmen aten het dan op, zou dat dan 't vogeltje niet braaf zeer doen? M. Ja dat zou 't zeeker. Maar dan zou 't vogelte 'er ook wel oppassen, dat de wurmen het niet op aten; het zou weg vliegen, of 't zou zelf de wurmen opeeten. Want een leevendig vogeltje is veel sterker dan een wurm. Maar wanneer het vogeltje dood is, dan kan {==67==} {>>pagina-aanduiding<<} het niets meer doen, en dan kan het ook niets meer voelen. Dan heeft het nergens meer weet van; zoo min als de steen, die 'er naast ligt. En dus is het, voor 't vogeltje, net het zelfde, of zyn dood lichaampje, door de wurmen, opgegeeten wordt, of niet. Maar de wurmen ondertusschen vaaren 'er wel van. Daar is 't eene lekkere kost voor, net als voor ons, een haas, of een patrys. XIV. Vader. Wel Pieter, heb je de les afgeschreeven, die ik je te schryven gaf, eer ik uit ging? Pieter. Neen Papa, Tante is hier geweest, en die heeft het my belet. V. Jou onbeschaamde jongen! daar kom je immers weer, met eene leugen, voor den dag. Ik hebje Tante daar zoo ontmoet. Zy is maar een oogenblik hier geweest, en zy vondt je speelende, in den tuin. Is dat niet zoo? P. (Rood wordende.) Ja Papa - V. En in dat oogenblik, dat je Tante hier geweest is, heb je haar nog een historietje van je zusje op de mouw gespeld, daar geen woord waar aan is. Dat weetje immers zelf wel. {==68==} {>>pagina-aanduiding<<} P. (Zeer verleegen.) Ja Papa - V. Indien je wist Pieter, hoe veel nadeel je je zelven doet, door die kwaade gewoonte, van de lieden zoo wat voor te liegen, je zoudt niet weeten, hoe je gaauw genoeg al je best zoudt doen, om die leelyke gewoonte af te wennen. - Om 'er je maar eens een voorbeeld van te geeven; hier even buiten de stad woonde een jongen, die dezelfde kwaade gewoonte had, als jy, en geduurig, uit gekheid en vermaak, de lieden allerlei historietjes kwam voorvertellen, aan de meesten van welken geen woord waar was. Maar dit duurde ook niet lang, of hy raakte voor een leugenaar bekend, en niemand maakte eenigen den minsten meer, op 't geen hy zeide. - Eens gebeurde staat het, dat hy langs 't water liep speelen, met een wagentje en een geitje, dat zyn Vader hem gegeeven had, en daar hy zeer veel van hieldt. Maar by ongeluk viel het geitje, door dien hy verkeerd aan de tuigen trok, met het wagentje en al, van den steilen kant, in 't water. Daar hy 't nu niet redden kon, liep hy, naar 't eerste huis, dat 'er, in de buurt stondt, en waar in een schoenmaker woonde, en vertelde hem 't ongeval van zyn geitje, en {==69==} {>>pagina-aanduiding<<} verzogt hem, om hem te komen helpen. Maar de schoenmaker zei; Ja, ja, je hebt ons al zoo veele historietjes, op de mouw, gespeld; ik zal, om jou praatjes, van myn werk niet afgaan. De jongen verzeekerde hem wel, dat het nu tog waar was. Maar de schoenmaker zei, dat heb je me al zoo dikwils verzeekerd, van andere vertelseltjes, die tog niet waar bevonden zyn dat ik geen staat meer op je maaken kan. Zoo gaa jy maar jou's weegs, en laat my aan myn werk. - Van den schoenmaaker ging de jongen naar een ander huis, maar werdt 'er, op dezelfde wyze, afgeweezen; en even dus ook aan een derde. Toen begon hy bitter te huilen, en verzogt om hulp aan al wie hem ontmoette. Eindelyk vondt hy een man, die hem niet kende, in die dus niets van zyne kwaade gewoonte wist; deeze ging, met hem mee, om hem te helpen; maar toen zy aan 't water kwamen, was het te laat. Het geitje, onder 't wagentje, in de war geraakt, was al verdronken en dood. P. Hoe kwam dat Papa? V. De eenigste dieren, die in 't water kunnen leeven, zyn de visschen; maar alle de ove- {==70==} {>>pagina-aanduiding<<} rige dieren, die buiten 't water leeven, kunnen niet lang onder water blyven liggen, zonder te sterven, en dan zyn zy dood, en kunnen niet meer geholpen worden. En zoo was het nu met het geitje ook, dat was nu ook al dood; in plaats dat het nog gemaklyk was te redden geweest, indien de schoenmaker geloof aan 't verhaal van den jongen had geslagen, en terstond met hem mee gegaan was. Maar nu was de jongen zyn geitje kwyt; en 't was zyne kwaade gewoonte van altyd te liegen, die daar oorzaak van was. - Ondertusschen was dit voorval even wel een geluk voor hem. Want hy zag 'er uit, hoe nadeelig het is, een leugenaar te zyn, en hy paste, in 't vervolg, zoo wel op al zyn zeggen, dat hy niet meer loog; en toen sloegen de menschen ook weer geloof aan 't geen by zeide. - Nu zie je hier uit Pieter, in welke ongeleegenheeden een kind zig reeds, door 't liegen, brengen kan. Maar indien je die zelfde kwaade gewoonte behieldt, wanneer je grooter zult geworden zyn, dan zou je 'er nog veel erger van vaaren. Wil ik je daar ook eens een voorbeeld van verhaalen. P. Als 't je belieft Papa. {==71==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Ik heb hier eertyds een boer gekend, die ook de gewoonte had, van zig dikwils, met een leugentje, te behelpen. Die boer nu was aan zeeker Heer duizend gulden schuldig, die hy al meer dan eens had uitgestelt, aan hem te betaalen; terwyl de Heer ondertusschen wel wist, dat 'er nog meer lieden waaren, daat die boer geld aan schuldig was; en dat wel zoo veel, dat hy geen geld genoeg, in de waareld had, om hen allen te betaalen. Zoo dagt die Heer eindelyk, by hem zelven, ik moet hier voorzigtig zyn, en maaken, dat ik in de voorbaat ben, om myn geld te krygen: want by wist wel, dat in zulk een geval, als 'er meer schulden zyn, dan goed, hy die eerst komt, eerst maant, en ook 't eerst zyn geld krygt; terwyl die geenen daar en teegen, die agter aan komen, als 'er niets meer overschiet, moeten toekyken, en hun geld kwyt zyn. Nu was die Heer niet ryk genoeg, om zoo duizend gulden te kunnen verliezen. Hy ging derhalven, naar de plaats daar de boer woonde, om al 't goed van dien boer te laaten verkoopen, ten einde zig, daar door, betaaling te bezorgen, indien hy die, op geene andere wyze, krygen kon. De Boer verzogt hen wel zeer, {==72==} {>>pagina-aanduiding<<} dat hy hem zyn goed tog zou laaten. Ik heb, zeide hy, gisteren een brief van myn broeder gekreegen, waar op ik duizend guldens ontfangen kan, en dien ik, deezen morgen, aan den schipper mee gegeeven heb, om ze voor my te gaan ontfangen; en met die duizend guldens zal ik je betaalen. - En wanneer zal dat zyn? zei de Heer. - Over veertien dagen, antwoordde de Boer, want dan eerst komt de schipper weer. - Zoo lang kan ik niet wagten, hervatte de Heer, want dan zouden je andere schuldenaars opkomen, en in de voorbaat zyn; en dan was ik myn geld kwyt, indien je historie van den brief eens niet waar was. Nu weet je vriend, dat je je al meer dan eens, met een leugentje, beholpen hebt, om je te redden. Ik kan dus niet weeten, ofje me ook nu niet weer wat voorjokt, en misschien van je broer, geen enkelen duit te ontfangen hebt. - Ik verzeeker je, myn Heer, zei de Boer, dat het waar is, en dat ik, deezen morgen, in teegenwoordigheid van myn buurman Jan Hendrikze, dien je wel kent, den brief aan den schipper gegeeven hebt. - Wel, antwoordde de Heer, indien je buurman Jan Hendrikze zegt, dat het waar is, dan {==73==} {>>pagina-aanduiding<<} zal ik het gelooven, en je uitstel geeven; want je buurman is een braaf man, die zig met geene leugens ophoudt: dus indien hy 't bevestigt, dan is 't wel; waar is hy? - Ja myn Heer, hy is, te gelyk met den schipper, vertrokken, en komt ook eerst over veertien dagen weer. - Man het spyt my, zei de Heer daar op, dan kan ik je niet helpen, maar je goed moet 'er aan; want je andere schuldenaars kunnen nu al weeten, dat ik je goed heb willen laaten verkoopen; en als zy my nu voorkwamen, en je kreegt je duizend gulden niet, dan was ik 't myne kwyt. Nu moet je weeten, dat het wel waar was, dat de boer, binnen veertien dagen, duizend gulden, uit handen van zyn broeder ontfangen moest. Doch daar de Heer niet weeten kon, of 't waar was, of niet, wyl 'er op 't zeggen van iemand, die zig zoo dikwils met leugens had beholpen, geen staat te maaken was, moest het goed van den boer 'er aan. Het werdt verkogt; en toen de overige schuldenaars dat vernamen, kwamen zy allen te gelyk om hun geld, en de boer moest hun geeven alles wat hy in de waareld had. Dus raakte hy, om zyn liegen, alles wat hy had kwyt, {==74==} {>>pagina-aanduiding<<} en moest als daghuurder, by zynen buurman, gaan arbeiden; daar hy te vooren, op zyn eigen goed gewoond had, en zelf daghuurders gehouden had, om voor hem te werken. P. Toen moest het hem zeeker spyten, dat hy zoo dikwils geloogen had; wendde hy 't zij toen niet af? V. Dat gaat, voor lieden van jaaren, zoo gemaklyk niet. Jonge lieden, en vooral kinderen, kunnen zig nog al gemaklyk iets afwennen, indien zy 'er maar op letten willen. Maar als men zeer lang eene gewoonte gehad heeft, en 'er oud by geworden is, dan wordt zy eindelyk zoo sterk, dat men 'er zig haast niet van kan ontdoen. - Daarom Pieter, haast jy je tog, met die kwaade gewoonte af te leeren, nu je nog jong bent; want als je 'er lang mee wagt, zal 't je onmooglyk zyn, en dan kun je 'er voor al je leeven ongelukkig door worden. - Pieter nam nu welvoor, zig te beeteren, en het gelukte hem ook nog by tyds. XV. Jacob. Papa, wat doet die man daar op zyn land, en wat zyn dat voor hoopen, die 'er op liggen? Vader. Dat is mest, die de Boer, op zyn land, brengt. {==75==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Maar Papa wat is dat mest? V. Dat is de drek van dieren, als ossen, koeien, schaapen, paarden, met stroo gemengd. J. En waarom brengt die man dat, op zyn land? V. Om je dat uit te leggen, moet ik je eerst iets meer van de groeijing der planten zeggen, dan je tot nog toe weet. - Het kooren en de andere planten, die op de velden groeien, trekken, tot hun voedsel, door middel hunner wortels, niet alleen water, uit den grond; maar ook veelerlei fyne en vette deeltjes, die met de aarde en 't water gemengd zyn, en van dewelken ik je, in 't vervolg, wel eens een nadere uitleg geeven zal. J. En waarom nu niet Papa? V. Om dat je 'er nog niet veel van zoudt begrypen. - Wanneer men nu, verscheide jaaren agter een, kooren en andere graanen of planten, op een stuk velds laat groeien, dan trekken die graanen of planten zoo veel van die fyne en vette deeltjes, tot hun voedsel, uit den grond, dat die grond mager wordt, en de graanen 'er, in 't vervolg, geen voedsel genoeg uit zouden kunnen trekken. Om nu dit gebrek te herstellen, bezaaid men een en {==76==} {>>pagina-aanduiding<<} 't zelfde stuk grond, maar vier, vyf, of zes jaaren, agter een, naar maaten de grond, uit zig zelven, min of meer vet en vrugtbaar is; en daar na laat men het een geheel jaar liggen, zonder 'er iets op te zaaien, op dat het land, om zoo te spreeken, rusten zou, en tyd hebben, om uit den reegen en de lugt, weer nieuwe syne en vette deeltjes te trekken, zonder dat die 'er weer terstond, door eenige daar op groeiende graanen of anderen planten, worden uitgehaald. J. Zyn 'er dan zoo veel zulke fyne en vette deeltjes in de lugt? V. Ja zeer veel. Wanneer je reegen water proeft, zul je vinden, dat 'er een klein smaakje aan is; en dat komt van de fyne deeltjes, die de reegen, in 't nedervallen, uit de lugt afspoelt, en met zig neemt. Maar wanneer dat water eenigen tyd, door de aarde, en vooral door 't zand geloopen heeft, en dan weer, onder uit den grond opgepompt wordt. (wanneer men 't pompwater noemt,) dan heeft het dien smaak verlooren, om dat het, onder 't loopen door den grond, die fyne deeltjes, in de aarde en het zand heeft laaten zitten. - Maar om nu nog meer zulke fyne en vette deeltjes, in den grond, te brengen, {==77==} {>>pagina-aanduiding<<} strooit men 'er, zoo als je 't nu deezen boer ziet doen, mest over heen, om dat men gemerkt heeft, dat 'er in de mest, zeer veel zulke fyne en vette deeltjes zyn; en dat de graanen en andere planten veel beeter groeien, op een land, daar men zodanige mest op gebragt heeft, dan op een ander. J. En blyft die mest dan daar maar zoo op 't land liggen? V. Neen, dan zouden de beste en fynste deeltjes gaauw, door zonneschyn, wind en reegen, vervliegen of afgespoeld worden. Daarom, terstond na dat men de mest op 't land gebragt heeft, ploegt men het, zoo als ik je strak zal uitleggen, om, ten einde de mest onder in den grond te brengen, en wel te mengen, met de aarde. Ook roeit men, door dit ploegen, het onkruid uit, het welk anders, zoo wel als 't graan, zeer veel van die fyne en vette deeltjes van de mest weer terstond, uit den grond, zou trekken, en ze dus voor 't kooren, dat men 'er geduurende de volgende jaaren op zaaien wil, doen verlooren gaan. Men draagt derhalven wel zorg, van geduurende het jaar, dat men een stuk grond mest en onbezaaid laat liggen, of zoo als men 't {==78==} {>>pagina-aanduiding<<} noemt, zomervaagt of braakt, zoo weinig onkruid als mooglyk is, op 't zelve over te laaten. En wanneer men daar, geduurende dat jaar, wel zorg voor gedraagen heeft, en men heeft den grond wel gemest en wel gezuiverd, dan is die weer vrugtbaar, en dan kan men 'er weer, vier, vyf, of zes jaaren lang, goede vrugten op teelen. Doch daartoe is dan nog veel arbeid nodig. Wil ik je dien nu ook eens uitleggen? J. Als 't je belieft Papa. V. Indien men den grond liet liggen, zonder dien om te ploegen, of om te spitten, dan zou de oppervlakte, door 't stil liggen en door den reegen, hard en vast worden, en met gras en allerlei onkruid begroeien. En indien men dan, op zulk een harden en begroeiden grond, zaaien, dat is kooren graantjes strooien wilde, zou de wind dezelven weg waaien, of de vogels zouden ze op eeten; en die geenen, die nog bleeven liggen, zouden hunne dunne, teere worteltjes, niet gemaklyk genoeg, in dien vasten grond, kunnen schieten; of zo zy dat nog al deeden, zouden zy, by 't opkomen, door 't onkruid worden verstikt. Om nu dit alles voor te komen, ploegt men den grond twee of driemaal om, alvoorens dien te be- {==79==} {>>pagina-aanduiding<<} zaaien; of 't geen den grond nog beeter bereid, men spit hem om, zoo als je 't wel in den tuin gezien hebt. Door dit ploegen en spitten, wordt vooreerst het onkruid uitgeroeid, en onder in den grond gedolven, daar 't verrot, en dus de fyne vette deeltjes, die het, by 't opgroeien, uit den grond getrokken had, aan denzelven weder geeft. - Ten tweede wordt de grond, door 't ploegen en spitten, gebrooken en los gemaakt, zoo dat de fyne worteltjes van de planten 'er gemaklyk in kunnen schieten, om 'er overal 't voedsel uit te haalen, dat 'er in zit. - Eindelyk worden de kluiten, door zoo losjes op malkander te liggen, des te beeter aan den invloed van zonneschyn, lugt en reegen blootgesteld, en kunnen 'er dus ook des te meer fyne en vette deeltjes uit trekken. Hoe meer derhalven de grond geroerd, en geploegd, en omgespit wordt, hoe beeter het gemeenlyk is, voor 't geen men 'er op zaaien wil. J. Zal die boer dan deezen geheelen akker ook zoo omspitten? V. Neen, dat zou te lang tyd, of te veel menschen, en dus te veel onkosten vereischen. Warmoesiers en tuiniers, die maar kleine stukken gronds, voor hunne groenten en vrugten, {==80==} {>>pagina-aanduiding<<} nodig hebben, kunnen dat doen, en zouden ook, by gebrek van ruimte, met den ploeg, niet wel te regt komen; terwyl daar en boven hunne groenten, op een enkel omgeploegden grond, zoo wel niet zouden groeien. Maar indien deeze boer, die zulke groote velden, met kooren, te bezaaien heest, alle die velden wilde gaan omspitten, dan kreeg hy nooit gedaan. Ook groeit het kooren wel genoeg, op een omgeploegden grond. En nu kan hy alleen, met een of twee koppel paarden, in eenen dag, meer land omleggen, met den ploeg, dan tien menschen, met de spade. J. Maar Papa, ik wou wel eens weeten, hoe men den grond ploegt? V. Zie hier ligt een ploeg, daar kan ik 't je al eenigzins aan uitleggen; maar naderhand moet je 't zelf gaan zien. - Aan deeze zwengel-houten, die je, daar voor aan den balk of boom van den ploeg, ziet zitten, spant men twee of meer paarden, naar dat de grond zwaar is, om den ploeg voort te trekken. Onder aan dien balk, zie je eerst een scherp rad van yzer, of schyf, of in andere ploegen een mes, 't welk met den punt naar beneeden, de sneede naar voren, en ook een weinig naar vooren {==81==} {>>pagina-aanduiding<<} omgekromd staat, om de aarde los te maaken, en de wortels door te snyden. - Agter dit mes of kouter komt het ploegyzer of schaar, dat veel grooter en breeder is, een weinig schuins staat, wat hol uitgeboogen is, en met een punt naar vooren staat. Het zelve gooit de aarde, na dat zy eerst, door 't rad of 't mes, losgemaakt is, om, en maakt daar door, onder 't geduurig voortgaan van den ploeg, eene voore, of uitgeholde sleuf, in den grond, zoo als je 'er hier eene begonnen ziet. - Agter aan den ploeg is een steel, met een handvat, of wel twee armen, daar de boer den ploeg mee bestiert. - Ook zyn 'er aan sommige ploegen twee wielen, waar van 't eene, dat omtrent eens zoo groot is als 't andere, in de diepte van de voore loopt; terwyl het kleinste, boven over de omgesmeete kluiten heen gaat, en dus de ploeg regt houdt. - Maar zie, ginder komt een boer naar ons toe, die met ploegen beezig is. Daar kun je 't nu zelf aan zien. Let maar eens op, hoe zyne paarden den ploeg, in eene regte linie, voorttrekken, en hoe 't ploegyzer de aarde geduurig omgooit, en dus eene nieuwe voore legt, langs de geenen, die reeds te vooren gemaakt waren. En zoo zal {==82==} {>>pagina-aanduiding<<} die boer nu voortgaan, tot dat hy aan dit einde van zynen akker gekomen zy Als hy daar is, dan zal hy met zyn ploeg omkeeren, en, een weinig verder, op zy, eene nieuwe voore beginnen, maar 't gindsche einde van zynen akker gaande, daar hy nu van daan komt. En zoo zal hy geduurig heen en weer gaan, tot dat hy al den grond, zynen geheelen akker over, zal omgeploegd hebben. J. En zal hy 'er dan in kunnen zaaien Papa! V. Neen, hy moet den geheelen akker eerst twee of driemaal overploegen. En als hy dat gedaan heeft, dan liggen de kluiten wel los, maar dan zyn zy nog te groot, en het zaad zou 'er, met deszelfs fyne worteltjes, nog niet wel door kunnen. Daarom neemt hy dan eene egge, dat is een vierkant werktuig, uit verscheide kleine balkjes samengesteld, die allen, met lange scherpe tanden, bezet zyn; en die laat hy over de kluiten heen trekken, om ze verder te breeken, en het land gelyk te maaken, en dan is het eerst goed, om te worden bezaaid. J. En hoe bezaaid hy 't dan? V. Dan maakt hy zig een grooten doek, omtrent in de gedaante van een zak, voor 't {==83==} {>>pagina-aanduiding<<} lyf, vast; en daar doet hy van 't beste kooren in, en dan gaat hy, met eenen gereegelden tred, over zyn land haen en weer. En by elken tweeden tred, dien hy doet, neemt hy wat van dat koorer, in de hand, en werpt het, in een halven boog, voor hem heen, zoo dat 'er omtrent overal evenveel valle. En als hy dus zynen geheelen akker bezaaid, dat is, met korreltjes kooren bestrooid heeft, dan haalt hy 'er de egge nog eens over, of ploegt het nog eens om, om daar door wat aarde, over die korreltjes te brengen, en ze dus te bedekken; ten einde de wind ze niet wegwaaien, of de vogels ze niet opeeten zouden. Eindelyk, als dit alles wel gedaan is, dan kan het kooren goed groeien, mids het, op zynen tyd, reegen en zonneschyn hebbe. J. En komt dan dat kooren gaauw op Papa? V. Het duurt ten minsten niet lang, of 'er beginnen mooie groene blaadjes, omtrent van de gedaante van die van 't gras, voor den dag te koomen, en dan staat een veld, met zulk jong kooren bedekt, zeer mooi. Maar dan groeit 'er gemeenlyk ook onkruid tusschen beiden, vooral van die roode en blaauwe bloemetjes, die je wel onder 't kooren hebt zien staan. Daarom, als men heel goed kooren wil {==84==} {>>pagina-aanduiding<<} hebben, moet men 'er al dat onkruid laaten uitwieden, net zoo als wy 't in den tuin uitwieden. J. Wel kost dat niet veel moeite Papa, op zulk een groot veld? V. Ja, en veel geld ook, want men moet daar toe, geduurende eenige dagen of weeken, naar maaten 't veld groot is, een vry groot getal daglooners huuren. Maar dat geld krygt men dubbel weer, door 't meerder kooren, dat 'er dan ook op groeit. J. Papa, ik wou wel eens zien zaaien? V. Dat kan ik je nu niet wyzen. Het is nu zomer, en men zaait maar in twee tyden van 't jaar; te weeten, of in 't najaar, wanneer het kooren, nog voor den winter, opkomt, den geheelen winter door blyft staan, en dan, in 't begin of 't midden van den zomer, zyne airen schiet; of vroeg in 't voorjaar, wanneer 't ook binnen kort opkomt, maar evenwel wat laater dan 't andere zyne airen schiet, om dat het zoo veel laater gezaaid is. Het eerste hiet men winter-kooren, en dat is het zwaarste, dat is te zeggen, daar komt het meeste en beste graan van; om dat het zoo veel langer tyd heeft gehad, om braaf wortels in den grond te schieten. Het andere hiet men zomerkooren, en {==85==} {>>pagina-aanduiding<<} dat is ligter, dat is te zeggen, daar komt minder graan van. J. Wel Papa, dan zou ik altyd winterkooren zaaien. V. Ja maar 't winter kooren loopt dikwils gevaar, van door den fellen vorst dood te vriezen, en dit gevaar weegt het voordeel weer eenigzins op. Ook zou het de landen te veel uit putten en vermageren, wanneer men 'er altyd winter kooren op zaaide. Want juist om dat het winter kooren zwaarer graan geeft, moet het ook meer voedsel, meer vette en fyne deeltjes, uit den grond trekken. J. Maar Papa moet men, na 't wieden, niets meer aan 't kooren doen? V. Neen; na dat men 't gewied heeft, doet men 'er niets meer aan, maar laat het stil staan, en door reegen en zonneschyn van zelve ryp worden; want daar toe, kunnen de menschen verder niets doen. Maar als 't ryp is, dan snydt men 't af, brengt het in de schuur, en do scht het, zoo als ik je al eens heb gezegd. J. Ja Papa, dat heugt wy wel. V. Uit dit alles nu kun je genoeg zien, hoe veel arbeid de boeren verrigten moeten, om ons kooren te bezorgen. En evenwel heb ik {==86==} {>>pagina-aanduiding<<} je nu nog niet alles gezegd, wat die goede lieden al te doen hebben. Want, behalven hunne koorenvelden, moeten zy ook nog eenige weiden hebben, voor hunne ossen, en koeien, of schaapen, waar van zy den drek, tot mest, op hunne landen, gebruiken. Want de drek van de paarden, die zy voor den ploeg spannen, is daar toe alleen niet genoeg. En deeze weiden moeten ook schoon gehouden en somtyds eens gemest worden; en het vee moet wel worden opgepast. Ook hebben de boeren gemeenlyk nog eenen boomgaard, met vrugtboomen, en een moestuintje, daar zy wat groenten in bouwen, voor hun daaglyks gebruik. En zoo komen zy aan den kost. En wanneer 't alles wel gaat, en zy zelfs naarstig en vlytig zyn, dan kunnen zy 'er gemeenlyk nog wat geld by winnen, zoo dat men somtyds boeren vindt, die zeer wel gesteld, en zelfs ryk zyn. En dat is zeer goed; want daar zy zoo veel moeten arbeiden, mogen zy 'er ook wel wat by winnen, dat hun wegens al dien arbeid beloond. J. Dat is wel waar Papa. V. Daarom zie ik ook altyd gaarne een wel gestelden boer, om dat het my altoos 't {==87==} {>>pagina-aanduiding<<} grootst genoegen geeft, wanneer ik zie, dat het iemand, die braaf werkt, en zig daar door aan allen nuttig maakt, wel gaat. XVI. De Gezondheid. Gezondheid is een groote schat. Om vergenoegd te leeven, Ofschoon ik grooten rykdom had, Wat voordee! zou het geeven, Zo ik, doorknaagd van angst en pyn, My zelven tot een last moest zyn.   Maar zou ik dan myn Vaders raad. Niet yverig betragten? En gulzigheid en overdaad Niet myden en veragten? Die nooit genoeg heeft voor zyn mond, Leeft zelden vrolyk en gezond. De Verdraagzaamheid. Broêr gy moet den Meester klaagen, Dat de stoute Flip u sloeg; Eer ik zulk een leed verdroeg Zou ik liever alles wagen. Zou hy strafloos heenen gaan? Neen; de Meester moet hem slaan. {==88==} {>>pagina-aanduiding<<} Keesje zei, dat doe ik niet; Als nu Flip eens straf moest lyden, Zou dat my van smart bevryden? Wraakzugt geeft ons maar verdriet; 'K zou, indien hy wierd geslaagen, Voor hem nog verschooning vragen. En dat hy 't niet weer durv' waagen, Daar zal ik wel zorg voor draagen. *XVII. Moeder. Pauline, voorleeden hebben wy gezien, dat je meer bent dan je Pop, wyl jy je zelf beweegen kunt, en hooren, en zien, en voelen, &c. en dat je pop dat alles niet kan; heugt je dat nog wel? Pauline. Ja wel Mama. M. Maar heugt je ook wel, dat wy teevens zagen, dat de poes, en de hond, en 't schaapje, en alle de beesten, zig zoo wel zelf kunnen beweegen, en zoo wel kunnen hooren, en zien, en voelen als jy? P. Ja Mama, dat heugt my wel. M. Maar is 'er dan nu wel eenig onderscheid, tusschen de beesten en ons? Is Pauline niet net het zelfde als de poes? P. Wel foei Mama! Ik ben tog evenwel geheel wat anders dan de poes. {==89==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Wel wat kun je dan doen, dat de poes niet doen kan? P. Wel Mama ik kan - ik kan myne pop aankleeden, en dat kan de poes tog niet doen; en ik kan de kleêren van de pop mooi, netjes, in myn Kabinet, wegschikken. - En lieve Mama! Ik kan immers met je praaten, zoo als ik nu doe, en dat kan de poes immers ook al niet. M. Dat is waar Pauline, de poes kan niet praaten. Maar heugt je niet Pauline, dat wy eens buiten gegeeten hebben, by je neef Z. en dat daar eene Papegaai was, die wel praaten kon, en die geduurig zei, kopjekraauwen, en wie klopt daar, en diergelyke dingen meer? P. Ja Mama, maar nigt Z. heeft my ook gezegd, dat die papegaai maar zeer weinig woorden spreeken kon, die zy hem geleerd had, door ze hem zeer dikwils voor te zeggen; en dat hy altoos die zelfde woordensprak, en altoos dezelfde antwoorden gaf, wat men hem ook vragen mogt, dat hy niets anders wist, en ook weinig of niets verstond, van al wat men teegen hem zeide. M. Dat is ook zoo. Op twee of drie din- {==90==} {>>pagina-aanduiding<<} gen na, daar men hem aan gewend heeft, net zoo als men 't hondje heeft gewend te komen, als men zyn naam roept, verstaat de papegaai niets van alles wat men teegen hem spreekt, en weet ook niet, of 't geen hy antwoord, 'er op te pas komt of niet. Maar Pauline verstaat alles wat men teegen haar spreekt, een eer zy antwoordt, bedenkt en overlegt zy wat zy 'er op antwoorden moet; en wanneer Pauline dat wel bedagt heeft, dan antwoord zy ook wel van pas, en dan zegt men, dat zy verstandig geantwoord heeft, en dat zy ook verstand heeft. De Papegaai daarenteegen zegt altoos maar zyne vyf, of zes speukjes op, of die te pas komen, of niet. P. Ja Mama dat zei nigt Z. ook. M. En daarom zegt men, dat de Papegaai geen verstand heeft; en even zoo is 't met de overige beesten ook. Maat de menschen hebben verstand, om dat die begrypen 't geen men teegen hun zegt, en ook weeten wat zy 'er op moeten antwoorden. En hoe beeter iemand alles, wat men teegen hem zegt, begrypt, en hoe beeter hy weet wat hy 'er op doen en antwoorden moet, des te meer verstand heeft hy ook. {==91==} {>>pagina-aanduiding<<} Dit is derhalven 't groote onderscheid, tusschen jou en de poes, en in 't algemeen, tusschen de menschen en de beesten, dat de menschen verstand hebben, en met verstand spreeken kunnen, daar de beesten zulks niet kunnen doen. P. Dat is waar Mama, ik heb ook wel eens teegen de poes willen praaten; maar Hanna lachte my uit, en zei, wel klein malootje! wat leg je tog teegen de poes te praaten? die kan je immers niet verstaan, en nog veel minder antwoorden. M. Dat is ook zoo. Als je roept Pietje, Pietje, Pietje, dan verstaat de poes je wel, en dan begrypt zy wel, dat je ze roept, en denkt dat je haar wat melk, of zoo iets geeven wilt; en daarom komt ze dan ook terstond aanloopen, en steekt den staart om hoog, en komt je streelen teegen je lyf, om wat melk te hebben. En als je zegt voort kat! dan verstaat zy ook wel, dat je ze weg wilt jaagen, en loopt ook heen; maar dat is 't ook al; meer kan zy niet verstaan, wat je ook teegen haar praaten moogt. En op diergelyk eene wyze is 't ook, met de overige beesten, geleegen; in plaats dat de menschen alles verstaan, wat men {==92==} {>>pagina-aanduiding<<} teegen hun zegt, en ook van allerlei dingen wel en van pas kunnen spreeken. En daarom hebben de menschen eigentlyk alleen verstand. - Maar wat dunkt je nu Pauline? Wy hebben voorleeden gevonden, dat de vogeltjes zielen hebben, die maaken, dat zy leevendig zyn, en zig zelf kunnen beweegen, en zien, en hooren, en voelen; zouden nu de menschen, Pauline, en Zusje, en Papa, en Mama, ook welzielen hebben, of niet? P. Wel Mama ik weet niet, ik heb ze nooit gezien? M. Ja ik ook niet. Maar Pauline, zie eens daar ginder naar dat gordyn? P. O Mama, daar staan zeeker Broertje en Zusje agter, met Hanna, kiekeboe te speelen. M. Wel Pauline hoe weet je dat, ik zie ze tog niet? P. Ja Mama, ik zie ze ook wel niet; maar ik zie tog dat zy 'er agter moeten staan, wyl ik 't gordyn net zoo beweegen zie, als zy doen, wanneer zy kiekeboespeelen. M. Daar heb je gelyk in; je ziet broertje en zusje wel niet, maar aan de beweeging van 't gordyn kun je tog weeten, dat zy 'er agter {==93==} {>>pagina-aanduiding<<} staan. Nu is 't net even eens met onze zielen ook. Ik heb noch jou ziel, noch de myne ooit gezien, maar ik zie dat je leeft, en je lichaam zelf beweegt; en voorleeden hebben wy, in 't voorbeeld van 't vogeltje, gezien, dat een lichaam zig niet van zelve beweegen kan, wanneer 'er geen ziel in is, die het zoo beweegt; en daarom kan ik nu, uit de beweeging van je lichaam, weeten, dat 'er ook, in je lichaam, eene ziel zyn moet, die het beweegt, al is het, dat ik die ziel zelve niet zie; even als jy nu weet, dat broertje en zusje agter het gordyn staan, als is het, dat je ze niet ziet; om dat je het gordyn tog net zoo ziet beweegen, als broertje en zusje het gewoon zyn te doen, wanneer zy kiekeboe speelen met Hanna. P. Maar Mama dat is tog aardig, heb ik ook eene ziel? Wat is myne ziel dan? M. Ja Pauline dat kan ik je niet zeggen, dat weet ik zelf niet. Ik weet alleen maar, dat zy geheel iets anders moet zyn, dan het lichaam. Want een lichaam, als 'er geen ziel in is, kan zig in 't geheel niet zelf beweegen; zoo als je in 't doode vogeltje gezien hebt. Maar een ziel kan zig wel beweegen, ja kan ook het licham beweegen, net zoo als zy wil. En {==94==} {>>pagina-aanduiding<<} dus moet de ziel ook geheel iets anders dan 't lichaam zyn; wyl 't geen de eene kan doen of niet doen, zoo verschillend, ja zoo vlak teegen gesteld is van 't geen de andere kan doen of niet. Een leevendig vogeltje, daar de ziel nog in is, kan vliegen, en gaan zitten, en eeten, en drinken, en zingen, en doen al wat het wil. Maar het doode vogeltje, daar de ziel niet meer in is, dat kan niets doen, en blyft daar zonder beweeging liggen, zoo als je voorleeden zaagt. P. Ja Mama, dat is waar. M. En was het, met het gevoel, niet even eens, als met de beweeging? P. Ja Mama, je kondt het doode vogeltje, met een speld, prikken, zonder dat het 't voelde, of ergens van wist. M. Zoo is 't ook. En dat kwam alles daar van daan, dat de ziel 'er niet meer in was. Het lichaam, op zig zelven, kan dus niets voelen, noch ergens weet van hebben. Het is eigentlyk de ziel, die voelt en weet heeft van alles, wat 'er rondom haar om gaat. Maar heugt je nog wel Pauline, dat je gisteren het hondje van je Oom zaagt dood liggen, net zoo als voorleeden 't vogeltje? {==95==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Ja Mama, dat is waar; het hondje lag daar zoo, met de oogjes toe, en de pootjes uitgestrekt, net zoo als het vogeltje. En Oom zei, dat het hem zeer speet, want dat hy nu, met zyn hondje, niet meer zou kunnen gaan wandelen, of speelen. M. Neen dat kon hy ook niet, want het hondje kon zig in 't geheel niet meer beweegen, om dat het dood was, dat is te zeggen, om dat de ziel 'er uit was. - En heb je ook wel te gelyk opgemerkt, dat de kleine Jacob het hondje nog riep, Rozette! Rozette! om dat het by hem zou komen? P. Ja Mama, maar 't kon niet komen. M. Neen; en 't kon niet meer verstaan, dat men 't riep. Zoo lang het hondje leefde, en de ziel 'er nog in was, kon het zyn naam hooren noemen, en begreep dan ook wel, dat men 't riep; daarom kwam het dan terstond kwispelstaartende aanlopen, wyl het dagt, dat het wat eeten zou krygen, of meê gaan wandelen, of uit vriendschap wat worden gestreeld. Maar nu het dood is, nu de ziel 'er uit is, nu kan 't zyn naam niet meer hooren, noch ook verstaan, dat men het roept, of denken dat men 't iets geeven, of vriendschap {==96==} {>>pagina-aanduiding<<} doen wil. Het was derhalven ook de ziel, die aan 't hondje het weinige verstand gaf, dat 't zelve had. - En even zoo is het, met de ziel van de menschen, ook; die geest ook aan de menschen het zoo veel grooter verstand, dat zy, boven de beesten, hebben. Zonder je ziel zou je noch hooren, noch verstaan kunnen, wat ik teegenje zei; noch ook bedenken, wat je my zoudt moeten antwoorden. Want op zig zelven kan ook 't menschlyk lichaam niets. Zonder de ziel, zou een menschlyk lichaam daar even onbeweeglyk blyven liggen, als 't lichaampje van 't vogeltje, of dat van Rozette. Het is de Ziel, die het lichaam leevendig maakt en beweegt, die door 't lichaam voelt, door de oogen ziet, door de ooren hoort, door den neus ruikt, door den mond smaakt; en het is ook de Ziel die denkt, en die verstaat en begrypt het geen 'er gezegd wordt; en die overlegt wat 'er op moet gedaan of geantwoord worden; en dus is 't ook de Ziel, die eigentlyk verstand heeft. Maar weetje Pauline, hoe men de Zielen van de menschen nog meer noemt? P. Neen Mama. M. Die noemt men ook Geesten, en daarom zegt men, dat de Mensch uit twee deelen bestaat, De Ziel of Geest, en 't Lichaam. {==97==} {>>pagina-aanduiding<<} II. Afdeeling. XVIII. Vader. Wat heb je daar Jacob? Waar speel je daar meê? Jacob. Het zyn twee nieuwe pistoolen, die daar zoo, voor Papa, zyn t'huis gekomen, en die ik van de tafel nam, om ze eens te bekyken. V. Myn lieve Jacob, je moet nooit geene pistoolen, snaphaanen, of eenig geweer aanraaken, of 'er mee speelen. Dat is geen speelgoed, voor kinderen. En al wie 'er nog niet meê weet om te gaan, of 'er onvoorzigtig meê omgaat, kan een groot ongeluk krygen. Daar zal ik je zoo strak eens een voorbeeld van verhaalen; maar eerst moet ik 'er je zelf de uitwerking van laaten zien. - (Hy krygt den kruidhooren en eenige kogels, uit de kast, en laadt het Pistool.) Zie Jacob, dat is kruid, daar doet men wat van, in 't pistool, en ook een weinigje op de pan, en dan laat men zulk een kogeltje, op 't pistool, loopen, en dan is het gelaaden. - Nu zal ik 't venster open doen, en schieten, op den plank, die daar teegen den muur staat. - (Hy schiet het pistool af.) Gaa nu eens, in den tuin, en bezie {==98==} {>>pagina-aanduiding<<} die plank eens. - (Jacob gaat ze bezien, en komt te rug.) Wel nu? J. Papa ik zie de kogel niet, maar daar is een rond gat in de plank, daar ik myn vinger door en door kan steeken. V. Door dat gat is de kogel heen gevlogen. Zie je nu welk eene krgat zulk eene kogel heeft, en hoe veel kwaad men 'er iemand meê doen kan, als men op hem schiet. Want net zoo als de kogel, door die harde plank heen gevloogen is, even zoo zou zy, en nog veel gemaklyker, door zyn lichaam heen gaan, dat zoo veel zagter is, dan de plank. J. O foei Papa! zou dat niet braaf zeer doen? V. Ja wel zou 't braaf zeer doen; en hy zou 'er nog een groot ongeluk van krygen daarenboven, naar de plaats daar de kogel hem raaken mogt. By voorbeeld, hy zou 'er wel een arm, of een been door kunnen verliezen. - Wanneer nu kinderen speelen, met een pistool ofsnaphaan, dan weeten zy gemeenlyk niet, of dezelven zyn gelaaden, of niet; en daarom kunnen zy dan anderen, of hun zelven zeer ligt zulk een ongeluk toebrengen. J. Dat geloof ik wel Papa, als 't 'er net zoo doorging, als door de plank. {==99==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Ja, en net zoo zou 't 'er doorgaan. Kinderen, die met het geweer nog niet weeten om te gaan, moeten derhalven nooit eenig geweer aanraaken. En zelfs als men ouder is, moet men nooit met geweeren speeln, of kortswylen, om dat men 'er zoo ligt een ongeluk mee krygen kan. J. Zal Papa my ook leeren, hoe men 'er meê moet omgaat. V. Ja wel; ik zal je eerst leeren, hoe men, met pistoolen en snaphaanen, naar het wit schiet, dat is, naar een stuk papier teegen een boom vastgemaakt, of naar eene ronde, witte of zwarte vlak of kring, op eene plank, geschilderd, om net te leeren raaken, waar men wil. En daar na zal ik je leeren patryzen en haazen schieten; en dan kun je, met Papa, op de jagt, gaan, en ook eens wat t'huis brengen. J. O ja Papa, als 't je belieft. V. Maar eer ik je, op de jagt, meê neem, moet ik weeten, of je voorzigtig genoeg, met de geweeren, omgaat; want anders kon je my of anderen, die met je joegen, zeer ligt een groot ongeluk toebrengen. J. O neen Papa! ik zal wel voorzigtig {==100==} {>>pagina-aanduiding<<} zyn. - Maar Papa, je had me beloofd, dat je me iets vertellen zoudt. V. Dat zal ik nu ook doen, om je te toonen, hoe onvoorzigtig 't is, met geweeren, te speelen. Wanneer men op verre reizen uitgaat, komt men wel eens op plaatsen, daar slegte menschen zyn, die je je geld en 't goed, dat je by je hebt, willen afneemen; en wanneer je 't niet goedwillig geeven wilt, je staan, en je 't met geweld afneemen; en die menschen hiet men struikroovers. J. Wel foei Papa, dan zyn slegte menschen. V. Ja dat zyn het tog. - Maar om 'er zig nu teegen te verdeedigen, neemt men zulk een koppel pistoolen meê. En wanneer de struikroovers je dan aanranden, om je je geld, met geweld, af te neemen; dan schiet men 'er frisch op los, en dan schiet men hun een arm of een been aan stuk, en dan moeten zy je wel met rust laaten. En zoo reist men dan weer veilig voort. J. Ja maar dan zyn die menschen hunnen arm of been tog kwyt. V. Dat zyn zy tog, maar dat is hun eigen {==101==} {>>pagina-aanduiding<<} schuld; waarom laaten zy je niet met rust voortreizen? Waarom willen zy je slaan, of kwaad doen, om je je geld en goed af te neemen. Zy verdienen het dan wel; en elk moet zig zelven verdeedigen. J. Dat is ook waar Papa. V. Maar nu gebeurde het eens, dat een Heer, die twee zoons had, Willem en Christiaan genaamd, op reis willende gaan, zyne pistoolen klaar maakte, en ze op zyne tafel neêr lei, terwyl hy uitging, naar iemand, die hem op dat oogenblik liet verzoeken, hem, voor zyn vertrek, nog eens te komen spreeken. Meer dan eens had die Heer aan zyne zoons verbooden, ooit zyne pistoolen, of eenig geweer in 't algemeen, aan te raaken, en hy vertrouwde, op hunne gehoorzaamheid, dat zy 't ook niet zouden doen. Maar eenigen tyd na dat hy uit was, kwamen de twee jongens, in de kamer, en zagen de pistoolen, op tafel, liggen. - Kom Christiaan! zei Willem, laat ons eens soldaatje speelen, en met een nam hy 't eene pistool, en gaf 't andere aan zyn broeder. - Neen, zei Christiaan, je weet immers wel, dat Vader 't ons verboden heeft, en ons gewaarschuwt, dat men 'er {==102==} {>>pagina-aanduiding<<} zeer ligt een groot ongeluk meê kan krygen, wanneer zy gelaaden zyn. - O geen nood! hervatte Willem, Papa laadt zyne pistoolen altyd zoo laat als hy kan. Ik zie 't hem gemeenlyk eerst doen, wanneer 't paard reeds, voor de deur, is. - Ja maar antwoordde Christiaan weer, je weet dat Papa eerst van ogtend vroeg wou vertrekken. (Het paard was in de daad ook reeds voor geweest, en daarop had de Vader de pistoolen gelaaden.) Ja, ja zei Willem, maar 't paard werdt weer af besteld, toen de boodschap van dien Heer kwam; dat heb ik zelf aan Jan hooren zeggen. Ik verzeeker je dus wel, dat de pistoolen niet gelaaden zyn. En kyk! Ik weet ook al hoe men met pistoolen moet omgaan, dat heeft Jan my geleerd. Zie! ik kan den haan spannen. Zie maar eens, hoe gemaklyk ik dat doe. - Met een spande hy de haanen der beide pistoolen, en liet ze zoo staan. - Kom, nu aan 't exerceeren, zei hy; als ik vuur zeg, dan moetje, met je vinger, teegen dat yzertje drukken, dan gaat het pistool af, en dan komt 'er vuur uit den steen, o dat is zoo aardig! - Wel dat wou ik ook wel eens zien zei Christiaan. - Dat zulje zoo aanstonds, hervatte Willem, maar {==103==} {>>pagina-aanduiding<<} wy moeten het te gelyk doen, en teegen over malkander gaan staan, dan kunje 't vuur van alle beide steenen te gelyk zien. Zy gingen nu teegen elkander over staan, en Willem zou Commandeeren. - Geef agt, zei hy teegen Christiaan, - presenteer je geweer, - leg aan, - geef vuur; - met een gingen de twee pistoolen, die werklyk gelaaden waren, af, en beide de jongens vielen, op den grond, terwyl het bloed hun langs de kleêren liep. Willem had de kogel, in den arm, gekreegen, en die had hem den arm gebrooken. Christiaan had, op 't gezigt van 't vuur, het hoofd omgedraaid, en op dat oogenblik nam de kogel een geheel stuk van zyn neus weg. Daar lagen zy nu te schreeuwen en te kermen, en beklaagden hunne onvoorzigtigheid en ongehoorzaamheid zeer, maar 't kwam te laat. - Op het geluid der twee schooten, kwam de moeder toegeloopen, en je kunt ligt begrypen, hoe vreeslyk die ongelukkige vrouw was aangedaan, toen zy daar haare beide eenigste zoons zag, in hun bloed, gewenteld liggen. Van schrik viel zy zelf flaauw naast hun neer. En voor dat zy nog was by- {==104==} {>>pagina-aanduiding<<} gekomen, kwam de vader t'huis, en zag daar zyne beide zonen gekwetst, en zyne vrouw flaauw voor zyne voeten. J. O Papa dat was naar, nooit speel ik meer met pistoolen. V. Men bragt terstond alle hulp toe, en de moeder kwam eindelyk weer by. Maar zy riep en kermde steeds, om haare zoons, die nu door een Chirurgyn, verbonden werden. Met 'er tyd genazen zy nog wel, maar het was met veel moeite, en na 't uitstaan van veel smert. Zelfs moest men Willem zynen geheelen arm afzetten, zoo dat hy, voor 't overige van zyn leeven, maar eenen arm had. En Christiaan behieldt, voor altoos, een groot lidteeken, aan den neus, dat hem verschriklyk leelyk stondt. XIX. Vader. Jacob, wil ik je eens uitleggen, waar de rivieren van daan komen? Jacob. O ja Papa, als 't je belieft. V. Ik heb je wel eens meer gesprooken van landen, daar zeer hooge bergen, dat is zeer groote en hooge hoopen van zand, aarde en steen zyn, waar van 'er sommigen zelfs zoo hoog zyn, dat zy tot boven de wolken uitsteeken; dat heugt je nog wel? {==105==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Ja wel Papa. V. Nu, op die bergen reegent het, in den zomer, en sneeuwt het, in den winter, net zoo als hier, en op die geenen, die hooger dan de wolken zyn, daar dryven de wolken, teegen de steile kruinen aan, en blyven dan, tusschen die kruinen, hangen. En dan trekt het vogt van de wolk in de aarde, of slaat aan teegen de steenen, even als je adem teegen 't glas; en dan loopt dat water, met straalen af, naar beneeden, of vriest vast teegen de steenen. Want boven, op de toppen van die bergen, is het, naar 't getuigenis der geenen, die 'er op geweest zyn, zeer koud; ja zelfs zoo koud, dat 'er altyd, winter en zomer, sneeuw en ys op ligt, en 'er maar, in 't allerheetst van den zomer, een gedeelte van ontdooit, terwyl 't overige daar op blyft liggen. J. Wel Papa, dat moet aardig staan, ys en sneeuw midden in den zomer. V. Ja dat doet het ook. Wanneer je beneeden in de vlakte bent, of in de valeien, dat is in de laagten, die tusschen de bergen in zyn, en je vindt het daar brandend heet, en ziet 'er alles met bladen en bloemen bedekt, dan zie je teevens, heel hoogop den berg, sneeuw en ys lig- {==106==} {>>pagina-aanduiding<<} gen. En als je 'er naar toe klimt, dan vind je 't daar zoo koud, dat je niet weet, hoeje je genoeg, met jassen en warme kleeren, dekken zult. J. Wel daar ging ik dan altyd naar toe, als ik 't te warm had. V. Ja maar je hebt lang werk, om 'er te komen, om dat het zeer hoog is. - Doch om weer tot het water te komen. Dat geen 't welk, door den reegen en de wolken, op de bergen, gebragt wordt, en ook dat geen, 't welk van 't ys en den sneeuw, boven op de toppen ontdooit, trekt in het zand en in de aarde, overal waar het zand of aarde, boven op den berg, ontmoet; en daar het op rotsen, dat is op zeer groote steenen valt, loopt het, langs de schuins af hellende kanten, van die steenen af; of dringt, door de spleeten, die 't hier en daar, in dezelven vindt, en komt dan weer in de aarde of in 't zand, dat onder die spleeten ligt; en zoo loopt een gedeelte, in stroomen, langs de steilte van de bergen af, tot beneeden toe, in de valeien of daalen; terwyl het overige, dat in de aarde of 't zand getrokken is, 'er zoo lang, al laager en laager, doorheen zakt, tot dat het eindelyk eene laag of bedding van {==107==} {>>pagina-aanduiding<<} steen of harde klei ontmoet, daar 't niet door heenen kan. J. Papa wat is dat een laag of bedding? V. Wanneer je eene meenigte vellen papier, van verscheide kleuren, op eenen hoop, zodanig op malkanderen legt, dat je b.v. eerst eenige vellen blaauw papier geheel onder legt, en dan daar op eenige vellen wit papier, op deezen weer eenige vellen rood papier, en zoo vervolgens; dan zegt men, dat je je papier, by laagen, gelegd hebt. - Of indien ik de plaats, van 't eene einde tot het andere, met vaste klei liet beleggen; en dat ik dan, op die klei, een deel zand, of losse steentjes, stel eens, tot een voet hoog, strooide, dan weer, op 't zand, een deel aarde, en dat ik eindelyk dat alles met groene zooden bedekte, dan zou men zeggen, dat ik de plaats, met beddingen van klei, zand, steentjes, aarde, en zooden belegt had. En dan zou de plaats, in 't klein, omtrent zoo gesteld zyn, als de bergen in 't groot. J. Zyn die dan ook met zulke beddingen? V. Ja, als men in de bergen graaft, dan ziet men, dat zy gemeenlyk bestaan uit verscheide laagen van steen, klei, zand, aar- {==108==} {>>pagina-aanduiding<<} de, &c. die allen boven op malkanderen liggen, net zoo als de laagen papier, of de beddingen op de plaats, daar ik je zoo even van sp ak. Behalven alleen, dat zy niet zoo glad en vlak liggen, maar in allerlei bogten en kronkels, dan eens naar boven, dan weer naar beneeden, over malkanderen heen loopen. Ook is de dikte van elke laag zeer ongelyk; en dan ligt 'er eens eene van 't eene soort, dan weer eene van 't andere, boven op, en dit verwisseld op allerlei wyzen. Wanneer nu het water, door de bovenste beddingen van aarde, losse steentjes, of zand, door gezakt zynde, gekomen is tot op eene laag van vaste klei, of steen, dan kan het niet verder, regtstreeks naar beneeden, zakken; doch daar de beddingen, gelyk ik je reeds gezegd heb, schuins, en met kronkels en bogten, over elkander liggen, zakt het water, langs die afhellingen, door de beddingen van zand of aarde, die 'er boven opliggen, heen, naar den buitenkant van den berg toe, zoo lang, tot dat het, in dien kant, ergens eene opening vinde, of 'er zig eene maake; en dan komt het, uit die opening, vloeien, of op borrelen, zo zy in de laagteligt; en maakt dus het eerste begin van eene beek of {==109==} {>>pagina-aanduiding<<} stroom, die vervolgens, langs de steile kanten van den berg, asloopt; of door de laagten en valeien, tusschen de bergen heenen vliedt, naar de eerste vlakte, die 'er by ligt. J. En waar blyft die beek, of stroom dan? V. Daar 'er gemeenlyk verscheide zulke beeken of stroomen, uit een en den zelfden berg, en ook uit de naby geleegen bergen, hunnen oorsprong neemen, ontmoeten die beeken en stroomen elkanderen wel haast, loopen in malkaar, en maaken dus eene grootere beek of stroom uit. Die geenen, die, zooals ik je strak zei, van de steene toppen afstortten, voegen 'er zig ook by; het water, dat, door den reegen, op de vlakten, aan den voet der bergen geleegen, uitgestort wordt, zakt 'er al mede naar toe; en uit de vereeniging van dit alles ontstaan de Rivieren, die dus eigentlyk niet anders dan groote beeken en stroomen zyn, uit de vereeniging van verscheide kleinere beeken en stroomen ontstaan. J. En waar blyven die rivieren Papa? V. Die loopen dan al verder en verder, door de laager streeken en vlakten, door; zoo dat zy verscheide zeer uitgestrekte landen, somtyds wel ter lengte van verscheide hon- {==110==} {>>pagina-aanduiding<<} derd uuren gaans, altoos en heen weder slingerende, door kruissen. En zulks tot zoo lang, dat zy eenige andere rivier ontmoeten, daar zy zig dan weer mee vereenigen, en in eenen stroom, al verder en verder voortloopen, tot in de zee toe; daar zy hun water eindelyk in uitstorten, en het dus wederbrengen, tot de plaats van waar het gekomen is. J. Hoe Papa, komt het water van de rivieren dan eerst uit de Zee? V. Ten minsten voor 't grootste gedeelte; en dat kun je ook zelf reeds opmaaken, uit het geen ik je, in ons gesprek, over de zee, gezegd heb. Daaglyks ryzen 'er dampen, uit de zee, op; deeze dampen verzamelen zig in wolken; die wolken dryven, over zee en land, naar alle kanten, heen, en vallen, voor een gedeelte, in reegen, sneeuw, en mist, onder weg, needer; het overschot dryft naar de bergen toe, en stort daar zyn water insgelyks in reegen, sneeuw of misten uit; dit water loopt weer in beeken en stroomen, van de bergen af; deeze beeken en stroomen maaken, door hunne vereeniging, de rivieren uit; en de rivieren brengen hun water wederom in de zee; en zoo gaat dat al daaglyks voort. Daag- {==111==} {>>pagina-aanduiding<<} lyks waessemt 'er water, uit zee, op, dat, gelyk ik je gezegt heb, onder 't opwaassemen, zoet wordt; en daaglyks brengen de rivieren dat zoet geworden water te rug, in de zee, daar 't zig dan weer met het zout water vermengd, en zout werdt. En dit alles maakt, dat de zee nog leeger noch voller, noch zoeter noch zouter wordt, wyl de rivieren 'er telkens weer net zoo veel zoet water in brengen, als 'er door de uitwaasseming uit gaat. J. Maar Papa my dunkt, als dat zee water zoo geduurig zoet gemaakt wordt, en 'er ook zoet weer in komt, dan moest de geheele zee eindelyk zoet worden. V. Dan heb je vergeeten hoe het komt, dat dat zee-water, by 't opwaassemen, zoet wordt. Dit geschiedt alleen daar door, dat het zout, het welk 'er mee gemengd is, in de zee te rug blyft. Maar dat zout, in de zee te rug blyvende, terwyl een gedeelte van 't water der zee weg dampt, zou het overige water van de zee, daar door, des te zouter moeten worden; indien de rivieren zulks niet beletten, door 'er weer geduurig zoet water in te brengen, in plaats van 't geen 'er daaglyks uit dampt. De geheele hoeveelheid van zout, die 'er in de zee {==112==} {>>pagina-aanduiding<<} is, blyft dus dezelfde, want daar gaat geen zout uit, en daar komt geen zout in, 't is alleen water dat 'er uit en in gaat. De geheele hoeveelheid van water blyft ook dezelfde, want daar gaat wel daaglyks, door de uitwaasseming, water uit, maar daar komt ook daaglyks, door de rivieren, weer even veel water in. En dus blyft alles volmaakt in den zelfden staat. J. Dat is waar Papa. V. Maar Jacob wil ik je nu eens zeggen, hoe men de plaats hiet, daar 't eerste water van eene beek, stroom, of rivier, uit de zyde van een berg, komt vlieten, of uit den grond eener valei opborrelen? J. Als 't je belieft Papa. V. Die hiet men de bron of oorsprong van de beek, stroom, of rivier. En de holte, die het water in den grond maakt, en waarin het, tot aan eene andere rivier, of tot aan de zee, in voort stroomt, hiet men het bed der rivier; en de plaats, daar zy haar water, in eene andere rivier, of in de zee, uitstort, hiet men de mond van de rivier. Deeze beken, stroomen, en rivieren nu zyn ons van de allergrootste nuttigheid. Want zy brengen aan {==113==} {>>pagina-aanduiding<<} alle de plaatsen, daar zy langs vloeîen, het water, 't welk je weet, dat wy zoo zeer nodig hebben. Zy houden de landen, daar zy door vloeien, vogtig en vrugtbaar. Men kan 'er, naar maaten zy groot of klein, diep of ondiep zyn, met grooter of kleiner vaartuigen, schuitjes en scheepen op vaaren; en dus op de gemaklykste en minst kostbaare wyze, van de eene plaats naar de andere, reizen, of goederen overbrengen. Eindelyk men vindt 'er eene meenigte van visschen in, als snoek, karper, baars, braassem, vooren, zalm, welke laatste een gedeelte van zyn tyd, in zee, een gedeelte in de rivieren doorbrengt, en verscheide andere soorten meer, die allen zeer lekker zyn, en eene goede vervulling, voor onze tafels, geeven. - En terwyl de beeken en rivieren ons zoo nuttig zyn, geeven zy ook een grooten cieraad aan de landen, daar zy door loopen. Want niets is fraaier, dan van eene hoogte, eene rivier, of eenige beekjes, door een fraai landschap, te zien heenen slingeren. Het is dus, in allen opzigten, goed en aangenaam, dat 'er beeken en rivieren zyn. J. Ja dat is wel waar Papa, een beekje geeft zulk eene aangenaame koelte, als men 'er's zo- {==114==} {>>pagina-aanduiding<<} mers, in de schaduw van de boomen, langs wandelt. V. Dat doet het tog, en dan is een mooi wel belommerd beekje, de aangenaamste en verkwiklykste plaats, die men vinden kan. XX. Vader. Jacob! Jacob! schielyk daar van daan, naar den anderen kant van den straat toe! Jacob. Maar waarom, Papa? V. Ei! met je waarom, schielyk maar naar - J. Ai! Ai! Papa, wat is dat? V. Wel ja wat is dat? Dat is eene goeie kles water, die je om je ooren krygt, en wel verdiend hebt. Altyd moet je weeten waarom, al is 'er geen tyd, om 't je te zeggen. Ik zag wel, dat men daar beezig was met de glazen te wasschen, en dat je zoo 't water, op je lyf, zoudt krygen; en daarom riep ik je toe, van schielyk, naar den anderen kant der straat, te loopen. Maar jonker wysneus moet altyd weeten waarom, en nu druipt hy als een waterhond. J. Ja Papa ik wist niet, - V. Ja als je 't geweeten had, dan had ik 't {==115==} {>>pagina-aanduiding<<} je niet hoeven te zeggen. Dit zal je nu, hoop ik, leeren, als ik je zeg, schielyk jongen! doe dit of dat! - eerst te doen, en dan te vraagen; want nu zie je, dat het somtyds te laat wordt, als kinderen eerst willen weeten waarom, en dan doen. J. (Zig asdroogende;) Ja Papa, ik zal beeter oppassen, in 't vervolg; ik zal niet weer eerst vraagen waarom? V. Dat hoop ik. Je komt 'er nu gelukkig af, maar 't kon wel eens erger asloopen. Wil ik je eens vertellen, wat 'er gebeurde aan een jongen, Hendrik genaamd, die ook altoos eerst reede vroeg, en dan gehoorzaamde, maar 'er zoo wel niet afkwam, als jy? J. Als 't je belieft Papa. V. Op een morgen liep hy speelen, op straat. En terwyl zyn Vader, voor 't open venster, stondt, kwam hy digt by een huis, daar men beezig was, iets aan ter vermaaken, en daar een grooten hoopen steenen voor lag. Op deezen hoop liep Hendrik op en neer, en sprong 'er af, en merkte niet, dat men 'er nog meer steenen, van boven van 't huis, op neer gooide. Zyn Vader, die dat wel zag, riep hem toe; schielyk Hendrik! daar van daan! - {==116==} {>>pagina-aanduiding<<} Maar Hendrik vroeg ook, waarom Papa? En eer zyn Vader hem kon antwoorden, gooide men een grooten steen van boven neer, die Hendrik op de beenen viel, en zyn eene been brak. - Nu wist Hendrik wel, waarom zyn Vader hem geroepen had; maar 't was te laat, hy was zyn been kwyt. Eerst leedt hy 'er, verscheide weeken lang, de zwaarste pynen aan; en daar naa kon hy 't nooit weer gebruiken, maar moest, op krukken, gaan. En toen had hy tyd en geleegenheid, om zig wel te overtuigen, hoe onvoorzigtig het is, altoos eerst te vraagen waarom? eer men gehoorzaamt. Hy droeg ook wel zorg van 't niet weer te doen; en dat maakte, dat hy nu geene andere ongelukken meer kreeg; maar 't kon hem tog 't gebruik van zyn been niet weder geeven. Zo jy nu 't zelfde leert, door 't water, dat je daar zoo om de ooren gekreegen hebt, dan ben je 'er gelukkig aan; maar zo je weer eerst vraagt waarom, dan kun je 'er wel eens, net zoo als Hendrik, en misschien nog veel erger by vaaren. J. Neen Papa, ik beloof je, ik zal 'er wel op passen; ik zal eerst doen, en dan vraagen. V. Dat zal zeer wel gedaan zyn; en dan {==117==} {>>pagina-aanduiding<<} zal men 't je ook gaarne zeggen, als men kan. En wanneer men 't niet kan, dan zal men je dat zeggen, en dan moet je 'er geduld meê neemen; ten minsten, zo je niet liever, door ongehoorzaam zyn, een ongeluk krygen wilt. J. Neen, neen, Papa! Ik mogt ook eens, al myn leeven, op krukken, moeten gaan, en dat is al te erg. * XXI. Moeder. Pauline heugt je nog, dat ik je voorleeden gezegt heb, wat denken is? Pauline. Ja wel Mama. - Als Hanna niet in de kamer is, en dat ik Hanna niet zie, dan kan ik tog aan Hanna denken, en dan is 't net als of ik Hanna voor my zag. M. Zeer wel. Nu is 't je ziel, die dat vermogen heeft, van zoo te kunnen denken, en zig de dingen zoo te kunnen voorstellen, of, zoo als men 't hiet, verbeelden. P. Maar Mama wat is vermoogen? dat verstaa ik niet. M. Als ik teegen Pauline zeg, haal my die stoof eens, die daar staat, en draag ze hier naar toe, en zet ze by my neer, kan Pauline dat dan doen? P. Ja wel Mama, zeer gemaklyk. {==118==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Wel nu, dan heeft Pauline der kragt of het vermoogen, van die stoof te kunnen draagen, en hier brengen, en by my neer zetten. Maar indien ik nu eens teegen je zei, Pauline haal me het ledikant eens hier, daar Papa en Mama in slaapen, zou je dat ook kunnen doen. P. Wel neen Mama, dat is veel te groot, dat kan ik niet draagen. M. Wel nu, dan zou ik zeggen, Pauline heeft wel de kragt en het vermoogen, om die stoof te kunnen draagen, maar dat groote ledikant te draagen, gaat Paulines kragt of vermoogen te boven. P. Dat doet het ook Mama, dat kan Pauline niet doen. M. Het vermoogen is derhalven, de bekwaamheid of kragt om iets te kunnen doen. En daarom zeide ik, dat je ziel het vermoogen heeft, van te kunnen denken, en zig de dingen, die zy niet ziet, te kunnen voorstellen en verbeelden, net als of zy ze zag. - Zie eens hier Pauline, ik zal deeze kleine laade eens open doen; wat ligt daar in? P. Een mooi wit lint Mama, met roode streepen, en lieve kleine bloemetjes, tusschen de streepen in, o dat is mooi! {==119==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Wel nu, doe nu je oogen eens toe. Kun je je nu niet nog zeer wel voorstellen, wat 'er in delaade lag? P. O ja Mama, een wit lint, met roode streepen, en 't is net als of ik die kleine mooie bloemetjes nog voor my zag. M. Ja, en nu zie je dat lint voor je, omtrent net zoo, als of je eene pop, die agter je stondt, en die je dus zelve niet zien kondt, in eenen spiegel zaagt. Want dan zie je eigentlyk de pop zelve niet, net zoo min als nu het lint, maar de afbeelding van de pop, in den spiegel. Probeer maar eens; doe je oogen eens open; ik zal je pop, hier, op deeze tafel, agter je zetten. Kun je nu de pop zelve wel zien; als je zoo staan blyft? P. Neen Mama. M. Maar zie, nu zal ik eens een spiegel voor je zetten; kyk daar nu eens in. P. Ja daar zie ik de pop nu heel wel. M. Ten minsten je ziet de afbeelding van de pop, in den spiegel. - Nu, in dit opzigt, is 't omtrent even zoo, als je strak, de afbeelding van dat witte lint, met roode streepjes en bloemetjes, in je hoofd zaagt. P. Mama, is 'er dan een spiegel, in myn hoofd, daar ik dat lint in zien kan? {==120==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Neen Pauline, een spiegel is 'er niet in je hoofd; en daar in ligt nu het verschil. In den spiegel kun je geene andere dingen afgebeeld zien, dan die geenen, die men 'er werklyk voor houdt. Wil je je zelven in den spiegel zien, dan moet je 'er eerst voor gaan staan. Wil je 'er je pop in zien, dan moet je 'er je pop eerst voor zetten. Is dat niet zoo? P. Ja wel Mama, dat is zoo. M. Maar je ziel kan zig, in je hoofd, zeer wel de afbeedingen van zulke dingen voorstellen, die niet voor je staan, ja die noch by, noch omtrent je zyn. B.v. wat hangt 'erin je kamer, teegen den muur, tusschen 't venster en 't ledikant? P. O dat weet ik wel Mama, daar hangt Mama's portrait, en dat van Pauline, met een roosje, in de hand. M. Nu, die portraiten kun je je immers net zoo wel voorstellen, als strak het lint. P. Ja wel Mama. M. En tog zyn die portraiten niet voor je, maar in eene ander kamer. En wat hong 'er gisteren, by Groot-Mama, aan dien boom, daar wy zoo lang by stonden te praaten? {==121==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Daar hongen mooie perzikken aan, die haast ryp waren. M. En hoe zagen 'er die perzikken uit? P. Die waren wit, maar zy begonnen al mooie roode koontjes te krygen. M. Zie je nu wel, Pauline, dat het, ten deezen aanzien, met je ziel, geheel anders is, dan met den spiegel? De spiegel kan niets afbeelden, dan 't geen 'er voor staat; maar je ziel kan zig afbeelden en voorstellen alles wat zy wil, hoe ver 't ook van je van daan zyn moge. P. Dat is waar Mama. M. Weet je nu, hoe men dat vermoogen van de ziel, van zig zoo de dingen te kunnen voorstellen en verbeelden, noemt? P. Neen Mama. M. Dat noemt men de Verbeeldingskragt.   M. Pauline, weet je me wel te zeggen, wat je gisteren, by Groot-Mama, gedaan hebt? P. O ja Mama, daar hebben wy, in dat mooie wagentje gereeden, het bosch door, naar de kippetjes, en de duifjes en de eendjes, {==122==} {>>pagina-aanduiding<<} en die hebben wy wat eeten gegeeven. M. En weet je nog watje voorleede week, by Groot-Mama, gedaan hebt, toen je Oom en Tante 'er ook aten P. Ja wel Mama, toen zyn wy, op 't water, in 't schuitje, gaan vaaren, o! dat was zoo plaisierig. M. Wel, dat heb je alles wel onthouden. Zie je nu, dat je ziel ook de kragt en 't vermoogen heeft, van zig te kunnen voorstellen, alles wat je, eenigen tyd geleeden, gedaan hebt; en alles wat 'er, eenigen tyd geleeden, gebeurd is. - Wat gebeurde 'er, b.v. toen wy in 't schuitje voeren, en onder die brug door gingen? P. Toen viel 'er een katrol, daar 't zell meê wordt vastgemaakt, in 't water; en daar zogten Papa, en Oom, en Neef zeer lang naar. Maar zy konden de katrol niet vinden. En toen moesten wy weer naar huis, om dat zy 't zeil niet weer konden ophaalen. M. Dat heb je zeer wel onthouden. De kragt nu, of het vermogen, die je ziel heest, om zig zoo, wanneer zy wil, de dingen te kunnen voorstellen, die eenigen tyd geleeden gebeurd zyn, noemt men het geheugen. {==123==} {>>pagina-aanduiding<<} Maar, Pauline, weet je nu ook nog alles wat 'er gisteren, by Groot-Mama, aan tafel gezegd werdt? Heugt je b.v. wat Tante van haar kleinen jongen vertelde? P. Neen Mama, dat weet ik niet meer. M. Je waart 'er tog by, toen Tante het vertelde; en je hebt het wel gehoord, want je hebt 'er om gelachen. P. Dat kan wel zyn Mama, maar ik weet het tog nu niet meer. M. Wel, als 'er zoo iets is, dat je eens geweeten hebt, maar dat je nu niet meer weet, dan zegt men, dat je 't hebt vergeeten. Maar wil ik nu eens zien, of ik het je weer kan te binnen brengen? P. Als 't je belieft Mama. M. Zei Tante niet, dat de kleine jongen, met zyn Vader, was gaan wandelen, in 't bosch, en dat hy de vogeltjes naliep? Denk 'er maar eens ter deegen op; wat gebeurde 'er toen? P. Toen - Toen - O ja Mama! nu weet ik het al. Om dat hy niet zag waar hy liep, rolde hy van boven neer, in eene sloot, perdons! in de modder. En toen zag hy 'er van 't hoofd, tot de voeten, zoo zwart uit als inkt. {==124==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Zie je wel, nu weet je 't weer. Nu heb ik het je weer te binnen gebragt, of zoo als men zegt, ik heb het je herinnert, ten minsten ik heb je geholpen, om het je weer zelf te herinneren. XXII. Sophie was een zeer goedhartig kind, dat nooit iemand, zelfs geen dier, kwaad deedt, en wien 't altyd speet, wanneer men ook maar een vliegje, zonder noodzaak, doodde. Eens, met haare oppaster, over straat wandelende, zag zy een klein hondje, dat, door eenige jongens, met een touw, naar de gragt gesleept werdt, om 't, in 't water, te smyten en daar te verdrinken. Het hondje was niet mooi, en daaren boven geheel beslikt en bemorst; maar dit belette niet, dat Sophie het, uit enkel medelyden, wilde koopen, om dat zy zag, hoe het, door de jongens, mishandeld werdt. Zy boodt hun derhalven een paar schellingen, voor 't hondjen, aan; en de jongens waren zeer gereed, om 't 'er voor te geeven. De oppaster van Sophie zei wel, teegen haar; war zul je tog aan dat hondjen hebben, het is zoo leelyk? Maar zy antwoordde; dat is wel waar, 't is niet mooi, maar 't is onge- {==125==} {>>pagina-aanduiding<<} lukkig; en indien ik het nu verlaat, dan zal 'er misschien niemand medelyden meê hebben. Zoo kogt zy 't hondjen van de jongens, liet het schoon afwasschen, en nam het onder haaren arm meê naar huis. Het arme diertje likte haare handen, den geheelen weg over, van vreugde, dat het zig nu niet meer zoo aan een touw zag voortsleepen. T'huis gekomen lachte men Sophie wel een weinig uit, met den koop van haar leelyk hondjen; maar dit belette niet, dat zy 't behieldt, en 't wel oppaste, en 't op haare kamer, op een kussentje, by den schoorsteen liet slaapen. Na dat zy haar hondjen drie of vier maanden had gehad, gebeurde het op eenen nagt, terwyl zy reeds in diepen slaap was, dat het hondjen eensklaps, op haar bed, sprong, en begon te janken en te blaffen; en 'er weer, af, en weer op sprong, en nog sterker blafte, zoo lang tot dat zy eindelyk wakker werdt. Zoo als zy de oogen open deedt, zag zy een groot licht in de kamer, en schielyk door de gordynen kykende, werdt zy, niet zonder grooten schrik, gewaar, dat haare mat in brand stondt, en de vlam reeds tot het kussentje van 't hondjen gekomen was, en 'er het beestjeafgejaagd had. {==126==} {>>pagina-aanduiding<<} Een klein kooltje, eer men 't vuur bezorgd had, ongemerkt van den haard gerold, had de mat aangestooken. Sophie sprong nu schielyk 't bed uit; maakte haare oppaster, die even zoo vast sliep als zy, wakker; en deeze geen water genoeg by de hand hebbende, om 'er den brand met te blusschen, smeet 'er gaauw de kussens en deekens van 't bed op, en verstikte dus nog gelukkig de vlam, op 't oogenblik dat dezelve eene groote houte kast zou hebben aangeslooken, en dus de geheele kamer, en 't geheele huis, in 't uiterste gevaar, gebragt. Sophie zag nu, dat zy en haare opparster het grootste ongeluk zouden gekreegen hebben, indien 't hondjen haar niet nog by tyds had wakker gemaakt. Ook werdt het diertje nu, by 't geheele huisgezin, in groote waarde gehouden; wyl door middel van 't zelve, zulk een groot ongeluk voorgekomen was. Men was zeer bly, dat zy het gekogt had. En men zag nu, dat ook zelfs de beesten ons wel eens beloonen kunnen, voor het goede, dat wy hun doen. * XXIII. Moeder. Pauline weet je me nog te zeggen, wat verstand is; ik heb 't je voorleeden uitgelegd? {==127==} {>>pagina-aanduiding<<} Pauline. Ja Mama - 't is - 't is - Ja Mama, ik kan 't je zoo niet zeggen, maar ik weet het tog wel. Ik heb verstand, en de beesten niet. M. Dat is waar, dat heb ik je ook gezegd. Maar om je nu te herinneren, wat men eigentlyk, door verstand, meent, zal ik je zeggen, dat je verstand toond, wanneer je wel begrypt, het geen ik je zeg, en 'er ook van pas op antwoordt. En even zoo toon je ook verstand, wanneer je, in elke geleegenheid, waar in je je bevindt, wel weet te overleggen, wat je doen moet. Wil ik je daar eens een voorbeeld van geeven? P. Als 't je belieft Mama. M. Onderstel eens, dat je op straat wilt gaan wandelen. Om dat nu te kunnen doen, moet je eerst op de straat zyn, niet waar? P. Ja Mama, dat is zeeker. M. Dus moetje dan eerst beginnen, met te overleggen, hoe je doen moet, om op straat te komen. P. Dat is ook waar Mama. M. Wel, wy zitten nu vlak by een venster, dat open staat en op de straat uitziet; en door dat venster kan men, als men wil, ook {==128==} {>>pagina-aanduiding<<} op straat komen. Zie maar eens, ik zal 'er dat balletje papier uit gooien. - Kyk, daar is 't al op de straat. - Door 't venster kan men derhalven op straat komen, en dat wel zeer schielyk. P. Dat is waar Mama. M. Maar behalven deeze weg, is 'er nog eene andere. Vlak by de deur van de kamer is eene trap, die gaat naar beneeden, in de gang, en van daar kunje, door de deur van 't huis, ook op straat komen. Welke van deeze twee weegen is nu de beste? P. Wel Mama, ik kan immers uit dat venster niet komen? M. Je zoudt 'er juist wel uit kunnen komen, of Mama zou 'er je, net gelyk dat balletje papier, wel uit gooien kunnen; en dan zou je zeeker veel schielyker op straat zyn, dan indien je 'er, langs de trappen en den gang, naar toe gingt. P. Maar Mama, dan zon ik immers vallen, indien je me zoo uit het venster gooide? M. Dat zou je zeeker; en je zoudt zelfs waarschynlyk armen en beenen breeken; en dan zou je wel op straat zyn, maar je zoudt 'er niet op kunnen gaan wandelen; ja zelfs {==129==} {>>pagina-aanduiding<<} zou je, in geen zes weeken, weer een voet verzetten kunnen. - Wat dunkt je derhalven, wat is nu beeter; door het venster zeer schielyk op straat te komen, en je armen en beenen te breeken; of 'er, langs de trappen en door den gang, wat langsaamer naar toe te gaan, en dan je armen en beenen heel te houden? P. Wel Mama, dat spreekt immers van zelve; beeter langs de trap; want als ik myne armen en beenen brak, dat zou 'er bedroefd uitzien. M. Daar heb je gelyk in, dat zou het tog. - Maar weet je wat wy nu ondertusschen gedaan hebben? P. Neen Mama. M. Wy hebben nu ons verstand gebruikt, om te onderzoeken, wat het beste middel was, om op straat te komen; het venster uit te springen, of de trappen af te gaan; en wy hebben gevonden, dat het laatste het beste was. - Wil ik je nu eens zeggen, hoe wy 'er toe gekomen zyn, om dat te vinden? P. Als 't je belieft Mama. M. Wy hebben eerst nagegaan, welken de voordeelen, en welken de nadeelen waren, van elk deezer twee weegen, om, op straat, {==130==} {>>pagina-aanduiding<<} te komen, het venster, en de trap. En daar by hebben wy gevonden, dat het voordeel van 't venster was dat men daar door schielyker op straat kwam; maar daar teegen het nadeel, dat men 'er armen en beenen by brak. Het nadeel daar en teegen van de trap was, dat wy wat langer onder weg zouden zyn; en het voordeel, dat wy onze armen en beenen zouden heelhouden. Is 't niet zoo? P. Ja wel Mama. M. Na dat wy dus deeze voordeelen en deeze nadeelen gevonden hadden, hebben wy die, met elkanderen, vergeleeken, en gezegd; wat is nu beeter, wat schielyker op straat te zyn, en onze armen en beenen te breeken; of wat langer, onder weg, te blyven, en onze armen en beenen heel te houden? - En, uit deeze vergelyking, hebben wy dit besluit of oordeel opgemaakt; dat het beeter was, wat langer onder weg te zyn; en dat wy dus, niet door 't venster, maar langs de trappen, naar straat moeten gaan. Is dat niet zoo? P. Ja wel Mama. M. Wel nu, als men zoo het voor en teegen van eene zaak nagaat, overweegt, en saamen vergelykt, om 'er uit te oordeelen, wat {==131==} {>>pagina-aanduiding<<} het beste is, dan redeneert men; en het verstand, wanneer men het dus gebruikt, wordt de Reede genaamt. - Wil ik je 'er nog eens een ander voorbeeld van geeven? P. Als 't je belieft Mama. M. Je weet wel, dat de menschen spreeken kunnen, en dat wy voorleeden, by Nigt Z. haare twee papegaaien ook hebben hooren spreeken? P. Ja wel Mama. M. Onderstel nu eens, dat wy te Z. voor de gesloote deur van de eetzaal stonden, en dat wy in de eetzaal hoorden spreeken; hoe denk je dat wy dan zouden moeten doen, om, zonder in de kamer te gaan, te kunnen weeten, of het de papegaaien waren, die samen spraaken, dan wel of het twee menschen waren, twee meiden by voorbeeld? P. Wel Mama, zouden wy dat aan de stem niet kunnen hooren? M. Ken je dan de stemmen van alle de myden van Nigt Z.? P. Neen Mama ik heb ze nooit hooren spreeken. M. Ik ook niet; en daar by heb ik wel gehoord, dat die papegaaien de stemmen van de {==132==} {>>pagina-aanduiding<<} knegts zeer wel kunnen namaaken; weshalven 't zeer wel zou kunnen zyn, dat zy ook wel de stemmen van de meiden zouden kunnen namaaken. P. Dat is waar Mama. M. Uit de stemmen zouden wy 't derhalven niet wel weeten kunnen. Maar wat zouden wy dan moeten doen, om 'er agter te koomen? Altoos ondersteld dat wy de deur niet konden open doen? P. In de daad Mama, dat weet ik niet. M. Wel als wy dan eens luisterden, naar 't geen zy zeiden? - Je weet wel dat de Papegaaien maar weinige woorden zeggen kunnen? P. Ja Mama, dat is waar. M. Wel nu, indien wy dan wel toeluisterden, naar 't geen 'er in die kamer gezegd werdt, en wy hoorden al geduurig; wie klopt daar? en kopje kraauwen; en papegaaitje Rejaal; en dan al weer van vooren af aan, wie klopt daar? wie zouden wy dan denken, dat daar samen aan 't praaten waren? P. Wel de papegaaien Mama. M. Dat is ook zoo. Want die woorden kunnen der papegaaien zeggen, en die zeggen {==133==} {>>pagina-aanduiding<<} zy ook geduurig. En daar by zouden wy wel begrypen, dat de meiden zig daar niet samen zouden gaan zitten vermaaken, met teegen malkander te roepen, Papegaaitje Rojaal, en kopje kraauwen, enz. Want dan zouden zy wel mal gelyken. P. (Lachende.) Dat zouden zy tog Mama. M. Maar indien wy nu hoorden zeggen; Hanna heb je die stoelen al geboend? - Neen Betje, maar geef my den boender, dan zal ik 'er aan gaan. - Den Boender heb ik zelf nog nodig, want ik ben aan de tafel beezig; en diergelyke dingen meer, die 't schoonmaaken betreffen; wie zouden wy dan denken, dat wy, in de kamer, hoorden spreeken. P. Wel meiden Mama. M. Dat zouden wy ook. En daar toe zouden wy wederom ons verstand, of zoo als men 't in dit geval noemt, onze Reede gebruikt, en dus geredeneerd, en geoordeeld hebben. Want wy zouden samen hebben vergeleeken, dat geen, 't welk de papegaaien gemeenlyk zeggen, met dat geen, 't welk de meiden wel eens, onder 't schoonmaaken, teegen malkander zeggen; en daar uit zouden wy hebben geoordeeld, of het de Papegaaien, dan {==134==} {>>pagina-aanduiding<<} wel de meiden waren, die wy daar, in de kamer, samen hoorden spreeken. XXIV. Aristus ging eens, met zyne twee kinderen, Thomas en Emilie, in 't veld wandelen. De kinderen, die een einde weegs voor uit liepen, troffen een leeuwrik aan, dewelke zyn vleugeltje gebrooken hebbende, niet weg vliegen kon. Zy joegen 't arme diertje zoo lang na, tot dat zy 't gevangen hadden. Maar naauwlyks was hun dit gelukt, of zy begonnen samen aan 't krakeelen, wie den leeuwrik hebben zou; daar elk beweerde, dat hy hem 't eerst gezien en gevangen had. De Vader, op dit krakeelen aankomende, wilde 'er een einde van maaken, door 't vogeltje weer in vryheid testellen. - O! dat zou uik ook gaarne zelf doen, myn lieve Papa zei Emilie teegen hem, maar zie eens, 't arme diertje heeft zyn vleugd gebrooken, en daar 't dus niet vliegen kan, zal het tog eenige kat, of ander roofdier, in handen, vallen. - Dat is wel waar, myn lieve kind, antwoordde Aristus, ik wist niet dat het diertje niet vliegen kon. Maar hoe zal ik het dan uitmaaken, aan wien van je beiden het moet toekomen, daar ik niet gezien heb, wie 't het eerst gevangen heeft? {==135==} {>>pagina-aanduiding<<} Ik! ik! riep Thomas, ik liep het vooruit, en keerde het. - Ja maar, zei Emilie, ik kreeg het eerst beet. - Het ontsnapte je tog weer, viel haar Thomas in, en toen heb ik het gegreepen, en ik gaf 't jou maar eens, om het te bekyken. - Nu, nu, zei de Vader, zoo komt 'er nooit een einde van. Maar Thomas, wat wil jy met den leeuwrik doen, indien ik hem jou geef? - Ik Papa? zei Thomas, wel 't geen men met een leeuwrik doet; ik zal hem den kop in drukken, zoo als ik 't voorleeden, op 't vinketouw, zag doen; en dan zal ik hem braaden en op eeten, dat zal een leker beetje zyn! - Foei 't arme diertje! zei Emilie; en drukte het teegen haaren boezem; Neen Papa, geef het dan liever aan my, - of laat het anders maar vry loopen. Krygt het eene kat, dan is 't 'er tog niet veel erger aan, dan wanneer Thomas het den kop indrukt; en wie weet hoe lang 't ondertusschen nog vry zal gaan. - Maar, vervolgde Aristus, indien ik 't jou nu geef, wat zul jy 'er dan meê doen? - Ik, myn lieve Papa, antwoordde Emilie, het kopje van 't vogeltje streelende, ik zal 't in een kooitje zetten, en daar zal ik 't alle dag wel bezorgen, met eeten, {==136==} {>>pagina-aanduiding<<} en drinken, en eene versche gras zoode; en dan zal 't arme diertje zoo lief voor my zingen; en dan kan Thomas zelf 'er nog verscheide jaaren plaisier van hebben; daar ik in teegendeel aan zyn lekker beetje niets heb, en 't ook voor hem, in een oogenblik, zal op zyn; en wat heeft hy 'er dan aan? dan is 't vogeltje dood, en dan kan hy 't nooit weer hooren zingen. - Wel, je spreekt als een boek, myne lieve Emilie! zei de Vader; je bent een goede voorspraak, voor de vogeltjes; en 't zou ook waarlyk jammer zyn, dat jy 't niet behieldt, wyl je 'er een zoo veel beeter gebruik van wilt maaken, dan Thomas. Je toont dat je wel weet te beoordeelen, welke vermaaken de besten en 't meeste waardig zyn; en ik ben vooral bly te zien, dat je liever 't leeven van een onnozel vogeltje, 't welk je by toeval, in handen viel, wilt spaaren, dan je, gelyk Thomas, een lekker beetje bezorgen. Emilie behieldt derhalven 't vogeltje, droeg 'er goede zorg voor, en toen Thomas 't lieve diertje, den geheelen dag lang, en 's anderendaags weer, en de volgerde dagen weer, zoo mooi hoorde zingen, moest hy zeif bekennen, dat hy zeer dwaaslyk zou gedaan hebben, van {==137==} {>>pagina-aanduiding<<} 't te dooden en 't op te eeten; wyl hy 'er nu zelf veel meer en veel langer plaisier van had. XXV. Vader. Jacob, ik heb je wel eens gezegd, dat men 't bier van graanen brouwt; wil ik je nu eens uitleggen, hoe veel werk 'er vereischt wordt, om zulk een gemeenen en eenvoudigen drank, als 't bier is, te bereiden? Jacob. Als 't je belieft Papa. V. Gemeenlyk neemt men 'er gerst toe, de korreltjes naamlyk, wanneer zy uitgedorschen en schoongemaakt zyn. Somtyds ook eenige andere gramen, zoo als ik je reeds heb gezegd. Deeze korreltjes laat men eerst in water weeken, dat zy een weinig zwellen, en wanneer men denkt, dat zy genoeg gezwollen en met water doortrokken zyn, dan strooit men ze, op een zolder, om 'er de vogtigheid, die 'er buiten op zit, wat te laaten af waassemen. Als 'er die genoeg afgewaassemt is, dan legt men ze weer op een hoop, en dan doet het vogt, dat binnen in de korreltjes is gebleeven, dezelven uitspruiten; dat is hunne stengetjes en worteltjes schieten, net als of men ze in den grond gezaaid had; zoo dat de geheele klomp dan, met stengetjes en wortel- {==138==} {>>pagina-aanduiding<<} jes, vast in een gegroeit is. Wanneer men denkt dat de stengetjes en worteltjes genoeg geschooten zyn, (want zy moeten niet al te lang worden,) dan slaat men de klomp weer uit een, en laat ze weer droogen, in eene warme lugt, of op een Eest, om den verderen groei teegen te houden. J. Papa wat is dat, een Eest? V. Dat is de opening van een schoorsteen, daar men geduurig een sterk vuur in stookt, en boven dewelke, men een rooster gemaakt heeft, dien men, met horden, of een haire kleed, overdekt; om daar 't graan op te leggen, en 't zoo, door de warmte van 't vuur, te laaten uitdroogen. - Als het genoeg gedroogd is, laat men 'er grof meel van maalen, dat men moutmeel noemt; en dat, in eene kuip of tobbe, met zeer veel heet water, gemengd wordt. Doch by deeze menging moet men oppassen, dat het water wel heet, maar niet kookende zy, wyl 't anders het moutmeel te veel zou verbranden; om 't welke nog meer te beletten, men het geduurig omroert. - Wanneer 't moutmeel dus eenen nagt over, in 't water, heeft gestaan; doet men het, in een grooten keetel, dien men een brouwkeetel noemt; en {==139==} {>>pagina-aanduiding<<} in denwelken men 't braaflaat kooken, om daar door al de kragt van 't meel, in 't water, te doen overgaan; altoos weer geduurig omroerende, om 't kooksel niet te doen aanbranden. J. Wat is dat aanbranden, Papa? V. Men heeft van verscheide dingen opgemerkt, dat zy, wanneer men ze, in een pot of keetel, met water kookt of stooft, en zy raaken ergens den bodem of kant van den pot of keetel aan, en blyven daar te lang op stil leggen, zy als dan bruin of zwart worden, net zoo als de schil van eenen appel, dien men op eenen heeten plaat te braaden legt; en als dat geheurt, dan krygen 'er die dingen een lelyken smaak van, en dan noemt men ze aangebrand. Maar wanneer men, door geduurig omroeren, maakt, dat zy altoos in beweeging blyven, dan kunnen zy nergens lang genoeg, op eene plaats van den pot of keetel, blyven liggen, om te kunnen aanbranden; en dat is de reede waar om men het moutmeel, in 't water, zoo geduurig omroert, terwyl het kookt. Wanneer 't lang genoeg gekookt heeft, schept men 't moutmeel, met het water, uit den brouwkeetel, en doet het, in eene kuip, die {==140==} {>>pagina-aanduiding<<} men de loskuip noemt, en die van onderen een gat heeft, waar onder men een bak plaatst, om 'er het nat, dat men 'er uit den brouwkeetel in gedaan heeft, wanneer men 't verder zal bereid hebben, in te laaten loopen. Maar om nu te maaken, dat men het water alleen in den bak kryge, zonder het dik van 't meel, (dat in het bier niet komen moet, wyl 't dan een pap en geen drank zou worden,) bedekt men den geheelen bodem van de loskuip, met eene laag stroo, daar 't water, net als door eene zeef, door heen ziepelt, eer het door het gat, in den bak, koome; terwyl al het dik van 't meel, boven op het stroo liggen blyst. Maar eer men 't nat dus, uit de loskuip, in den bak laat loopen, neemt men 'er wat van, en mengt het in den brouwkeetel, met zoo veel hop, als men nodig oordeelt. J. Papa wat is hop? V. Dat is eene zeekere plant, die langs den grond en de heggen opkruipt, even als de klimop. Van deeze plant neemt men de vrugten, die zeer veel kragt hebben, en laat die, in den brouwkeetel, met een gedeelte van het nat, kooken, om 'er die kragt uit te trekken. En als zy daar toe lang genoeg gekookt heb- {==141==} {>>pagina-aanduiding<<} ben, giet men ze, met hen nat, in de loskuip, by het overige, en laat het 'er eenigen tyd in staan. Als men dan denkt dat de kragt van de hop genoeg, onder 't geheele brouwsel, gemengd is, laat men 't water, uit de loskuip, door 't stroo en 't gat, doorziepelen, in den bak, die 'er onder staat; en dan blyven de hop en 't dik van 't meel, boven op 't stroo, liggen; en 't water, daar al de kragt van 't moutmeel en van de hop dan ingetrokken is, komt alleen in den bak. J. En is dat dan hier Papa? V. Ja maar dan is 't nog niet goed, om te drinken; want dan zyn 'er nog veele scherpe deeltjes in, die het bier zouden ongezond maaken, en die 'er uit moeten. J. En hoe doet men, om 'er die uit te krygen? V. Die moeten 'er van zelve uit gisten. J. Wat is dat Papa gisten? V. Wanneer eenig vogt, daar zulke scherpe deeltjes in zyn, van zelve, of door iets, dat men 'er by gooit, in beweeging raakt, net als of 't ging kooken, dan zwelt het, door deeze beweeging, op, loopt over, uit het vat, daar 't in staat, en werpt daar by van zelve, alle {==142==} {>>pagina-aanduiding<<} die scherpe deeltjes uit, en dat hiet men gisten. En zoo gist het bier ook, en werpt ook zyne scherpe deeltjes uit; en die vangt men op, en dat hiet men gist. Toen ik je heb uitgelegd, hoe men 't brood bakt, heb ik je gezegd, dat men zulk gist gebruikt, om het deeg te doen ryzen? J. Dat is waar Papa. V. Om nu het bier, deste gaauwer aan 't gisten te helpen, giet men het, uit de bak, onder de loskuip, in koelvaten of gistkuipen, over, en doet 'er wat gist van 't voorige brouwsel by. Daar na dekt men die gistkuipen losjes toe, met planken of met eene deeken, en laat ze zoo staan, tot dat het vogt begint te gisten; en zoo als het dat doet, giet men 't, in schoone tonnen, over, daar bakken onder staan, om 't gist, dat is de scherpe stof, die 'er, by 't gisten, uit overloopt, op te vangen. - Wanneer de eerste gisting gedaan is, en 't opzwellen en overloopen van 't vogt ophoudt, dan zakt het bier, in de ton, wat lager, dan het 'er eerst in stondt, om dat 'er, gelyk ik zoo even zeide, onder 't gisten, wat is uitgeloopen. En dan vult men de ton weer op, en laat het nog eens gisten. En als het niet {==143==} {>>pagina-aanduiding<<} meer gist, dan maakt men de ton toe, laat ze veertien dagen staan, en dan is 't bier goed, om te gebruiken. - Zou je nu wel gedagt hebben, dat 'er zoo veel werk toe hoorde, om bier te maaken? J. Neen ik zeeker niet Papa. V. En zoo zyn 'er nog veele dingen, die je zeer eenvoudig schynen, en daar tog zeer veel werk en zorg toe wordt vereischt. XXVI. De Broederliefde. Klaas kreeg een peertje van zyn Moeder, Straks sneed hy daar een halven af; En zogt vol vreugd zyn lieven broeder, Dien hy het halve peertje gaf. Zou ik, sprak die, uw goed op eeten? Neen, lieve Klaas; dat doe ik niet. Heb gy, was 't antwoord, dan vergeeten Wat ons de Broeder-pligt gebiedt? Neem aan! - Gy zult me droevig maaken; Al heb ik weinig, 'k heb te veel Voor my alleen, niets kan my smaaken, Ten zy ik 't met myn broeder deel. {==144==} {>>pagina-aanduiding<<} Nog eens is gevaarlyk. Jan zag op straat twee groote steenen, En sprong 'er op en af, schoon 't hem Papa verbood; Nog eens maar, riep de knaap, nog eensmaar; 't heeft geen nood Hy sprong nog eens, en brak zyn beenen.   Die, teegen goeden raad, zig zelfs nog eens durft wagen, Moet veeltyds dat nog eens beklagen. * XXVII. Pauline. Mama, nu heb ik al myn speelgoed netjes weggeschikt, zoo als je 't me gezegd had, en nu ligt 'er niets meer te slingeren, wat zal ik nu doen? Moeder. Nu kun je, in je tuintje, gaan werken; - ofje zoudt ook kunnen gaan speelen, met je mooie pop; wat doe je liefst? P. Wel Mama, ik geloof, dat ik liever, met de pop zal speelen. M. Maar heb je wel seedert lang, in je tuintje, gewerkt. Deezen morgen ging ik 'er voorby, en my dagt dat 'er meer onkruid dan bloemen in stondt; en de bloemen lieten {==145==} {>>pagina-aanduiding<<} 't hoofd ook zoo hangen. Heb je ze wel seedert eenige dagen begooten? P. Neen Mama. M. Met deeze droogte en hitte zouden zy zeer ligt kunnen verdorren. Was het derhalven niet beeter, dat je wat gingt werken, in je tuintje, om 'er het onkruid uit te trekken, en het braaf te begieten? P. Ja Mama. - Maar ik heb tog groote lust, om nu, met myne mooie pop, te speelen. M. Dat kun je ook wel doen. Maar bedenk eerst eens, wat 'er voor en teegen is. Zo je je tuintje nu zoo laat liggen, en het niet begiet, dan zullen je bloemen morgen nog meer verlept en uitgedroogd zyn, dan nu. En morgen vroeg gaan wy naar buiten, naar Groot-Mama, zoo dat je morgen geen tyd zult hebben, om 'er iets aan te doen. Maar zo je bloemen nu nog twee dagen, zonder water, blyven, dan kunnen zy overmorgen wel zoo geheel verdord zyn, dat zy misschien niet weer zullen bykomen. En dan zal je tuintje wel zes weeken lang, zonder bloemen, staan; tot dat de najaars bloemen aankomen. Want je weet wel wat Papa gezegd {==146==} {>>pagina-aanduiding<<} heeft; dat ieder, voor zyn eigen goed, moet zorgen; en dat die zyn tuintje verwaarloost, en zyne bloemen laat verdorren, 'er geene anderen, in de plaats krygt. P. Dat is ook waar Mama. M. Wel wat is dan beeter, nu met je pop te gaan speelen, daar je op dit oogenblik meer lust toe hebt, en zes weeken lang niets dan onkruid in je tuintje te zien; of het speelen, met je pop, dat je tog alle dag doen kunt, nu liever wat uit te stellen, en in je tuintje te gaan werken, en dan overmorgen, als wy van Groot-Mama te rug komen, je tuintje schoon, en je bloemen opgelooken en steurig te vinden, zoo dat je 'er dan nog lang plaisier van hebben kunt? P. Wel Mama 't zou dan tog beeter zyn, geloof ik, dat ik nu maar in myne tuintje ging werken. M. Wel dat geloof ik ook. P. Kom aan, ik zal 'er aanstonds naar toe gaan. M. Daar zul je zeer wel aan doen. - Maar Pauline wagt nog een oogenblik, ik moet je eerst eens doen opmerken, wat wy nu weer gedaan hebben. Let daar eens welop. {==147==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Als 't je belieft Mama. M. Hebben wy niet weer omtrent net zoo gedaan, als voorleeden, met het venster en de trap? Hebben wy niet het voor en teegen van 't speelen met de pop, en 't werken in 't tuintje, nagegaan en samen vergeleeken, om daar uit op te maaken en te oordeelen, welk van beiden het beste was; en dus, zoo als ik 't voorleeden noemde, geredeneerd? P. Dat is waar Mama, maar ik had het niet eens gemerkt. M. Ja dat wil ik wel gelooven, je bent nog niet gewoon, daar zoo op te letten. - Maar wat heb je nu gedaan, na dat wy gevonden hadden, dat het beeter voor je zyn zou, in je tuintje te gaan werken, dan met je pop te speelen? Heb je toen niet zelf, tusschen die twee, gekoozen en gezegd; het zou tog beeter zyn, dat ik in myn tuintje ging werken, en daarom zal ik dat ook terstond gaan doen? En heb je je dus niet zelf tot het gaan werken in je tuintje bepaald; want ik heb je vry gelaaten, om te doen, wat je woudt? P. Dat is waar Mama, dat heb ik tog. {==148==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Wel nu, eigentlyk is 't wederom je ziel, die dat gedaan heeft. Het is je ziel, die dus heeft gekozen, en zig bepaald, om liever in je tuintje te gaan werken, wyl zy door onze redeneering gevonden had, dat dat beeter was. En dit vermoogen van je ziel, om zoo tusschen twee dingen te kunnen kiezen, en zig tot een van beiden te kunnen bepaalen, naar dat zy 't goedt vindt, noemt men de Wil. - En wanneer je ergens lust toe hebt, zoo als strak om te speelen met je pop, dan hiet men dat ook, iets te begeeren, of begeerte te hebben tot iets. - En wanneer die begeerte zeer sterk wordt; of wanneer je je moeilyk maakt, om dat je ze niet kunt voldoen, en niet kunt krygen 't geen waar naar je verlangt; of ook wanneer je je moeilyk maakt en boos wordt, om dat men je iets aandoet, dat je onaangenaam is, dan hiet men dat eene drift. - Heugt je nog hoe driftig en boos de kleine Henriette zig gisteren maakte, om dat Hanna haar niet meê naar beneeden wou neemen, wyl zy de beide handen vol met goed had, dat zy terstond moest naar beneeden draagen? En heugt je wel, hoe zy schreeuw- {==149==} {>>pagina-aanduiding<<} de, en met de voetjes stampte, en welk een leelyk gezigt zy trok? P. Ja wel Mama, zy zag 'er toen gansch niet mooi uit. M. Dat doet men zelden, wanneer men zig zoo aan zyne drift laat gaan. - Maar heugt je ook hoe zy, met de handen, op de tafel sloeg, en een geheel kopje met warme water en melk, over haarlyf, kreeg; en 'er haar armpje braaf aan brandde? P. Ja en toen schreeuwde de arme Henriette nog erg. M. En zoo gaat het meestentyds, wanneer men zig, aan zyne drift laat gaan. Dan weet en ziet men niet wat men doet; en dan doet men zig zelven of anderen zeer ligt kwaad. Daarom beklaagde Mama Henriette ook in 't geheel niet, maar zei, dat het zeer goed was, dat zy zig zoo had gebrand, om haar te leeren, van zig, op een ander tyd, zoo boos niet te maaken, wanneer men haar haar kleine zinnetje niet wil geeven. En dat mag Pauline ook wel onthouden; zal zy? P. Ja wel Mama. M. Kom geef my dan een zoen, en gaa nu in je tuintje werken. {==150==} {>>pagina-aanduiding<<}   M. Wel Pauline, is je tuintje nu goed in order? P. O ja Mama! ik bidt je, kom het nu eens zien; nu ziet het 'er heel anders uit. Nu is al het onkruid weg, en ik heb het verscheide maalen braaf nat begooten. M. Wel kom aan dan; zoo zie ik het liever, dan zoo als 't van den morgen was. (Zy gaan naar den tuin.) Zoo Pauline, nu gelykt het 'er beeternaar. Zie maar eens, de bloemen staan al veel frisscher, 't is als of zy reeds begonnen op te luiken. Ben je nu niet bly, dat je liever, in je tuintje, hebt gewerkt, dan met je pop gespeeld? P. O ja Mama, want myn tuintje zou zeeker zyn bedorven geweest. Ik had 'er al haast geen plaisier meer in; en nu, nu staat het zoo mooi. M. Dat doet het ook. En ik ben bly, dat je liever hebt willen doen, dat geene, waar van je, ook nog in 't vervolg, eenig nut kondt hebben, dan dat geene, waar toe je, op dat oogenblik, wel meer lusthad, maar waar je, voor 't vervolg niets aan zoudt gehad hebben. Zie je nu waar 't werken, op zyn tyd, goed voor is? {==151==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Ja Mama, nu is 't een plaisier, om myn tuintje te zien. M. En om je daar over te beloonen, dat je liever aan iets nuttigs bent gaan werken, dan je lust tot speelen in te volgen, zal ik je tuintje nu nog eens wat mooier opschikken. P. O dat is goed Mama! en hoe dat myne lieve Mama? M. Met deezen mooien roozeboom, die daar in deezen pot staat. Zie je, daar zyn verscheide knoppen aan, en dat zullen alle mooie groote roozen worden. - Roep Dirk maar eens, wy zullen hem zeggen van daar een gat te maaken, daar al dat onkruid gestaan heeft, en daar zullen wy nu dien roozeboom, met pot en al, in de plaats zetten; dat zal heel anders staan, dan al dat onkruid. P. O dat is goed myne lieve Mama! Ik loop schielyk heen. (Zy roept Dirk, die den roozeboom, in haar tuintje, zet.) M. Wel wat zeg je nu, hoe staat die roozeboom daar nu, midden in je tuintje? P. (Huppelende en springende;) O lieve Mama! dat staat allerliefst! daar ben ik bly meê! M. Wel dat is my lief. - Maar Pauline {==152==} {>>pagina-aanduiding<<} wat voelje wel by je zelven, wanneer je zoo bly bent; voel je niet daar, (zy wyst op haar hart;) als of 'er iets was, dat je zeer aangenaam streelde? P. Ja wel Mama, maar ik weet niet wat het is. M. Dat komt 'er ook niet op aan, en ik kan je zelf niet wel uitleggen wat het is. Maar voel je dat zelfde niet altoos, wanneer men je iets zegt, dat je zeer aangenaam is? P. Ja wel Mama. M. Nu dat hier men eene aangenaame aandoening. - En als je iets hoort, dat je onaangenaam is, dat je spyt en veel moeite doet, gelyk b.v. gisteren, toen wy niet konden naar buiten gaan, daar je je zoo veel plaisier beloofd had, om dat Groot-Mama belet had gekreegen; voelde je toen ook niet daar, als of 'er iets was, datje beklemd maakte, en dat je zeer onaangenaam was? P. Ja wel Mama. M. Nu dat hiet men eene onaangenaame aandoening. XXVIII. Moeder. Pauline wanneer je, met je pop speelt, gebeurd het je dan niet wel eens, dat {==153==} {>>pagina-aanduiding<<} je teegen haar spreekt, even als of 't een kind, eene juffrouw, of eene meid ware, en even als of zy hooren en verstaan kon? Pauline. Ja Mama. M. En doe je niet zelfs dik wils even als of zy je antwoordde, en ongehoorzaan was aan 't geen je zegt? En kom je ons dan niet wel eens vertellen; - Mama, de pop schreeuwt zoo, zy wil niet zoet zyn, wat ik haar zeg; of wel; de pop is nu weer zoet, zy belooft, dat zy niet meer schreeuwen zal, enz. ofschoon je tog zeer wel weet, dat de pop noch hooren, noch verstaan, noch zoet of stout zyn, noch schreeuwen of iets belooven kan? P. Ja Mama, maar 't is ook maar om te speelen, dat ik dat zeg. M. Dat weet ik wel; ook speelen wy dan wel eens zelfs meê, en zeggen teegen de pop. - Je moet zoet zyn pop, je moet niet meer schreeuwen, want dat verveelt je Mama; en die zou je in den hoek zetten, indien je dat lastig schreeuwen niet woudt laaten. Of wel; Pop, je moet nooit koppig weezen, je moet altyd gehoorzaam zyn, als een zoet kind, en niet gaan staan pruilen, en de lip laaten hangen enz. Nu begryp je ligt, dat wy ook {==154==} {>>pagina-aanduiding<<} wel weeten, dat de pop niets van dit alles hooren, of verstaan, of doen kan. P. Dat is zeeker Mama. Maar je doet dat dan ook om met my te speelen? M. Dat is ook zoo. Maar wy hebben 'er evenwel teevens, ook nog iets anders meê in 't oog; weetje wat? P. Neen Mama. M. Wy willen je daar door al speelende leeren, wat jy doen, en wat jy laaten moet. Want als wy teegen de pop zeggen, pop, je moet niet schreeuwen, want dat verveelt je Mama, en die zou je in den hoek zetten, dan zul je daar by ook weleens, in je zelven, denken; Ik moet ook niet schreeuwen, want dat zou myn Mama ook verveelen, en die zou my dan ook wel eens in den hoek kunnen zetten. P. Dat is waar Mama. M. En als wy teegen de poes zeggen; poes, je moet niet boos worden, en je moet niet krabben, als men met je speelt, al deet men je by ongeluk al eens zeer; want dan zou men niet meer, met je speelen willen, maar je als eene stoute, onvriendlyke poes laaten loopen, &c. dan weet je ook wel, dat de poes dat even weinig verstaan kan, als de pop het andere. {==155==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Ja, dat begryp ik wel Mama. M. Maar waarom denk je dat wy dat dan aan de poes zeggen? P. Wel Mama, misschien ook weer, om my te leeren, dat ik niet moet boos worden, en niet moet krabben of knypen, of slaan, wanneer men my, onder 't speelen, by ongeluk eens zeer doet; wyl men dan ook met my niet meer zou willen speelen. M. dat heb je wel gevat. En indien het dan eens gebeurde, dat de poes het evenwel deedt, en wy vertelden je naderhand, dat het de poes speet, en dat de poes excuus verzogt, en dat zy beloofde het nooit te zullen weer doen; dan zouden wy je dat ook niet vertellen, om dat de poes dat in de daad zou gedaan hebben, want je weet wel dat zy niet kan doen, maar al wederom, om jouteleeren, wat jy, in zulk een geval, doen moet? P. Dat begryp ik wel Mama. M. Maar om nu de kinderen, op deeze zelfde wyze, al speelen de te leeren, wat zy doen of laaten moeten, verhaalt men hun somtyds, dat deeze of geene dieren dit of dat gedaan hebben, en 'er zoo of zoo by gevaaren zyn. En dit doet men ook, niet om de {==156==} {>>pagina-aanduiding<<} kinderen te doen gelooven, dat die dieren dat in de daad zouden hebben gedaan, wyl 'er meestentyds dingen onder zyn, die men wel weet, dat de dieren niet kunnen doen; maar alleen, om 'er de kinderen uit te doen zien, wat wel, en wat kwalyk gedaan is; en wat 'er gemeenlyk de gevolgen van zyn, wanneer men 't eene of 't andere doet. En om hun dat des te beeter te leeren, en te doen zien, rigt men die verhaalen altyd zoo in, dat, in dezelven, aan de dieren juist dat geen, of ten minsten iets diergelyks overkomt, als aan kinderen en menschen in de daad overkomen zou, indien zy net zoo handelden, als men van de dieren verhaalt, dat zy gehandeld hebben. - Zulk een verhaal nu noemt men eene Fabel; wil ik je 'er eens, een voorbeeld van geeven? P. Als 't je belieft Mama. M. Maar om je de Fabel, die ik je verhaalen wil, wel te doen begrypen, moet ik je eerst zeggen, dat 'er, hier zeer verre van daan, landen zyn, daar men, in de bosschen, wilde dieren ontmoet, als Leeuwen, Tygers, Luipaarden, Beeren, Wolven, en diergelyken meer. P. O ja Mama, die heb ik wel eens, in myne printjes gezien. {==157==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Dat heb je ook, en zy zyn ook, in 't groot, net zoo gemaakt, als zy daar, in je prenten, in 't, klein, afgebeeld staan. Deeze dieren nu eeten de andere dieren, die zy meester kunnen worden, op; en daarom hiet men ze roofdieren, of verscheurende dieren. Zelfs vallen zy wel, groote dieren, als paarden en ossen, aan, schoon zy zelfs meestentyds veel kleiner zyn. P. Maar Mama, hoe kunnen zy ze dan meester worden? M. Om dat zy, schoon veel kleiner, evenwel veel sterker en veel gaauwer zyn, en daar by zoo veel moed hebben, dat zy geen gevaar ontzien. - Om nu te doen zien, hoe veel voordeel, die geenen, die de zwaksten zyn, zig kunnen bezorgen, door zig eendragtlyk, teegen die geenen, die sterker zyn, te vereenigen; en hoe goed het derhalven voor hun is, altoos in eendragt met malkanderen te leeven, verhaalt men de volgende Fabel. De twist der Ossen. In een der landen, daar men roofdieren, in de bosschen, vindt, bevonden zig eens verscheide ossen, in eene wei. In den beginne leefden zy in volkomen eendragt samen, en {==158==} {>>pagina-aanduiding<<} stonden elkanderen, in allerlei geleegenheeden, getrouwlyk by. Ook durfde geen roofdier hen aanranden. Want, zoo ras zy zulk een dier van verre zagen aankomen, liepen zy terstond allen naar malkanderen toe, en plaatsten zig, in eenen ronden kring, met de koppen naar buiten, gereed om het roofdier, met hunne hoornen, te ontfangen en af te slaan; zoo dat geen hunner ooit van agteren aangevallen, en dus overweldigt worden kon, wyl de kring van alle zyden geslooten bleef. Zoo lang deeze eensgezindheid en bereidheid tot malkanders hulp duurde, leefden zy veilig en gerust. Maar eindelyk raakten zy, over eenige kleinigheid, aan 't kyven; en daar geen hunner 't, voor den anderen, op wou geeven, en erkennen dat hy ongelyk had, (want ossen zyn magtig koppig als zy beginnen;) zieiden zy elkander vaar wel, gingen elk zyn's weegs, en bekommerden 'er zig niet meer over, om elkanderen, in de geleegenheid, by te staan. Maar dit gedrag bekwam hun wel haast zeer slegt. Want wanneer 'er nu een roofdier aankwam, liepen zy niet meer naar elkanderen toe, om, zoo als naar gewoonte, een {==159==} {>>pagina-aanduiding<<} ronden kring te slaan, en zig allen te samen te verdeedigen, maar elk verliet zyn makker' in 't gevaar, en liet hem, door de roofdieren, verscheuren; want een os alleen kan zig, teegen de roofdieren, niet verdeedigen. En in weinig dagen werden 'er verscheide ossen, op deeze wyze, verscheurd. Indien nu de overigen, door dit voorbeeld, nog maar wyzer geworden waren, en zig weer hadden vereenigt, dan zouden zy 'er ten minsten 't leeven nog hebben afgebragt. Maar in plaats van dat, raakten zy nog heviger in twist, dan te vooren. De een verweet aan den anderen, dat hy de eenigste oorzaak van alle die ongelukken was. Deeze verwyten vermeerderden 't gekyf; zy verwyderden zig hoe langer hoe meer van elkaar; en werden ook allen, gelyk 't natuurlyk te verwagten was, de een voor, de aadere na, door de roofdieren, opgegeeten, zoo dat 'er eindelyk geen een van overbleef; maar zy allen, om hun koppig gekyf, om 't leeven raakten.   Zie daar nu Pauline, wat men eene Fabel noemt. Zoo als ik je dit voorval nu verhaald heb, begryp je wel, dat het nooit gebeurd {==160==} {>>pagina-aanduiding<<} is, en ook nooit gebeuren kan. Want ossen kunnen niet spreeken, en dus kunnen zy ook niet samen kyven, of elkanderen verwyten doen. P. Dat is waar Mama. M. Maar 't geen 'er waar in is, is dit. 1. Dat 'er roofdieren zyn, die de ossen aanvallen, om ze op te eeten. 2. Dat verscheide ossen zig, in een kring, met de hoornen naar buiten, plaatsende, zig zeer wel teegen de roofdieren verdeedig en kunnen. En eindelyk, dat wanneer de ossen malkanderen, op deeze of diergelyke eene wyze, niet helpen, zy zig teegen de roofdieren niet verdeedigen kunnen. Maar dat ossen ooit samen aan 't kyven zouden raaken; en dat zy, daar door, zodanig op elkanderen zouden verbitterd worden, dat zy elkanderen, teegen de roofdieren, niet zouden willen helpen, wanneer die op hen afkwamen, dat is niet waar. Zoo iets heeft men wel eens onder de menschen, maar nooit, onder de ossen, gezien. P. Hoe Mama gebeurt dat onder de menschen wel? M. Ja myne lieve Pauline, je zult met 'er tyd zien, (en je zoudt het teegenwoordig {==161==} {>>pagina-aanduiding<<} reeds zien, indien je oud en gevorderd genoeg waart, om het te kunnen opmerken;) dat de menschen maar al te dikwils zoo dwaas zyn, dat zy elkanderen, in 't gevaar, verlaaten en niet helpen willen, wanneer zy op elkanderen verbitterd zyn; schoon zy daar allen even veel by verliezen; maar de ossen zyn nooit zoo dwaas. P. Maar Mama, je hebt my immers gezegd, dat de menschen meer verstand hebben, dan de beesten? M. Dat is wel waar Pauline; maar ongelukkig gebruiken de menschen niet altoos al het verstand, dat zy hebben; voor al wanneer zy zig, door hunne driften, door tooren, haat, of wraakzugt, b.v. laaten vervoeren. Maar van de dieren kan men zelden anders merken, of zy gebruiken altoos al het verstand, waar meê zy begaaft zyn; en dit is de oorzaak, dat men de menschen somtyds dwaazer ziet handelen, dan de beesten zelven. P. Maar Mama, dat is tog wonderlyk, dat kan ik niet begrypen? M. Ja Pauline, ik zou 't ook niet begrypen en kwalyk gelooven kunnen, indien {==162==} {>>pagina-aanduiding<<} ik 'er niet daaglyksch voorbeelden van zag. En even daar uit kun je opmaaken, hoe nadeelig en schaadlyk het is, zig zoo aan zyne driften te laaten gaan, wyl men zig, daar door, erger dan de beesten maakt. Maar Pauline, je herinnert je wel, dat men deeze Fabel, zoo als ik je gezegd heb, verhaalt, om te doen zien, hoe voordeelig het, byzonder voor de zwaksten, is, altoos, in eendragt en bereidvaardigheid tot wederzydsche hulp, met elkanderen, te leeven. En dit toont het voorbeeld deezer ossen ten allerklaarsts; wyl zy allen veilig en onverlet bleeven, zoo langzy, in een dragt, met elkanderen,leefden; maar in teegendeel allen werden verscheurd, zoo ras zy in twist geraakt, elkanderen geene hulp meer bewyzen wilden. En even zoo zouden ook de menschen vaaren, indien zy malkanderen niet wilden behulpzaam zyn, en wanneer zy worden aangerand, de handen eendragtig in een slaan, om elkanderen te verdeedigen. Het voorbeeld deezer ossen is dus zeer geschikt, om ons dit te leeren; en daarom heeft men 'er dit soort van verhaal, of Fabel van opgesteld. {==163==} {>>pagina-aanduiding<<}   M. Pauline, je weet nu wat eene Fabel is. Wil ik je nu eens zeggen, hoe veelerlei soort van verhaalen 'er zyn? P. Als 't je belieft Mama. M. Drieërlei. De Historie of 't geschiedverbaal, waar in men iets verhaal, 't welk men wel weet, dat waarlyk net zoo gebeurd is, als men 't verhaal. 2. De vertelling, in dewelke men iets verhaalt, dat zeer ligt zoo had kunnen gebeuren, schoon men niet weet, of het ooit waarlyk zoo gebeurd zy. 3. De Fabel, in de welke men iets verhaalt, 't welk men wel weet, dat nooit zoo is gebeurd, en ook nooit zoo heeft kunnen gebeuren. P. Maar Mama, mag ik eens vraagen, als men zoo iets verhaalt, 't welk men wel weet, dat nooit zoo gebeurd is, of nooit zoo gebeuren kon, liegt men dan niet? Want dat is dan immers niet waar. M. Indien men zoo iets verhaalde, en 'er by zeide, dat het waarlyk zoo gebeurd was, schoon men wel wist, dat het niet zoo was gebeurd, dan zou men zeekerlyk liegen. Maar wanneer men 't geeft voor 't geene het is, wanneer men zegt, ik verhaal dat, niet om je te {==164==} {>>pagina-aanduiding<<} zeggen, dat het waarlyk zoo gebeurd zy, maar alleen, als eene vertelling, of eene Fabel, daar je iets goeds uit leeren kunt; dan liegt men niet, en dan bedriegt men ook niemand; want dan waarschuwt men te vooren, waar 't voor te houden is, en zegt 'er by, wat 'er waar in is, en wat niet. Dus kun je je b.v. herinneren, hoe ik je, by 't leezen van ons voorig deeltje, en ook reeds van 't spelleboekje, meer dan eens gezegd heb, dat de verhaalen, die daar in stonden, b.v. dat van den jongen met het roodborstje; dat van Pietje deun met den koek, dat van Alexander, die dwong om mee naar buiten te gaan en in den hoek gezet werdt, dat van Arend en Willem, die altoos snoepten &c. vertellingen waren, dat is verhaalen van voorvallen, die niet in de daad zoo waren gebeurd, maar die ik of anderen verzonnen hadden, om je te leeren, wat de gevolgen zyn, wanneer men van alles snoept, wanneer men dwingt &c. op dat jy je voorsnoepen, dwingen &c. zoudt leeren wagten, door uit die voorbeelden te zien, hoe kwalyk men 'er by vaart. En om 'er je dat met te meer grond uit te leeren, zyn die vertellingen juist zoo ingerigt, als de zaa- {==165==} {>>pagina-aanduiding<<} ken waarlyk alle dag en met allerlei kinderen gebeuren. Dus, by voorbeeld, weet ik niet, of 'er ooit twee jongens zyn geweest, Arend en Willem genaamd, die juist zoo als ik 't je daar verhaalt heb, en met alle die omstandigheeden, hebben gesnoept, en daarna juist, op die wyze, ziek geworden zyn. Maar dit weet ik wel, dat 'er daaglyksch kinderen zyn, die op eene diergelyke wyze snoepen, en die 'er ook op eene diergelyke wyze van vaaren en ziek worden. En dus dat indien je zoo woudt doen, als ik je vertelde dat Arend en Willem gedaan hebben, jy 'er dan ook zoo ziek van worden zoudt; en dit is voor de les van niet te snoepen genoeg. Maar Pauline, wil ik je nu nog eens eene vertelling verhalen, waar uit je, even als uit de Fabel van de ossen, zult kunnen zien, hoe goed het is, dat de menschen malkanderen helpen? P. Als 't je belieft Mama. M. Daar toe verhaalt men 't volgende voorval. De Blindeman en de lamme jongen. Een man, die blind was geworden, dat is, die, door eenig toeval, zyn gezigt verloo- {==166==} {>>pagina-aanduiding<<} ren had, en een jongen, die uit eene zwaare ziekte, eene lammigheid, in de beenen, had gehonden, ontmoetten elkanderen, by 't vallen van den avond, op eenen weg, niet ver van de stad af. - Ach ik ongelukkige! riep de blindeman uit, dat myn arm hondjen nu juist van daag zyn pootje bezeeren moest, en ik my tog genoodzaakt zien, om, zonder het trouwe diertje, uit te gaan. Nu weet ik den weg niet meer, en hoe zal ik nu weer, inde stad, komen! Naauwlyks had hy dit gezegd, of hy hoorde eene andere stem; - Ach ik ongelukkige! met hoe veel moeite heb ik my, op myne krukken, tot hier toe voortgesleept, en nu kan ik niet verder! Nu moet ik hier, den geheelen nagt, aan den weg blyven liggen! - Wie ben je, zei de blindeman, die daar zoo klaagt? - Ik ben een arme jongen, was 't antwoord, die lam aan de beenen ben, en niet verder voort kan, en dus niet in de stad zal kunnen komen. - Kun je den weg zien, vroeg de blindeman weer? - Ja kon ik hem zoo wel begaan, als ik hem zien kan, antwoordde de jongen, dan zou ik al gaauw, in de stad, zyn. - je bent gelukkig, zei de blindeman, dat je den weg zien kunt; kon ik hem {==167==} {>>pagina-aanduiding<<} zoo wel zien, als ik 'er over gaan kan, dan zoude ik ook ras in de stad, en by myn arme trouwe hondjen zyn. - Wel hervatte de jongen, daar was mooglyk iets op; jou scheelt het aan de oogen, maar je hebt goede beenen; my scheelt het aan de beenen, maar ik heb goede oogen; leen my nu jou beenen, en ik zal je myne oogen leenen, en dan zyn wy beiden klaar. - Wel hoe dat? vroeg de blindeman-Ik ben nog klyn en niet zwaar, antwoordde de jongen, en jy schynt my goede sterke schonderen, te hebben. - Dat gaat wel aan, zei de blinde. - Wel, vervolgde de jongen, neem my dan op je rug; ik zal jou den weg zeggen, en jy zult 'er my over draagen, en zoo doende zullen wy beiden zeer gaauw in de stad zyn, want ik zie ze al van hier. - Zie je ze van hier, zei de blindeman, met eene zugt, wat ben je gelukkig! Ik heb ze in geene twintig jaaren gezien. Maar laat ons geen tyd verzuimen; je vond is wel bedagt. Waar ben je? kruip maar naar my toe; - zoo daar heb ik je al. - In een oogenblik was de jongen, met zyne krukken, op de schouders van den blindeman, geplaatst; en daar zy nu, met hun beiden, twee goede oogen en twee goede beenen hadden, waren {==168==} {>>pagina-aanduiding<<} zy, in minder dan een quartier uurs, aan de poort der stad. Ondertusschen zei de blindeman; dat gaat goed over den weg, wanneer men een paar goede oogen boven zig heeft, die de beenen bestieren. - Ja dat gaat tog goed, antwoordde de lamme jongen, wanneer men een paar goede beenen onder zig heeft, die de oogen draagen. Op deeze wyze, waren deeze twee gebrekkige lieden, door wederzydsche hulp, beiden gered. Daar zy beiden, den ganschen nagt, aan den weg hadden moeten blyven liggen, indien zy elkanderen niet hadden willen helpen. - En even zoo Pauline, gaat het met alle menschen. De eene heeft gemeenlyk iets, dat den anderen ontbreekt. De een kan iets, dat de andere niet kan. Indien zy nu elkanderen, met het geen zy hebben of kunnen, wederzyds bystaan, dan zyn zy allen geholpen; maar indien zy dat niet wilden doen, dan zouden zy allen, in 't eene of 't andere, gebrek lyden. - Je weet, de kleermaker kan geen koren bouwen, en de boer kan geene kleeren maaken. Indien nu de boer alleen voor zig zelven wilde kooren bouwen, dan zou hy zonder kleeren zitten, want {==169==} {>>pagina-aanduiding<<} dan had hy niets, daar hy kleêren voor krygen kon. En indien de kleermaaker alleen, voor zig zelven, wilde kleêren maaken, dan zat hy zonder kooren, en dus ook zonder brood. Maar wanneer zy voor elkanderen werken, dan hebben zy beiden en kleêren en brood, en zyn beiden geholpen. En zoo is 't met alles, en met alle menschen. Wat nu 't verhaal zelve van den blindeman en den lammen jongen betreft, je begrypt ligt Pauline, dat dit voorval, zoo als ik 't je daar verhaalt heb, zeer gemaklyk heeft kunnen gebeuren, ofschoon ik niet weet, of 't ooit daadlyk zoo gebeurd zy. En daarom is dit verhaal nu geene Fabel, wyl 'er niets onmooglyks in is; en ook geen geschiedverhaal of Historie, wyl ik niet weet, of 't ooit daadlyk zoo gebeurd zy. - Indien ik, op den weg zynde, zulk een blindeman en zulk een lammen jongen had ontmoet; indien ik ze zoo had zien doen, en ze zoo had hooren spreeken, als ik 't je daar verteld heb, en ik kwam het je dan verhaalen, dan zou myn verhaal een geschiedverbaal of Historie zyn; en ik zou 't je ook als waarlyk gebeurd opgeeven, daar ik 't je nu maar verhaal, als iets, dat wel gebeuren kan, maar misschien nooit gebeurd is, en 't daar- {==170==} {>>pagina-aanduiding<<} om eene vertelling noem. Om nu, in alle deeze soorten van verhaalen, niet te liegen, moet men, in de Historie of 't geschiedverhaal, de zaak juist zoo verhaalen, als zy waarlyk gebeurd is, zonder 'er iets by te doen. En de Vertelling en Fabel alleen uitgeeven, voor 't geen zy zyn; te weeten enkele, leerzame en vermaaklyke verzinsels, maar geene waare gebeurtenissen. XXIX. Jacob. Papa, je hebt me voorleeden eens uitgelegd, hoe men zout maakt; maar nu zyn 'er nog verscheide andere dingen, die wy daaglyks gebruiken, en waar van ik ook wel gaarne wilde weeten, waar zy van daan komen, en hoe men ze maakt? Vader. Daar heb je gelyk in, 't is altyd goed oplettende en opmerkzaam te zyn, op de dingen, die men daaglyks onder 't oog heeft, en geduurig gebruikt; en 't is eene zeer pryslyke nieuwsgierigheid, te willen weeten, waar men ze van daan heeft, en hoe men 'er aan komt. - Maar welke dingen zyn 't nu, daarje dat van weeten woudt? J. O Papa, daar zyn 'er zeer veel, en om 'er geen van te vergeeten, heb ik ze hier allen, op een papiertje, opgeschreeven. {==171==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Wel laat 't my eens zien; - zoo, dat is eene geheele lyst; - en 't zyn al aardige haanepootjes, die je 'er op gekrabbeld hebt. Maar men kan 'er tog uitkomen, en dat is voor als nog genoeg, met 'er tyd zal 't beeter gaan. - Daar is je lystje weerom; wy zullen 't volgen, zeg my maar wat 'er eerst opstaat. J. Het eerste is, Tbee. Wat is dat tog eigentlyk Papa, 't zyn zulke raare gekronkelde stukjes, ik weet niet wat ik 'er van maaken zal? V. Maar let 'er eens op, als zy getrokken zyn; dan zul je gemaklyk kunnen zien, dat het blaadjes, of stukken van blaadjes zyn. Deze blaadjes nu groeien aan een soort van boomen, die, tot verschillende hoogten, opwassen; en na dat men ze 'er voorzigtig, een voor een, afgeplukt heeft, worden zy verscheide maalen, op heet gemaakte schootels gedroogd en gevreeven, en tusschen beiden weer telkens, met waaiers, gekoeld. Onder dit droogen worden zy hard; en door 't vryven krygen zy die gekronkelde gedaante, die je 'er aan ziet, en die je belet heeft, om 't voor blaadjes van boomen aan te zien. Wanneer zy nu droog en hard genoeg zyn, dan doet men ze, in kistjes, om ze overal naar toe te {==172==} {>>pagina-aanduiding<<} verzenden; en dan gebruikt men ze, zoo als je weet, getrokken op water. J. En groeien 'er hier ook zulke boomen, Papa, ik wou ze wel eens zien? V. Neen, de Thee, en meest alle de dingen, welken je, op je lystje, geschreeven hebt, komen, uit landen, die meer dan duizend, ja sommigen meer dan twee of drie duizend uuren gaans hier van daan liggen; en worden van daar, met grootescheepen, over de zee, naar ons toegebragt. Ook is 't in die landen veel warmer dan hier; en daarom kunnen die boomen hier niet groeien, wyl 't hier voor dezelven veel te koud is. - Maar wat volgt nu op je lyst? J. Koffy. V. De Koffy, is een klein boontje of zaadje, dat in een rood vrugtje, op een klein boompje, wast. Men brandt die boontjes in eene pan, of in eene yzere trommel, voor of boven 't vuur; en daar na maalt men ze, in een klein handmoolentje, tot een soort van zwart meel, zoo als je 't Mama wel hebt zien doen; en dan laat men dat meel, gelyk je weet, in water trekken, om het te drinken, net als de Thee, met melk en suiker. J. Maar Papa, wat is de suiker eigentlyk, hoe wordt die gemaakt? {==173==} {>>pagina-aanduiding<<} V. De suiker wordt van een soort van riet gemaakt, dat wel agt of tien voeten hoog wast. Men breekt de steelen van dat riet, in eenen moolen, tusschen twee ronde steenen, die over malkanderen rollen, en perst 'er dus het vogt uit. Daar na kookt men dat vogt, in groote keetels, wanneer het tot een soort van stroop wordt. En van dit stroop maakt men, door verscheide bereidingen, te lang om je nu uit te leggen, verscheide soorten van suiker, die 't eene schooner, witter en zuiverer dan 't andere zyn, naar maaten men ze min of meer heeft bewerkt. - Wat volgt nu? J. Chocolade. V. De Chocolade wordt gemaakt van Cacao, met suiker, en eenige andere kruideryen vermengd, als Vanille, Kaneel, Kruinagel &c. J. Maar wat is dat allemaal Papa, dat ken ik ook al niet? V. De Cacao zyn de zaadjes, of pitjes, die men in een soort van concommer of meloen vindt, welke aan een kleine heerster groeit. - De Vanille is een peultje, daar men een stroopagtig sap, en kleine zwarte pitjes of zaadjes van een zeer aangenaame geur in vindt; het groeit aan eene plant, die, zoo {==174==} {>>pagina-aanduiding<<} als de klim op, langs de hooge boomen, op wast. - De Kaneel is de bast van eenen boom, dien men de Kaneelboom noemt. - En de Kruinagel is de bloemknop van een anderen boom, dien men den Nagelbom hiet. - Wat heb je nu nog meer op je lyst? J. Peeper. V. De Peeper is 't zaad van eene plant, die wederom, als de klimop, langs andere boomen, op groeit. Er koomen trossen aan, die wel een voet lang zyn, en eerst bloemen, en daar na vrugten draagen. Als 'er die vrugten aan zyn, dan gelykt de tros veel, naar een dunnen druiventros, met zeer kleine druifjes 'er aan. De vrugtjes zelfs zyn eerst groen, daar na zwartagtig, en worden eindelyk, onder 't droogen, geheel zwart. - Nu geloof ik volgen, op je lyst, de Foely en de Nootemuscaat, niet waar? J. Ja Papa. V. De Nootemuscaat is een soort van noot, die aan den muscaatboom wast, en even gelyk onze nooten, in een bolster, zit. Deeze bolster splyt zig van zelve open, en dan vindt men eerst, tusschen den bolster en den noot, de Foely, als een soort van uitgesneede {==175==} {>>pagina-aanduiding<<} middelschorsje zitten, en daar na den noot zelven. - De Kaneel, de Kruinagels, de Peeper, de Foely, en de Nootemuscaat zyn 't geen men gemeenlyk Kruid of Speceryen noemt. Zy zyn allen zeer heet van smaak, en ook niet gezond, als men 'er veel van eet. Hoe men ze onder 't eeten gebruikt, de Foely en Kaneel aan stukjes gebrooken, de peeper gestampt, de nootemuscaat geraspt, en de kruinagels geheel, kun je daaglyks aan tafel zien. Heb je nu nog iets? J. Ja Papa Katoen en Azyn. V. Dat zyn tog twee dingen, die niet veel gemeens met malkanderen hebben. - Het Katoen groeit aan drieërlei soort van boomen, die van 't eerste soort kruipen, als een wyngaard, langs den grond; die van het tweede groeien, in de gedaante van een struik; en die van het derde schieten zoo hoog op als onze eikeboomen. Alle drie brengen zy eerst mooie bloemen voort, en daar na eene vrugt zoo groot als eene noot, en van buiten zwart. Wanneer die vrugt ryp is, splyt zy zig van zelve open, en dan ziet men 'er een soort van witte draaden in zitten, die eigtlyk 't katoen zyn. Met een molentje doet men 'er dat ka- {==176==} {>>pagina-aanduiding<<} toen uitvallen, en spint 'er dan draaden van, om 'er gaaren van te maaken, of stoffen van te weeven. - De Azyn is de eenigste van alle deeze dingen, die, ten minsten gedeeltlyk, hier te lande t'huis hoort. Want men maakt azyn, door wyn of bier te gieten, in een tonnetje, daar reeds azyn in geweest is, en dat tonnetje dan te zetten, op eene warme plaats; wanneer de wyn of 't bier zuur wordt, en dan is 't eene wyn-azyn, en 't andere bier-azyn. - Maar Jacob 't verwonderd my, dat je niet nog twee of drie dingen opgeteekend hebt, daar je tog wel van houdt. J. Welken dan Papa? V. Koek, Banket en Suikergoed. Weet je waar dat alles van gemaakt wordt? J. Neen Papa. V. De Koek, als Zoetekoek, Peperkoek, Veeraantjes &c. wordt gebakken van meel, met honig, of met suiker of stroop, gemengd. Waar by men dan geconfyte oranjeschillen, of citroenschillen, of kaneel, of kruinagels, of andere kruideryen doet, naar den smaak, dien men aan den koek geeven wil. Het Banket wordt gebakken van gestoote amandelen, met suiker, booter en eieren; {==177==} {>>pagina-aanduiding<<} en dan verder, met de eene of andere kruideryen, smaaklyk gemaakt. Eindelyk het Suikergoed wordt gemaakt van suiker, somtyds met wat meel gemengd, en daar men wyders, citroen, of oranje-water, of iets diergelyks by doet, om 'er smaak aan te geeven. * XXX. Pauline. Mama wat zyn dat voor stukjes hout, die daar liggen? Moeder. Dat zyn de stukken van een poppestoeltje, die ik daar op tafel neer gelegd had. Maar de knegt, de tafel willende weg zetten, heeft zeeker niet gezien, dat 'er iets op lag, en zoo heeft hy het blad neergeslaagen, en toen zyn alle die stukken, daar zoo onder malkander, op den grond, gerold. P. En is het stoeltje toen gebrooken? M. Neen het stoeltje was nog niet in een gezet. Ik had die stukken daar op tafel gelegd, om ze strak, met je, in malkander, te zetten, en je dus te wyzen, hoe men dat doet. Maar de knegt heeft ze 'er laaten afvallen; en nu liggen zy daar nogin de war, net zoo als zy daar, by toeval, op malkander gerold zyn. - Zie, daar heb je de zitting, en daar liggen 'er {==178==} {>>pagina-aanduiding<<} een paar sporten op, en hier komt 'er een poot uitsteeken. Je kunt 'er, zoo als men zegt, kop noch staart aan vinden. En dat is altyd zoo, wanneer de dingen dus, by enkel toeval, op elkaar gevallen of gesmeeten worden; dan liggen zy altyd zoo in de war. In plaats dat als men iets ergens, by voordagt, neêrlegt, om het weêrom te vinden en te gebruiken, men het dan, in eene zeekere order, schikt, zoo als ik je geleerd heb, met je speelgoed, en met het goed van je pop te doen (*). P. O ja Mama! zoo als ik het goed van myne pop, in myn Cabinet, weg schik, elk stukje op zyne plaats. M. Net zoo. - Maar wil ik nu ook deeze stukken van 't stoeltje eens, in eene zeekere order, schikken? Dan zullen wy best kunnen zien, of 'er alles is, wat tot een stoeltje behoort. P. Als 't je belieft Mama. M. Kyk dan, eerst zal ik de zitting, in 't midden, leggen; en nu, aan weerskanten der zitting, eerst de twee lange pooten, hier aan den regter kant een, en daar aan den linkerkant ook een; en dan de twee korte {==179==} {>>pagina-aanduiding<<} pooten, insgelyks een aan ieder kant. Verder zal ik, naast de pooten, aan weers zy, vier van die ronde sporten leggen; kyk, hier vier, en daar vier; en eindelyk, wederom aan ieder kant, twee van die platte rugsporten, hier twee, en daar twee. - Zie, zoo - Nu zyn alle die stukken, in eene zeekere orde, gelegd. Van de zitting is 'er maar een stuk, daarom leg ik dat in 't midden. - Van de andere stukken zyn 'er verscheide, en daar van leg ik aan ieder kant van de zitting even veel. Hier een lange poot, daar een lange poot; - hier een korte poot, daar een korte poot; - hier vier ronde sporten, daar vier ronde sporten, enz. Ook heb ik van de pooten en sporten de langste stukken, in 't midden, de kortsten aan de einden gelegd. Dit hiet men nu de stukken, in order, leggen, of reegelmaatig schikken. En weet je wat het voordeel van zulk eene schikking is? P. Neen Mama. M. Nu kun je aanstonds, met een opslag van 't oog, zien, wat het is, en of 'er alles is, wat 'er zyn moet. - Indien je deeze stukken zoo terstond had vinden leggen, zou je dan niet wel ten eersten hebben kunnen raaden, wat het was? {==180==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Wel ja Mama, nu kan ik ten minsten wel zien, dat het de stukken van een stoeltje zyn. M. Maar strak, toen alles, in de war, en onder malkaar lag, zoo als 't by geval, daar op een gerold was, toen kon je 'er niet uitkomen; toen wist je niet wat je 'er van maaken moest. P. Dat is waar Mama. M. En nu kun je ook, zoo als ik je strak zei, terstond zien, of 'er alle de stukken zyn, die tot een stoeltje behooren. Zie maar eens. Eene zitting, twee lange poten, twee korte pooten, vier en vier, dat is agt ronde sporten, en vier rugsporten; dat is, in een oogenblik nagezien; en dat is al wat tot zulk een stoeltje behoort. Maar strak kon je niet weeten, of het 'er alles was, of je moest het alles een voor een gaan uitzoeken, en tellen. P. Dat is ook zoo Mama, dit is veel gemaklyker. M. En dit is het onderscheid, dat 'er, in deezen opzigte, is, tusschen de dingen, die, by geval, zyn by een gekomen, en die geenen, die men, met voordagt, by een gebragt en geschikt heeft. De eersten zyn in de war, de tweeden zyn in order. {==181==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Maar Pauline nu moet je nog eens ergens op letten. - De stukken van dit stoeltje liggen nu wel, in order, maar maaken zy nu nog wel een stoeltje uit, dat je gebruiken kunt? Kun je 'er, by voorbeeld, je pop wel op laaten zitten? P. Neen Mama, dat kan ik niet, 't is nog geen stoeltje; 't ligt alles daar nog maar naast malkander, op tafel; de stoel staat nog niet op zyne pooten. M. Dat is ook zoo; die stukken zyn wel, in eene zeekere order, geschikt; maar zy zyn nog niet zoo geschikt, dat men 'er 't gebruik van kan maaken, daar een stoel toe dienen moet. - Wil ik ze nu eens zoo schikken, als zy moeten zyn, om tot een stoeltje te kunnen dienen? P. Als 't je belieft Mama. M. (Het stoeltje in malkaar zettende.) Zie, als ik nu aan ieder hoek van de zitting een poot zet, de korten voor, en de langen, dat is die met de rugstukken, agter, en dat ik dan de ronde sporten, twee aan twee, tusschen de pooten in; en de platte sporten, allen boven malkander, tusschen de rugstukken in, steek, dan zyn alle die stukken ook, in eene {==182==} {>>pagina-aanduiding<<} zeekere order, geschikt, zie je de zitting weer in 't midden; aan elke hoek van de zitting een poot; voor, agter, en aan elke zy van den stoel, twee ronde sporten, tusschen de pooten in; en tusschen de twee rugstukken, alle de platte sporten, boven malkaar; dat is nu ook, in eene zeekere order, zie je wel? P. Ja wel Mama. M. Maar daar en boven is 't alles nu ook zoo geschikt, dat het een stoeltje uitmaakt, en dat het, tot het gebruik, kan dienen, waar toe een stoeltje dienen moet. Zie maar eens; de pooten maaken, dat de zitting zoo hoog staat, als zyn weezen moet, om 'er ordentlyk op te kunnen zitten; de ronde sporten maaken, dat de pooten vast en steevig staan; en de platte sporten, tusschen de rugstukken, maaken, dat je 'er de pop teegen kunt laaten leunen, zoo dat zy niet agter over valle. Zie maar eens, zet ze 'er nu maar eens in. Nu heeft het stoeltje alles wat het hebben moet. Nu is het volmaakt. P. Ja Mama nu is het een goed stoeltje. M. Ja, nu zyn alle de stukken van het stoeltje zoo geschikt, als zy weezen moeten, om het te kunnen gebruiken. En als iets zoo geschikt of gemaakt is, dat het goed en bekwaam is, om er- {==183==} {>>pagina-aanduiding<<} gens toe te kunnen worden gebruikt, dan zegt men, dat het met wysheid is gemaakt; en zoo is dit stoeltje nu ook. - Maar Pauline, indien ik nu eens, in plaats van dien eenen poot, 'er een anderen aan zette, die, van onderen, veel langer dan alle de overigen was, zou het stoeltje dan wel kunnen staan? - Zie, ik zal 'er deeze opgerolde kaart eens, met een touwtje, onder aen vast maaken. Indien deeze poot nu zoo lang was, zou het stoeltje dan wel goed zyn? P. Neen Mama, kyk maar eens, nu kan 't niet staan, nu rolt het altyd om. M. Dat is ook zoo; en indien het stoeltje zoo gemaakt was, dan zou het niet deugen, tot het gebruik, daar het toe dienen moet; en dan zou men zeggen, dat het niet met wysheid, maar in teegendeel op eene zeer onverstandige wyze was gemaakt. - En in dien 'er, hier van agteren, nog een groot stuk hout teegen aan gespykert was, dat nergens toe diende, dan zou men zeggen, dat dat stuk daar onnut en ovortollig was. En zou het wel wys en verstandig zyn, daar zulk een stuk hout teegen aan te spykeren, zonder te weeten waarom? P. Wel neen Mama, my dunkt dat zou niet verstandig zyn. {==184==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Dat zou 't ook niet. - Je kunt dan nu begrypen, dat een stoel, eene tafel, of wat je ook noemen wilt, om met wysheid te zyn gemaakt, juist alles hebben moet, wat 'er aan noodig is, om het bekwaam te maaken, tot het gebruik, daar het toe dienen moet, en ook niets meer. - Zie nu, of je dit wel begrypen en onthouden kunt, dan, zal ik 'er je t'avond, in de wandeling, nog eenige voorbeelden van doen zien. P. Als 't je belieft Mama.   M. Pauline, zie je dat huisje wel, dat daar, tot een puinhoop, vervallen is? P. O ja Mama, dat ziet 'er bedroefd uit. M. Dat doet het tog. - Kyk, daar liggen de steenen, en de balken, en de planken, en de pannen, en de vensters allemaal onder een, zoo als zy, van tyd tot tyd, van zelve op malkaar neer gerold zyn. - Is daar nu wel iets in order. P. Neen Mama, dat ligt daar net zoo, als de stukjes van het stoeltje. voor dat Mama ze in order geschikt had. M. Dat is ook zoo. En kunnen die balken, en die vensters, en die pannen, zoo als {==185==} {>>pagina-aanduiding<<} zy daar nu liggen, wel ergens toe dienen? P. Dat geloof ik niet Mama. M. Daar heb je ook gelyk in, zy liggen daar, op dien hoop, zoo, dat zy nergens toe dienen kunnen, zoo lang zy daar, op dezelfde wyze, blyven liggen; en daarom is 'er, in dien hoop, ook geene wyze schikking te bemerken. - Maar zie nu eens dat huisje, dat 'er naast staat, dat ziet 'er geheel anders uit. P. Dat is waar Mama, dat is veel mooier. M. En dat kan ook ergens toe dienen. Zie maar eens, daar zyn nu alle de steenen zeer netjes op malkanderen geschikt, en met kalk aan malkanderen vast gemaakt, zoo dat zy eene steevige regt op staande muur uitmaaken. En laat ons nu eens in 't huisje gaan. Zie, daar boven zyn de balken allemaal naast malkaâr, en op gelyke afstanden van malkander, over de muuren heen gelegd; zoo dat 'er planken boven op konden gespykerd worden, om 'er eene zolder van te maaken. En die zolder, met de vier muuren, daar zy op rust, en de steene vloer, daar wy op staan, maaken een goed kamertje uit, daar men warmpjes en droog in kan woonen. Want al reegende het nu nog zoo sterk, en al woei de wind nog zoo {==186==} {>>pagina-aanduiding<<} koud, wy zouden 'er hier niets van voelen, mids wy maar deuren en vensters digt toe hielden. P. Dat is waar Mama, 't is wel een goed kamertje. M. Ook zyn hier nu de steenen, en de balken, en de planken, met wysheid geschikt; wyl zy zoo op malkanderen gelegt en vast gemaakt zyn, dat zy een kamertje uitmaaken, dat zeer goed en bekwaam is, tot het gebruik, waar toe een kamertje dienen moet; naamlyk, om 'er in te kunnen woonen. En dus kun je nu ook weer hier uit zien, wat eene wyze schikking is; zulk eene naamlyk, waar by alles zoo geschikt is, als 't nodig is, om eene zaak daadlyk te doen dienen, tot het gebruik, waar toe zy dienen moet. Je heugt wel dat ik je, deezen morgen, 't zelfde van den stoel gezegd heb? P. Ja wel Mama. M. Maar kun je nu niet ook wel begrypen, Pauline, dat de steenen, en de balken, en de planken, van dien gindschen puinhoop, zeer wel van zelve, zoo als zy daar liggen, op malkanderen kunnen gerold zyn? Dan viel 'er eens een steen af, en dan eens eene balk, en dan weer een plank, of eene pan, en zoo als zy vie- {==187==} {>>pagina-aanduiding<<} len, bleeven zy liggen, en liggen ook nog zoo. P. Dat is waar Mama, 't ligt ook zoo alles door malkander, zoo als je me gezegd heb, dat het altoos ligt, als iets, by geval, onder malkaar gerold is. M. Maar zou je ook weldenken, dat die steenen, en die balken, en die planken, zoo als je ze hier in dit huis geschikt ziet, zig van zelve, juist zoo hebben kunnen komen op en neevens malkaar schikken, als het nodig was, om 'er eene kamer van te maaken, daar men in woonen kon? P. Wel neen Mama, de steenen kunnen zig immers niet beweegen. M. Zy kunnen tog wel op malkander rollen. P. Ja Mama - dat geloof ik wel, als zy vallen. - Maar zy kunnen immers niet op malkander klimmen. M. Dat kunnen zy ook niet. Je kunt derhalven wel begrypen, dat 'er menschen moeten geweest zyn, die die steenen, en die balken, zoo op malkanderen geschikt hebben. P. Wel ja Mama, dat doen immers de metselaars en de timmerlui? M. Dat doen zy ook. En zoo dikwils als je iets ziet, dat daar niet zoo maar, in eenen {==188==} {>>pagina-aanduiding<<} verwarden hoop, onder malkaar ligt, maar dat wel in order is, en dat je met wysheid geschikt vindt, zoo dat het, door die schikking, tot eenig gebruik is bekwaam gemaakt; dan kun je altyd vast besluiten, dat 'er iemand moet geweest zyn, die dat zoo heeft geschikt, en dat wel iemand, die zelf met wysheid begaaft was, want anders zou hy niet met wysheid hebben kunnen werken. Is 't niet zoo? P. Dat is zeeker Mama. M. Indien je eenige potjes, met natte verf, op een schoon vel papier liet vallen, zou dat wel eene schildery uitmaaken? P. Wel neen Mama, dat zouden maar vlakken zyn. Dat heb ik voorleeden, by Nigtje Betje gezien; die had eenige schelpen met verw, en terwyl zy, met schilderen, beezig was, kwam haar broertje, en stiet aan de tafel, en deedt alle de schelpen, op een stoel, vallen, daar Nigtje haare papieren op gelegd had, en toen waren alle die papieren gevlakt en bedorven. M. Maar eene schildery maakte 't niet uit; en daarom kun je je altoos verzeekerd houden, wanneer je eene schildery ziet, dat die kleuren, daar niet zoo van zelve, by malkaar ge- {==189==} {>>pagina-aanduiding<<} vloeid of gekroopen zyn, maar dat 'er een schilder moet zyn geweest, die die schildery heeft gemaakt. P. Ja dat is zeeker Mama. M. En even zoo is het, met een wagen, die gemaakt is, om 'er in te ryden; en met een schip, dat gemaakt is, om 'er in te vaaren; en met alles waar van je kunt zien, dat het, met voordagt, tot eenig gebruik, vervaardigt, en daar toe ook werklyk bekwaan gemaakt is. - De geenen nu, die zoo iets maaken, en het zoo maaken, dat het in de daad goed en bekwaam is, tot het gebruik, waar toe zy 't wilden schikken, worden wyze werklieden, of wyze werkmeesters genaamd. Om dat zy toonen, dat zy verstand en wysheid hebben, en die beiden ook daadlyk gebruiken; wyl zy werken, met oogmerk, om iets goeds, iets nuttigs te maaken, dat ergens toe dienen kan, een huis b.v. om in te woonen, een wagen, om in te ryden; een schip, om in te vaaren &c. en dat zy ook by de uitvoering doen zien, dat zy zeer wel weeten, hoe elk dier zaaken, ten dien einde moet worden gemaakt, en wat het daar toe al hebben moet. - Je weet wel dat Groot-Mamama, aan 't einde van haar buitenplaats, een zomerhuisje heeft? {==190==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Ja Mama. M. Weetje waar toe zy dat daar heeft laaten zetten? P. Wel ja Mama, om 'er in te gaan zittten. M. Ja, en om 'er in te gaan schuilen, teegen den reegen, als het eens sterk begon te reegenen, op een oogenblik, dat zy aan 't einde van haare plaats was, en dus niet zou kunnen t'huis komen, zonder braaf nat te worden. P. Ja, dat hebben wy eergisteren ook nog gedaan. Toen kreegen wy eene brave reegenbui, op 't lyf; maar gelukkig waren wy vlak by 't zomerhuisje, en daar kroopen wy in. M. En daar zat je toen warm en droog, om dat het huisje van goede planken getimmerd is, en met goede pannen is gedekt, daar de reegen niet door kan. Maar indien iemand nu, aan 't einde van zyne plaats, een kaartehuisje zette, om 'er te gaan schuilen, zou dat ook wys zyn; al maakte hy 't al eens groot genoeg, om 'er in te kunnen zitten. P. Wel neen Mama, zulk een huisje zou gaauw omver leggen, als 't 'er op begon te reegenen. Want als myne kaarten maar even nat worden, dan willen zy niet meer staan, en dan valt myn huisje in duigen. {==191==} {>>pagina-aanduiding<<} M. En zoo zou 't met het kaarte zomerhuisje ook gaan. En daarom zou de geen, die 't gemaakt had, niet wys zyn, wyl hy zyn huisje zoo zou hebben gemaakt, dat het niet kon dienen, tot het geen, waar toe hy 't had willen maaken. En desgelyks, indien ik een huis, zoo als dit, daar wy nu in zyn, bouwde; en in plaats van de deuren en vensters voor, of agter, of op zy, in de muuren, te plaatsen, zoo als zy hier in dit huis zyn, ik de deur eens, boven in 't dak, en de vensters hier, onder onze voeten, in den steenen vloer, ging leggen; terwyl ik alle de muuren rondom wel digt maakte, zou dat wys gedaan zyn. P. Wel neen Mama, hoe kwamen wy dan in huis? M. En hoe zouden wy 'er licht in krygen? De vensters worden gemaakt, om licht in de kamers te geeven, en daarom zet men ze, in de buitenste muuren, zoo dat het licht 'er vlak op valt, en 'er door in de kamers kan koomen. En wanneer zy zoo zyn geplaatst, dan kunnen zy dienen, tot het gebruik, waar toe zy moeten dienen; en dan zyn zy ook met wysheid geplaatst. Maar indien ik ze in den vloerlei, {==192==} {>>pagina-aanduiding<<} dan zou 'er geen licht in kunnen koomen, en dus zouden zy niet kunnen dienen, tot het gebruik, waar toe zy dienen moeten; weshalven zy daar dan ook niet, met wysheid, zouden geplaatst zyn. En met de deur zou 't even eens zyn. Die zou, indien zy, boven in 't dak, geplaatst was, niet wel kunnen dienen, om in huis te komen; en dus zou zy niet voldoen aan 't oogmerk, waar toe men deuren maakt. P. Mama wat is dat oogmerk? M. Alles wat men gaarne had, of gebeuren zag, en waar voor men iets doet, om het te verkrygen, of te doen gebeuren, is het oogmerk dat men zig voorstelt; en alles wat men doet, om het te verkrygen, of te doen gebeuren, is het middel dat men 'er toe aanwendt. B.v. Ik ben koud en wilde my gaarne warmen, en maak daar toe eengoed vuur. Dan is myn oogmerk my te warmen; en 't middel dat ik 'er toe gebruik, het maaken van een goed vuur. - En even dus is hier een ingang, in een huis, of in eene kamer, te hebben, die men niet altoos behoeft open te laaten, het oogmerk, en eene deur, die men open doen en sluiten kan, het middel. Licht in de kamers te hebben is 't oogmerk, en vensters zyn de middelen, waar door men dat oogmerk bereikt. {==193==} {>>pagina-aanduiding<<} III. Afdeeling. XXXI. De Onbedagtzaamheid. Zie Keesje! deeze doode mug Vloog nog zoo even bly en vlug, Maar 't is, door onbedagtsaamheid, Dat hy nu dood, op tafel leit.   Hy had in 't kaarslicht zulk een zin, En vloog 'er onvoorzigtig in, Nu ligt hy daar; maar 't is te laat; Er is voor 't mugje nu geen raad. Hy werdt bedroogen door den schyn, O! laat ons dit tot leering zyn, Dat eer men iets, gewigtigs doet, Men zig wat lang bedenken moet; Een uur van onbedagtsaamheid Kan maaken dat men weeken schreit. XXXII. Vader. Jacob, wil ik je eens uitleggen, hoe veel werk 'er vereischt wordt, om van de wol, die op het lyf van de schaapjes groeit, zulk laaken te maaken, als dat geen, waarvan onze kleeren gemaakt zyn? {==194==} {>>pagina-aanduiding<<} Jacob. Als 't je belieft Papa, dat moet wel aardig zyn. V. Dat is het ook. - Eerst moet de wol van 't vel der schaapen worden afgeschooren; daar na wascht men ze, in schoon water, en droogt ze dan weer. - Vervolgens moet zy worden uitgezogt en geploozen; om 'er de grofste vuiligheeden, en 't geen dat niet deugt uit te doen. - Als die gedaan is wordt zy, om 'er het stof en 't vuil, dat 'er nog in gebleeven is, verder uit te krygen, gevlaakt; dat is op horden gelegt, en met stokken geslaagen, om al 't vuil, door de reeten der horden, te doen heenvallen. - En eindelyk, daar 'er, na al dat reinigen, tog nog veel zweet en vettigheid van 't schaap aan de wol blyft zitten, wordt zy, in warm water, met zeep, of eenige andere daar toe bekwaame stoffen, te broeien gezet; en dan weer schoon uitgewasschen, gedroogt, en nog eens gevlaakt, om ze weer lugtig en bol te maaken. J. Wel Papa, my dunkt dat 'er al veel werk aan die wol geschieden moet. V. Ja dat is nog maar 't begin. De wol is nu wel schoon, maar zy zit nog in de war, en zy is ook nog niet zagt en buigzaam genoeg. {==195==} {>>pagina-aanduiding<<} Om ze dan wat zagter en handzaamer te maaken, wordt 'er wat olie, of eenige andere vetagtige stof by gedaan. En als dat geschied is, dan wordt de wol gekaard; dat is, men neemt twee plankjes, die met leer overtrokken en met korte, aan de punt eenigzins omgebooge, yzerdraadjes, op de wys van een hekel of borstel, bezet zyn. Een deezer plankjes maakt men, op een bankje, vast, of houdt het op de knie; en dan legt men 'er een vlokje wol op, en strykt daar, met het andere plankje, dat even eens met yzerdraaden bezet, en daarenboven met een handvat voorzien is, over heen, om de wol dus als uit te kammen, en uit de war te krygen. - Dit werk nu, gelyk mede het pluizen, kan door kleine kinderen van vyf of zes jaaren, geschieden. Wanneer de wol dus wel uit de war is gehaald, wordt zy, op eene spinnewiel, zoo als je 'er wel gezien hebt, tot draaden, gesponnen, en dit kunnen kinderen van vyf of zes jaar ook aldoen. Ook geschiedt dit, even als 't pluizen &c. veel door vrouwen, en dit is een van de groote voordeelen, van de Laaken fabriek, dat 'er, in een arm huishouden, {==196==} {>>pagina-aanduiding<<} geen vrouw of kind, mids maar boven de vier of vyf jaaren zynde, behoeft leeg te zitten; maar zy allen, by die fabriek, aan 't werk kunnen komen, om mee den kost te helpen verdienen, en dus hunne ouderen aan een goed bestaan te helpen. En dit is zeekerlyk eene groote verligting, voor die ouders; indien zy maar hunne kinderen vroeg genoeg, in de eene of andere deezer bewerkingen, willen laaten onderwyzen, en dus vroeg tot naarstigheid gewennen. J. Wel Papa doen dat dan alle de ouders niet? V. Er zyn 'er Jacob, die dit, uit eene onbegryplyke luiheid en onagtzaamheid, verzuimen. En dit is zeeker wel onbegryplyk, wyl zy zig, door dit verzuim, van de hulp dier kinderen berooven, in het winnen van den kost, daar zy zelfs zoo zwaar voor moeten arbeiden, en 'er ook dan nog dikwils tog maar zeer sober aan komen. Terwyl de kinderen daar door aan luiheid gewennen; onkuudig blyven in iets, waar meê zy in 't vervolg altoos, wanneer zy geen ander welk hadden, den kost zouden kunnen verdienen; en dus, {==197==} {>>pagina-aanduiding<<} een groot gedeelte van hun leeven, in armoede en gebrek, moeten doorbrengen. J. Wel dat dunkt my Papa, is tog dwaas gehandeld. V. Dat is het zeeker, en die menschen lyden 'er zelfs het meest by. - Maar om nu, tot onze wol, weêr te keeren; wanneer dezelve tot draaden gesponnen is, windt of haspelt men die draaden tot strengen. Daar na worden die geenen deezer strengen, die tot de ketting of scheering moeten dienen, gelymd, dat is gehaald door warm water, daar lym, of eenige andere kleeverige stof in gesmolten is, om den draad sterker te maaken; en dus gelymd zynde worden zy weer gedroog. De andere draaden, die tot den inslag dienen moeten, worden op klosjes gewonden, om die in de weevers spoelen te leggen, en dit laatste geschiedt ook weer door kinderen. J. Maar Papa, ik verstaa dat altemaal niet, ketting, scheering, inslag, weevers-spoelen, wat is dat? V. Ja om je dat regt uit te leggen, diende ik wel een weefgetouw by de hand te hebben, om 't je te wyzen. Ook zal ik je by de eerste geleegenheid eens, by een weever, brengen, {==198==} {>>pagina-aanduiding<<} om 't je te laaten zien. Ondertusschen zal ik je nu maar zeggen, dat men, om van de wolle draaden laaken te weeven, eerst een groot getal deezer draaden, die zeer lang zyn, en die men de ketting of scheering noemt, naast malkanderen spant, op een groot werktuig, dat een weefgetouw genaemd wordt, en zoo gemaakt is, dat de man of weever, die 'er voor zit, door, met zyn voet, op twee stokken te trappen, daar touwen aan vast zitten, de eene helft dier lange draaden naar boven, en de andere helft naar beneden brengen kan, 't welk hy ook geduurig beurtelings doet. Ondertusschen neemt hy zyn wevers spoel, dat is een bakje, omtrent als een schuitje gemaakt, en waar in een klosje, op 't welke men een wollen draad gewonden heeft, zoodanig vast gemaakt is, dat het kan draaien, om den draad te laaten schieten; en wanneer hy dan de eene helft zyner kettingdraaden naar boven, en de andere helft naar beneeden gebragt heeft, dan schiet hy 'er, door zyn weversspoel, tusschen de beide helften der kettingdraad en, van den regter naarden linker hand, heen te schuiven, den wollen draad, die op 't klosje zit, en den inslag genaamd wordt, tusschen beiden {==199==} {>>pagina-aanduiding<<} door; en slaat dien vervolgens, door middel van een soort van groote kam, daar alle de kettingdraaden door heen gaan, teegen de vorige draaden van inslag, vast en gelyk aan. - Dit gedaan zynde, brengt hy de eerste helft der kettingdraaden, die eerst naar boven stonden, nu naar beneeden en de andere helft naar boven, en vat dus zyn inslagdraad, tusschen die twee helften der kettingdraaden in. Vervolgens schiet hy 'er een tweeden inslagsdraad, van de linker naar de regter hand, tusschen door; slaat dien weer, met de kam, teegen den vorigen draad, vast en gelyk aan; en gaat zoo geduurig voort, den inslagsdraad telkens vlegtsgewyze tusschen de twee helften der kettingdraaden in vattende, zoo als je 't in grof linnen, en nog duidelyker in een zeeker soort van grof gaas, vooral wanneer je 't uitrafelt, duidelyk zien kunt. J. Maar Papa, ik begryp tog nog niet wel, hoe die draaden daar zoo vlegtsgewyze tusschen in komen? V. Ik zal zien, of ik 't je nog wat klaarder uitleggen kan. By een weefgetouw, zou je 't aanstonds zien; maar daar wy dat nu niet by de hand hebben, zal ik 'er een ander middel toe ge {==200==} {>>pagina-aanduiding<<} bruiken. Hou eens deeze zes dunne spitsgaarden, op eene ry, tusschen je middelste enje voorste vinger in, en hou ze op zulk een afstand, dat ze tusschen de zes tanden van deeze kam heen kunnen. - (Jacob neemt ze, op de gezegde wyze, tusschen zyne vingers.) Zoo, zeer wel. Dat verbeelden nu de kettingdraaden, en dit is de kam van den weever. Nu zal ik drie van deeze gaarden, om den anderen een, en dus de eerste, derde en vyfde, by de toppen vatten, en die toppen naar boven brengen. - Zie, zoo. - Nu heb ik hier een touw aan eene naald, in plaats van een weeversspoel, vast-gemaakt, die steek ik nu, van de regter naar de linker hand, tusschen de gaarden, door. Daar na neem ik myn kam, en druk daar mede dat touw, dat den inslagsdaaad verbeeldt, teegen je vingers aan. - Dit gedaan zynde laat ik de drie gaarden, die nu naar boven stonden, los, en breng de drie anderen, te weeten de derde, vierde en zesde, naar boven. Daar na steek ik 'er het touw, van de linker naar de regter zyde, tusschen beiden door, druk het met de kam teegen 't voorige aan, en gaa zoo beurtlings, van de eene kant, naar den anderen, voort. - En als ik dat eeni- {==201==} {>>pagina-aanduiding<<} ge keeren gedaan heb, kun je zien, dat dat touw, net zoo tusschen de spitsgaarden in gevlogten is, als je hier, in 't groflinnen, of het gaas, de draaden in een gevlogten ziet. J. Dat is waar Papa. V. Dit kan je derhalven eenig denkbeeld van 't weeven geeven. - Maar nu moet ik je zeggen, wat men al verder, met het laaken, doet. Als men 'er, op deeze wyze, een geheel stuk van afgeweeven heeft, dan ziet 'er dat stuk nog geheel anders uit, dan het laaken dat wy draagen. J. Hoe dan Papa? V. Het stuk is dan veel breeder, dan wanneer je 't in den winkel ziet. - En 't is ook zoo dun en yl, dat je 'er haast door heen zien kunt, en 't bykans meer, naar zeer fyn dwylgoed, dan naar laaken gelykt. J. (Op zyn rok wyzende.) Dat is aardig Papa, is dat laaken dan ook zoo geweest? V. Ja net zoo. J. Maar hoe heeft men 't dan zoo gekreegen, als 't nu is? V. Daar hoort nog veel werk toe. Wanneer 't stuk afgeweeven is, dan wordt het genopt; dat is men hangt het op, teegen den {==202==} {>>pagina-aanduiding<<} dag; en dan komt 'er een vrouw, met een n yptangetje, en die trekt 'er alle de knoopen, en de strootjes of andere vuiligheeden, die 'er onder 't weeven zyn ingekomen, uit; waar door zy somtyds, vooral door 't uittrekken van een knoop, geheele gaatjes in 't laaken maakt. J. Wel bederft dat het laaken niet? V. Neen, dat komt, door de volgende bewerking, weer te regt. Wanneer het stuk genopt is, legt men het, in eene bak met water, waar onder men een soort van aarde mengt, vollersaarde genaamd, die deeze zonderlinge eigenschap heeft, dat zy het laaken, terwyl het, door zwaare balken, welken, door een moolen, in beweeging gebragt worden, geduurig gestampt en omgekeerd wordt, zoodanig doet inkrimpen, dat het wel een derde van zyne breette verliest, en onder dat inkrimpen, zoo digt en wollig wordt, als je 't nu ziet. J. Maar Papa, dat is aardig! En hoe doet die aarde dat? V. Ja dat week ik je zelf niet uit te leggen, schoon ik 't wel eens heb zien doen. - Deeze bewerking ondertusschen wordt vollen gemaand. Als nu het laaken wel gevold en {==203==} {>>pagina-aanduiding<<} weer uitgespoeld is, dan wordt het geraauwd. J. Wat is dat Papa? V. Om het laaken te raauwen, neemt men kaarde bollen, welken een soort van distels zyn, met sterke en aan 't einde een weinig omgebooge punten; en daar maakt men 'er verscheiden van digt naast elkander vast, op een houten kruis, zoo dat het als een soort van platte schumborstel vertoone; en daar strykt men dan zeer sterk meê, over het stuk laaken heen, om het wollige, dat 'er nu, door 't vollen, op gekomen is, gelyk, en glad, en naar eenen kant over te haalen. - - Waaneer dat gedaan is, zit 'er de wol nog wat te ruw op; daarom wordt zy 'er dan, met eene groote schaar, wel glad, maar niet te sterk, afgeschooren. - Als dit gedaan is, wordt het laaken aan 't stuk geverfd, met de kleur, die men 'er aan geeven wil; ten minsten indien de wol, daar 't van gemaakt is, niet reeds voor dat ze tot draaden gesponnen werdt, geverfd was, gelyk men ook wel doet. J. En hoe wordt dat laaken geverfd? V. Daar toe legt men 't geheele stuk, (of anders de wol, eer zy gesponnen wordt;) in groote keetels, waar in men water, en de {==204==} {>>pagina-aanduiding<<} nodige verfstoffen gedaan heeft; en dan wordt dat alles, op een zeer heet vuur, eenigen tyd samen gekookt. Laatst van allen, wordt het stuk, in groote zwaare perssen, gelegd, met gladde bord-papieren, tusschen ieder plooi, in, om het glad te perssen en 'er den glans op te krygen; en dan is het laaken eerst klaar, om naar den winkel te gaan, en te kunnen verkogt en gedraagen worden. Nu zie je Jacob, wat 'er al toe hoort, om laaken te maaken. En uit de wyze, waar op het bewerkt wordt, kun je afneemen, van hoe veel nut dit handwerk zy. Niet alleen om dat het ons zulk eene goede, mooie, gemaklyke en warme stof, tot kleeding, bezorgd. Maar ook, om dat het zulk een groot getal van menschen, en de meesten nog met vrouwen en kinderen, aan 't werk, en daar door aan den kost helpt. Want behalven de geenen, die de wol van 't vel scheeren, en naderhand, tusschen de overige bewerkingen in, verscheide keeren wasschen en spoelen, en met verscheidenerlei vette en andere stoffen bereiden; komen 'er Pluizers, Vlaakers, Kaarders, Spinners, Winders, Weevers, {==205==} {>>pagina-aanduiding<<} Noppers, Vollers, Raauwers, Scheerders, Ververs, en eindelyk Perssers, aan te pas. Zoo dat 'er naauwlyks eenig handwerk te noemen is, dat aan zoo veele menschen den kost geeft. XXXIII. Op zeekeren avond, kwam een jong heertje, in een Chais, zeer hard en onvoorzigtig, over een hobbeligen, gepuinden weg, naar de stad ryden. Hy had nog wel tyds genoeg, maar uit driftigheid, en by gebrek van goed overleg, was hy bang, dat hy de poort van de stad, die 's avonds, op een zeeker uur, geslooten wordt, reeds zou toe vinden, en dus niet in de stad kunnen komen. Terwyl hy daar nu zoo hard en zeer digt langs eene sloot heen reedt, ontmoette hy een oud man, die zelf een wagenmaaker zynde, wel wist, hoe men met rytuigen moet omgaan. Zeg eens Vriend! riep 't Heertje hem toe, kan ik nog by tyds aan de stad zyn, om binnen te koomen? - O ja zeer gemaklyk, myn Heer, antwoordde de Wagemaaker, mids dat je maar wat langzaam rydt. - Jou oude gek! hervatte 't Heertje, daar op, zal ik 'er, met hard ryden, niet altyd nog eer, dan met {==206==} {>>pagina-aanduiding<<} langsaam ryden, zyn? - Dat zullen wy zien, antwoordde de Wagemaaker, en ging zyn's weegs. - Ondertusschen lei ons jonkertje de zweep, over de paarden, en liet ze nog eens zoo hard doordraaven. Maar naauwlyks was hy twintig stappen verder gekomen, of, - bons, zei 't wiel, en stiet teegen een grooten steen aan. Door den schok sloeg de Chais om, en daar lag ons jonkertje nu, in de sloot, midden in de modder, te spartelen, en schreeuwde, uit al zyn magt, om hulp. Zoo als de oude Wagenmaaker dat hoorde, liep hy 'er weer naar toe, hielp 't Heertje, uit de modder, en rigtte de Chais weer op, daar gelukkig nog niets aan gebrooken was; wyl de paarden, die reeds zeer moei waren, terstond waren blyven staan. Teevens vroeg de oude man zeer vriendlyk aan 't Heertje, of 't zig niet bezeerd had? - Maar dat had ook geen letsel gekreegen, dan alleen, dat het door nat en, tot over de ooren toe, beslikt was. Nu zie je wel, zei de Wagenmaker, dat je van avond niet meer, in de stad, kunt komen; want zoo nat en beslikt, als je nu bent, kun je, in deeze kou, niet weer op {==207==} {>>pagina-aanduiding<<} de open Chais gaan zitten, dat zou je ziek maaken; ('t Heertje stondt onderwyl te bibberen, als een schoothondje, dat uit de waschtob komt.) maar myn huis is hier vlak by, en dat is tot je dienst. Kom maar met my meê, ik zal je drooge kleêren geeven, onderwyl dat wy jou kleeren weer schoon maaken en droogen; en dan kun je morgen ogtend, op je gemak, naar de stad ryden. Er was nu niets anders op, dan dit vriendlyk aanbod aan te neemen. Dus ging ons jonkertje, met den ouden man, meê, naar zyn huis toe, daar hy zeer wel ontfangen en zeer wel bezorgd werdt, en 'er ook dien nagt, bleef slaapen. 's Anderendaags 's morgens reedt hy weg, en toen hy van den Wagenmaaker afscheid nam, zei hy teegen hem; myn goede vriend! wat zal ik je nu geeven, of wat zal ik doen, om je te bedanken, voor alle de hulp en vriendlykheid, die je me beweezen hebt? - Niets anders, antwoordde de oude man, dan dat je my en myn's gelyken nooit weer oude gekken noemt; en dat je ook, in 't vervolg, wat beeter, naar goeden raad, gelieft te luisteren, want daar zul je je zelf wel by vinden. - En {==208==} {>>pagina-aanduiding<<} hier meê reedt ons Heertje, zoo beschaamd, over zyn eigen onverstand, als verleegen, over de vriendlyk en bescheidenheid van den goeden ouden man, weg. Terwyl hy nu teevens ook geleerd had, dat men in de daad met langsaam ryden, dikwils veel verder dan met hard ryden komt. * XXXIV. Pauline. Mama, ik wou nu zoo gaarne de bloemen gaan planten, die je me gisteren gegeeven hebt, om in myn tuintje te zetten. Moeder. Wel nu doe dat maar; daar is het nu de regte tyd toe. P. Ja Mama, maar de tuinman zegt, dat myn tuintje eerst wat moet worden omgespit. M. Wel daar heeft hy ook gelyk in, verzoek hem dan, dat hy dat doe. P. Dat heb ik al gedaan Mama, maar hy heeft nu nog geen tyd; en toen heb ik hem verzogt, dat hy my zyn schup maar wilde geeven, dan zou ik 't zelf doen; maar hy wou niet; hy zei, ik moest daar toe eerst meer kragt hebben. M. Dat is ook waar; je moet eerst grooter zyn, om dat te kunnen doen. {==209==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Zal ik dan ook meer kragt hebben Mama, als ik grooter zyn zal? M. Wel ja, je ziet immers, dat wy meer kragt hebben dan jy. En jy zelf hebt ook al meer kragt dan je zusje Henriette; en Henriette heeft weer meer kragt, dan je kleine zusje Elize. P. Dat is waar Mama. M. Zie maar eens, jy kunt dien grooten stoel wel verschuiven, kun je niet? P. O ja Mama, zeer gemaklyk. M. Maar zusje Henriette zou dat niet kunnen doen, en de kleine Elize nog minder. - Maar kun je dien zelfden stoel ook wel opligten? P. Neen Mama, dat kan ik niet. M. Maar ik kan 't zeer gemklyk; en ik kan deeze tafel ook wel opligten, en ik kan dat tonnetje met turf opligten, dat jy niet eens verschuiven kunt. Probeer maar eens. P. Neen Mama, dat kan ik niet. M. Ik heb dus veel meer kragt dan jy, of in andere woorden, ik ben sterker dan jy; net zoo als jy meer kragt hebt dan Henriette. En zoo wordt men al hoe langer hoe sterker, en krygt hoe langer hoe meer kragt, naar maaten men {==210==} {>>pagina-aanduiding<<} grooter wordt, en kan dus ook hoe langer hoe meer doen. - En als verscheide menschen samen werken, dan kunnen zy nog meer doen; om dat zy dan alle hunne kragten samen vereenigen, en dus met hun allen zoo veel meer kragt hebben, dan elk alleen. By voorbeeld. Een metselaar, als hy 'er de nodige werktuigen toe heeft, is sterk genoeg, om deezen geheelen muur om ver te gooien, en 'er ook weer een anderen, in de plaats, te bouwen. Maar als hy nog eenige andere metselaars en timmerlieden by hem heeft, dan zyn zy met hun allen sterk genoeg, om dat geheele huis om ver te haalen, en 'er weer een ander, in de plaats, te bouwen. En indien 'er honderd metselaars en timmerlieden by malkander waaren, en malkander hielpen, dan konden zy den tooren van de groote kerk wel om ver haalen, en 'er weer een anderen, in de plaats, bouwen. En eindelyk, indien zy eenige duizend in getal waaren, dan zouden zy sterk genoeg zyn, om eene geheele stad af te breeken, en 'er ook weer eene andere te bouwen, in de plaats. Zoo sterk zyn de menschen, en zoo veel kragt hebben zy, wanneer zy malkander helpen en samen werken. {==211==} {>>pagina-aanduiding<<} Maar Pauline, uit dit alles en uit het geen ik je te vooren gezegd heb, weetje nu genoeg, wat het is kragt te hebben, en wat het woord kragt beteekent. Maar weet je ook wat het woord magt beduidt? P. Neen Mama, dat weet ik niet. M. Wanneer je gaarne had, dat Dirk iets, voor je, haalde, dan kun je 't hem wel verzoeken, en dan doet hy 't ook, indien hy 'er tyd en lust toe heeft. Maar indien hy 'er nu eens geen lust toe had, zou jy 't hem dan wel kunnen gebieden, en hem zeggen, dat hy 't evenwel moest doen? P. Wel ja Mama, my dunkt ik zou hem dat wel kunnen zeggen. M. Ja maar zou hy 't dan ook doen, om dat jy 't hem geboodt; al was het, dat hy 'er anders geen lust of tyd toe had? P. Wel dat weet ik juist niet Mama. M. Heeft hy 't je nooit eens geweigerd? M. Wel ja Mama, hy heeft het my wel eens geweigerd, en my gezegd, ik heb wat anders te doen, of ik doe dat niet. M. En wat deed jy dan? P. Ja Mama, dan moest ik wel geduld neemen. {==212==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Dat moest je ook; want als je hem evenwel nog gezegd had, je moet het tog doen, Dirk; of je had het hem niet zeer vriendlyk verzogt, maar gezegd; je zult dit of dat doen, ik wil 't hebben. - Dan zou hy je zeeker hebben geantwoord, ik doe het evenwel niet, want jy hebt my niet te beveelen; - en dan zou je immers al weer geduld hebben moeten neemen. P. Dat is waar Mama. M. Maar als ik of Papa hem zeggen, dat hy iets doen of haalen moet, dan moet hy het doen, of hy 'er lust toe heeft of niet. En weet je waarom? P. Neen Mama. M. Om dat hy onze knegt is, en dat hy zig, zoo als ik 't je al eens heb uitgelegd, aan ons heeft verhuurd, om ons te dienen, en te doen alles wat wy hem zeggen zouden. En daarom moet hy ook, zoo lang als hy by ons verhuurd blyft, doen wat wy hem zeggen; wy kunnen hem gebieden, en hy moet ons gehoorzaamen, of in andere woorden, wy hebben magt over hem. Maar jy hebt geen magt, over hem; want als jy hem iets gebiedt, dan hoeft hy niet te gehoorzaamen, zo {==213==} {>>pagina-aanduiding<<} hy niet wil; om dat hy zig aan jou niet verhuurd heeft. Maar Pauline, heb je je Oom de Captein, met zyne compagnie ruiters, wel eens zien exerceeren? P. Ja wel Mama. M. Heb je toen niet gezien, dat die ruiters alles deeden, wat je Oom hun zei. Als hy riep, marsch! dan gingen zy voort; en als hy riep halt! dan hielden zy stil; en als hy zei regts zwenkt u! dan keerden zy zig om, naar den regterkant; en als hy zei links zwenkt u! dan keerden zy zig om, naar den linker kant; en zoo deeden zy alles wat hy hun geboodt of commandeerde. Hy kon hun beveelen wat hy wou, en zy moesten hem gehoorzaamen. Zoo veel magt heeft een Captein, over zyne ruiters. P. En waarom heeft hy zoo veel magt, over die ruiters? M. Je begrypt wel Pauline, dat het niet is, om dat hy sterker zy, en meer kragt hebbe, dan alle die ruiters samen. P. Neen Mama, dat geloof ik wel. M. Dat is 't ook niet; maar toen die ruiters zig als ruiters hebben laaten aanneemen, {==214==} {>>pagina-aanduiding<<} (daar zy geld voor krygen, zoo als ik 't je, op een ander tyd, wel eens uitleggen zal;) toen hebben zy belooft, alles te zullen doen, wat hun Captein hun zou beveelen; en de eerste die dat nu niet zou willen doen, die zou 'er over gestraft worden. En dat maakt, dat je Oom de Captein, zoo veel magt over hen heeft. Maar wanneer 'er nu tien of twaalf zulke Compagnien ruiters, met hunne Capteins &c. by malkanderen zyn, dan maakt dat een Regiment uit; en dan is 'er een man, die de Collonel hiet, en daar moeten alle die Compagnien, de Capteins zoo wel als de ruiters, aan gehoorzaamen. P. En waarom dat? M. Al wederom, om dat zy het beloofd hebben, en 'er ook over zouden worden gestraft, indien zy 't, teegen hunne belofte aan, niet wilden doen. Maar nu zie je wel, dat die Collonel nog meer magt heeft, dan je Oom de Captein; wyl hy aan alle die Compagnien beveelen geeven kan, en je Oom hem ook zelf moet gehoorzaamen. P. Ja Mama, dan heeft die Collonel tog nog meer magt. M. En als 'er tien, twaaf, twintig, ja {==215==} {>>pagina-aanduiding<<} al was 't honderd regimenten by elkaar zyn, 't welk men dan een Leeger noemt, dan is 'er één Generaal, die over dat gansche leeger het bevel heeft. En alles wat die ééne Generaal gebiedt, dat moeten alle de overigen, ruiters, Capteins en Collonels doen. Zoo dat zulk een Generaal dikwils magt heeft, om over vyftig duizend, ja over honderd duizend menschen te gebieden. En die vyftig, of honderd duizend menschen moeten dan doen, alles wat die ééne Generaal hun gebiedt. Heeft zulk een Generaal dan nu niet zeer veel magt? P. Ja wel Mama. En hebbenalle die menschen dat dan ook beloofd? M. Ja die hebben 't allen beloofd; en de eerste die 't niet doet, wordt gestrast, en daarom doen zy 't allemaal. P. Maar Pauline, nu zal ik je nog eens een ander voorbeeld van magt geeven. Je heugt wel hoe ik je gezegd heb, dat het je ziel is, die je lichaam beweegt? P. Ja wel Mama. M. En als je iets doen wilt, dan is 't eigentlyk je ziel, die dat wil, want de wil is eigentlyk een vermoogen van de ziel. Een dood vogeltje kan niet meer willen vliegen, om dat {==216==} {>>pagina-aanduiding<<} zyn ziel, die eigentlyk in hem wil, niet meer in 't lichaampje is; maar een leevendig vogeltje kan wel willen vliegen, en dan vliegt het ook. P. Ja Mama dat is waar. M. Wel nu, zoo ras nu als jy, of eigentlyk je ziel, weeten wilt, b.v. wat 'er by 't venster omgaat, of wie het is, die de deur van de kamer open doet; draaien zig je oogen dan niet aanstonds naar het venster of de deur toe? P. Ja Mama, dat doen zy ook. M. En zoo gaauw als je by je zelve denkt, nu wil ik opstaan, om naar den tuin te gaan, en je wilt het in de daad, beweegen zig je beenen dan niet aanstonds zoo, dat je opstaat en naar den tuin gaat? P. Ja Mama. M. Zoo veel magt heeft je ziel over je lichaam, dat alles wat je ziel wil, dat doetje lichaam aanstonds. En zoo is 't met my en met alle menschen ook. Zie maar eens, nu wil ik myne hand opligten, aanstonds ligt zig myne hand op. Nu wil ik myn voet voor uit zetten, aanstonds gaat myn voet voor uit. Zoo veel magt heeft de ziel over het lichaam, {==217==} {>>pagina-aanduiding<<} en zoo schielyk moet dat lichaam aan de ziel gehoorzaamen. P. Maar Mama, hoe komt dat? Heeft het lichaam ook beloofd; - maar neen, dat kan immers niet zyn. M. Wel neen, dat begryp je zelf wel. Zie maar eens, kan je hand je wel iets belooven? P. Wel neen Mama. Maar hoe komt het dan, dat het lichaam zoo moet gehoorzaamen, en dat de ziel die magt over 't lichaam heeft? M. Ja dat weet ik zelf niet. Ik zie maar alleen, by ondervinding, dat het lichaam zoo gemaakt is, dat het alles moetdoen, wat de ziel wil. Maar hoe dat komt, en hoe dat toegaat, dat kan niemand je uitleggen, want dat weet niemand. Maar des niet te min zie je, zoo wel als wy, dat het zoo is, en dat je ziel volkomen magt over je lichaam heeft. Je kunt het zoo dikwils probeeren, als je maar zelf wilt. P. Dat is waar Mama. M. En dat is ook genoeg. Dit verder te willen onderzoeken zou onnut zyn, want je zoudt 'er tog nooit agter komen. Maar ondertusschen kun je nu, uit dit alles, {==218==} {>>pagina-aanduiding<<} genoeg begrypen, wat het woord magt beteekent; en wat het zeggen wil, magt te hebben. - Wanneer de een maar te willen en te gebieden heeft, en de ander moet gehoorzamen, dan heeft de eene magt over den anderen. En in 't algemeen, wanneer iemand maar iets te willen en te gebieden heeft, om te maaken, dat het geschiede, dan heeft zoo iemand magt. En nu kun je ook genoeg begrypen, welk onderscheid 'er, tusschen de woorden kragt en magt, is. - Want kragt hebben is in staat te zyn, om iets zelf te kunnen doen en uitvoeren. - En magt hebben is in staat te zyn, om, door zyn enkelen wil of bevel, door een ander, iets te kunnen doen, of uitvoeren. XXXV. Vader. Je weet Jacob, dat de mensch meer dan de beesten is, om dat de mensch meer verstand, of om eigentlyk te spreeken een geheel ander verstand heeft, dan de beesten. Want de mensch kan redeneeren, en dat kunden de beesten niet doen; zoo als ik 't je al eens gezegd heb. Jacob. Dat is waar Papa, dat herinner ik my wel. {==219==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Zelfs kunnen de beesten in 't geheel niet samen spreeken, ten minsten niet, op die wyze, als wy het doen. J. Kunnen zy 't dan, op eene andere wyze, Papa? V. Ja, in een zeekeren zin. Zy kunnen geene woorden gebruiken, zoo als wy; en ook geene gesprekken samen houden, om elkanderen te onderwyzen, zoo als wy nu doen. Maar 'er zyn tog sommige dingen, die zy, door 't maaken van zeeker geluid, aan malkanderen kunnen te kennen geeven. B.v. Heb je niet wel eens opgemerkt, dat wanneer de Haan, in 't kippen hok, een stukje brood of een wurmpje vindt, hy alsdan een zeeker byzonder geluid maakt, dat zeer onderscheiden is van zyn gewoon geluid, en waar door hy de kippen roept? J. Dat is waar Papa, en dan koomen zy ook aanstonds aanloopen. V. Dus hebben zy wel begreepen, wat de Haan, door 't maaken van dat geluid, zeggen wou. En zoo als zy by hem zyn, neemt hy 't stukje brood of 't wurmpje op, en gooit het voor hun neer, om 't hun te geeven; want daar toe was het, dat hy ze riep. - {==220==} {>>pagina-aanduiding<<} En als 'er eens eene vreemde kat, in 't kippenhok, komt sluipen, dan maakt hy weer een geheel ander geluid. En dat doet hy dan, zoo om de kat te drygen en bang te maaken, als om de kippen te waarschouwen; die dan ook terstond op hunne hoede zyn. J. Dat is waar Papa, dat heb ik ook wel eens gezien. V. En even zoo is 't, met de andere dieren, ook; die hebben ook zeekere geluiden, waar door zy elkaar het eene of andere kunnen te kennen geeven, en elkanderen, voor eenig gevaar of anderzins, waarschuwen. - Je kent de Marmotten wel, daar de jongens, op de kermis, meê rond loopen, om ze te laaten danssen? J. - Ja wel Papa. V. Wel, die beestjes leeven meest, op de bergen, onder den grond, daar zy zig holen weeten te graven, in de welken zy samen woonen. Als zy 'er nu een buiten komen, om lugt te scheppen, of om wat gras af te plukken, waar van zy altoos eenen grooten voorraad, in hunne hoolen, op doen; dan gaat een van hen, op eenen hoogen top, zitten, om rond te kyken, of 'er ook iemand {==221==} {>>pagina-aanduiding<<} aankomt, die ze zou willen stooren of opvangen; of wel een roofvogel, die 'er eenigen van zou willen opeeten. En zoo ras de geene, die dus, voor de overigen, de wagt houdt, een mensch of een vogel ontdekt, begint hy zeer hard te sluiten, en dan vlugten alle de overigen marmotten schielyk, in hun hol; terwyl de geen, die op de wagt stond, hen volgt, en 'er 't laatst van allen inkruipt. J. He Papa dat is wel aardig. V. Dat is het tog. En je ziet 'er uit, dat de beesten, schoon zy het verstand der menschen niet hebben, egter, daar 't noodig is genoeg overleg gebruiken en elkanderen ook genoeg verstaan kunnen. - Ook zou ik je nog eene meenigte andere voorbeelden kunnen bybrengen van hun vernust en kunst, om in hunne behoeften te voorzien. J. Wel Papa daar zou ik wel nieuwsgierig naar zyn. V. Ik zal 'er je dan eenigen van verhaalen. - Je weet reeds hoe kunstig de spinnekoppen zig een net of webbe weeten te maaken, om 'er de vliegen in te vangen, die zy anders nooit zouden kunnen krygen, wyl zy geene vleugels hebben, om ze na te zetten. {==222==} {>>pagina-aanduiding<<} - Je hebt ook wel eens gezien, hoe netjes en fraai de byen zes- hoekige holletjes van wasch weeten te maaken, en die met honig te vullen, om zig een voorraad van spyzen, teegen den winter te verzamelen. - En even zoo verstaat elk dier eene byzondere kunst, om aan den kost te koomen; zig zelven te redden, of te verdeedigen, teegen de geenen, die hen willen aanvallen; of ook wel om anderen te vangen. De Mierenleeuw b.v. een klein beestje, dat zig meest met mieren voedt, maakt, in 't losse zand, een kleinen kuil, in de gedaante van eenen tregter; en gaat zig, onder in den punt diens tregters, in het zand, verschuilen, zoo dat zyn kopje 'er maar even uitkomt. Wanneer 'er dan eene mier, op den rand van dien kuil, komt loopen, dan rolt zy van de steilte af, naar 't holletje toe, daar de Mierenleeuw zit, en die krygt ze dan gevangen. Of zo zy al weer naar boven zoekt te klimmen, dan neemt hy wat zand, op twee hoorentjes, die hy voor aan 't hoofd heeft, en smyt dat de mier op 't lyf, zoo dat zy weer naar beneeden rolt, en hy ze dan tog gevangen krygen en opeeten kan. - Indien nu dit beestje 'er {==223==} {>>pagina-aanduiding<<} deezen kunstgreep niet op had, dan zou het nooit geene mieren kunnen vangen, waat zy loopen veel harder dan hy. - Aan den zeekant zyn 'er verscheide vogels, als Meeuwen en anderen, die om de vischjes, waar van zy meest leeven, uit het water te vangen, geduurig boven 't water heen en weer vliegen, om te zien, of zy een vischje, in 't water, ontdekken kunnen. En als zy 'er een zien, dan weeten zy, op hunne wiekjes, op eene en dezelfde plaats, te blyven hangen, om te wagten, tot dat het vischje boven komt. En zoo als zy zien, dat zy 'er by kunnen, dan laaten zy 'er zig eensklaps, als een steen, op nedervallen, steeken den kop even in 't water, haalen 'er het vischje uit, en vliegen terstond weer op, en 'er meê heen. Maar nu is 'er, op sommige van die plaatsen, nog een ander, grooter voogel, een soort van Arend, die ook visch eet; maar die zig niet, zoo als de meeuwen, durft wagen, om zig, op 't water, te laaten nedervallen. Deeze past geduurig op, om te zien, of zulk eene voogel een vischje gevangen heeft; en zoo als hy dat ziet, zet hy dien vogel terstond agter na, en maakt hem zoo bang, dat hy, onder 't vlug- {==224==} {>>pagina-aanduiding<<} ten, het vischje laat vallen. Daarop schiet de Arend dan terstond toe, en weet het vischje, in den val, eer 't nog in 't water komt, op te vangen. En als hy 't zoo gegreepen heeft, dan byt hy het den kop aan stuk, om het te dooden, en gooit het in de lugt, op zulk eenewyze, dat het hem, met den kop naar beneeden, in den bek valle. J. En waarom doe hy dat Papa? V. Op dat, by het doorslikken, de scherpe vinnen van 't vischje, langs 't lyf zouden gestreeken blyven, en 't vischje dus gemaklyk, door de keel, naar beneeden, in den maag, gleien kunnen. Deedt hy dat niet, en wilde hy 't vischje, met den staart eerst, inslikken, dan zouden, onder 't neergleien, de vinnen stuiten en hem in den keel steeken. Het eerst dat wy visschen, zal ik je eens wyzen, hoe de vinnen opgaan zitten, als men ze verkeerd strykt, en hoe zy in teegendeel vlak gaan zitten, als men ze regt strykt. - Ondertusschen kan ik 't je aan de veer van deeze pen wel uitleggen. Kyk maar eens; als ik die pen, met de schacht het eerste, door de vingers trek, dan blyven alle de veertjes gestreeken, en de pen glydt gemaklyk door. Maar als ik ze anders om, door de vingers, wil {==225==} {>>pagina-aanduiding<<} laaten gaan, dan sluiten alle de veertjes en gaan regt op zitten. Zie maar eens. (Hy doet het hem voor.) J. Dat is waar Papa. V. Nu, zoo gaat het, met de vinnen der vischjes, even eens. Ook zyn 'er meer andere vogels, die deeze voorzigtigheid gebruiken. De Ojevaars b.v. doen 't even eens. Ik heb het zelf zeer dikwils aan een ojevaar zien doen, op eene buitenplaats, daar men 'er een gekortwiekt en tam gewend had, om de slakken, de mollen en 't andere ongedierte op te eeten, en 'er de plaats dus van te zuiveren. Waneer men dan dien ojevaar een leevendig vischje toesmeet, gaf hy 't eerst een pik met den bek, inden middengraat, op dat het niet meer zou kunnen spartelen; en dan smeet hy 't vischje in de lugt, vong het weer, met den kop naar beneeden, in zyn bek, en slikte het zoo in eens door. J. O Papa! dat wou ik ook wel eens zien. V. Wel als wy eens ergens komen, daar een tamme ojevaar is, dan zal ik je 't wel eens laaten zien. - Maar nu zal ik je nog eenige andere kunstgreepen van dieren vertellen. J. Als 't je belieft Papa. V. De Reebok wordt gevangen, met be- {==226==} {>>pagina-aanduiding<<} hulp van honden, die op den grond ruiken kunnen, waar hy geloopen heeft; en die hem dus, al is hy zeer verre buiten 't gezigt, op den voet stap, weeten te volgen, zoo lang, tot dat zy hem eindelyk in haalen en vangen. Als nu zulk een Reebok begint te merken, dat de honden harder loopen dan hy, en dat zy hem dus zouden inhaalen, dan neemt hy een tyd waar, dat hy hun nog buiten 't gezigt is, maar dat hy ze misschien al hoort aankoomen, en dan loopt hy niet meer, zoo als te vooren, regt uit, om ze door hard loopen te ontvlugten; maar hy loopt in teegendeel eenige oogenblikken heen en weer, zoo dat hy zyne voetstappen onder malkanderen verwart, op dat de honden niet meer zouden kunnen ruiken, waar heenen die voetstappen strekken; en als hy dat genoeg gedaan heeft, dan doet hy eensklaps een grooten sprong, midden uit alle die voetstappen uit, en op zy van zyn vorigen loop af, naar eene plaats, daar hy nog in 't geheel niet geweest is; en daar dus ook geene voetstappen van hem naar toe gaan, wyl hy 'er nu, door éénen sprong, gekomen is. Daar verbergt hy zig dan, en laat de honden voorby hem heen loopen; en dan weeten de honden niet, waar zy hem verder zullen zoeken. {==227==} {>>pagina-aanduiding<<} De Wolven hebben 'er weer een ander kunstje op, om andere beesten te vangen. Ten dien einde gaan zy samen uit, en terwyl de wolf een dier agter na jaagt, gaat de wolvin zig ergens, by een smal pad, daar de wolf het dier naar toe jaagt, verbergen, om het dus, in 't voorby loopen, te vangen. Maar de verstandigste en kunstigste van alle de beesten zyn de Olifanten. Schoon zy de grootsten en sterksten van alle de beesten zyn, kan men ze egter zoo tam maaken, dat een kind ze kan bestieren; en dan kan men hun allerei kunstjes leeren. B.v. met hunnen langen snuit, daar, voor aan, een soort van klein vingertje zit, kunnen zy niet alleen de kleinste dingen, als een stuivertje, of eene speld opraapen; maar weeten ook de kurk van eene fles aftetrekken, en 't water dat 'er in is, te gieten, in hunnen mond, dien zy onder den snuit hebben. J. He Papa dat wilde ik wel eens zien. V. Ik heb 't zelf eens zien doen aan eenen Olifand, dien men, op de kermis, vertoonde. Zo 'er weer eens een komt, zullen wy hem samen gaan zien. J. Als 't je belieft Papa. {==228==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Ook heeft men veel dienst van tam gemaakte Olifanten, in de landen, daar men ze gebruikt. Want zy kunnen niet alleen, weegens hunne groote kragt, zeer groote en zwaare pakken draagen, of wanneer men 'er een touw aan vast maakt, dat men hun in den mond geeft, voortsleepen; maar zy weeten ook pakken en tonnen, van den kant, in eene schuit, over te brengen, en ze te schikken, daar men ze hebben wil. En wanneer zy ze daar hebben geplaatst, dan voelen zy, met den snuit, of ze ook waggelen kunnen; en zo ja, dan verzetten zy ze weer zoo lang, tot dat zy vast staan; of zo 't eene ton is, die zou kunnen voortrollen, dan gaan zy, uit hun zelven, eenen steen haalen, dien zy 'er onder teegen aan leggen, zoo dat de ton niet meer rollen kan. Ook weeten zy, met den snuit, de deuren open en toe te doen, door de sleutels om te draaien, en de grendels af en aan te stooten. - Wyders zyn zy zeer zagtzinnig, zoo lang men hun geen kwaad doet. In zoo verre zelfs, dat zy kinderen, en kleine beesten, als schaapen &c. die zy, met den voet zouden kunnen vertrappen, met den snuit, uit den weg zetten, om hun geen kwaad te {==229==} {>>pagina-aanduiding<<} doen. Maar wanneer men hun eerst kwaad doet, of wanneer men ze bedriegt, dan worden zy vreeslyk boos; en dan weeten zy zig, op allerlei wyzen, door geweld of list, te wreeken. - Zoo gebeurde het eens, dat iemand, by eenen Olifant zynde, verscheide keeren deedt, als of hy hem eenig eeten, in den mond, wilde gooien. De Olifant gaapte 'er telkens naar, maar dan gaf de man hem niets. Dit maakte den Olifant zoo kwaad, dat hy, met zynen snuit, den man twee ribben in 't lyf aan stuk sloeg, en hem daar na onder de voeten trapte. - Op eene andere keer, wilde een schilder, eenen Olifant uitteekenen, in de houding, van zynen mond open, en den snuit naar boven te houden. Om hem nu telkens, in die houding te krygen, smeet de knegt van den schilder hem somtyds eene vrugt of iets in den mond; maar meestentyds deedt hy maar, als of hy'er iets in smyten wou, en smeet 'er in daad niets in. Dit begon den Olifant wel ras te verveelen, en net als of hy geraaden had, dat het was, om hem, in die houding, te kunnen uitteekenen, dat men hem dus bedroog, wreekte hy zig niet, op den knegt, maar nam zyn snuit vol water, en {==230==} {>>pagina-aanduiding<<} stortte dat op 't papier van den schilder uit; waar door de teekening bedorven, en de Olifant van 't geplaag af was. XXXVI. De Hond en de Kat. Fabel. Een hondje zag een katje snoepen, Terstond begon Fidel te roepen; Gy steelt, foei poesje, dat 's niet goed. Neen zei het katje, 't is geen steelen; Ei proef eens; 'k wil het met u deelen; Fidel het kluifje smaakt zoo zoet.   De hond stond stil, in plaats van kyven, Begon hy, met zyn neus, te vryven Aan 't lekker kluifje, rook en at; En wyl de smaak hem kon behaagen, Wierd hy nog, binnen weinig dagen, Veel erger snoeper dan de kat.   Een Kind, dat met een Cameraat, Die kwaad doet, op en neder gaat, Heeft alle ramp en smart te vreezen. Ofschoon 't in 't eerst dat kwaad bestrydt, Het wendt 'er aan, en door den tyd. Zal 't erger dan zyn speelnoot weezen. {==231==} {>>pagina-aanduiding<<} * XXXVII. Moeder. Pauline, van daag, komt je Oom J. hier eeten. Pauline. O dat is goed Mama! dat is zoo een goeie Oom. M. En waarom hiet je hem zulk een goeden Oom? P. Wel Mama, om dat hy altyd doet het geen wy hem verzoeken, en ons altyd zoekt plaisier te doen. M. Dat heb je heel wel; iemand, die een ander zoekt plaisier te doen, dien hiet men goed. Je weet wel, hoe 'er in je vaarsje staat? O Mamaatjen is zoo goed! Alles wil zy geeven. Dat is te zeggen; om dat Mamaatje altoos gereed is, om aan haare kindertjes te geeven, alles wat hun plaisier doet, (wanneer zy teevens weet dat het hun geen kwaad kan doen,) daarom is zy goed. - En indien je iemand zaagt, die vier of vyf arme lieden, voor zyne deur, zag staan, en aan den eenen een stuk brood, aan den anderen een flesch bier, aan den derden een paar schoenen, of wat geld, en zoo aan elk wat gaf, zou je dan ook {==232==} {>>pagina-aanduiding<<} niet zeggen, dat dat een goed man was? P. Ja wel Mama, want hy zou, die arme lui ook zoeken plaisier te doen. M. Dat zou het tog; en wel door hun zoo iets te geeven, dat hun niet alleen plaisier doet, maar dat hun ook goed doet, wyl zy 't volstrekt nodig hebben. - Jy hebt nu reeds zoo veel speelgoed, indien ik 'er je nu nog eene pop by gaf, dan zou ik je daardoor zeeker wel plaisier doen, maar je zoudt die pop tog juist niet nodig hebben; je zoudt het ook wel zonder die pop stellen kunnen. P. Dat is waar Mama, ik heb 'er al een stuk of drie. M. Maar die menschen kunnen het zonder brood niet stellen, of zonder geld, om 'er brood voor te koopen. Zoo iemand nu, die gaarne aan anderen iets geeft, dat zy nodig hebben, of hun op den duur gelukkig maaken kan, noemt men eigentlyk weldaadig; en alle de geenen, die altoos gereed zyn, om anderen, op allerlei wyzen, goed en plaisier te doen, en hun te geeven wat zy nodig hebben, of wat hun aangenaam is, die hiet men goed, goedbartige, goedwillig, goedertieren. Maar {==233==} {>>pagina-aanduiding<<} om die naamen, met regt, te verdienen, moet men aan anderen zoeken goed en plaisier te doen, hun by v. iets geeven, of iets voor hun verrigten, niet om 'er weer iets anders voor in plaats te krygen, maar alleen, om dat men anderen gaarne vrolyk en gelukkig ziet, en daar zyn eigen vermaak in vindt. Indien b.v. je zusje een beschuitje heeft, en jy een appel, maar jy woudt het beschuitje liever dan den appel hebben, en je geeft je appel aan je zusje, alleen om dat zy jou haar beschuitje zou geeven; dan geef je haar dien appel, niet uit goedwilligheid en om haar plaisier, te doen, maar, eigentlyk gesproken, alleen om je zelven plaisier te doen, door 't beschuitje in plaats van den appel te krygen. Dat begrypje wel? P. Ja wel Mama. Maar indien ik haar mynen appel voor niet gaf, zonder haar beschuitje in de plaats te neemen, zou ik dan niet goed zyn. M. Ja, indien je gezien had, dat zy grooten lust had, om je appel te hebben, en dat zulks haar groot plaisier zou doen, en je gaaft haar den appel dan, alleen om haar dat plaisier te doen, dan zou ik zeggen, dat je je daar {==234==} {>>pagina-aanduiding<<} door betoond had, goed en goed gewillig te zyn. Maar indien je haar den appel nu eens gegeeven had, alleen op hoop, dat ik je, ter belooning, weer iets anders in de plaats zou geeven, 't welk je nog liever had; of ook wel, op hoop, dat de een of andere je 'er braaf over zou pryzen, dan zou je 't weer niet gedaan hebben, uit goedwilligheid en om je zusje plaisier te doen, maar eigentlyk om je zelven een nog grooter plaisier te bezorgen, door de belooning, die je zoudt hoopen van my, of de lof en prys, die je zoudt denken van een ander te zullen krygen. - Om derhalven den naam van goed te verdienen, moet je anderen goed of plaisier doen, alleen om het vermaak en het genoegen, dat je 'er zelf in vindt, anderen gelukkig, vergenoegd en vrolyk te zien. Wil ik je daar eens een voorbeeld van verhaalen? P. Als 't je belieft Mama. M. Er was eens een ryk man, die door een vreemd land reisde, zeer verre afgeleegen, van de plaats, daar hy woonde. Na dat land eenigen tyd te hebben doorgereisd, kwam hy eindelyk aan eene afgeleege plaats, daar hy een gehugtje vondt, door arme lieden be- {==235==} {>>pagina-aanduiding<<} woond, die rondom het zelve wat kooren bouwden, en eenigen koeijen weidden. Om nu dat kooren, beneevens de melk en booter, die zy van hunne koeijen kreegen, (zoo verre zy die zelfs niet gebruikten,) te kunnen verkoopen, moesten zy noodwendig, naar eene kleine stad gaan, die 'er een paar uuren van daan geleegen was, en daar zy dan, voor 't geld, dat zy voor hun kooren en hunne melk en booter, kreegen, huisraad en kleeren kogten, en werktuigen, om 't land te bebouwen, en alles wat zy verder nodig hadden. Maar zy konden, naar die stad, niet koomen, zonder eene zeer breede beek over te gaan, die tusschen de stad en hun gehugtje in vloeide; zoo dat zy altoos, met hun goed, door het water moesten loopen; en wanneer het maar een korten tyd sterk gereegend had, dan zwol de beek zoo hoog op, dat zy 'er in 't geheel niet over konden; en hieldt de reegen aan, dan moesten zy dikwils zeer lang wagten, eer zy in 't geheel naar de stad konden komen. Gelyk je nu wel begrypen kunt, viel dit deezen goede lieden, zeer moeilyk, en zy hadden gaarne eene brug, over de beek, gehad; maar zy waren niet ryk genoeg, om eene {==236==} {>>pagina-aanduiding<<} zoo groote brug te kunnen laaten bouwen, als 'er vereischt wordt, om die beek, altoos, of 't gereegend had of niet, te kunnen overkomen; want zulk eene brug kost zeer veel geld. Onze ryke man, door dit gehugtje wandelende, raakte met de inwooners aan de praat; en na dat zy hem, van hunnen toestand onderrigt hadden, en hem gezegd, hoe moeilyk het, voor hun, was, altoos, door dat water, te moeten gaan, en somtyds weeken lang, in hun gehugtje, geheel opgeslooten te zitten, zonder naar de stad te kunnen komen, om 'er te koopen, 't geen zy nodig hadden; dagt die man, by hem zelven; kom, ik wil die menschen eens plaisier doen, en ze voor altoos uit de verleegenheid helpen. Ik ben zeer ryk; en wat kan ik beeter, met myn geld, doen, dan er my 't genoegen voor te bezorgen, van andere menschen gelukkig te maaken? Ik zal, voor die goede lieden, eene groote, sterke brug van steen, over die beek, laaten leggen; en dan hoeven zy niet weer, door 't water, te loopen, noch, in hun gehugtje, opgeslooten te zitten, als het braaf gereegend heeft. Zy zullen dan een veel beeter en aangenaamer bestaan hebben, dan nu; en {==237==} {>>pagina-aanduiding<<} daar zullen zy zeer bly om zyn, en ik zal 't genoegen hebben, van te weeten, dat ik ze verblyd en gelukkig gemaakt heb; terwyl de onkosten van die brug my ondertusschen ook niet verarmen, of in 't naauw brengen zullen. - Hy besloot derhalven, tot het maaken van de brug, ging naar de stad, en liet daar eenige metselaars by hem koomen. Deezen nam hy, naar 't gehugtje, meê; vroeg aan de lieden waar zy de brug liefst hebben wilden; en toen zy hem eene bekwaame plaats aangeweezen hadden, liet hy daar eene goede sterke brug, over de beek, metselen, en bleef 'er zelf by, tot dat zy geheel af en in goeden staat was. Nu behoef ik je niet te zeggen, of de inwooners van dat gehugtje bly waren, dat zy nu niet meer, door 't water, behoefden te gaan, en ook altyd hun goed, in de stadt, konden gaan verkoopen, wanneer zy wilden, en 'er weer voor in de plaats haalen, alles wat zy nodig hadden; en hoe zy dien goedhartigen man 'er voor bedankten, dat hy die brug voor hun gelegd had. Hy van zyn kant vondt 'er ook het grootste genoegen en 't grootste vermaak in, dat hy die menschen zoo bly en zoo gelukkig zag. En na dat hy nog eenige {==238==} {>>pagina-aanduiding<<} dagen, met hun, had doorgebragt, ging hy, naar zyn eigen land, om nooit weer te komen; want het was te verre af, om die reis, zonder groote noodzaak, meer dan eens te doen. - Was dat nu niet regt een goedhartig man? P. Ja wel Mama. M. En waarom? P. Om dat hy die brug had laaten maaken, alleen om die menschen plaisier te doen. M. Dat heb je regt. - Voor hem zelven had hy niets aan die brug, behalven alleen 't genoegen, van de inwooners dier plaats plaisier te doen en gelukkig te maaken; en daarom toonde hy, door ze te laaten maaken, dat hy, me regt, een weldaadig, goedhartig man hieten mogt. Indien hy zelf in dat gehugtje had gewoond, en hy had de brug laaten maaken, om 'er zelf alleen over te gaan, dan zou hy, daar door, geene de minste goedwilligheid hebben getoond. Want dan zou hy 't gedaan hebben, tot zyn eigen gemak alleen, om niet door 't water te hoeven gaan. - En indien hy wel aan de andere lieden had vergund, om over zyne brug te mogen gaan, maar hy had 'er geld voor genomen, dan zouden {==239==} {>>pagina-aanduiding<<} die andere lieden ook wel gemak van zyne brug hebben gehad; maar hy zou hun dat gemak tog niet vergund hebben, uit goedwilligheid, maar alleen, uit eigen belang, om 'er geld voor te krygen. - Nu in teegendeel had niets van dit alles plaats. Hy wist dat hy nooit weer in dat land zou komen, en dus ook nooit weer zelf over die brug gaan zou; en hy liet 'er zig, door de lieden, die ze gebruiken zouden, niets voor geeven. Het was derhalven, uit zuivere goedwilligheid alleen, dat hy die brug liet maaken, daar hy zelf niets aan had. P. Hy had 'er evenwel ook iets aan Mama; want je hebt me strak gelegd, dat het hem zoo veel plaisier deedt. M. Dat is ook zoo; maar 't was alleen 't plaisier van anderen bly en gelukkig te zien. En daar in veel plaisier en genoegen te vinden, is juist het geen men noemt goedwillig en goedhartig te zyn. Ook had hy 'er in de daad nog lang plaisier van. Want ieder keer, als het, geduurende zyne reis, en naderhand, toen hy weer 't huis gekomen was, reegenagtig weêr werdt, vooral wanneer 't wat lang duurde, dagt hy {==240==} {>>pagina-aanduiding<<} by hem zelven; Indien de lieden van dat gehugtje nu ook zulk weêr hebben, en ik had die brug voor hen niet laaten leggen, dan zouden zy nu weêr, in hun gehugtje, op geslooten zitten; en zy zouden misschien gebrek lyden, om dat zy niet zouden kunnen naar de stad gaan, om daar hun goed te verkoopen, en in de plaats te haalen 't geen zy nodig hebben. Maar nu kunnen zy, over die brug, altyd even gemaklyk, naar de stad, komen; en nu zullen zy ook nog wel eens aan my denken, terwyl zy die brug over gaan, en bly zyn dat ik eens, in hun gehugtje, geweest ben. - En als hy daar aan dagt, dan was hy altoos vrolyk en wel vergenoegde. XXXVIII. Vader. Mietje, wil ik je eens iets moois vertellen, van een klein meisje, dat ik daar zoo strak ontmoet heb? Mietje. Als 't je belieft Papa. V. Terwyl ik daar zoo van de kermis t'huis kwam, zag ik, op den hoek van de gragt, een klein, arm, maar tog zindelyk gekleed meisje, dat eene flesch, in de eene hand droeg, en al huilende heen en weer liep, om iets, op den grond, te zoeken. Na dat {==241==} {>>pagina-aanduiding<<} ik 'er een oogenblik, met medelyden, naar had staan kyken, en zag dat zy niet kon vinden 't geen zy zogt, vroeg ik haar, of zy iets verlooren had, en waarom zy zoo huilde? - Ach! antwoordde zy, myn Heer, myne ouders hebben my uitgezonden, om voor een dubbeltje olie te gaan haalen, en ik heb het dubbeltje verlooren. - Erg genoeg! zeide ik, terwyl ik, in myn zak, tastte; waarom heb je ook niet beeter opgepast? - Ja dat is wel waar myn Heer, hervatte zy, ik heb zeeker kwalyk gedaan. Daar stondt hier, voor dat hoekhuis, een man, met eene lier, te speelen, en twee kindertjes dansten 'er by; en terwyl ik daar naar keek, vergat ik, dat ik iets in de hand had, en liet myn dubbeltje vallen. Nu zal ik wel gestraft worden, als ik t' huis kom; maar dat is nog 't minste. Myne arme ouders moeten zoo zuur arbeiden voor hun geld, en nu heb ik 't hun doen verliezen. - Met een begon zy weer bitter te schreien, en te zoeken, of zy 't nog vinden mogt. Ik was bly te zien, dat dat goede meisje meer spyt had, over de moeite, die haare onagtsaamheid aan haare ouders kosten zou, {==242==} {>>pagina-aanduiding<<} dan over de straf, die zy zelf zou ondergaan; en gaf haar een dubbeltje, in plaats van 't geen zy verlooren had. Het arme kind sprong op van vreugde, en bedankte my zeer vriendlyk; en ik ging myn's weegs. - Maar naauwlyks was ik een endje de gragt op gegaan, of ik hoorde my iemand naroepen, myn Heer! myn goeden myn Heer! - Ik keek om, en zag het zelfde meisje, dat my naliep, en met de hand wenkte; ik stond derhalven stil, om ze in te wagten, en toen ze by my was, zeide ik teegen haar; - wat is 't meisje? ik hoop immers niet, dat je je dubbeltje weer verlooren hebt; dat zou nu evenwel al te onagtzaam zyn. - O neen my Heer! antwoordde zy my, neen zeeker niet: Maar zoo als je weggegaan waart, zogt ik nog eens, naar myn dubbeltje, dat ik verlooren had, en ik vondt het weer; en daar is nu, - (terwyl zy met een de hand naar my toe strekte;) daar is nu het dubbeltje weer, dat je me gegeeven had, om dat ik 't myne had verlooren; ik dank je nog wel honderdmaal voor je goedheid. - Wel myn goede de meisje! zeide ik, dat is hupsch van je; - maar hou jy myn dubbeltje ook maar, en daar zyn'er nog twee schellingen by, om dat je {==243==} {>>pagina-aanduiding<<} zoo hupsch gehandeld hebt. - Maar myn Heer, zei ze, zeer verwonderd, en ter wyl zy nog draalde, de twee schellingen aan te neemen, ik heb immers niets gedaan, dan 't geen ik doen moest. Je had my dat dubbeltje immers maar gegeeven, om dat ik 't myne verlooren had; maar nu ik 't myne weer heb gevonden, wist ik niet, of je my 't uwe wel zoudt willen laaten houden. - Dat heb je regt, meisje lief! zeide ik, en je deedt zeer wel van 't my te komen vraagen; maar 't is juist om dat je wel gedaan hebt, en dat je gedaan hebt het geen je moest doen, dat je goedkeuring, en ook deeze kleine belooning verdient. Wees altoos zoo hupsch, en dan zal 't je wel gaan. - Met een slopte ik haar de twee schellingen in de hand. Zy nam ze nu aan; - O dank je wel duizend maal, myn Heer! zei ze, wat zullen myne arme ouders wel zeggen, als ik hun zoo veel geld t'huis breng? Naauwlyks kunnen zy teegenwoordig zoo veel, in twee geheele dagen, winnen; want myn Vader is wat zieklyk, seedert eenigen tyd: O wat zullen zy nu bly zyn! - Waarlyk dagt ik by my zelven, niet blyder tog dan ik nu ben, dat ik zulk een hupsch kind heb {==244==} {>>pagina-aanduiding<<} ontmoet, en aan het zelve eenig goed heb kunnen doen. - Maar ik moet tog weeten, waar dat kind t'huis hoort. - Ik riep ze derhalven nog eens weerom, en vroeg haar haarer ouderen naam, en waar zy woonen; zy zeide 't my beiden, en nu moeten wy ze eerst daags eens gaan zien: want het zullen zeeker brave ouders zyn, die zulk een hupsch meisje van hun kind gemaakt hebben. M. O ja Papa als 't je belieft. Ik wilde dat hupsche meisje ook wel eens zien. V. Wel dat is goed, wy zullen 'er morgen samen naar toe gaan. * XXXIX. Moeder. Pauline weetje nog waar je pop van daan gekomen is? Pauline. Wel ja Mama, die heb je immers gekogt van dien man, op de kermis, in die kraam, daar zoo veel mooi speelgoed was. M. Maar waar had die man ze van daan gekreegen? P. Hy zei, dat hy ze zelf gemaakt had. M. Moest die pop dan door iemand gemaakt zyn? En kon zy niet daar zoo maar van zelve zyn voor den dag gekomen, {==245==} {>>pagina-aanduiding<<} zonder dat 'er iemand was, die ze maakte? P. Wel Mama, waar zou zy dan van daan gekomen zyn; 'er groeien immers geene poppen? M. Neen, dat doen 'er ook niet. En daar de pop daarenboven zoo gemaakt is, dat je zeer wel kunt zien, dat zy, met voordagt, is gemaakt, om een kindje te verbeelden, daar een kind mee speelen kan, moet 'er ongetwyffeld, naar't geen wy, in 't xxx gesprekje, gezien hebben, iemand geweest zyn, die ze, met voordagt, tot dat gebruik gemaakt heest. P. Dat is waar Mama. M. Maar is 't nu niet even eens geleegen, met alles wat wy hebben, en ergens toe gebruiken kunnen? Papa's kleed, by voorbeeld, dat daar ligt, is dat ook niet, door iemand, gemaakt? P. Wel ja Mama; dat heeft de kleermaaker immers gemaakt. M. Dat is ook zoo. En dit huis; en dat Kabinet; en die wolle koussen, die daar liggen, en die allen tot zeekere gebruiken gemaakt zyn, en'er ook toe dienen kunnen. Wat denk je daar van? {==246==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Wel Mama, de metselaars en de timmerlieden hebben immers dit huis gebouwd; en dat Kabinet heeft de schrynwerker gemaakt; en die koussen heeft Mama zelf gebreidt. M. Dat heb je alles zeer wel. Wy hebben niets, dat tot eenig gebruik kan dienen, of het is, door iemand, tot dat gebruik, gemaakt. Maar Pauline, kunnen de menschen dat alles zoo maaken, zonder iets te hebben, daar zy 't van maaken? Die koussen, by voorbeeld? P. Wel neen Mama, je hebt my immers gezegd, dat men eerst wol moet hebben, om 'er draaden van te spinnen, eer men koussen breiden kan. M. Regt zoo; en 't Kabinet? P. Het Kabinet is van hout gemaakt. M. Maar kunnen de menschen ook wol en hout maaken? P. Neen Mama, je hebt my gezegd, dat de wol, op 't lyf van de schaapen, en 't hout, aan de boomen, groeien moet. M. Maar de schaapen en deboomen nu, waar komen die van daan? P. Wel Mama, de schaapen krygen im- {==247==} {>>pagina-aanduiding<<} mers lammetjes en die lammetjes worden weer schaapen. Is 't niet zoo? M. Ja wel, zoo is het. En de boomen? P. O, dat weet ik wel, die groeien van zaadjes. M. Dat heb je ook wel. Maar waar komen die zaadjes van daan? P. Wel die zyn immers eerst weer aan andere boomen gegroeid? M. Dat zyn zy ook. De eikeboom b.v. die daar voor de deur staat, die is uit eenen eikel gegroeid; en die eikel is weer eerst gegroeid, aan eenen anderen eiken boom, die 'er voor den geenen, die daar aan de deur staat, geweest is. - Maar die voorige eikeboom, was zelf ook weer, uit eenen eikel, opgewassen; en die eikel was ook al weer eerst gegroeid aan eenen anderen eikeboom, die 'er nog vroeger, dan die beide voorigen, geweest was; en zoo klimt dat al geduurig, van den eenen eikeboom tot den anderen, op. Maar Pauline, zou je nu niet denken, dat 'er tog eens een eerste eikeboom moet geweest zyn, daar dat alles mee begonnen is, en daar de allereerste eikels aan gegroeid zyn, die 'er {==248==} {>>pagina-aanduiding<<} ooit zyn geweest? - Want laat die eikeboom, die daar nu staat, de honderste, of de duizendste, of de honderd duizendste zyn, altoos tog moet 'er eene eerste zyn geweest, van den welken men dat getal moet beginnen te tellen. Je kunt immers geen tien ruitertjes, op eene ry, voor malkaar, op tafel, zetten, of daar moet 'er een eerste zyn, daar de ry mee begint. P. Dat is waar Mama. M. En als Mama een kettingkje van kaarte ringen of schakeltjes voor je maakt, dan kan zy immers geen tien, of twintig, of meer, (zoo je wilt,) van die ringetjes of schakeltjes aan malkander hangen, om 'er een kettingkje van te maaken, of zy moet eerst, met een eerste schakeltje, beginnen, daar zy het tweede aan vast maakt, en aan het tweede het derde, en aan 't derde het vierde, en zoo vervolgens, tot zoo veel toe, als zy 'er aan hangen wil, of je maar bedenken kunt. M. Dat is waar Mama. Ik weet niet hoe je anders doen zoudt. P. Ik kan ook niet anders doen. - Maar even zoo nu is het met de eikeboomen. Laat deeze eikeboom, die daar voor de deur staat, de zoo veelste weezen als je wilt, altoos moet {==249==} {>>pagina-aanduiding<<} er een eerste eikeboom zyn geweest, daar de eerste eikel aan gegroeid is; van dien eersten eikel is de tweede eikeboom gewassen; aan die tweede eikeboom zyn vervolgens weer eikels gegroeid; en uit die eikels weer andere eikeboomen; en zoo vervolgens, tot nu toe; even als aan myn eerste schakeltje het tweede hangt, en aan 't tweede het derde, en zoo voort, tot welk getal je wilt. - Een eerste eikeboom, en een eerste eikel moeten 'er dus noodwendig zyn geweest. P. Dat moest 'er tog Mama; - Maar Mama, waar is die eerste eikeboom dan van daan gekomen; zyn 'er dan eens menschen geweest, die eikeboomen maaken konden? M. Neen Pauline, zulke menschen zyn 'er nooit geweest; en tog moet de eerste eike boom, door iemand, gemaakt zyn. Want je kunt zeer wel aan de eikeboomen zien, dat zy met voordagt zyn gemaakt, om blaaden voort te brengen, die, tot voedsel van den boom, vogt, uit de lugt, inslurpen, en ons, in den zomer, tot schaduw dienen; en vrugten, eikels naamlyk, waar uit weer nieuwe eikeboomen groeien, en die, door verscheide dieren, gegeeten worden; en hout, dat tot een stam groet, {==250==} {>>pagina-aanduiding<<} om de takken en blaaden te draagen, en dat ook zeer goed is om te timmeren. Weshalven 'er noodwendig iemand zyn moet, die dat alles, met voordagt, tot die verscheidene gebruiken, gemaakt heest. P. Dat is waar Mama. M. En de schaapen, die zyn ook zoo gemaakt, dat men zeer wel zien kan, dat alles wat aan hen is, met voordagt, is gemaakt, om, tot verscheidenerlei gebruik, te dienen; hunne oogen b.v. om te zien; hunne ooren, om te hooren; hunnen mond, om te eeten; hunne beenen, om op te gaan; hunne wol, om ze warm te houden, en ons naderhand van kleeding te verzorgen. - Maar deeze schaapen nu komen, wederom zoo als de boomen, voort, van andere schaapen, die 'er eerst geweest zyn; en deezen weer van anderen, die 'er nog vroeger zyn geweest; en zoo weer tot het allereerste schaap toe, dat 'er ooit geweest is, en van 't welke alle de schaapen, die 'er nu zyn, afkomstig zyn, even als alle de eikeboomen afkomstig zyn van den allereersten eikenboom. - En met de koeien, en de paarden, en alle de overige dieren is 't ook al eveneens; 'er moeten ook eens eerste paarden, en eerste {==251==} {>>pagina-aanduiding<<} koeien, en eerste dieren van allerlei soort zyn geweest. En alle deeze verscheidene soorten van dieren zyn ook al, met voordagt, gemaakt; dus moeten de eersten van elk soort ook, door iemand, gemaakt zyn; ofschoon geen mensch ze maaken kan, of ze immer heeft kunnen maaken. P. Maar wie heeft ze dan gemaakt Mama? M. Eer ik je dat zeg, moet ik je nog herinneren, dat 'er, behalven de dingen, die wy nu opgenoemd hebben, nog veele anderen zyn, dewelken allen bekwaam en geschikt zyn, om tot verscheidene gebruiken te kunnen dienen, en die dus met voordagt zyn gemaakt, schoon geen mensch ze gemaakt heeft. - Je herinnertje immers wel, dat 'er verscheide zulke dingen zyn, die de menschen gebruiken, schoon zy ze zelf niet maaken kunnen? P. O ja Mama, daar heb je me meer dan eens van gesprooken, de aarde b.v. daar men steenen van maakt, en de biezen daar men matten van vlegt. M. Maar kom eens, met my, aan 't venster staan, daar zul je nog veel meer van die dingen zien. Hier in den tuin, b.v. en ginden op 't veld, vat staat daar al? {==252==} {>>pagina-aanduiding<<} P. O Mama! hier staan de bloemen, die wy van 't voorjaar samen, op de bedden, gezaaid en geplant hebben. M. En wat staat 'er in den boomgaard? P. Daar staan allerlei vrugtboomen, die ons lekkere peeren en lekkere appelen geeven, daar wy zoo veel van houden. M. En ginder, op 't veld, heb je 't kooren, daar ons brood van gebakken wordt. En, in de wei, zie je de koeien loopen, die ons melk en booter geeven. En in 't bosch staan de boomen, die ons hout geeven, om 'er ons 's winters by te warmen. Nu kunnen wy de bloemen wel plukken, om 'er aan te ruiken, en de vrugten, om ze op te eeten; en wy kunnen het kooren wel laaten snyden, om 'er brood van te bakken; en de koeien melken, om die melk te drinken en 'er boorer van te maaken; en de boomen omslaan, om ze tot brandhout te hakken; maar wy kunnen noch bloemen, noch vrugten, noch kooren, noch koeien, noch boomen maaken. Maar Pauline, als het waait, en als het reegent, dan weet je wel, dat dat geene menschen doen? {==253==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Dat is waar Mama, dat heb je me wel eens gesegd; wy kunnen by de wolken niet; en geen mensch kan ook zoo hard blaazen, als de wind waait; dat heb ik zelf ook wel begreepen, na dat ik je voorleeden gevraagd had, waar de wind van daan kwam, en wie 'er zoo blies. M. Dat heb je wel bedagt. - En je weet wel, dat het de zon is, die ons het licht geeft, 't welk je nu zo helder, op den tuin en over de velden, ziet schynen; en de warmte, die je nu, hier voor 't venster, voelt. P. Ja wel Mama. M. En heugt je, hoe mooigisteren de maan en de sterren scheenen, toen wy naar huis kwamen? P. O ja Mama, het was een allerliefsten avondstond. M. Dat was het tog. Maar wat dunkt je nu Pauline. De zon, die dient om ons licht en warmte te geeven, en de planten te doen groeien, en, door haare warmte, de dampen op te trekken, welken tot wolken samen getrokken, ons den reegen geeven; en de maan en de sterren, die 's nagts zoo mooi helder schynen, en even als de zon, zoo reegelmaatig, {==254==} {>>pagina-aanduiding<<} alle dag, op en ondergaan; zouden die allen niet ook, met voordagt, zyn gemaakt, om tot alle die verschillende gebruiken te dienen; daar zy 'er tog zoo bekwaam en zoo wel geschikt toe zyn? P. Wel ja Mama, dat zou ik tog denken. M. Maar zou je ook denken, dat de menschen die zon, en die maan, en alle die sterren hebben kunnen maaken? P. Wel neen Mama, dat geloof ik niet, hoe zouden zy dat doen, en hoe kwamen zy 'er by; of zyn 'er ook bergen, die zoo hoog zyn, als de zon of maan? M. Neen Pauline die zyn 'er niet. - Geen mensch heeft ooit, by de zon, of de maan, of de sterren, kunnen komen. En de menschen hebben ook even weinig de zon, de maan en de sterren kunnen maaken, als zy de eerste dieren, of de eerste boomen gemaakt hebben. P. Wie heeft die dan gemaakt Mama? M. Dat zal ik je morgen zeggen, wanneer wy onze gewoone ogtend-wandeling, in den tuin, zullen doen. Overweeg ondertusschen wel 't geen ik je nu gezegd heb, en denk 'er {==255==} {>>pagina-aanduiding<<} van daag dikwils om, ten einde het je morgen te kunnen herinneren.   Moeder. Pauline, ik heb je gisteren doen zien, hoe veel 'er is, dat wy niet maaken kunnen, en dat ons tog, tot veelerlei gebruiken, dient; en ook met voordagt gemaakt is, om ons, tot die gebruiken, te dienen. Wil ik je nu ook eens doen opmerken, hoe veel 'er daaglyks, voor ons, geschiedt, dat ons van zeer veel nut is, en daar wy zelfs evenwel niets aan doen, en ook niets aan doen kunnen? Pauline. Als 't je belieft Mama. M. Ondertusschen dat wy gerust, op on ze bedden, liggen te slaapen, geeven de maan en de sterren hun licht, zonder dat 'er eenig mensch is, die dat licht heeft aangestooken; en de daauw stort zyn verfrischend vogt, over de planten, uit, om ze te verfrischen, zonder dat eenig mensch den daauw voortbrengen kan; en eer wy wakker worden, is de zon reeds weer opgestaan, om ons een nieuwen dag te geeven. - Ondertusschen dat wy stil, in onze kamers, zitten, reegent het daar buiten, om de planten voedsel te geeven; of {==256==} {>>pagina-aanduiding<<} het wordt weer helder en warm weder, om ze, na den reegen, des te sterker te doen groeien; en dan ryzen 'er ook weer nieuwe dampen op, om ons nieuwe reegenvlagen te bereiden. - In den winter vriest het, om alle de oude planten, die niet meer deugen, geheel te doen vergaan, en dus plaats voor de nieuwen te maaken; en in 't voorjaar dooit het weer, en 't wordt zoel en warm, om die nieuwe planten, met alle hunne mooie bloemen en bladen, te doen voor den dag komen. - In den zomer wast het kooren, op de velden; en de vrugten groeien aan de boomen; en de koeien, terwyl zy in de wei grazen, krygen melk, en de schaapen krygen wol. En dat alles geschiedt, voor ons; dat alles is daar, tot ons gebruik; ja dat alles geschiedt zoo, en is zoo gemaakt, dat men duidelyk zien kan, dat het, met voordagt, gemaakt is, en met voordagt te weeg gebragt wordt, tot ons nut, en om tot ons gebruik te kunnen dienen. En evenwel is 'er geen mensch, noch is 'er ooit eenig mensch geweest, die iets van dat alles maaken, ofte weeg brengen kon. Het moet derhalven, door een ander, voor ons, gemaakt zyn; en door een ander, voor ons, worden te weeg gebragt, wyl dat alles, zonder ons, geschiedt. {==257==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Maar lieve Mama, wie is het dan tog, die dat alles zoo, voor ons, gemaakt heeft, en dat alles zoo, voor ons, te weeg brengt. M. (Haar by de hand vattende.) Myne lieve Pauline! - myn lieve kind! Den geenen, die dat alles, voor ons, gemaakt heeft, die dat alles, voor ons, te weeg brengt en doet, dien noemen wy GOD. - Aanschouw myn lieve kind! aanschouw alles, wat hier rondom je staat; al dat fraaie, al dat goede, alle die bloemen, die je zoo gaarne ziet; alle die vrugten, die je zoo gaarne eet, en die ook zoo gezond voor je zyn; alle die schoone velden, daar het kooren op wast; alle de weiden, daar de koeien op grazen; die zon, die ons daaglyks licht en warmte geeft; dien mooien blaauwen Hemel, die zig, boven onze hoofden, uitbreidt, en daar de wolken in dryven; dat alles myn lieve kind! dat alles, en nog veel meer heeft GOD gemaakt; dat heeft hy, voor ons, gemaakt; op dat wy het, tot ons nut, zouden gebruiken; op dat wy het, met vreugde, zouden genieten; en dat wy dus, in 't midden van zoo veeleschoone en goede weldaaden, gelukkig, bly en vergenoegd zouden leeven, en overvloedig voorzien zyn van {==258==} {>>pagina-aanduiding<<} alles wat ons nodig, van alles wat ons nuttig, en van alles wat ons aangenaam zyn kan. - Is dat nu niet weldaadig en goed van GOD, dat hy dat gedaan heeft? P. Ja wel myne lieve Mama. - Maar wie is dan God? M. GOD, myn lieve kind! is zoo ver, zoo oneindig ver, boven ons en alle onze begrippen, verheeven, dat ik je geene beschryving van hem geeven kan, noch ook hem ergens by vergelyken. Alles, alles schiet oneindig verre te kort. - Maar, daar hy ondertusschen al dit schoone en al dit goede gemaakt, daar hy 't, voor ons, gemaakt heeft, op dat wy, in 't midden zyner weldaaden, een gelukkig en aangenaam leeven zouden lyden, kun je, daar uit, zeer ligt afneemen, dat hy, gelyk ik je zoo even zeide, zeer goed en zeer weldaadig moet zyn. - Ook is hy zeer goed, en zeer weldaadig, en heeft ons allen zeer lief, en toont ons aan allen daaglyks zyne liefde, door 't aanhoudend schenken dier weldaaden. - Maar wat dunkt je na Pauline, moeten wy hem dan ook niet liefhebben, daar hy ons zoo lief heeft, en ons daaglyks zoo veel goed doet? {==259==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Dat moeten wy zeeker Mama. M. Heb je my lief, myne lieve Pauline; heb je je Vader lief? P. (Zig in haar moeders armen werpende.) Ach myn liever Mama! je weet immers wel, dat ik je beiden zoo liefheb! M. (Haar omhelzende.) Ja dat weet ik myn lieve kind! dat weet ik. Maar waarom heb je ons zoo lief? Is 't niet om dat wy altoos zorg voor je draagen, altoos vriendlyk omtrent je zyn, altoos zoeken, zoo veel wy maar kunnen, je plaisier te doen, en je altoos geeven, alles wat wy weeten, dat goed voor je is; met een woord, om dat wy je lief hebben, en je die liefde gedunrig, in ons gedrag, betoonen; is 't niet daarom, dat je ons ook lief hebt? P. Ja wel myne lieve Mama! daarom is het zeeker, want dat doet my zulk een plaisier. M. Wel nu, myn lieve kind! GOD heeft je nog oneindig meer lief, dan wy je ooit kunnen lief hebben. God zorgt oneindig meer voor je, dan wy ooit voor je kunnen zorgen. God geeft je oneindig meer, dan wy je kunnen geeven. Ja 't is God alleen, die ons in staat stelt, om je iets te kunnen geeven; wyl hy het {==260==} {>>pagina-aanduiding<<} is, die alles, wat wy je geeven, eerst voor ons gemaakt heeft. Ja wy zelfs, myn lieve kind! je Vader, ik, die je zoo zeer bemind, ook ons heeft GOD aan je gegeeven; ook wy zyn werken van zyne magt. P. Heeft God dan u en Papa gemaakt? M. Je weet Pauline, hoe wy gisteren zeiden, dat de boomen en de schaapen zyn voortgekomen, en dat 'er eens eerste boomen en eerste schaapen zyn geweest, van de welken alle de overige boomen en schaapen, die 'er ooit geweest zyn of nog zyn, af komstig zyn. P. Ja Mama. M. Wel nu, even zoo is het, met de menschen, ook. Jy bent afkomstig van ons, die je ouders zyn; en wy zyn, op dezelfde wyze, van onze ouders afkomstig; en die wederom van de hunnen. En zoo kan men, van ouders tot ouders, opklimmen, tot de allereerste ouders, of, in andere woorden, tot de allerste menschen toe, die 'er ooit geweest zyn, en van de welk en alle de overige menschen, die'er immer waren, of nog zyn, hunnen afkomst trekken; even als alle de eikeboomen, van den eersten eikeboom; en alle de schaapen, van het eerste schaap. {==261==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Maar Mama, wie heeft dan die eerste menschen gemaakt (*)? {==262==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Die heeft GOD gemaakt, myn lieve kind! even als hy de eerste schaapen, en de eerste dieren van allerlei soort, en de eerste boomen, en de eerste bloemen gemaakt heeft. En even als hy ook de zon heeft gemaakt, die, {==263==} {>>pagina-aanduiding<<} door haare warmte, de planten doet groeien; en de maan, en de sterren, en deezen mooien blaauwen hemel, daar de wolken in dryven; en deeze velden, die zoo fraai, met graanen, weiden en bosschen, overdekt zyn, en daar hy de menschen in wilde laaten woonen, zoo als zy nu ook doen. - En om dat hy dus de eerste menschen heeft gemaakt, daar wy allen van af komstig zyn, daarom is hy onzer aller VADER; en wy zyn zyne kinderen, die hy lief heeft, en daar hy zorg voordraagt; en voor wien hy al dit schoone en al dit goede, 't welk ons omringd, gemaakt heeft; en het juist zoo heeft gemaakt, als het weezen moest, om goed voor ons te zyn, om ons regt veel genoegen te kunnen bezorgen, en ons leeven niet alleen te onderhouden, maar ook te veraangenaamen. - Is dit nu niet een regt weldaadig en goedertieren GOD, een regt teeder en beminlyk VADER? En zou je hem niet lief hebben, daar hy je zoo veel liefde heeft betoond. P. Ja wel Mama, ik wou maar dat ik hem zeggen kon, hoe lief ik hem heb. M. Wel dat kan je hem wel zeggen, Pauline. {==264==} {>>pagina-aanduiding<<} P. O! hoe dan Mama? Waar is hy dan? Wil je my naar hem toe brengen, dan zal ik 't hem zeggen. M. Daar toe hoef ik je nergens naar toe te brengen, myn lieve kind! GOD is hier en overal. P. Is God hier Mama? Wel ik zie hem evenwel niet. M. Je weet Pauline, dat je eene ziel hebt, en dat ik ook eene ziel heb? P. Ja Mama. M. En terwyl wy nu hier zyn, is jou ziel ook hier, en de myne ook. P. Dat is zeeker Mama. M. Maar kun je nu jou ziel, of de myne wel zien? P. Neen Mama, dat kan ik niet. M. En evenwel, schoon je ze niet ziet, ja ze nooit zien kunt, zyn zy tog beiden hier. In dit opzigt nu, is he, met God, even als met onze ziel. Hy is hier, al is het dat je hem niet zien kunt. En hy hoort, of ten minsten weet alles, wat ik teegen jou, en jy teegen my zegt. P. Als ik dan teegen je zeg, Mama, dat ik hem liefheb, hoort hy dat dan ook? M. Ja wel Pauline. {==265==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Wel dan zal hy 't ook wel hooren, als ik 't teegen hem zelven zeg? M. Dat zal hy ook, myne lieve Pauline. - Kom derhalven, wy zullen 't hem samen zeggen. - Maar val eerst, met my, voor hem, op de knien neder, om te toonen, dat wy hem, die onzer aller VADER is, met de grootste eerbied, willen aanspreeken. (Zy knielen neder.) Zoo, - zeg hem nu, wat je op je hart hebt. P. O Goedertieren GOD! ik heb u zoo lief! wyl gy my myn lieve Papa, en myne lieve Mama, en alle die vrugten, en alle die bloemen, en al dat mooie en goede hier, gegeeven hebt! Ik wilde, dat ik u kon zeggen, hoe lief ik u heb! M. (Haar omhelzende.) Zeer wel myn lieve kind! - En ik dan u ook, O myn GOD! O Gy, onzer aller goedertierene VADER! dat gy ons, als uwe kinderen, zoo teeder bemind, en zoo weldaadig bezorgd, en op deeze schoone aarde geplaatst, en met zoo veele goederen omringd hebt! Maar voor al dank ik u, op dit oogenblik, dat gy my dit lieve kind hebt gegeeven; en dat gy my hebt in staat gesteld, om het, met u, en met uwe lief- {==266==} {>>pagina-aanduiding<<} de, en met uwe weldaaden, bekend te maaken. O! wil tog de eerste aandoeningen van wederliefde, die het gevoelt, de eerste betuigingen van dankbaarheid, die het u aanbiedt, goedgunstig anneemen! Wees gy deszelfs Vader! Laat het u steeds beminnen, en laat het steeds het gelukkig voorwerp uwer gunst, uwer zorg, uwer teedere liefde zyn! - (Zy omhelst Pauline nog eens, en staat met baar op.) GOD bevestige deeze wenschen van myn hart, aan u, myn lieve kind! P. Heeft GOD ons nu gehoord Mama? M. Ja zeeker heeft hy ons gehoord, Pauline; want hy hoort alles. En heb je je ook niet buitengemeen aangedaan en vergenoegd gevonden, onderwyl dat je GOD dus, voor 't eerst van je leeven, aanspraakt, en hem zeide, hoe lief je hem hebt? P. Ja wel Mama, ik voelde my, - ik kan niet zeggen hoe. M. En ik, myn lieve kind! ik voelde eene vruegd, een genoegen, eene blydschap, in myn hart, die ik je niet beschryven kan, en waar by niets te vergelyken is. Deeze blydschap nu, dit genoegen heest GOD, in onze hatten, gelegd, om ons te toonen, dat wan- {==267==} {>>pagina-aanduiding<<} neer wy tot hem spreeken, en hem zeggen, hoe lief wy hem hebben, en hoe dankbaar wy, wegens alle zyne weldaaden, zyn, hy ons alsdan hoort; en dat de betuigingen onzer liefde en dankbaarheid hem aangenaam zyn; en dat hy ze, even als een tederminnend Vader de liefde betuigingen van zyn kind, goedgunstig wil aanneemen en beantwoorden (*). XL. Mietje, een arm wiedstertje, zat eens, op {==268==} {>>pagina-aanduiding<<} een vroegen morgen, aan den weg, met een potje vol melk en een stuk roggenbrood, dat zy nu, voor haaren ontbyt, wou gaan op eeten, eer zy, by haaren baas, op den akker aan 't werk ging. Terwyl zy daar zat, reedt een slaager, met een kar vol lammeren, voorby en hieldt vlak by haar stil. Hy nam een lammetje, dat onder in de kar geleegen had, bekeek het, smeet het van de kar af, om dat by zeeker dagt dat het dood was, en riep teegen 't meisje; - daar wil jy 't krengetje, dan kun je 't krygen. Mietje stondt op, om 't arme lammetje eens te gaan bekyken; en terwyl zy 't met medelyden aanzag, bemerkte zy, dat het nog eenige beweeging maakte, 't oogje half open deedt, en een klein flaauw geluid gaf, net als of't de moeder roepen wilde. Terstond liep 't goedhartige Mietje, naar haar potje met melk toe; ik zal zien, zei ze, of 't arme diertje ook dorst of honger heeft, en indien ik 't nog redden kon, o! wat zou dat plaisierig zyn; dan zou ik 't altyd by my houden en 't wel oppassen. Want de man heeft my tog gezegd, dat ik 't krygen kon; en ik ken hem niet, en kan hem niet meer beroepen, of in haalen, {==269==} {>>pagina-aanduiding<<} om hem te zeggen, dat het lammetje nog leest. Ondertussehen was zy weer, by 't lammetje, gekoomen, en goot, met veel moeite, een weinigje melk, in deszelfs mond. Zoo als 't arme diertje wat van de melk ingeslokt had, begon het zig, hoe langer hoe meer, te beweegen, en gaf ook meer geluid. Mietje ging dus voort, met het te laaven; en daar 't lammetje alleen van dorst versmagt was, deedt zy 't wel haast geheel weer by komen. Nu was Mietjes vreugd onbeschryflyk. Zy nam het diertje in haare armen op, en bragt het nog schielyk, eer zy naar haar werk ging, by haare moeder, t'huis. Ook droeg zy 'er, in 't vervolg, de grootste zorg voor, en deelde haar sober kostje, met het arme beestje, tot dat het groot genoeg was, om gras te kunnen eeten. Zy hieldt 'er zoo veel van, dat zy't voor geene geheele kudde schaapen zou hebben geruild. En 't lammetje was ook zoo dankbaar, dat het haar over al volgde en altoos gezelschap hieldt; en als zy 'er van af moest gaan, dan schreeuwde het haar na, net zoo als de lammetjes, om de moeder schreeuwen. Met 'er tyd voer zy 'er ook wel van, en haar {==270==} {>>pagina-aanduiding<<} lammetje beloonde haar ryklyk, voor de moeite, die zy voor 't zelve genoomen, en de zorg, die zy 'er voor gedraagen had. Want het groeide wel, en werdt een schaap, en wierp lammetjes, die ook groot werden, en ook weer lammetjes wierpen; en zoo kreeg Mietje, binnen eenige jaaren, eene geheele kudde schaapen, daar zy de melk van dronk, en de wol van verkogt, en 'er dus, met 'er tyd, een goed bestaan uitkreeg. Dus ging het Mietje wel, om dat zy medelyden, met het arme lammetje, had gehad, en 'er een gedeelte van haar eigen eeten en drinken aan had gegeeven, om het by 't leeven te houden. En toen Mietje groot was, werd zy eene welgestelde herderin; daar zy misschien altoos een arm wiedstertje zou gebleeven zyn, indien zy dat lammet niet gered en wel bezorgd had. XLI (*). Op een morgen, terwyl Aristus aan den ontbyt zat, kwam een der bruikers zyner landeryen, hem den jaarlykschen landpagt betaalen. Er lagen reeds verscheide hoopen daal- {==271==} {>>pagina-aanduiding<<} ders, op de tafel, geschikt, toen zyne oudste jongen binnen trad. De glans en fraaie stempel van een nieuwen daalder stak hem ras in 't oog. Hy bekeek denzelven, met een zeeker oog van begeerte, 't welk aan zynen Vader, zonder vraagen, zyne gedagte genoeg te kennen gaf. Aristus nam het stuk in de hand, en 't zelve van weers kanten aan den jongen toonende, zeide hy tegen hem; dit stuk is zeeker fraai, en men kan zig wel een oogenblik vermaaken, met te aanschouwen, hoe schoon het blinkt, en welke mooie figuurtjes 'er op ingedrukt staan: maar dat is evenwel ook ras gezien, en als men 'er een gezien heeft, dan kent men ze allen van buiten. Zie eens, daar zyn 'er nog meer, zy gelyken allen volstrekt naar elkaar. - Dat is waar zei Jacob (zoo was des jongens naam,) na dat hy ze samen vergeleeken had. - En, vervolgde de Vader, dit mooi is 'er ook wel haast af. Bezie deezen daalder maar eens; die is reeds dof van glans, de stempel is byna geheel uitgesleeten, en 'er is niets fraais meer aan te zien. - Dat is waar, zei Jacob, deeze is juist niet mooi. - Dit stuk op zig zelven genoomen, hervatte Aristus, kan ons derhal- {==272==} {>>pagina-aanduiding<<} ven weinig of geen vermaak bezorgen; en zoo lang wy 't houden, weet ik niet, dat wy 'er eenig merklyk nut uit trekken kunnen. Laat ons eens zien, wat wy 'er al meê zouden kunnen doen. - Je zoudt 'er meê kunnen rollen over den grond; of 'er meê, op de tafel, werpen, om 'er een anderen meê te raaken. - En wy? - wy zouden hem kunnen gebruiken, als een gewigt, op de schaal; of hem in de mouw van je moeders japon naaien, om ze glad naar beneeden te doen hangen. Dat is omtrent al, en wil zeeker niet veel zeggen. Met een stukje lood, dat de vyfstigste part van dien daalder niet waard is, kunnen wy dit alles even goed, of nog veel beeter doen. - Maar wil ik je nu eens zeggen Jacob, wat wy 'er al meê doen kunnen, indien wy hem, uit onze handen willen laaten gaan, en aan een ander overgeeven. - Als 't je belieft Papa, zei Jacob; kan men 'er dan meer meê doen, met hem weg te geeven, dan met hem te houden? - Dat zul je maar eens zien, antwoordde de Vader. - Willen wy ons, b.v. het vermaak bezorgen, van iets fraais te zien? Dan behoeven wy onzen daalder maar aan een prentenverkooper te geeven, die zal'er ons eene prent {==273==} {>>pagina-aanduiding<<} voor in de plaats geeven, zoo mooi, als'er een, in je moeders kamer, hangt. En die prent zullen wy twintig maalen en meer, met steeds nieuw en steeds even groot vermaak, kunnen beschouwen; en 'er dus meenig aangenaam oogenblik mee doorbrengen, dat ons zeeker oneindig meer plaisier zal doen, dan of wy, gegeduurende dien zelfden tyd, onzen daalder gingen zitten bekyken. - Of indien wy dien daalder aan een tuinman willen geeven, dan zal die 'er ons een mooien jongen boom voor verkoopen, dewelke, in onzen tuin, verplart, ons veele jaaren agter een, eene koele en verkwikkende schaduw zal geeven. En dat kan zeeker onze daalder zelf niet doen. - Neen dat geloof ik wel, zei Jacob. - Maar, vervolgde zyn Vader, willen wy onzen daalder gebruiken, tot iets, dat wy nog meer dan prenten, of koele schaduw nodig hebben; dan kunnen wy hem aan den bakker, of aan den slager geeven, en die zullen 'er ons, verscheide dagen agter een, brood, of vleesch voor bezorgen, zoo veel als wy, in ons huishouden, nodig hebben; en dus kunnen wy, verscheide dagen, voor onzen daalder den kost hebben. - Wy kunnen 'er ook een zak aardappelen {==274==} {>>pagina-aanduiding<<} voor koopen, waar van een arm huishouden, een goed gedeelte van den strengen wintertyd, bestaan zal. - Wy kunnen 'er een heilzaam geneesmiddel voor kopen, 't welk een ziek huisvader, die in verscheide weeken, niet heeft kunnen werken, en dus gebrek moest lyden, misschien, in korten tyd, zal geneezen, en dus weer in staat stellen, om voor hem en zyne kinderen, den kost te winnen. - Wy kunnen 'er een goed boek voor koopen, daar wy meenig aangenaam uur mee kunnen doorbrengen, en 'er eene meenigte goede onderwyzingen uit haalen. - Zie dan eens myn lieve Jacob! uit hoe veele aangenaame en nuttige dingen wy de keuze hebben, indien wy onzen daalder, uit onze handen geeven en besteeden willen; en hoe veel nut wy'er meê kunnen doen, hoe veel vermaak wy'er ons voor kunnen bezorgen, indien wy hem wel besteeden! - En nog heb ik je niets gezegd van een der beste wyzen, waar op wy hem gebruiken kunnen. - En welke is die dan, Papa? vroeg Jacob. - Wy kunnen 'er, hervatte Aristus, een arm behoeftig mensch, dat tot werken geheel onbekwaam is, en geen middel heeft, om aan den kost te koomen, {==275==} {>>pagina-aanduiding<<} voor veele dagen meê gelukkig maaken. Wy kunnen traanen van vreugde en dankbaarheid, over zyne verbleekte wangen, doen vloeien. En welk een innig genoegen zouden wy zelfs, op dit gezigt, niet smaaken? Hoe zouden wy ons verheugen, dien armen man zoo verblyd en gelukkig te zien. - O! viel Jacob zyn Vader hier in de reede, ik wou wel dat 'er hier zulk een arm man, by de hand, ware; ik zou zoo bly zyn, van hem zoo verheugt te zien! En Papa, je zoudt hem daar toe immers wel een daalder geeven willen? - Ja wel zeilde Aristus, zeer gaarne. Wy zullen eens gaan zien, of wy'er ergens een vinden kunnen. Na dat Aristus het overige geld geborgen had, nam hy een daalder, en ging met zyn zoontje op straat wandelen. Zy waren niet ver gekomen, of zy ontmoetten eene arme vrouw, die eenen ezel, voor haar heenen, dreef. Het dier was met twee manden belaaden, in elk van welken een klein kindje zat, met oude versleete lompen bedekt, doch, te midden onder deeze toestel der armoede, den voorby gangeren vriendlyk en vrolyk toe lachende, als nog te jong zynde, om eenigen weet te kunnen hebben, van hunnen armoe- {==276==} {>>pagina-aanduiding<<} digen staat. De bedrukte moeder ondertusschen verzogt Aristus, om een aalmoes, en op 't zelfde oogenblik stondt ook de ezel stil, en keerde zich naar hem toe, als wilde hy dat verzoek, door de vertooning der twee lieve, ongelukkige wigtjes, die hy droeg, ondersteunen. Aan de andere zyde kwamen twee oude lieden, een man en een vrouw, aan elkanders arm en op twee stokjes geleund, aangaan. Hunne kleêren strekten ten bewys, dat zy 't zelfs niet breed hadden. De vrouw zag de twee kindertjes aan, met een gelaat, waarop 't innigst medelyden, en de droefheid van zig buiten staat te zien, om hun eenige hulp te bieden, geschilderd stonden. - De arme kindertjes! riep zy uit, terwyl haar eene zigtbaare huivering over 't lichaam ging. Ondertusschen gaf Aristus den daalder aan Jacob, om ze aan de behoeftige moeder te geeven. - God zeegen je! hervatte daarop de oude vrouw, Aristus en zyn zoon voorbygaande, zonder hen aan te spreeken, of iets voor haar zelven te vraagen; terwyl haar gelaat ondertusschen nu zoo veel genoegen en vreugde, als te vooren droefheid vertoonde. - De blydschap der arme moeder en haare dank- {==277==} {>>pagina-aanduiding<<} baarheid waren niet te beschryven, zy deedt aan Jacob en zynen Vader, door haare kindertjes, kushandjes toewerpen, en 't oudste begon eenige woordjes van danzegging uit te stameren. Wel myn lieve kind, zeide Aristus, teegen zynen zoon, zyn wyn nu niet gelukkig? Genieten wy nu niet, voor onzen daalder, de aangenaemste, de zuiverste vreugd? - O! antwoordde Jacob, met eene afgebrooke stem, ik was nimmer zoo bly, - ik voel iets, dat my inwendig streelt, - dat my hier in de borst drukt, - dat my wel zou doen weenen; en tog aangenaam is! veel aaagenaamer zelfs, dan of ik nog zoo hartlyk lachte; - nimmer voelde ik iets dergelyks! - Je verheugt me, myn lieve jongen! zei Aristus, hem in zyne armen drukkende; 't zyn de aandoeningen der weldaadigheid, het genoegen, 't welk eene goede daad, in ons verwekt, die je dus ontroeren. Je verblydt je, om dat je de arme vrouw, die zoo even 't hoofd zoo bedrukt en mismoedig liet neder hangen, nu, met eenen glimlach van vreugde en genoegen, ziet voorttreeden; je verblydt je, om dat je die arme {==278==} {>>pagina-aanduiding<<} kindertjes, die hun ongeluk nog niet kunnen voelen, en nog niets, tot hunne eige hulp, doen, nu, voor verscheide dagen, van spys verzorgd hebt; je voelt, met een innig streelend genoegen, dat wy wel hebben gedaan; en je kunt je ook niet zonder vermaak, die andere arme vrouw herinneren, die, in 't voorbygaan zoo veel medelyden, voor die twee kindertjes, toonde, en den besten wensch, Gods zeegen, dat is zyne gunst, zyne weldaaden en belooningen, over ons asfmeekte, met zoo veel hartlykheid, als of wy aan haar zelven hadden gegeeven. 't geen wy aan de arme moeder gaven. - O dat is waar! viel Jacob zyn Vader in de reede, die goede oude vrouw! - Maar Papa, was zy ook niet arm? zou zy ook niet wel een daalder nodig hebben? - Mag ik haar agter na loopen? - Je zult, myn lieve Papa! immers ook nog wel iets, voor haar, over hebben? - Dat zoude ik zeeker, antwoordde Aristus; wie zou niet wel iets geeven willen aan eene vrouw, die, schoon zelf gebrek lydende, egter, voor andere arme lieden, zoo veel medelyden en goedwilligheid toonde? Maar {==279==} {>>pagina-aanduiding<<} myn lieve kind! weetje wel eens, of zy'er mee gediend zou zyn? 't Is niet dan in den alleruitersten nood, dat een arm mensch, 't welk wel denkt, tot het besluit kan komen, om langs straat te gaan bedelen, of aalmoessen te ontfangen. Zoo lang men maar eenigzins kan, zoekt men zyn eigen brood te eeten. En voor de geenen, voor wien daar geene mooglykheid meer toe overschiet, zyn 'er lieden aangesteld, die men armbezorgers noemt, om dat zy voor zulke arme menschen zorgen, en hun brood en kleeren geeven, voor niet, of geld om het te koopen; en daar toe geeven alle de lieden, die niet zelf arm zyn, van tyd tot tyd eenig geld; en dan is het veel beeter, dat arme menschen, die niet meer aan den kost kunnen komen, zig by die lieden aangeeven, dan dat zy langs straat loopen bedelen. - De vrouw met de twee kindertjes was waarschynlyk eene vreemde, die hier maar doortrekt, en dus, op dit oogenblik, niets kon doen, om den kost meê te winnen; en ook niet wist, waar zy kon geholpen worden; en daarom vroeg zy wat, aan de eerste, die haar ontmoette. Maar de oude vrouw, {==280==} {>>pagina-aanduiding<<} die voorby ging, vroeg ons niets; en daarom weeten wy niet, of zy wel geneegen is, om zoo op straat aalmoessen te ontfangen. Zy zou het kwalyk kunnen neemen, indien wy haar toonden, dat wy dat van haar dagten; en dat wy haare edele goedwilligheid, die in de daad met geen geld te betaalen is, met een aalmoes wilden beloonen. - Wy moeten haar evenwel niet uit het oog verliezen. Ik zal naar haaren toestand laaten hooren, en indien zy in de daad onze hulp nodig heeft, en 'er gebruik van wil maaken, zullen wy zulke goedhattige lieden niet zonder bystand laeten. - Overweeg ondertusschen wel, myn lieve kind! welk een groot genoegen wy ons, door middel van ons geld, kunnen, bezorgen; en hoe veel nut wy 'er meê kunnen doen, indien wy 't wel besteeden; en leer daar uit, dat wy het niet aan beuzelingen moeten verspillen; wyl wy ons daar door zelfs, in de onmooglykheid, zouden brengen, van 'er ons veel grooter en weezendlyker vermaaken mee te bezorgen, wanneer 'er zig de geleegenheid toe opdeedt. Hoe zeer zou het ons niet spyten, die geleegen- {==281==} {>>pagina-aanduiding<<} heeden te moeten laaten voorby gaan, en dat vermaak niet te kunnen genieten, om dat wy ons geld, te vooren, onbedagtlyken, zonder 'er eenige geevenreedige vrugt van te trekken, zouden hebben verkwist? Onder dit gesprek, kwam Aristus, met zyn zoon, weeder t'huis. - Zie daar, zei hy teegen zynen jongen, daar zyn twee daalders voor jou. Over veertien dagen zul je me zeggen, wat je 'er meê gedaan hebt. - O, ik zal ze wel gebruiken! zei Jacob, stak ze in zyn zak, en huppelde, vol vreugde, naar de ontbyt tafel, om zyn boteram te krygen. XLII. Winterzang. 'K zie de geele bladers vallen, Met den zomer is 't gedaan: En 't gehuil van sneeuw en regen, Kondigt ons den winter aan. Ach! hoe trillen my de leeden, 'K loop, naar 't hoekjen van den haart; Vader zegt; in zulk een koude Dient 'er hout noch turf gespaard. {==282==} {>>pagina-aanduiding<<} O wy hebben zoo veel voorraad Voor den schralen winter tyd; Daar men my, met warme kleeren, Voor den strengen vorst bevrydt. Winter-peeren, kool en appels, Boter, vleesch, en wat niet al, Ligt 'er reeds in onze kelder, Dat ons lekker smaaken zal. Mogt ik nu maar dankbaar weezen, Over myn gelukkig lot! Ja ik wil gehoorzaam leeven, En u danken, goede God! Ja ik wil geduurig denken, Als de koude my verdriet, Ach! hoe meenig duizend menschen Hebben zoo veel voorraad niet. Ja ik wil dan wat bespaaren, En wat van myn overvloed Aan een arrem kindje geeven, Dat van honger schreien moet. XLIII. Philippine was de oudste van drie kinderen, en had reeds zeven of agt jaaren bereikt, terwyl de twee overigen nog zeer {==283==} {>>pagina-aanduiding<<} jong waren. Haare Moeder, die zelf 't jongste kind zoogde, kon maar ééne meid houden, en had daar by de handen vol werk in huis. Philippine moest derhalven al zoo wat meê helpen, om haar broertje en haar zusje optepassen; en als zy in den tuin waren, dan moest zy haar broertje, in een klein, zeer ligt wagentje, ryden; terwyl de meid haar zusje op den arm droeg, of'er meê in huis beezig was. Nu had haare moeder haar wel, op 't allersterkste, aanbevoolen, van 't wagentje niet altoos, met dezelfde hand, voort te trekken, maar steeds om beurten, dan de regter, dan de linker hand te gebruiken, of wel de handen op den rug te houden, en zoo 't wagentje te trekken, met beide handen te gelyk, dat nog wel 't beste was. - Pas wel op myn lieve Philippine, zei de Moeder, teegen haar; ik kan niet altoos by je zyn, om op je te passen; maar je moet het geen ik je zeg, net zoo wel in agt neemen, wanneer ik 'er niet by ben, als wanneer ik 'er by ben. Wees gewaarschuwt! De ongehoorzaamheid, al wordt zy {==284==} {>>pagina-aanduiding<<} niet ontdekt, brengt haare eige straf meê. Indien je niet doet het geen ik je zeg, maar altoos dezelfde hand gebruikt, om 't wagentje voort te trekken, dan kun je zeer ligt scheef worden, en dan zou 'er misschien geen helpen meer aan zyn. Wees dan tog voorzigtig! en neemt 't geen ik je zeg wel in agt. Philippine beloofde dat zy het doen zou. Maar zy had reeds de kwade gewoonte aangenoomen, van alles met de regterhand te doen, en de linker hand haast niet te gebruiken; behalven alleen, in die oogenblikken, wanneer haare moeder 'er by was en 'er oppaste. En zoo deedt zy nu ook. Zoo ras zy alleen was, trok zy 't wagentje altyd, met de regter hand, voort; wyl zulks haar, door de gewoonte, reeds gemaklyker geworden was; zonder zig aan de waarschouwingen van haare moeder te stooren. Zy voer 'er ook net zoo van, als haare moeder 't haar voorzegt had. Op zeekeren morgen, dat haar moeder haar zelf 't keurslyf toereeg, wyl de meid iets an- {==285==} {>>pagina-aanduiding<<} ders te doen had, zei zy teegen haar; - wat zie ik Philippine? je bent reeds geheel scheef gegroeid! Heb je ook ongehoorzaam geweest aan 't geen ik je bevoolen had? Heb je 't wagentje wel om beurt, met de twee handen, getrokken? - Philippine werdt rood, en moest bekennen van neen. - Daar heb je 't nu, zei de moeder, zeer bedroefd; net zoo als ik 't je gezegd heb, ben je scheef geworden, en wat nu gedaan? Ondertusschen werden de Docter en Chirurgyn geraadpleegd, en na dat zy 't naauwkeurig bezigtigd hadden, wiften zy geen anderen raad te geeven, dan Philippine een yzer keurslyf aan te trekken; schoon zy tog niet durfden belooven, dat het helpen zou. Het yzer keurslyf werdt derhalven gemaakt, en Philippine moest 'er aan, om het te draagen, hoe zeer zy 'er teegen op zag. Het deedt haar ook veel pyn en ongemak aan; en als zy 'er aan haare moeder, of iemand anders over klaagde, kreeg zy geen anderen troost noch antwoord, dan dit; het spyt ons heel {==286==} {>>pagina-aanduiding<<} zeer, maar die niet luisteren wil, moet voelen. Indien Philippine had believen te hooren, naar 't geen Mama haar zoo dikwils gezegd beeft, dan zou zy nu alle die pyn en ongemakken niet behoeven uit te staan; maar na moet men zien, of men 't zoo nog kan te regt brengen. Het hielp evenwel niets; 't yzer keurslyf kon Philippine niet weer regt maaken; maar zy werdt een klein, scheef, gebochelt meisje, dat haare ongehoorsaamheid, haar gansche leeven lang, beweenen moest. Ook waarschuwde zy naderhand alle ongehoorzaame kinderen, op 't allerernstigste en zei; Ach lieve kindertjes! weest uwen ouderen tog gehoorzaam! Je weet niet hoe zeer je je zelven benadeelt, wanmeer je naar hunnen goeden raad niet luistert. Spiegeltje aan my. Ik zou nu geen klein, scheef, gebochelt meisje zyn, indien ik, naar de goede raad en de beveelen van myne lieve Mama, beeter geluisterd had. Maar nu ik 'er niet naar geluisterd heb, nu moet ik al myn leeven scheef en gebocheld blyven. {==287==} {>>pagina-aanduiding<<} Wat dunkt je nu Pauline? was dat niet droevig, dat Philippine, naar haare moeder, niet geluisterd had; en dat zy nu zoo, al haar leeven lang, klein, scheef en gebocheld blyven moest? P. Ja wel Mama; dat was tog droevig. M. En daar by deedt het ook nog aan haare gezondheid kwaad. - Denk dan tog dikwils om Philippine, myn lieve kind! Je hebt, seedert eenigen tyd, de kwaade gewoonte aangenoomen, van je, over de regter zy, geheel scheef te houden, wanneer je wandelt, of door de kamer loopt. Indien je dat nu blyft doen, dan zal 't je misschien, net zoo als Philippine gaan. Daarom wees tog voorzigtig! en let 'er wel op, wanneer Papa, of Mama, of Hanna, of iemand anders je zeggen, van je regt te houden, wanneer je gaat, en doe het tog. Want anders zou je 'er naderhand, net als Philippine, bedroefd om zyn, en 'er om huilen, wanneer het te laat was. En dan zou dat alles niets helpen, maar je zoudt al je leeven scheef blyven moeten. {==288==} {>>pagina-aanduiding<<} P. O myne lieve Mama! dat zou my spyten. Ik beloof je, ik zal wel oppassen. M. Wel doet dat, en denk 'er ook om, wanneer je wandelt en door de kamer loopt, terwyl 'er niemand by is, die het zien en je waarschuwen kan. Want het was, om dat Philippine dit niet gedaan had, dat zy zoo scheef, en gebochelt, en ongezond werdt. {==289==} {>>pagina-aanduiding<<} IV. Afdeeling. * XLIV. Moeder. Pauline, je hebt wel gezien, dat je Papa en ik, 's middags, eer wy gaan eeten, de handen samen vouwen, de oogen toe doen, en zoo, 't hoofd wat voor over bukkende, eenige oogenbllikken, stil blyven zitten. Pauline. Ja Mama, en ik heb je ook wel eens gevraagd, waarom je dat deedt; maar je zei me altoos, je kondt me dat nog niet uitleggen. M. Dat kon ik toen ook nog niet wel doen, Pauline, je zoudt 'er niets van begreepen hebben; maar nu je weet, dat God alles, wat ons omringd, gemaakt heeft; dat hy de eerste planten en de eerste dieren heeft gemaakt, waar uit alle de geenen, die wy thans hebben en daaglyks gebruiken, voortgekoomen zyn; nu kan ik je zeggen, wat wy doen, wanneer wy zoo eenige oogenblikken stil zitten. P. Wel wat doe je dan Mama? M. Dan spreeken wy God aan, myn lieve kind! of, zoo als men 't, met een ander woord, noemt, wy bidden. {==290==} {>>pagina-aanduiding<<} P. En wat zeg je dan teegen God, Mama? M. Dan bedanken wy hem, voor alle de spyzen, die wy op onze tafel hebben, en die wy eigentlyk, uit zyne hand, hebben ontfangen. Want indien hy 't eerste kooren niet had gemaakt, daar al 't kooren, dat wy nu hebben, van afkomt; en indien hy niet nog alle jaaren kooren, op onze velden, liet groeien, en daar toe reegen en zonneschyn gaf, op zynen tyd, dan zouden wy geen brood hebben. En op die zelfde wyze zyn wy ook de groenten, en de vrugten, en het vleesch van de ossen, en de schaapen, en de hoenderen, en de andere beesten, die wy eeten, aan hem verschuldigd; wyl hy 't ook is, die de eerste groenten, de eerste vrugtboomen, de eerste beesten, daar dat alles van af komt, gemaakt heeft. Is het derhalven ook niet billyk, dat wy hem, voor alle die dingen, danken, eer wy ze gaan genieten? - Wat doe je, als ik je eene peer geef? P. Dan zeg ik, dank je, lieve Mama! M. Wel even dus zeggen wy ook dank aan God, voor alhet goede, dat hy voor ons gemaakt heeft. En even als jy 'er by voegt; {==291==} {>>pagina-aanduiding<<} lieve Mama! even dus betuigen wy dan ook aan God, dat wy hem hartlyklief hebben, om de liefde, die hy ons, in 't schenken van zoo veele goederen, betoont. - Maar daar jy nu, met ons, in 't genot van alle die goederen, deelt, moet jy ook even dankbaar omtrent God zyn, en hem eveneens beminnen, als wy. Want, zoo als ik 't je reeds gezegd heb, alles wat wy hebben, alles wat wy je geeven, komt van hem. Wy zouden je geene peeren, geen brood, geen vleesch kunnen geeven, indien God niet de eerste peereboomen, het eerstekooren, en de eerste dieren gemaakt had, en nog jaarlyks groeien en voortkomen deedt, en ons dus in staat stelde, om je dat alles te geezen. Je begrypt derhalven wel, dat het in de daad aan hem is, dat je dit alles, in de eerste plaats, verschuldigd bent; en ook aan hem, dat je 'er, in de eerste plaats, dankbaar voor moet zyn. P. Dat is waar Mama. M. Maar nu is 'er nog iets, dat wy, by die zelfde geleegenheid, aan God zeggen; en dat het eigentlyke bidden is, wyl 't een verzoek behelst. P. En wat dan Mama? {==292==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Kun je niet wel begrypen Pauline, dat God, die het kooren en de vrugten gemaakt heeft, en ze zoo heeft gemaakt, dat het eerste ons eene voedzaame, en de anderen eene lekkere en verfrischende spyze geeven, ook wel maaken kan, dat zy ons in de daad wel bekoomen; dat is, dat zy ons in de daad tot een goed en verkwikkend voedsel verstrekken; of ook in teegendeel, (indien hy zulks wilde,) dat zy ons kwalyk bekwamen; dat is, dat zy ons geen goed, gezond en verkwikkend voedsel gaven. Want de voedzaame en verkwikkende kragt, die hy 'er zelf aan gegeeven heeft, die zou hy 'er immers ook wel, indien hy wilde, uit kunnen weg neemen; net zoo als ik je weer afneemen kan, het geen ik je eerst gegeeven heb. P. Dat zou men in de daad zeggen, Mama. M. Wel daarom verzoeken, of bidden wy God dan, dat hy ons zyne gaven, die wy nu gereed staan te gaan genieten, tot gezondheid en een goed verkwikkend voedsel, verstrekken doe; en 'er dus, gelyk men het met één woord noemt, zynen zeegen over geeve. P. Mama, mag ik je wel iets vraagen? {==293==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Ja wel, myn lieve kind! P. Gisteren heb ik God met je aangesprooken Mama; zou ik dat nu ook 's middags niet met je meê kunnen doen? M. Ja wel, myne lieve Pauline! dat kun je nu zeer wel meê doen, en je zult 'er ook zeer wel aan doen. Want nu je weet, dat je alle de spyzen, die je gebruikt, ja alles wat je hebt, aan God verschuldigd bent, nu zou je zeer on dankbaar handelen, indien je hem daar geene erkentenis voor betoonde. - Maar wat zul je dan nu tot God zeggen, eer je van den middag gaat eeten? P. Wel Mama, dan zal ik aan God zeggen, dat ik hem daar voor dank, dat hy alle die spyzen, voor ons, gemaakt heeft, en dat hy ons zoo liefheeft; en ik zal hem zeggen, dat ik hem ook zeer lief heb. M. Daar zul je zeer wel aan doen, myn lieve kind! Maar zeg'er dan ook nog by, dat je hem bidt, ook zynen zeegen, over die spyzen, te willen geeven, op dat zy je in de daad tot gezondheid en een goed voedsel strekken mogen. P. Dat is goed Mama, dat zal ik 'er by zeggen. {==294==} {>>pagina-aanduiding<<} M. En even eens kun je ook 's morgens doen, als je opstaat, en dan al dat goede, en al dat schoone, weêr rondom je vindt, dat God voor ons gemaakt heeft; daar kun je hem dan ook voor danken, en 'er hem je hartlyke liefde voor betuigen. P. Ja wel Mama, dat zal ik gaarne doen. M. En desgelyks ook 's avonds, eer je naar bed gaat, kun je hem wederom danken, voor al het goede, dat je op dien dag genooten hebt, en dat tog alles oorspronklyk, uit zyne hand, komt. P. Dat is ook goed Mama, dat zal ik ook doen. - Maar Mama, mag ik je nu nog wel iets vraagen? - Waarom hou je je handen samen en je oogen toe, wanneer je teegen God spreekt? M. Dat doen wy, op dat niets ons stooren zou, in onzen aandagt, op 't geen wy teegen God zeggen; en, om die zelfde reede, moet jy het ook doen, als je bidden wilt. P. Zeer wel Mama, dat zal ik doen. - Maar zal ik dan nu, als 't je belieft, van den middag, met Papa en Mama, meê bidden. {==295==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Ja wel Pauline, en dan moet je maar doen even als wy. P. Zeer wel Mama; - Maar ik zou haast iets vergeeten, Mama, je zegt, je spreekt, tegen God, als je zoo, met je handen gevouwen en de oogen geslooten, zit, ik hoor je even wel nooit iets zeggen. M. Dat komt daar van daan, Pauline, dat wy dan zagtjes, by ons zelven, spreeken 't geen wy teegen God zeggen willen. P. Maar Mama, hoe kan God dat dan hooren, als je zoo zagtjes spreekt? M. Net even gemaklyk als of wy hard spraaken. P. Maar Mama, dat kan ik tog niet begrypen. M. Dat geloof ik wel, Pauline; en je zult het nog minder begrypen kunnen, wanneer ik je zeg, dat God niet alleen hoort, of liever weet, alles wat wy zagtjes spreeken, maar dat hy ook weet alles wat wy denken. P. Maar Mama, hoe kan God onze gedagten weeten? M. Ik begryp wel Pauline, dat je dat verwonderlyk voorkomt; maar 't is evenwel zoo. En 't is net als veele andere dingen, die je ook {==296==} {>>pagina-aanduiding<<} niet begrypen kunt, en die geen mensch je kan uitleggen. In 't vervolg zal ik je verscheide bewyzen geeven, dat het tog zoo is; nu zal ik je maar eens eene vraag doen. Wanneer je zelf een huisje van kaarten gemaakt hebt, weetje dan niet net alles wat 'er in is? P. Ja wel Mama. M. En draag je ook niet zorg, van het zoo te maaken, dat als 'er eens iets in was, 't welk niet meer naar je zin was, jy het dan zoudt kunnen verhelpen, zo je woudt? P. Ja wel Mama. M. En Papa's horlogie, denk je niet, dat de horlogiemaaker dat zoo gemaakt heeft, dat hy wel weet, alles wat 'er van binnen inis; en ook wel weeten kan alles wat 'er in omgaat; op dat, wanneer 't eens niet naar zynen zin mogt gaan, hy 't zou kunnen verhelpen, zoo ras hy wou? P. Wel ja Mama, dat geloof ik wel; voorleeden zei Papa ook, dat zyn horlogie niet welging, en dat hy niet wist, waar 't aan scheelde, maar dat hy 't naar den horlogiemaaker zou zenden, en dat die wel aanstonds zien zou, waar 't aan haperde, en ook weer maaken, dat het goed ging. {==297==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Wel Pauline, met God is het even eens. Hy heeft de menschen zoo gemaakt, dat hy weet, alles wat zy doen, en zeggen, en denken, ja alles wat 'er in hun binnenste omgaat; op dat, wanneer zy iets doen of denken wilden, dat hem niet goed dagt, hun te laaten doen of denken, hy 't hun als dan zou kunnen beletten, indien hy wilde. Indien God de menschen anders gemaakt had, dan zouden zy zig, voor hem, kunnen verbergen, en dan zou hy geen meester meer zyn, over 't geen hy zelf heeft gemaakt. Nu begryp je wel, dat God daar wel voor zal gezorgd hebben; even als de horlogiemaaker wel zorg draagt, dat 'er geen radje of spilletje, in zyn horlogie, is, waar van hy niet weeten kan, hoe 't gaat, en waar 't aan hapert, wanneer 't niet wel gaat; en 'er dan ook by komen, wanneer hy wil, om het te verhelpen. En dit is iets, Pauline, dat je wel onthouden, en daar je altoos wel om denken moet. God hoort, en ziet, en weet alles, wat wy zeggen en doen, ja alles wat 'er in onze geheimste gedagten omgaat. en voor hem kunnen wy niets verbergen. Draag derhalven wel zorg, van nooit iets te doen, of te denken, {==298==} {>>pagina-aanduiding<<} dat God, die onzer aller Vader is; dien wy als zodanig, boven alles, beminnen en eerbiedigen moeten; en die ons ook zoo lief heeft, en zoo veel goed doet, zou kunnen mishagen. Byzonder moet je daar op denken, eer je, van middag, bidt, zoo als wy doen. P. O! daar zal ik wel op denken Mama. - Maar Mama, zal ik dan nu ook maar zagtjes spreeken, wanneer ik bidt, zoo als Papa en Mama ook doen. M. Ja wel Pauline, zeg maar zagtjes, by je zelven, 't geen je te zeggen hebt. Daar na kun je 't my weer over zeggen, en dan zal ik je zeggen, of 't zoo welis geweest of niet. P. Als 't je belieft, lieve Mama! dat is goed! - Ik wou niet gaarne iets tegen God zeggen, dat niet wel zyn zou. M. Daar moet je ook wel oppassen; want dat zou zeer oneerbiedig zyn, en God zeer mishagen; en zoo doende, zou je zeer kwalyk aan zyne liefde en weldaaden beantwoorden. Indien je derhalven maar 't minste in twyfel bent, vraag het my dan liever eerst, dan zal ik je zeggen, hoe 't behoort. {==299==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Als 't je belieft lieve Mama! dat is zeer goed, dat zal ik doen. XLV. Eene moeder had drie dogters, die reeds oud genoeg waren, om hunne eige zaaken te leeren bestieren. Zy waren genaamd Justine, Sophie, en Charlotte. Met het begin van 't jaar, lei hunne moeder hun, aan elk, eene vaste, jaarlyksche som toe, die hun alle drie maanden zou worden betaald, ten einde daar uit te koopen, alles wat zy, voor hunne kleêren en opschik, nodig hadden, en 'er ook haare andere daaglyksche uitgaven van vermaak uit te doen. Nog moesten zy 'er elk een derde van de huur van hunne kamenier uit betaalen, en aan 't einde van elk jaar, moesten zy aan hunne moeder reekenschap doen. Justine droeg zorg, dat zy, alle half jaar, haar derde deel van de huur der kamenier, juist op den vervaldag, voldeedt. Ook betaalde zy terstond alles wat zy, in de winkels, kogt. En wanneer zy, by ongeluk, iemand eenige schade toebragt, was zy aanstonds gereed om het te vergoeden. - Eens b.v. ging zy, met haare zusters, naar eene mode-winkel, daar men allerlei opschik, voor de dames {==300==} {>>pagina-aanduiding<<} verkoopt; en had daar de onvoorzigtigheid, van een intkooker, over een stuk kant, om te gooien, 't welk 'er geheel en al door bedorven werdt. Terstond liet zy 't geheele stuk afmeeten; 't is niet meer dan regt en billyk, zei ze, teegen de koopvrouw, dat ik je die schade vergoede; en met een betaalde zy den vollen prys van 't stuk, even als of zy 't had willen kopen, en nam 't ook zoo, als het was, meê, of 'er nog iets goeds aan zyn mogt. Charlotte bekeek alles, kogt verscheide mutsen, halsdoeken, linten, &c. maar betaalde niets; en zei, teegen de koopvrouw, dat zy 't haar, op een ander tyd, zou betaalen; 't geen deeze zig ook liet welgevallen, denkende, dat het binnen kort geschieden zou; - maar 'er kwam niet van. Sophie kogt dien dag niets, schoon zy daags te vooren had voorgenoomen, eene muts te koopen; die zy ook wel noodig had. t'Huis gekomen zynde, vroegen haare zusters haar, waarom zy die muts niet gekogt had? - Ik heb gedagt, zei ze, dat ik myne oude muts nog wel wat draagen, en 'er ondertusschen, van eenig gaas en lint, dat ik nog heb, zelf eene nieuwe maaken kan, en dus dat geld uitspaa- {==301==} {>>pagina-aanduiding<<} ren. - O ho, zusje lief! zei Charlotte, je geld spaaren! zou je ook, by geval, wat aan den deunen kant beginnen over te hellen, en aan 't potten gaan? - Neen Charlotte, dat niet, antwoordde Sophie; maar, deezen morgen, vond ik onze naaister zeer bedroefd, en toen ik haar vroeg, wat 'er aan scheelde, zei ze my, dat haare moeder ziek en zeer arm was, en dat zy zelf geen geld genoeg winnen kon, om haare moeder van al het nodige te voorzien; terwyl zy ook moeite had, om iemand te vinden, die haar kon oppassen. Daarop gaf ik haar 't geld, dat ik voor myne muts bestemd had, en zei teegen haar; daar, breng dat aan je moeder, en gaa, voor van daag, maar naar huis, om haar op te passen. Mama is naar buiten gegaan, anders zou ik 't haar vraagen. Maar zy zal het tog niet kwalyk neemen, en 't noodzaaklykste, dat 'er aan 't linnen te verstellen is, dat zal ik voor je doen. - De goede naaister zou my wel de handen hebben gekust van vreugde. - Ik vroeg haar, wat haare moeder nog verder nodig had; en zy zeide het my; maar 'er is meer geld toe nodig, dan ik kan bybrengen. Daarom verhaal ik het je nu, myne lieve zusters, wyl {==302==} {>>pagina-aanduiding<<} ik van daag, in den winkel, gezien heb, dat Justines beurs, na dat zy de kanten had betaald, nog zeer wel voorzien was, en dat ik dus hoop, dat zy ook wel wat, voor de moeder van onze naaister, zal willen doen. Het spyt my zeer, antwoordde Justine, maar als men niemand wil laaten wagten, naar de betaaling van 't geen men by hem koopt, dan heeft men zelf zyn geld wel noodig. Ook gaat de moeder van de naaister my niet aan; ik ken ze niet, en ik weet niet, dat zy ooit iets voor my gedaan heeft; dus ik haar ook niets verschuldigd ben. - Sophie zweeg stil. - Stroef genoeg van je gedagt, Juffrouw Justine! zei Charlotte; maar indien jy die arme vrouw niet helpen wilt, dan zal ik ze helpen. - Daar myne lieve Sophie, het spyt me, dat ik je een oogenblik van gierigheid verdagt gehouden heb, en ik vraag je 'er excuus over; (met een gaf zy haar een zoen;) daar heb je drie ducaaten, geef die aan de naaister, voor haare moeder. - Dank je wel, myne goedhartige Charlotte! zei Sophie, haar ook omhelzende; maar is 't niet meer, dan je geeven kunt, zonder je zelven in verleegenheid te brengen? - O dat zal zig {==303==} {>>pagina-aanduiding<<} wel schikken! zei Charlotte, dat is niets. Op het einde van 't jaar, kwam de kamenier dezer drie Juffrouwen, by de moeder, klaagen, dat Charlotte haar de verschuldigde huur niet had betaald. Verscheide kooplieden kwamen ook, en zeiden, dat de twee oudste juffrouwen hun altoos alles prompt betaald hadden, maar dat de jongste hun nog meer dan de helft schuldig was, van 't geen zy by hen gekogt had. De moeder voldeedt het eene en 't anderr, en liet vervolgens haare dogters komen, om haar reekenschap van den ontfang en uitgaaf van 't geheele jaar te doen. Justine, zei de Moeder, teegen haare oudste dogter, laat my nu eens zien, hoe je 't van 't jaar gemaakt hebt. - O! zeer wel, antwoordde Justine; zie daar Mama, hier is myn reekenboek, je zult 'er alles op vinden aangeteekend, wat ik uitgegeeven heb, en ik heb nog een sommetje over. - Meteen lei zy 't boek, voor haare moeder, open. De moeder zag alles na, en vondt alles in order. Maar Justine zei ze, ik zie, dat je uitgaaf van je ontfang afgetrokken zynde, 'er nog dertig gulden overschieten, heb je die nog alle dertig? - Ja Mama, antwoordde Justine, {==304==} {>>pagina-aanduiding<<} op twee of drie gulden na, die ik, van tyd tot tyd, aan den armen gegeeven heb. - Hoe! zei de moeder, aan liefde giften, voor een geheel jaar, maar twee of drie gulden, en zeven en twintig gulden over. - O Mama viel Charlotte haar in de reede, je zult van my wel anders voldaan zyn. Ik heb geen duit over, en ik heb meer dan de helft van myn geld aan arme en behoeftige menschen gegeeven. Ik gaf aan al wie my maar vroeg, zoo lang als ik geld in de zak had, want dat is zoo plaisierig! - Dat is het zeeker, zei de moeder, mids men het van zyn eigen geld geeve. - Wel zei Charlotte, het was immers ook van myn eigen geld; want je had het my immers gegeeven. - Moeder. Dat had ik ook Charlotte; maar waar toe had ik het je gegeeven? Heugt je niet, dat ik 'er je dat by gezegd heb? Charlotte. Ja wel Mama; om een derde van de huur van onze kamenier te betaalen; en om de kleêren, en den opschik te koopen, die ik nodig had. M. Zeer wel; maar heb je 'er dat alles ook van betaald? C. Neen Mama, niet alles. {==305==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Heb je de Kamenier betaald? C. Neen Mama. M. En heb je alle de Kooplieden betaald, daar je iets van gekogt hebt? C. Neen Mama, niet allen. M. Wel, je was tog de huur aan je kamenier, en 't geld van de gekogte kleêren aan de kooplieden schuldig; maar in plaats van hun dat geld te geeven, heb je 't aan den armen gegeeven. Het is dus eigentlyk het geld van de kamenier en van de kooplieden, dat je aan den armen gegeeven hebt. - Dat is nu niet weldaadig zyn, dat is onregtvaardig zyn. Want je onthoudt den eenen, wat hem toekomt, om het aan den anderen te geeven. En je doedt den eenen kwaad, om den anderen goed te doen. - Hoe komen die menschen nu aan hun geld? C. O Mama! ik zal ze nu, toekomende jaar, betaalen. M. Ja maar Charlotte, toekomende jaar, zul je weer eene nieuwe huur aan de Kamenier verschuldigd zyn, en je zult ook weer andere kleêren en opschik nodig hebben. Nu is de som, die ik je jaarlyks geef, niet groot genoeg, om 'er alle de noodwendigheeden {==306==} {>>pagina-aanduiding<<} van een geheel jaar, met nog meer dan de helft van die van 't vorige jaar, (want ik meen te kunnen raaden, dat je wel zoo veel ten agteren bent,) te betaalen. Dus doende, zou je altyd ten minsten een half jaar ten agteren blyven, en de kamenier en de kooplieden zouden hun geld moeten blyven missen, en dat zou niet billyk zyn. C. Dat is wel waar Mama. Maar hoe zal ik dan nu doen? M. Voor dit maal heb ik je, uit de verleegenheid, gered, Charlotte, en alles voor je betaald. - C. O dank je wel, lieve Mama! (Zy kust haar moeders hand.) M. Maar ik verbied je nu, van voortaan iets te koopen, zonder het terstond te betaalen; en ook iets, hoe gering 't zyn moge, aan een arm mensch te geeven, zonder 't my eerst te vraagen; tot dat je geleerd zult hebben, hoe veel je geeven kunt. Nu jou beurt, Sophie, vervolgde de Moeder. Sophie lei haar boek open, en de Moeder zag, met genoegen, dat zy alles afbetaald, en ook van tyd tot tyd, zoo veel haar inkomen toeliet, wat aan arme en behoeftige {==307==} {>>pagina-aanduiding<<} menschen gegeeven had; terwyl teevens haare uitgaaf niet meer dan haaren ontfang bedroeg. - Zoo is het goed, zei de Moeder, zig tot haare dogters wendende; zoo moet men altoos doen. Eerst betaalen 't geen men schuldig is; dan den armen by staan; en om dat te kunnen doen, zyne huishouding en uitgaven zoodanig inrigten, dat men een gedeelte van zyn geld, tot liefde gaven, besteeden konne, zonder zig in schulden te steeken. Dat is de regte kunst, myne lieve kinderen! die ik je leeren wilde. Sophie heeft ze gevonden, en daarom Justine, geef jy haar 't geld, dat je over hebt, want zy zal 'er het beste gebruik van weeten te maaken. Jy hebt maar half aan myn oogmerk voldaan. Regtvaardig zyn, en een ieder 't zyne geeven, is wel het eerste, dat wy doen moeten; maar het is alleen niet genoeg. Wy moeten ook weldaadig zyn, of wy toonen dat wy geen goed hart hebben. En ik hoop, dat ik daar omtrent, op het einde van 't volgende jaar, beeter van je voldaan zal zyn. Want het is een slegt mensch, die geen vermaak schept, in zynen medemensch wel te doen. - Jy Charlotte bent wel liefdaadig, maar daar en teegen niet regt vaardig geweest; {==308==} {>>pagina-aanduiding<<} en dat is ook niet wel. Je moet derhalven beiden van Sophie leeren, hoe je, te gelyker tyd, regtvaardig en weldaadig zyn kunt. XLVI. 'k Vond daar even dit papiertjen, 'k Hoop dat ik het leezen ken: Boven staat 'er op geschreeven; Hoe! De Vergenoegde Man. Kom kinders zet u by my neer, 'k Zal u een liedjen geeven. De vergenoegdheid is veel meer Dan schatten in dit leeven.   Al heb ik weinig, 'k heb genoeg; Zou ik een man benyden, Die altoos mooie kleêren droeg, Maar zwaare pyn moest lyden?   Het werken houdt my steeds gezond En vlug van lyf en leden. 'k Wordt wakker in den morgen stond Verkwikt en wel te vreeden. {==309==} {>>pagina-aanduiding<<} De honger, dien ik zelden mis, Doet my veel graager eeten; Dan of ik aan een Konings disch Was dag aan dag gezeeten.   'k Heb dikwils water uit den bron Met meerder smaak gedronken, Dan ooit de wyn my geeven kon, By beekers in geschonken.   En is de dag voorby gegaan, Zie ik den avond ryzen, Dan hef ik eens een liedjen aan, Om mynen God te pryzen.   Nu lieve kinders, leeft als ik, Verblydt u in Gods zeegen! Zeg dankend, ieder oogenblik, Wat heb ik veel gekreegen! ... Welk een lief en aartig liedjen! Hoe behaagt en treft het my. Mogt ik leeren zoo te leeven, Vergenoegde man! als gy. {==310==} {>>pagina-aanduiding<<} * XLVII. Pauline. Mama, je hebt my voorleeden gezegd, dat God alles gemaakt heeft, wat wy rondom ons zien, maar dat je my geen beschryving van God zelven geeven kondt; en ik wou evenwel zoo gaarne weeten, wie, of wat, God eigentlyk is; ik heb 'er seedert zoo dikwils om gedagt. Moeder. Ja, myne lieve Pauline, het is zoo als ik je voorleeden zeide; God is zoo verre, boven ons en alles wat ons bekend is, verheeven, dat ik je geene beschryving of uitleg van God, zoo als van andere dingen, geeven kan; ja zelfs alle vergelykingen schieten hier oneindig verre te kort. - Maar wil ik je eens zeggen, wat, onder alles wat ons bekend is, nog de meeste gelykvormigheid en overeenkomst, met God, heeft? P. O ja Mama, als 't je belieft. M. Dat is onze ziel, of de Geest, die in ons is en onsleevendig maakt. Je heugt immers wel, dat ik je gezegd heb, dat men de zielen der menschen, ook Geesten noemt? P. Ja wel Mama. M. En dat wy meer dan de beesten zyn, door dien wy, of eigentlyk door dien onze {==311==} {>>pagina-aanduiding<<} zielen, meer verstand dan de beesten hebben; weshalven onze zielen ook veel volmaakter en verheevener, dan die der beesten zyn? P. Dat is waar Mama. M. Wel nu, myne lieve Pauline, God is ook een Geest; maar nog oneindig volmaakter en verheevener, dan de menschlyke geesten, of onze zielen zyn; die hy ook zelf gemaakt heeft. - Daarby heeft God wel dezelfde vermoogens van verstand en wil, als onze ziel; maar in een oneindig hooger en volmaakter trap; gelyk ten klaarsten blykt, uit alles wat hy gemaakt heeft. Want daar is geen mensch, in de waareld, die verstand genoeg heeft, om maar te kunnen nagaan en begrypen, hoe 't geringste bloemetje is gemaakt, en wel zoo gemaakt, dat 'er van zelve zaadjes in groeien, uit dewelken, in 't volgende jaar, weer diergelyke bloemetjes voortspruiten. En daar geen mensch dit begrypen kan, kan hy 't nog veel minder namaaken. Maar hoe oneindig veel meer verstand en wysheid moet God dan niet bezitten, die alle de bloemen, alle de planten, alle de dieren gemaakt heeft; ja die de lugt, de zon, de maan, de sterren, en alles wat je ziet, en {==312==} {>>pagina-aanduiding<<} ook de menschen zelven heeft gemaakt? En hoe oneindig verheevener en volmaakter moet hy dan niet zyn, dan wy? P. Dat is waar Mama, dat moet hy tog. M. Daarenboven, je weet, dat het onze ziel is, die ons lichaam leevendig maakt, en in beweeging en werking brengt? P. Ja Mama, dat heugt my nog wel, dat je me dat hebt uitgelegd. M. Wel nu, 't is God, die aan onze zielen zelven die kragt van leevendigmaaking, beweeging en werking heeft gegeeven. Ja hy is het, die alles wat 'er is, in leeven, beweeging en werking heeft gebragt, en 'er nog in houdt. - Hy is het, by voorbeeld, die gemaakt heeft, dat de zon en de maan eens hebben begonnen op en onder te gaan; en die ook nog maakt, dat zy zulks blyven doen. Hy is het, die het water, de lugt, en het vuur, (het welk de warmte geeft;) zoo gemaakt heeft, dat het water, zoo dra, en zoo lang 'er maar eenige warmte by is, gestadig, in dampen, in de lugt, opvliegt, zig tot wolken verzameld, over onze hoofden heenen dryft, en dan weer, in reegen, nedervalt, om de boomen en planten, die verre van 't water {==313==} {>>pagina-aanduiding<<} afstaan, te komen verkwikken en voedsel geeven; en hy is het ook, die maakt, dat dit alles zoo blyft voortgaan, en ons beurtlings reegen en droogte geeft. God moet dus niet alleen oneindig meer verstand, maar ook oneindig meer kragt van leeven en werking hebben, dan onze ziel, die aan niets, buiten ons lichaam, eenig leeven en eenige kragt van werken geeven kan (*). P. Dat moet hy zeeker Mama. M. Wyders is 'er, onder meer anderen, ook nog dit onderscheid, tusschen Goden onzen Geest of ziel, dat onze ziel een lichaam heeft, aan 't welke zy verbonden is, en waar in zy, om zoo te spreeken woont, even als wy in dit huis woonen. P. Kan de ziel dan ook uit het lichaam gaan, zoo als wy uit dit huis gaan, en 'er weer in komen? M. Neen Pauline, daaromtrent heeft 'er {==314==} {>>pagina-aanduiding<<} hier weer een groot onderscheid, plaats. Onze ziel blyft in haare wooning, en die gaat overal met haar meê; maar ons huis kan niet met ons meê gaan, en daarom moeten wy 'er uitgaan, als wy ergens anders weezen willen. Maar daar onze ziel nu zulk een lichaam heeft, in 't welke zy woont en opgeslooten is, heeft God, in teegendeel, in 't geheel geen lichaam. Hy is eene enkele, zuivere Geest, zonder lichaam; die, noch in eenig lichaam, noch ergens anders in opgeslooten is, of ooit kan opgeslooten worden; maar die de geheele waareld als, tot zyne woonplaats, heeft, en de geheele waareld vervult. En het is, om dat God geen geen lichaam heeft, dat je hem niet zien kunt, en je ook geene verbeelding van hem maaken; even weinig als je jou ziel, of de myne kunt zien, of je eenige verbeelding maaken, wat zy eigentlyk zyn; alhoewel je, uit hunne werkingen, zeer wel weet, dat zy 'er zyn. Maar Pauline, weet je wat je van God weeten kunt; en met volle zeekerheid weeten? P. Wel wat dan Mama? M. Dat hy zeer goed, zeer wys, en zeer {==315==} {>>pagina-aanduiding<<} magtig is; en ons zeer lief heeft; en de teederste zorg, voor ons, draagt. En dat kun je weeten, uit alles wat hy voor ons gemaakt, en gedaan heeft, en ook nog daaglysch voor ons doet. Gedeeltlyk heb ik je dit reeds getoond, en 't overige zal ik je van tyd tot tyd uitleggen, wanneer wy weer eens, over God, zullen spreeken. P. Als 't je belieft Mama. En zal dat haast zyn? M. Ja wel. Alle dag, zo je wilt. P. O ja zeer gaarne Mama. - Want ik hoor je zoo gaarne van God spreeken, en ik denk ook zoo gaarne om God. - My dunkt, het is net als of ik om Papa of Mama dogt; - en het doet my ook het zelfde plaisier. M. Wel, daar ben ik zeer bly om, myn lieve kind! God is ook in de daad je Vader, en onzer aller Vader, gelyk ik je reeds heb gezegd; en hy zorgt, voor ons allen, even, ja oneindig beeter, dan wy voor jou zorgen. Ook ken ik, voor my, geen grooter genoegen, dan met iemand te spreeken, over die goedertierenen en liefderyken God, die ons allen zoo veel goed doet, en zoo veele liefde bewyst, en dien ik ook zoo teeder lief heb. {==316==} {>>pagina-aanduiding<<} Myn hart gaat open, als ik aan hem denk; en ik ben zoo vrolyk en zoo wel te vreeden, als ik van hem spreek, en van al het goede, 't welk wy geduurig van hem ontfangen, dat dat myne aangenaamste oogenblikken zyn. Hy tog is onze beste Vriend, onze teederstbezorgde Vader. En 't is zulk een genoegen te denken, dat wy eenen vriend hebben, die zoo goed, en zoo wys, en zoo magtig is; die zoo wel weet wat ons goed is; die zoo veel vermoogen heeft, om 't ons te schenken; en die het ons ook, weegens zyne liefde t'onswaards, zoo gaarne schenken wil. Ook is het zeer aangenaam, hem, daar voor, onze dankbaarheid en onze wederliefde te betuigen. O myn lieve kind! wat zyn wy gelukkig, dat wy zulk een God en Vader hebben! En wat ben ik bly, dat je hem nu ook kent, zoo wel als ik; en ook weet, hoe veel goed hy ons doet; en 'er hem ook voor danken en beminnen kunt. Ik kan je niet zeggen, hoe ik naar dien tyd verlangd heb. P. Ik ben 'er ook bly om Mama. - Ik hou zoo veel van Papa, - en 't is nu net als of ik 'er twee had. M. Dat is het ook in de daad. Maar God is verre, oneindig verre je beste Vader. Want {==317==} {>>pagina-aanduiding<<} hy heeft veel meer voor je gedaan, en je veel meer gegeeven, dan je Papa je ooit geeven, of voor je doen kan. Ja zoo als je reeds weet, hy heeft je je Papa zelven gegeeven. - Ook noemen wy hem, wanneer wy teegen hem spreeken, dat is wanneer wy hem aanbidden, Onze Vader; en zoo kun je hem nn ook noemen, wanneer je hem aanbidt, of van hem spreekt. Maar dan zyn wy gewoon, hem onzen Hemelschen Vader te noemen. P. En waarom dat Mama? M. Om dat hy niet, gelyk je Papa, maar alleen hier op aarde is, maar dat hy ook boven in den Hemel, ja overal in de geheele waareld is. Daarom moet je hem je Hemelsche Vader noemen, om hem te onderscheiden van je Papa, die je hier op aarde hebt. XLVIII. Eene eige wyze jonge vlieg zat, met haare moeder, teegen den muur van eenen schoorsteen, niet ver van een groote keetel, daar karne melk in gekookt werdt. - De oude vlieg, voor een oogenblik, elders heen willende, zei teegen haar dogtertje; kind! blyf tog stil, op deeze plaats, zitten, tot dat ik wederkome. - En waarom? vroeg 't eige wyze dogtertje, {==318==} {>>pagina-aanduiding<<} dat niet veel van gehoorzaamen wist. - Daarom, antwoordde de Moeder, wyl ik vrees, dat je te digt, by dien kookenden afgrond, (zy meende den keetel met kernemelk,) komen zoudt. - En waarom mag ik daar niet te digt by komen? vroeg 't vliegje weer. - Wel om dat je 'er zoudt in vallen en verdrinken, was 't antwoord. - Maar waarom tog zou ik 'er in vallen? hervatte ons wysneusje alweer; want als eigewyze kinderen eens aan 't vraagen van waarom komen, dan is 'er geen einde aan. - Ja waarom, kan ik je niet zeggen, zei de moeder; ik weet 'er zelf de regte oorzaak niet van. Maar geloof myne ondervinding; zoo dikwils als ik hier eene vlieg, boven deezen kookenden afgrond, heb zien vliegen, heb ik ook altoos gezien, dat zy 'er eensklaps in viel, en 'er nooit weer uit kwam; en daar uit heb ik beslooten, dat het niet goed moet zyn, boven zulk eenen kookenden afgrond, te vliegen; gelyk ik het dan ook nooit gewaagt heb; en je nu, op het allerernstige, verbiede, het, geduurende myne afweezigheid, te doen. - Daar op vloog de oude vlieg weg. De jonge vlieg antwoordde nu wel niets meer; maar zy schorte 't neusje op, en dagt {==319==} {>>pagina-aanduiding<<} by haar zelve; - Kom, kom, die oude lui zyn ook altoos zoo bevreesd! En waarom zou ik nu 't vermaak niet neemen, van eens even, boven dien kokenden afgrond, heen en weer te vliegen, om eens regt te zien, wat 'er tog in is? Net als of ik geene vleugels had, en niet wys genoeg was, om 'er terstond van daan te gaan, zo 't 'er eens niet mogt deugen! - Wat je me derhalven ook van je ondervinding moogt voorpraaten, Mamaatje! dat gaat 'er op los, en over den kookenden afgrond heen! Ik wou wel eens zien, wie 'er my in zou trekken! Zoo gezegd, zoo gedaan. - Maar naauwlyks was zy, tot midden boven den kookenden ketel, gekomen, of de opsteigende heete damp beving haar, en deedt haar, in den kookenden keetel, nedertuimelen; terwyl zy maar even tyd had, om, met eene zwakke stem, uit te roepen; ongelukkig de kinderen, die zig wyzer, dan bejaarde lieden, agten! XLIX. Moeder. Charlotte, wie heb je daar zoo even boven, byje, gehad? Charlotte. Mama, het was de Schoenmaa- {==320==} {>>pagina-aanduiding<<} ker, die my de maat van een paar nieuwe schoenen kwam neemen. M. De Schoenmaaker? Wel my dunkt, dat ik dien, al een kwartier geleeden, heb zien aanbellen. C. Ja Mama, dat is waar; maar ik heb hem wat laaten wagten. M. Hoe! Heb je dien goeden man zoo lang laaten wagten? Heugt je dan niet meer, wat Tante gisteren, teegen je nigtje, zei; toen zy haaren keurslyfmaaker, zonder veel reede, had weg gestuurt, en hem van daag laaten weder komen? C. Ja Mama, zy zei; men moet de lieden, die met de handen den kost winnen, en daar den geheelen dag voor werken moeten, van hun werk niet afhouden, want dat is zoo veel geld, dat men hun verliezen doet. M. Dat zei ze ook. En zy voegde 'er nog by, dat die handwerkslieden, die gelyk de schoenmaakers, keurslyfmakers &c. den halven dag, de stad moeten rond loopen, om, by den eenen, de maat te komen neemen; den anderen iets te komen aanpassen; en by den derden te komen hooren, wat men hem bestel- {==321==} {>>pagina-aanduiding<<} len wil, door dit loopen, reeds zoo veel tyd verliezen, dat men hun vooral niet meer tydverzuim veroorzaaken moet. - Indien men hun, vervolgde zy, voor dat tyd-verzuim betaalde, dan kon't nog aangaan. Maar dat doet men niet. En hoe zal die arme man het dan aanvangen, om zig dien tyd weer vergoed te krygen? Er blyft voor hem niets anders over, dan dat hy schielyker werke, en je slegter goed leevere, dat hem minder kost, schoon hy je 'er den zelfden prys voor doe betaalen; om daar door te rug te krygen, 't geen men hem, door 't geduurig laaten wagten en loopen, verliezen doet. Want aan 't einde van den dag moet hy tog zyn kost gewonnen hebben. Wy ten minsten moeten 't hem niet hebben belet. C. Dat is waar Mama, maar ik heb 'er niet om gedagt. M. Ja dat is de gewoone uitvlugt; maar die betaald den goeden man zyn tyd niet; en men moet altoos denken, om 't geen men doet. - Maar wat was nu de gewigtige reede, waarom je dien goeden man zoo lang moest laaten wagten? C. Mama, ik had de juffertjes, hier uit de buurt, by me, en wy waren beezig met {==322==} {>>pagina-aanduiding<<} de kleêren van myne groote pop te vermaaken, en hadden de geheele tafel vol; - M. En daar konje, by geene mooglykheid, van af! De Schoenmaaker, die met zyn werk, den kost moet winnen, kon wel een kwartier langer van zyn werk af blyven, en eeten dan zoo veel te minder, niet waar? Maar jy kondt geen oogenblik van je poppe-goed af. Daar zou ook indedaad te veel aan zyn verlooren geweest! - Wel schaam je je niet Charlotte? - En wat zei de schoenmaker, toen je hem eindelyk liet boven komen? C. Wel Mama, hy verzogt my, dat ik hem niet weer zoo zou laaten wagten. M. Daar had hy wel gelyk in; en, in zyne plaats, zou ik 'er nog by gevoegd hebben; - Juffrouwtje, weet je wel hoe verre de groote markt, daar ik woon, hier van daan is? Probeer eens, van te voet, naar myn huis toe, te komen, om je de maat van een paar schoenen te laaten neemen; dan zal ik je ook eens zeggen; ik heb geen tyd, wagt een kwartiertje, of kom morgen weer; en dan zullen wy zien, hoe je dat zal aanstaan. En evenwel zul jy 'er dan nog maar wat speelen en wandelen meê verzuimen, en dat kun je, den geheelen dag {==323==} {>>pagina-aanduiding<<} door, naar je genoegen doen. Maar ik, wanneer je my laat wagten, ik verlies den tyd, dien ik nodig heb, om 't geld te winnen, daar ik myn brood voor koopen moet. En wanneer jy, en nog eenige andere juffertjes, zoo als jy, my elk een kwartier uur laat wagten, of eenige reizen heen en weer loopen, dan ben ik myn halven dag kwyt. Dan kan ik maar half zoo veel verdienen, als ik nodig heb, om morgen, voor my, en myne vrouw en myne vyf arme kinderen, eeten en drinken te koopen, om onzen honger en dorst te stillen. En zal ik dan morgen, met myne Vrouw, en myne kinderen, die t'huis, met ongeduld, op my zitten te wagten, hongeren dorst moeten lyden, om dat de eene Juffrouw moest speelen, en het de andere niet geleegen kwam? - Indien dat weer gebeurd juffrouw, en myne arme kinderen schreeuwen van den honger, en ik heb geen brood, om hun te geeven; dan zal ik je myne kinderen brengen, en zeggen, teegen je; daar juffrouw! geef jy hun nu brood, want jy en je makkertjes hebt hunnen Vader belet, den kost voor hun te winnen. - C. O myne lieve Mama! niets meer! - niets meer! dat ik je bidden mag. - Ik had {==324==} {>>pagina-aanduiding<<} het zoo niet bedagt. - Ik zal 't nooit weer doen. M. Wel dat hoop ik ook, dat je 't nooit weer zult doen. Het zou 'er nog eer door konnen, dat je eens iemand wagten liet, die jou niet nodig heeft, en die met zyn tyd kan doen, wat hy wil, en denzelven niet nodig heeft, om'er zyn kost mee te winnen. Want indien 't zulk eer mensch verveelt, dan zal hy weg gaan, en je laaten zitten. En daar hy tog zyn tyd, grootendeels, aan dingen besteedt, die niet volstrekt nodig zyn, kan hy zig zyn tydverzuim nog eenigzins getroosten. Maar die geenen, die met hunne handen den kost moeten winnen, wien ieder oogenblik daar toe dierbaar is, en wien je geen oogenblik kunt doen verliezen, zonder hun of hunne arme kinders, een stukje brood, uit den mond, te neemen, laat die tog nimmer wagten; want hunne tyd is oneindig meer waard dan de jouwe, dien je tog voor 't grootste gedeeldte verspeeld. * L. Moeder. Pauline, indien iemand je eens in eene kamer bragt, dien hy voor je had laaten gereed maaken, en je vondt daarin, een {==325==} {>>pagina-aanduiding<<} bed, om in te slaapen; stoelen, om op te zitten; tafeltjes, om voor te gaan zitten werken of speelen; eenen haard, met een goed vuur, beneevens een goeden voorraad van turf en hout, om je te warmen; eene kast, met allerlei mooi speelgoed en allerlei kleeren, om je mee te vermaaken en je te kleeden; en eindelyk ook nog eene andere kast, vol eeten en drinken, en allerlei lekkers: en die man, na dat hy je in die kamer gebragt had, zei teegen je; daar myn lieve kind! dat alles is voor jou, daar kun je nu zoo veel van gebruiken, als je nodig hebt, en je zoo veel mee vermaaken, als je wilt; en dat hy dat alles deedt, zonder 'er, voor hem zelven, iets van te gebruiken, of zonder dat jy of iemand 'er hem iets voor gaaft, zou je dan niet vinden, dat die man zeer goed, en weldaadig, en vriendlyk was? Pauline. Ja wel Mama. M. Heugt je nog, dat ik je heb uitgelegd, wanneer iemand eigentlyk den naam van goed verdient? P. Ja wel Mama, wanneer hy anderen gaarne goed en plaisier doet. M. Zeer wel. Wanneer hy aan anderen iets {==326==} {>>pagina-aanduiding<<} geeft, of iets voor hen doet, niet om 'er, voor zig zelven, iets uit te haalen; maar alleen, om dat hy 'er zyn genoegen en vermaak in vindt, anderen gelukkig, bly, en vergenoegd te zien. Maar nu heb ik je voorleeden gezegd, dat God deeze aarde, waar op wy woonen; dien mooien blaauwen Hemel, die boven onze hoofden is uitgestrekt; die zon, die ons verlicht en verwarmt; en de maan, die ons des nagts haar zagt schynsel geeft, voor ons gemaakt heeft. Dat hy desgelyks voor ons heeft gemaakt, en ook nog daaglyksch doet groeien en vermenigvuldigen, de graanen en vrugten, die wy, tot voedsel en tot verkwikking, gebruiken; het vlas, de hennip &c. daar wy onze kleeren en andere noodwendigheeden van maaken; de boomen, welker hout wy gebruibruiken, om 'er ons by te warmen; de dieren, waar van wy het vleesch eeten, en de wol en vellen, tot onze kleeding gebruiken; de lugt, die wy inademen; het water, dat wy drinken; de bloemen, die onze wooningen vervrolyken; met een woord, alles wat 'er in de waareld is, en dat wy tot nut of vermaak gebruiken. Is het dan niet waar, dat God ons {==327==} {>>pagina-aanduiding<<} veel goed gedaan, en veele weldaaden beweezen heeft, en dat hy, in dit opzigt, meer dan eenig mensch, den naam van goed verdient. P. Ja wel Mama. M. Maar zie je nu, dat God iets van die vrugten, van die graanen, en van al dat goede, dat ons omringd, voor hem zelven gebruikt? P. Neen Mama. M. Of zou God dit alles, voor ons, gedaan en gemaakt hebben, op dat wy ook weer, van onzen kant, iets voor hem zouden maaken, en hem ook weer eenig goed zouden doen? - Kun jy God wel eenig goed doen? P. Neen Mama, dat ik weet niet. Ik zou hem anders gaarne geeven alles wat ik had, indien ik wist, dat hy 't gaarne hebben wilde. M. Dat is zeer wel van je gedagt, myn lieve kind! Maar wy kunnen aan God niets geeven, noch hem eenig goed doen; want wy hebben niets, dan 't geen hy zelf ons heeft gegeeven; en je begrypt ook wel, dat God, die zoo veel, voor ons, gemaakt heeft, ook wel, voor zig zelven, zou kunnen maaken, {==328==} {>>pagina-aanduiding<<} alles wat hy hebben wilde, zonder dat hy ons daar toe nodig had. P. Dat is waar Mama. M. 't Is derhalven niet, om 'er, voor hem zelven, jets uit te haalen, of op dat wy hem weeder, van onzen kant, eenig goed zouden doen, dat God dit alles, voor ons, gemaakt heeft. Maar weet je waarom God dat alles voor ons heeft gemaakt? P. Neen Mama. M. Voor dat de zon, de hemel, de aarde, de menschen, ja de geheele waareld, met alles wat je rondom je ziet, 'er nog waaren, was God 'er al reeds. En God vondt zig, in hem zelven, volmaakt gelukkig, - zoo dagt God, by hem zelven; Ik wil ook anderen gelukkig maaken. Ik zal menschen maaken, die denken en voelen zullen, en dus vatbaar zullen zyn, om gelukkig te kunnen weezen. En voor die menschen zal ik eene aarde maaken, daar zy op woonen en leeven zullen. En die aarde zal ik overdekken, met allerlei graanen, voor hun, om te eeten; en met allerlei boomen, daar lekkere vrugten aan zullen groeien, om hen te ver kwikken; en met bloemen, die hunne woo- {==329==} {>>pagina-aanduiding<<} ningen vercieren, en hunne oogen vervrolyken zullen; en met dieren, die hun, in hun werk zullen helpen, en daar zy naderband het vleesch van zullen kunnen eeten, en zig met het vel en de wol kleeden; en ik zal eene zon maaken, om dat alles te beschynen en te verwarmen; en water om het te laaven en te doen groeien; en zoo zullen die menschen, op de aarde, vinden alles wat zy zullen nodig hebben; alles wat hun leeven niet alleen zal kunnen onderhouden, maar ook veraangenaamen. En dan zullen zy vrolyk, en wel te vreeden, en gelukkig zyn, op den aardbodem, dien ik voor hen zal hebben gemaakt. En dan zal ik my, over hun geluk, verblyden; en ik zal 'er myn genoegen en welbehagen in vinden, hen zoo gelukkig te zien, en hen zoo gelukkig te hebben gemaakt. Dit nu deedt God ook werklyk, myn lieve kind! Hy maakte de eerste menschen, daar wy allen van afkomstig zyn; en deeze aarde, met alles wat 'er op is; en den hemel, met de zon, de maan, en de sterren, die 'er in schynen. En toen vonden de menschen zig gelukkig, en zy verheugden zig, dat God hen gemaakt en hun zoo veel goeds beweezen {==330==} {>>pagina-aanduiding<<} had; en daar in vondt God zelf wederom zyn genoegen en zyne vreugd. - Even als de man, waar van ik je voorleeden vertelde, dat hy eene brug, voor de arme inwooners van 't kleine gehugtje, gemaakt had; zig verblydde, wanneer hy dagt, dat die goede menschen nu gelukkiger waren, dan voor dat hy by hun gekomen was. - Is het derhalven dan niet waar, dat God, in allen opzigten, verdiend goed en weldaadig te worden genaamd, wyl hy zoo veel voor ons gedaan en gemaakt heeft, alleen om de vreugd en 't genoegen te hebben, van ons gelukkig te zien? Want dat weet je is eigentlyk goed zyn. P. Dat is waar Mama. En dan verdiend God tog wel den naam van goed. M. En verdient God dan ook niet wel, dat wy hem, om al dat goede, dat hy ons gedaan heeft, lief hebben? P. Ja wel Mama. M. En dat wy ook, voor hem, doen alles wat wy kunnen? P. Ja wel Mama. - Maar Mama, ik dagt dat wy niets, voor hem, konden doen. Wat kunnen wy dan, voor hem, doen? {==331==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Voor hem zelven kunnen wy niets doen. Wy kunnen hem niets geeven, noch ook iets voor hem verrigten, waar uit hy zelf eenig 't minste voordeel zou kunnen trekken. Maar één zaak evenwel kunnen wy voor hem doen. P. En wat is dat, lieve Mama. Ik wou 't zoo gaarne weeten! Ik zou zoo bly zyn, ook iets voor God te kunnen doen, die zoo veel, voor ons, gedaan heeft! M. Ik heb je gezegd, Pauline, dat God ons gemaakt heeft, en ons zoo veel goed heeft geschonken, alleen om ons gelukkig te maaken, wyl hy 'er zyn welbehagen in vindt, ons gelukkig te zien; en hoe gelukkiger hy ons ziet, hoe meer genoegen hy 'er in schept. P. Ja Mama. M. Wel nu, tot het bereiken van dit goedertieren en liefderyk oogmerk kunnen wy medewerken; wanneer wy naamlyk, door een goed gebruik van 't geen hy ons geschonken heeft, en door een weldaadig en vriendlyk gedrag, omtrent alle de geenen, met wien wy leeven, ons zelven en anderen, op deezen aardboden, dien God voor {==332==} {>>pagina-aanduiding<<} ons gemaakt heeft, om 'er ons gelukkig op te zien, ook in de daad gelukkig maaken. - Dit myne lieve Pauline is alles wat wy voor God kunnen doen, ons zelven en anderen gelukkig te maaken. Dit is de beste blyk van dankbaarheid, die wy hem kunnen geeven. En is dit niet wederom een nieuw bewys van zyne goedheid en liefde, dat hy niets anders, dan alleen dit, van ons vordert? - En daar toe kunnen wy immers ook ligt ons best doen! Ja het zou immers dwaas zyn, dit niet te willen doen; wyl wy daar zelfs het meest by zouden verliezen. P. Dat is wel waar Mama. M. Wel, gebruik dan al het goede, 't welk God ons, op deeze aarde, geschonken heeft, zoo, dat het je alleen goed, en nimmer kwaad doe. En gedraag je, omtrent anderen, altyd zoo, dat je hun, in alles, zoo veel goed en zoo veel plaisier doet, als je mooglyk is; en ze zoo gelukkig maakt, als je maar immer kunt; maar ze in teegendeel nimmer bedroefd of ongelukkig maakt. Van alles wat je ooit kunt doen, is dit aan God het aangenaamste. {==333==} {>>pagina-aanduiding<<} Ben je niet bly, wanneer ik je vriendinnetje Claartje, daar je zoo veel van houdt, eenig plaisier bezorg, en ze daar door verbly en gelukkig maak? En is 't dan niet even eens, als of ik dat plaisier aan je zelve gedaan had? P. Ja wel Mama; en dan hou ik ook zoo veel van je! - Ik heb je wel altyd lief, Mama! dat weet je wel; maar dan voel ik het zoo sterk, dat ik je lief heb. M. Wel nu myne lieve Pauline! God is de Vriend van alle menschen. Hy ziet gaarne alle menschen gelukkig, en daarom, wanneer je aan eenig mensch, wie 't ook zyn mag, eenig goed en plaisier doet, en het zelve gelukkig maakt, dan doe je iets, dat Gode boven alles aangenaam is. Zyn grootst genoegen, zyn grootste welbehagen tog is, anderen gelukkig te zien. En uit dien hoofde kunje niets beeters voor hem doen, dan daar toe meede te werken, zoo veel in je gering vermoogen is. P. Maar Mama, God, die zoo veel kan doen, kan die dan de menschen niet zelf zoo gelukkig maaken, als hy wil? M. Ja wel Pauline, dat kan hy wel. Maar {==334==} {>>pagina-aanduiding<<} hy ziet gaarne, dat de menschen even zoo denken en gezind zyn als hy zelf. Dat zy, even als hy, hun welbehagen, hunne vreugde en genoegen vinden, in anderen gelukkig te maaken, en daar to e alles te doen, wat in hun vermogen is. En daarom is het, dat hy 't, in veele opzigten althans, aan de menschen zelven overlaat, om malkanderen gelukkig te maaken, gelyk hy 'er hen toe in staat gesteld, en hun daar toe, door zyne geschenken, alle de middelen in handen gegeeven heeft; ten einde zy zig aan die edele, aan die aanbiddelyke neiging, van andren wel te doen zouden gewennen; en dezelve, door ze geduurig uit te oeffenen, en door geduurig het genoegen te smaaken, 't welk die uitoeffening verzelt, al meer en meer, in hunne harten, te versterken. Het verkrygen, uitoeffenen en versterken deezer neiging is derhalven het beste middel, om je Gode aangenaam te maaken; en zelfs, zoo verre het aan een zwak mensch kan gegeeven zyn, eenige gelyk vormigheid met hem te verkrygen. Zie dan van hoe veele waarde ons deeze neiging zyn moet! en met hoe veel zorg wy dezelve, in onzen boezem, moeten koesteren! {==335==} {>>pagina-aanduiding<<} LI. De Heer van Walburg, met zyne drie kinderen, buiten gekomen zynde, gaf aan elk hunner vier ducaaten, onder voorwaarde, dat zy ze wel zouden besteeden; en hem ook, even voor hunne te rug reis, naar de stad, reekenschap geeven, van 't geen zy 'er meê zouden hebben gedaan. Deeze tyd gekomen zynde, riep hy eerst zynen oudsten zoon Filip, en vroeg hem, wat hy met zyn geld gedaan had? - O Papa! antwoordde Filip, je zult wel voldaan over my zyn; ik had nog iets, van 't geen je me, voor eenigen tyd, in de stad, gegeeven hebt, en daar heb ik my, den geheelen zomer, mee beholpen, en de vier ducaaten, - wagt maar eens Papa; - met een liep hy, naar zyn laatafeltje, dat in de kamer daar naast stondt, sloot eene lade open, en haalde 'er een papiertje uit, daar de vier duca aten, zeer netjes, in gevouwen waren. Zie eens Papa! zeide hy, ben ik nu geen goed huishouder geweest? Daar zyn ze nog alle vier; ik heb 'er geen duitje van verteerd! - Met een drukte hy zyne vier ducaaten, tusschen zyne vingers, als of hy bang was, dat zy hem nu nog ont- {==336==} {>>pagina-aanduiding<<} snappen zouden; en keek ze, met genoegen, men zou haast gezegd hebben, met teederheid, aan. - De Vader schudde het hoofd, en zei; hou ze nog maar wat by je, strak zal ik je zeggen, wat ik van je fraaie spraarzaamheid denk. Nu kwam Lodewyk binnen. - En wat heb jy, met je geld, gedaan? vroeg de Vader. - O Papa! zei Lodewyk ik heb 'er my eens schoon voor gediverteerd. Zoo als ik de vier ducaaten ontfangen had, dagt ik, daar moet ik nu eens regt plaisier voor hebben. Zoo liet ik, den eersten zondag den besten, de geheele som, in dubbeltjes, stuivers en duiten, wisselen. O ik had 'er eene geheele zak vol van! Daar mee ging ik, naar de plaats, waar de jongens van 't dorp speelen, niet ver van ons hek, en strooide eenige handen vol van dat kleine geld, onder hen uit. Toen had je 't eens moeten zien Papa! O! dat was een leeven! Zy vielen allen te gelyk op 't geld, als de kippen op de gerst; en stieten malkaar, en vogten, en rolden over malkaar heen; en zoo als zy daar nog mee beezig waren, riep ik; hier jongens! - en strooide weer eene hand vol, naar eenen anderen kant uit; toen allen {==337==} {>>pagina-aanduiding<<} weer schielyk, naar dien kant, gevloogen en daar begon het oude leeventje van vooren af aan. O Papa ik heb nooit zoo gelachen! - Maar nu kwam het beste tog nog eerst aan. Het schreeuwen, raazen en vegten van die jongens bragt het halve dorp op de been. Sommigen stonden 'er byte lachen, net zoo als ik; maar de anderen, die hunne kinderen, onder de jongens, hadden, gingen 'er naar toe, om elk de zynen by de lurven te vatten, en sloegen 'er onder, in 't honderd, om ze te scheiden. En toen dat eindelyk gelukt was, namen zy ze meê naar huis, de een met zyn beste pakje gescheurd, de andere, van de ooren tot de voeten toe, met slik bemorst; en ondertusschen hadden de ouders nu hun beurt; en klopten en keeven de jongens, dat het raasde; terwyl ik hun ondertusschen van verre nog wat dubbeltjes wees, daar zy telkens naar om keeken, en die hen zoo schoorvoetende naar huis deeden gaan, dat de ouders ze voort-sleepen moesten. Ook hieldt dit het kyven en 't kloppen aan den gang; tot dat ik my op 't laatste tog moest weg pakken; want eenige van de ouders begonden op my te schelden, en ik was bang, dat ik het te kwaad krygen {==338==} {>>pagina-aanduiding<<} mogt. Daarom liep ik schielyk, binnen 't hek, sloot het toe, bleef 'er agter staan kyken, en toen lachte ik ze weer op myn gemak uit. - O Papa! ik heb van myn leeven zoo veel plaisier niet gehad! - Dat spyt my heel zeer, zei de Vader; en ik zal 'er je, in teegenwoordigheid van alle die ouders, eens braaf over door haalen, en je zult hun allen excuus verzoeken. - Maar nu verder. Caroline werdt nu binnen geroepen. Wat heb jy met je geld, gedaan? vroeg de Vader. - Caroline werdt verleegen; Papa, zei ze, je hebt my bevoolen, alles zonder onderscheid op te schryven; 'er zyn anders eenige dingen onder, waarvan je me gezegd hebt, dat men nooit spreeken moet, als men ze gedaan heeft, en - Ja dat is wel waar, zei de Vader, maar hier is 't een onderscheid. Je weet, dat alles op te schryven onze afspraak was; en ik heb je die vier ducaaten juist gegeeven, om te zien, wat je 'er al meê doen zoudt. Je moet me derhalven nu alles zeggen; ook dat geen, waar van je anders beeter niet spreeken zoudt. Wel Papa, zei Karoline, hier is dan 't reelenboekje, dat ik gemaakt heb, om 'er alles {==339==} {>>pagina-aanduiding<<} in op te teekenen; zoo als je me wel eens hebt geweezen, dat je ook doet. Zie Papa, hier, op de linker zy van dat blaadje, staan de vier ducaaten, boven aan, in ontsang. En hier, op de regter zy van 't volgende blaadje, heb ik daaglyks den uitgaaf, teegen over den ontfang, geschreeven. - Zeer wel, zei de Vader, dat is ten minsten al een teeken, dat je je zaaken met overleg gedaan, en ze in goede orde gehouden hebt. Nu eens gezien wat die uitgaafal in houdt; lees maar op. K. 1 Juny. Voor twee boekjes ƒ2-:-: V. Zeer wel; maar wat waren 't voor boekjes? K. Het aangenaam Schoolboek, en de Fabelen van Gellert. V. Wel uitgekoozen. Wat verder? K. 10 Juny, Twee raquetten en een raar volans - (om met myne broertjes te speelen, als wy niet kunnen gaan wandelen) ƒ3-10-: V. Daar heb ik ook niets teegen; dat is een goed spel. Het geeft eene goede beweeging, en leert teevens handig en oplettend zyn. {==340==} {>>pagina-aanduiding<<} K. 26 Juny. Aan den Chirurgyn van 't Dorp 3-:-: V. Maar myn lieve kind! wat had jy, met den Chirurgyn van het Dorp, te doen? K. Papa, eenigen tyd te vooren was ik gaan wandelen, naar de hoeve van Jan Pietersze, en daar zag ik een timmermansknegt, dien men naar huis droeg, wyl hy 't ongeluk had gehad, van te vallen en zig zwaar te bezeeren aan het been. Nu klaagde de arme jongen zoo, dat hy geen geld had, om zig te laaten geneezen en teevens aan den kost te komen, daar hy nu zoo lang zou buiten staat zyn, om zyn gewoon werk te doen. Zoo beloofde ik hem, dat ik den Chirurgyn zou betaalen; en dat heb ik gedaan; en de Chirurgyn heeft zyne reekening ook niet te hoog gesteld; want het heeft lang geduurt. V. Zeer wel myne lieve Karoline, je bent eene braave meid! K. 1 July. Van een marskramer gekogt tien ellen lint, tot drie stuivers de el, maakt ƒ1-10-: {==341==} {>>pagina-aanduiding<<} Nog van den zelfden een zyde halsdoek 1-16-: 6 July. Aan Schoolgeld en boekjes 4-12-: V. En voor wie was dat schoolgeld? K. Papa, eens, op een dag, dat ik op het bankje, by de kom, zat te leezen, stond ik op, om de vischjes wat brood te geeven, en liet myn boek op de bank leggen. Een oogenblik daar na kwamen de meisjes van een onzer arbeiders voorby, en keeken en bladerden in myn boekje. Ik vroeg hun, of zy 't ook leezen konden? - Neen Juffrouwtje, zei de oudste, met eene bedroefde tronie, dat kunnen wy niet. - Wel vroeg ik, laat je Vader je dan niet school gaan? - Neen Juffrouwtje, antwoordde zy weer, dat kan Vader niet by brengen. - Zo ging ik naar haaren Vader toe, die daar niet verre van daan stondt te harken, en vroeg hem, waarom hy zyne kinderen niet school liet gaan? - Ach myne lieve Juffrouw! zei de goede man, dat spyt my genoeg, maar 't school gaan kost hier geld, en ik heb myne arme vrouw t'huis, die seedert twee maanden ziek ligt, en niets verdienen kan, en nu heb ik moeite, dat ik zoo veel, {==342==} {>>pagina-aanduiding<<} by malkaar, kryg, dat ik brood voor my en myne arme schaapen heb, en ann myne vrouw bezorgen kan, alles wat zy nodig heeft; maar myne kinderen school te zenden, daar kan ik niet om denken. Zy helpen ook nog zoo wat hier en daar wieden op den dag, en daar verdienen zy ook nog zoo somtyds een stuivertje mee. - Wel, dat is goed, zeide ik, dat moeten zy blyven doen, want zy moeten vroeg leeren werken, en arbeidsaam zyn voor den kost. Maar ik zal by den schoolmeester gaan, en hem verzoeken, dat hy ze, in 't avondschool, neeme; en ik zal 't geld voor je betaalen, dan kunnen zy teevens ook nog wat leeren. - O dat zou goed zyn, myne lieve Juffrouw! zei de man. - Ook waren de meisjes'er bly om, en bedankten my zeer hartlyk. Ik ging derhalven naar den schoolmeester toe, betaalde hem drie maanden voor uit, en kogt, voor de meisjes, de boekjes, die zy nodig hadden. - Allerbestig zei de Vader; hoe nu verder? K. 20 July. 4 landschapjes, (om op myn kamer, teegen den muur, te hangen.) ƒ2-4-: V. Dat is ook goed, dat kan je te pas komen, wyl je nu al redelyk begint te teekenen; {==343==} {>>pagina-aanduiding<<} en 't is ook een goede opschik voor je kamer, het vervrolykt het gezigt. K. 6 Augustus. Voor een bord, (dat de arme Jan gebrooken had, en hy je niet durfde zeggen) 1-:-: V. Ik ben evenwel niet gewoon, daar zoo hard om te kyven. K. Neen Papa, dat zeide ik hem ook. Maar in zyn voorigen dienst, kreeg hy zoo bedroefd kyven, om 't minste dat hy brak, dat de schrik 'er nog in zat, en hy nu geheel van zyn stuk was. Ik zei derhalven, teegen hem; wees maar gerust Jan, ik zal 'er een ander in de plaats koopen; en dan zal niemand het weeten. En toen was hy zoo bly, als of ik hem eene geheele beurs, met goud, gegeeven had. Nu, nu, myne lieve Karoline! zei de Vader, ik hoef niet verder te hooren. Omhels my, je bent eene braave dogter, en je weet regt, hoe men zyn geld besteeden moet. Voortaan hoefje 'er my geen reekenschap meer van te geeven; ik zie dat ik het je vertrouwen kan. Daar op liet hy zyne twee jongens binnen komen, wees hun, hoe wel hunne zuster haar geld besteed had, en zei vervolgensteegen hen. - Jy Filip, geef je vier ducaaten {==344==} {>>pagina-aanduiding<<} aan Karoline, want zy zyn jou tog onnut. Je kunt net zoo goed vier kopere penninkjes, of vier witte steentjes, in een papiertje gerold, in je laatafeltje weg leggen; het eene zal daar net zoo veel goed als 't andere doen. - En jy Lodewyk, je weet niet wat geld is, nog wat het waardig is. Een kwaad gebruik van 't geld te maaken, is nog erger dan 't in 't geheel niet te gebruiken. Het geld, dat je, onder de jongens van het dorp, heb uitgestrooid, heeft hun meer kwaad dan goed gedaan; wyl zy veel meer aan hunne kleeren bedorven hebben, dan 't geen je hun gaaft, waard was; en zy ook nog braaf klop toe hebben gekreegen. En dat je daar zoo veele plaisier in gehad hebt, dat spyt my nog 't meest van allen, wyl het toont, dat je niet goedhartig bent. Voortaan, wanneer ik je weer eens geld geef, verbiede ik je van 'er het minste van uit te geeven, voor dat je 'er je zusje Karoline over geraadpleegt hebt. En dit zal duuren zoo lang, tot dat je verstandig genoeg zult geworden zyn, om zelf te weeten, hoe je 't moet gebruiken. Maar heb je al je geld aan de jongens op eens gegeeven? Lodewyk. Neen Papa. {==345==} {>>pagina-aanduiding<<} V. En hoe veel heb je over gehouden? L. Vier sesthalven Papa. V. En wat heb je daar meê gedaan? L. Daar heb ik lekkers voor gekogt. V. Ei, ei, zou dat by geval ook geweest zyn, even voor dat je zoo ziek geworden bent? L. Ja Papa. V. Dan is 't zeeker van dat lekkers dar je ziek bent geworden? L. Wel ik geloof ja Papa. V. En heb je gisteren niet een ducaat van je Oom gekreegen? L. Ja Papa. V. Zeer goed; wagt dan maar een oogenblik, dat komt nog regt van pas. - Met een ging de Vader een papier, uit zyn bureau, haalen, en 't zelve aan Lodewyk overgevende; zie daar, jongen heer, zei hy teegen hem, daar heb je een reekening van den Chirurgyn, van twee gulden, die 't gekost heeft om je te doen geneezen; die kun jy nu van je ducaat betaalen. Want heb jy plaisier gehad in je ziek te maaken, dan kun je ook weer de kosten van je geneezing draagen. 't Is niet billyk dat ik, die je zoo dikwil gewaarschuwd heb, teegen 't {==346==} {>>pagina-aanduiding<<} snoepen, het ongenoegen hebben zou, van je ziek te zien, en dan nog voor je zou moeten betaalen toe. Dat is te veel gevergt. Het betaalen is jou zaak, wyl 't jou schuld is, dat je ziek geworden bent. Ook heb jy 'er 't plaisier van snoepen voor gehad, en ik niet; dus kun jy dat asmaaken, met den Chirurgyn. Ik bemoei 'er me niet meê. Wanneer je by ongeluk ziek wordt, dan zal ik 't betaalen. Maar heb jy plaisier om je zelf ziek te maaken, dan moet jy ook draagen alles wat 'er van komt. Lodewyk stondt bedroefd te kyken, maar hy moest geduldneemen, en doen, wat zyn Vader zei. LII. De Godsdienstigheid. Als in de lieve lente De bloemen 't veld versieren, Dan pluk ik roozeknopjes, Viooltjes, Maagdeliefjes, Citroenkruid en Seringen, Dan zal ik kransjes vlegten, En draagen die rer eere, Van God, die my het leeven, {==347==} {>>pagina-aanduiding<<} En bloempjes heeft geschonken. Dan zing ik: Hemel Koning! Gy doet viooltjes groeien, Met roosjes, Maagdeliefjes, Citroenkruid en Seringen, Met duizend, duizend bloemen; Om uwe magt en liefde Aan Kinderen te toonen Hoe mooi staat my dit kransjen! Ach laat my niet vergeeten Dat gy het hebt doen groeien! LIII. Jacob. Papa waar wordt de zy van gemaakt? Vader. Die wordt gesponnen, door een worm, welken men diesweegens den zyworm noemt. J. Dat is aardig Papa; hoe kan dan een worm spinnen? V. Je hebt wel eens gezien, hoe de rupzen zig aan een dun draadje, van de boomen, laaten nedervallen? J. Ja Papa. V. Weet je hoe de rupsen, dien draad maaken, of, zoo als men 't noemt spinnen? {==348==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Neen Papa. V. Zy hebben, digt by den mond, een of meer openingetjes, daar zy een soort van lymig vogt door laaten loopen, het welk, zoo ras het uit die openingetjes komt, terstond opdroogt en taai wordt, en dus zulk een draadje maakt, daar de rups aan kan hangen, en dat zy ook zoo lang kan maaken, als zy wil, door maar wat meer vogt, uit de openingetjes, te laaten loopen. - Op deeze wyze nu is het ook, dat de zywurmen hunne draaden spinnen. J. En is de zy dan altemaal gemaakt van zulke draadjes, waar meê de zy wurmen zig, van de boomen, hebben laaten vallen? V. Neen, daar zou men te veel moeite voor moeten neemen, om alle die draadjes te verzamelen. Maar wanneer de zywurm groot is, dan ondergaat hy eene zeer zonderlinge verandering. Want dan wordt hy een uiltje of kapelletje. J. O Papa dat wou ik wel eens zien! hoe geschiedt dat tog? V. Dat kan ik je wel eens wyzen, want alle de rupsen zyn, in 't zelfde geval. Die veranderen ook allemaal in uiltjes of kapellet- {==349==} {>>pagina-aanduiding<<} jes. En alle die kapelletjes, die je, in den zomer, in den tuin, ziet vliegen, zyn allemaal eerst rupsen of wurpjes geweest. En zoo gaat het met de vliegen, en zeer veel andere insecten ook. J. Ei Papa, dat is tog aardig, dat had ik nooit gedagt. V. Ja dat geloof ik wel; men moet het zien, om 'er zig eenig denkbeeld van te kunnen maaken. En om 't je ook daadlyk te doen zien, zullen wy eens een rups, onder een glas, of in een doosje met gaatjes zetten, en geeven hem de bladen, die hy lust. En als hy dan oud genoeg is, dan zul je zien, hoe 't met die verandering toegaat. Ondertusschen zal ik je tragten uit te leggen, hoe zulks by den zywurm geschiedt; en met alle de overige rupsen &c. gaat het omtrent even eens. Wanneer de zywurm groot genoeg is, wil hy niet meer eeten, maar gaat ergens, in een hoekje, zitten; of men doet hem, in een papiere peperhuis, en daar begint hy dan eerst, boven in de opening, eenige losse draaden, heen en weer en over dwars, over malkanderen, te spinnen, die hy allen teegen de kanten van 't peperhuis vast maakt. {==350==} {>>pagina-aanduiding<<} J. En hoe maakt hy ze daar tegen vast? V. Als het vogt, daar hy die draaden van maakt, nat is, dan is het zeer kleverig; en dus maakt het zig van zelve, tegen de kanten van 't peperhuis, vast, als de wurm, eer hy den draad maakt, het druppeltje, dat, uit de openingetjes, onder den mond, komt, maar eerst teegen 't papier aan drukt, en dan den kop wegtrekt, om het door dat trekken tot een draad te maaken. - Met deeze draaden nu sluit hy eerst de opening toe. Daarna spint hy diergelyke draaden, naar alle kanten, om zig heen, net als een netje of zakje, daar hy zig, met de pooten, in vast kan houden. En wanneer hy dat gedaan heeft, en hy nu in zyn nestje op zyn gemak zit, begint hy een mooien langen draad te spinnen, waar mee hy zig zelven omwindt, en dien zoo lang en zoo digt, naar alle kanten, om zig heenen spint, dat het eindelyk, als een soort van vast eier schaaltje maakt, waar in hy warmpjes en digt beslooten zit; zoo dat men hem niet meer zien kan; en 'er ook geen vogt of kou, by hem, kan komen. Wanneer de zywurm dit soort van eier- {==351==} {>>pagina-aanduiding<<} schaaltje afheeft, en 't binnenste gedeelte van 't zelve, met een lymig vogt, zeer vast en stevig heeft gemaakt, dan trekt hy zyn vel uit, en wordt een bruin popje, dat 'er wel wat als een gebakerd kindje uitziet. En indien je zulk een popje zaagt liggen, zou je zeeker denken, dat het dood was. Maar wanneer men 't even aanraakt, en zeer zagtjes drukt, dan ziet men, dat het eenige beweeging maakt, en dus leeft. In deezen staat blyft het diertje eenige dagen liggen, en onderwyl groeit of vormt 'er zig een kapelletje in; en wanneer dat tot volmaaktheid is gekomen, dan maakt het eene opening, boven in het vel van 't popje, en komt 'er uit voor den dag, en vliegt weg. En dan blyft het gesponne tonnetje, met het vel van 't popje en dat van den zy wurm 'er in, daar liggen, wyl het voor den zywurm, die nu een kapelletje geworden is, uitgedient heeft. Kort daar na begint het kapelletje eitjes te leggen, daar in 't volgende jaar weer jonge zy wurmen uit voor den dag komen; maar dit laatste geschiedt niet voor den tyd, dat de moerbeie-boomen, hunne blaadjes krygen. J. En waarom dat Papa? {==352==} {>>pagina-aanduiding<<} V. Om dat de zywurmen niets anders dan moerbeie-bladen eeten, en zy dezelven dus nodig hebben, zoo ras zy uit het eitje komen. - Van dat oogenblik af, tot den tyd toe, dat zy gaan spinnen, verwisselen zy wel driemaal van vel. Dat is te zeggen, dat zy uit hun eigen vel uitkruipen, het met hunne agterste pooten van zig afstooten, en dan, met een nieuw vel, voor den dag komen. Onder al die vervellen nu, groeit de zywurm, en veranderd geheel van gedaante. Want uit het eitje komende, is het een zeer klein zwart wurmpje, met een git zwart blinkend kopje; maar daar na wordt het wel zoo groot, als je grootste vinger; en 't lichaam, en zelfs de kop, worden eerst aschgraauwagtig wit, en daarna schier geheel wit. Maar nu moet ik je eens zeggen, wat men met de zyde doet. J. Als 't je belieft Papa. V. Om die te kunnen gebruiken, moet men niet wagten, tot dat het kapelletje, uit het tonnetje, kruipt; want om 'er uit te kruipen, maakt het 'er een gat in, en breekt en bederft dus alle de draaden. Daarom neemt men {==353==} {>>pagina-aanduiding<<} de tonnetjes, waar van men de zyde wil gebruiken, eenigen tyd voor dat de kapelletjes 'er uit moeten komen, en legt ze, in laauw water, op dat de draad wat losweeke; en dan zoekt men de einden van dien draad; en als men 't goede eind gevonden heeft, maakt men dat aan een haspeltje vast; en door dat haspeltje dan rond te draaien, kan men dien draad afwinden, net zoo als men een kluwen gaaren afwinden zou, indien men 'er weer een streng van wou maaken. Maar om dat de draad, zoo als de wurm hem spint, zeer dun is, neemt men verscheide van die draaden te gelyk, en voegt ze samen, om ze by malkanderen te winden; en zoo doende maakt men'er draaden van, die de weevers kunnen gebruiken, om 'er allerlei zyde stoffen van te weeven. LIV. De goede les. Jantje lief! al wat ge ziet; Wat tot voeding van ons leeven En verkwikking is gegeeven, Hebben wy van God om niet. {==354==} {>>pagina-aanduiding<<} Als ge dan aan tafel zit Moet gy nimmermeer vergeeten, Dat gy, eer ge raakt aan 't eeten, God eerst om een zegen bidt. Gebed voor den eeten. Niemand is zoo goed als gy Groote God! Gy zorgt voor my, Als een Vader, alle dagen: 'K zie nu weer myn spys gereed, 'K ben gezond, ik drink en eet. Leer my, naar uw welbehagen, Als een dankbaar kind, o Heer! Uwe milde gaven pryzen, Regt gebruiken, tot uwe eer, En in al myn doen bewyzen, Dat ik u, met hart en zin, Als myn beste Vader min. Dankzegging na den eéten. *Wyze Schepper! al het goed, {==355==} {>>pagina-aanduiding<<} Komt van U in overvloed: Voedzel, dekzel voor het leeven. Menig kindje schreit in nood, Beedlende om een stukje brood; My hebt gy zoo veel gegeeven: Wat is myn geluk dan groot!   'K dank u, voor den nieuwen zeegen, Uit uw' milde hand verkreegen: 'K ben verzadigd en verkwikt. O! wie zou niet dankbaar weezen, En u niet gehoorzaam vreezen, Heer! die alles wys beschikt? Steeds zy uwe naam gepreezen! * LV. Moeder. Pauline, heugt je nog, wanneer iets kan gezegd worden, met wysheid te zyn gemaakt? Pauline. Ja Mama, wanneer 't zoo gemaakt is, dat men 't ergens toe gebruiken kan. M. Zeer wel. Wanneer iemand eenig {==356==} {>>pagina-aanduiding<<} ding met voordagt gemaakt heeft, om het tot eenig gebruik te doen dienen; en hy 't zelve dan ook teevens zoo heeft gemaakt, dat het 'er daadlyk toe dienen kan, en dat het alles heeft, wat daar toe nodig is; dan mag men zeggen, dat hy het met wysheid gemaakt heeft, en dat hy ook, met regt, den naam van een wys werkmeester mag draagen. Maar willen wy nu eens zien, Pauline, hoe de dingen, die God voor ons gemaakt heeft, ingerigt en vervaardigd zyn? P. Als 't je belieft Mama. M. Laat ons dan maar eens het eerste, dat wy aantreffen; deezen kerssenboom, daar wy nu vlak by zitten, ten voorbeeld neemen. Is die kersseboom gemaakt, om tot eenig gebruik te dienen? P. Wel ik geloof ja Mama, om 'er vrugten van te eeten. M. Dat is ook zoo; God heeft de kersseboomen gemaakt, om dat zy vrugten zouden draagen, en wy ons, in de eerste hitte van den zomer, met het lekker en verkoelend vogt, dat 'er in zit, zouden kunnen verkwikken. - Maar is 'er nu niet nog een tweede gebruik, waar toe elke kersseboom, op zyn beurt, ook dienen moet? {==357==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Ik weet niet Mama, welk dan? M. Je weet wel, dat de kersseboomen, even gelyk alle de andere boomen en planten, oud worden, en eindelyk geheel verdorren, en geen vrugten meer draagen kunnen. P. Dat is waar Mama, zoo heb ik 'er den tuinman voorleeden een zien uitroeijen, om dat hy te oud was, en geen vrugt meer droeg. - En hy zei, hy zou'er weer een jongen, in de plaats, planten. M. En waar krygt men de jonge kersseboomen van daan? P. Wel Mama, heb je my niet gezegd, dat men, om jonge kersseboomen te krygen, eerst zaadjes hebben moet, die men, in den grond, kan liggen. M. Ja wel, dat heb je wel onthouden. - En waar moeten die zaadjes van daan komen? P. Wel die moeten aan de kersseboomen groeien. M. Dat is ook zoo. En dit is der halven het dubbel gebruik, waar toe de kersseboomen dienen moeten, 1 ons lekkere vrugten te geeven; 2 zaaden te draagen, daar men weer {==358==} {>>pagina-aanduiding<<} jonge kersseboomen van krygen kan; om in plaats der ouden te zetten, en dus altyd vrugtdragende kerssebomen te hebben. Maar willen wy nu eens zien, of de kersseboomen in de daad tot dat dubbel gebruik dienen; en of zy alles hebben, wat 'er nodig is, om ze daar toe te doen dienen? P. Als 't je belieft Mama. M. Dat de kersseboomen in de daad alle jaar lekkere vrugten dragen, dat zie je alle jaar, aan de kerssen, die 'er aan groeien, en 'er ook nu nog aan hangen. Maar wat is het zaad van de kersseboomen? P. Wel dat zyn de kersse-steenen Mama. M. Dat is ook zoo. En waar groeien die aan? P. Wel in de kerssen Mama. M. De kersseboomen draagen derhalven niet alleen vrugten, of kerssen, maar ook zaad, daar men weer jonge kersseboomen van krygen kan. En dus dienen zy in de daad, tot de twee gebruiken, daar zy toe gemaakt zyn; ons met eene lekkere vrugt te verkwikken, en 't getal der kerssenboomen, zoo veel men wil, te vermeenigvuldigen, om 'er altoos jongen, in plaats van de ouden, te kunnen krygen. {==359==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Dat is waar Mama. M. Maar willen wy nu eens zien, hoe dat alles in zyn werk gaat; om daar uit te kunnen oordeelen, of de kersseboomen, en alles wat 'er toe hoort, ook met met voordagt, en overleg, zyn gemaakt, en, met alles wat zy nodig hadden, voorzien, om tot dat dubbel gebruik te kunnen dienen. P. Als 't je belieft Mama. M. Daar toe zullen wy den kersseboom nu eens, van 't eerste begin zyner groeijing af aan, nagaan. Luister dan wel toe, en slaa 'er wel agt op. P. Ja wel Mama, dat zal ik doen. M. Het eerste dat men doet, om een kersseboom te krygen, is een kerssesteentje, in den grond, te leggen. Wanneer dat steentje daar nu, eenigen tyd, in geleegen heeft, dan zwelt het, en gaat open, en 'er komt een klein worteltje uit, dat in den grondschiet, en een klein spruitje, met kleine blaadjes, dat naar boven, uit den grond, opgaat. Indien men het worteltje, en ook de zy worteltjes, die 'er vervolgens aan komen, aan stukjes snydt, en ze, met een vergrootglas, beschouwt, dan vindt men, dat zy geheel en {==360==} {>>pagina-aanduiding<<} al bestaan, uit zeer syne en dunne holle pypjes of buisjes, die aan 't uiterste puntje open zyn, en, door die openingetjes, het vogt, uit de aarde, opzuigen, zoo dat het eerst tot boven in de worteltjes, en daar na tot in het spruitje opklimt. Van dit vogt groeit het spruitje, en wordt alle dag wat grooter; en naar maaten het grooter wordt, komen 'er meer en meer blaadjes en takjes aan, en 't spruitje zelf wordt een stammetje, dat die takjes draagt. - Beiden nu het stammetje en de takjes, opengesneeden en van binnen met het vergrootglas beschouwd zynde, worden bevonden insgelyks te bestaan, uit kleine holle buisjes, waar in het vogt, uit de wortels, opklimt, en door de takken en steeltjes der bladen, tot in de bladen zelven doordringt; en ondertusschen, het geheele boompje tot voedsel verstrekt. In de bladen, hebben deeze buisjes openingetjes, waar door het overschot van 't vogt, na dat 'er de plant zyn voedsel uit getrokken heeft, en dat vogt dus niet meer deugt, uitwaassemt en in de lugt weg vliegt. - En bovendien hebben deeze zelfde bladen ook openingetjes, {==361==} {>>pagina-aanduiding<<} waar door zy, het vogt uit de lugt, en 't water van den reegen, en de straalen van de zon, inslurpen of inzuigen; en dat alles dringt mede in 't plantje in, en strekt tot voedsel aan het zelve, en doet het hoe langer hoe meer groeien. Het middelste stengetje, 't welk, in den beginne, zagt en buigzaam was, wordt hard en steevig; en de takjes worden taai en sterk genoeg, om eene geheele last van vrugten te kunnen draagen. Wanneer het boompje zoo ver gevorderd is, komen 'er eerst witte bloemetjes aan; aan dewelken van onderen een groen knopje, of bolletje zit, daar de blaadjes van de bloem op vast zitten. Daarna vallen die blaadjes van 't bloemetje wel af; maar 't groene knopje blyft aan zyn steeltje zitten. En dat knopje wordt eerst grooter en zagter, en daarna verandert het van kleur en wordt roodagtig, en zwelt tot eene kers op, die dan een zagte roode bast heeft, en vol lekker sap zit, en goed is om te eeten. Maar ondertusschen dat die kers zoo gegroeid is, is 'er, in 't midden der zelve, een steentje gegroeid, het welk zoo gemaakt is, dat wanneer men 't in den grond legt, 'er, op {==362==} {>>pagina-aanduiding<<} de wyze, die ik je daar zoo even heb uitgelegd, weer eene andere jonge kersseboom uit voortspruiten kan. En alle jaar draagt elke kersseboom eene meenigte van zulke kerssen, met zulke steenen of zaadjes 'er in; zoo dat eer eene kersseboom oud wordt en verdort, men 'er al weer een geheel bosch met jonge kersseboomen van in de plaats heeft kunnen hebben, indien men alle de steentjes heeft willen planten, die 'er aan gegroeid zyn. En ondertusschen hebben eene meenigte menschen zig kunnen verkwikken, met het sap der kerssen, daar die steentjes in gegroeid waren. - Is het derhalven niet waar, dat de kersseboomen niet alleen zeer wel dienen, tot het dubbel gebruik, waar toe zy gemaakt zyn; maar ook dat zy daar toe, met voordagt en zeer veel overleg, zyn gemaakt, en van alles voorzien, wat zy daar toe nodig hadden; en dat zy dus, met veel wysheid, zyn gemaakt; als mede dat God, die ze dus gemaakt; heeft, met volle regt, verdient, een zeer wys Werkmeester te worden genaamd? P. Ja wel, Mama, is dat waar. M. En nu heb je nog maar een enkel stukje beschouwd van 't geen God voor ons ge- {==363==} {>>pagina-aanduiding<<} maakt heeft. In al 't overige zul je even veel wysheid ontdekken; vooral zoo je de dieren, en wel byzonder ons eigen lichaam beschouwt, en daar by nagaat, wat God ons al gegeeven heeft, om alle die dingen te kunnen doen en verrigten, die nodig zyn, tot het geene, waar toe God ons heeft bestemd. Dus, by voorbeeld, gaf hy ons oogen om te kunnen zien; ooren om te kunnen hooren; eene mond met tanden, om te kunnen eeten; eene tong en lippen, om te kunnen spreeken; handen om allerlei werk te kunnen verrigten; voeten om te kunnen gaan; enz. En indien je kondt zien en nagaan, hoe dat alles van binnen gemaakt is, om tot alle die verschillende gebruiken te kunnen dienen, en alle die werkingen te kunnen verrigten, dan zou je geheel verwonderd en verbaasd staan, en volkomen erkennen, dat God eene wysheid bezit, zoo groot, dat wy 'er ons zelven geen denkbeeld van maaken kunnen. P. O Mama! dat wou ik alles wel eens zien. M. Met 'er tyd zal men 'er je ten minsten een gedeelte van uitleggen, maar nu zou het je begrip nog al te verre te boven gaan. {==364==} {>>pagina-aanduiding<<} Laat ons liever maar eens in 't algemeen nagaan, hoe wel deeze aarde, deeze velden die wy bewoonen, geschikt zyn tot een verblyf, waarop wy alles zouden kunnen vinden, wat wy nodig hadden, om ons leeven niet alleen, door spys en drank, te onderhouden; maar ook om het, door eene verscheidenheid van genotten en vermaaken, te veraangenamen; en dus, op deeze aarde, naar Gods goedertieren en liefderyk oogmerk, gelukkig en wel vergenoegd te kunnen leeven. De grond zelve voor eerst, dien wy betreeden, en die, doorgaans ten minsten, vast en steevig genoeg is, om 'er onze wooningen, ja de zwaarste gebouwen, in volle zeekerheid, op te kunnen vestigen, is gemaakt van aarde, die tevens als ze deeze steevigheid heeft, tog ook losjes genoeg op een ligt, dat 'er de wortelen der planten en boomen gemaklyk, naar alle zyden, kunnen in en door dringen; ten einde dus de vogtigheid, waar meê dezelve overal doortrokken is, te gaan opzoeken, en inzuigen, om 'er hun voedsel uit te trekken, en 'er het geurig sap hunner vrugten, en 't voedzaam meel hunner zaden en graanen uit te bereiden. {==365==} {>>pagina-aanduiding<<} Maar om nu de daartoe vereischte vogtigheid, in den grond, de onderhouden, is dezelve, alom doorsneeden, met beeken, stroomen en wateren, een gedeelte van welker vogt, van alle zyden, in de aarde in trekt, en ze dus vogtig houdt. Dan daar 'er altoos nog plaatsen overblyven, die te verre van deeze beeken, stroomen en wateren af geleegen zyn, om door de zelven, op die wyze, te kunnen worden bevogtigd; en daar ook deeze beeken en stroomen zelfs ras zouden opdroogen, indien zy geen geduurigen nieuwen toevoer van water kreegen, zyn, gelyk ik je reeds uitgelegd heb, de lugt, het water, en 't vuur der zonnestraalen zoo gemaakt, dat 'er, niet alleen uit die beeken en stroomen, maar ook vooral, uit de groote zee, dewelke van alle zyden onze aarde omringd, geduurig eene meenigte dampen opryzen, welken, boven in de lugt, tot wolken, by een vergaderd, en door de winden voortgedreeven, hun water, in vrugtbaarmakende reegenvlagen, dan over deeze, dan over geene velden, uitstorten, en dus elk derzelven, op zyn tyd, bevogtigen; terwyl het overschot deezer wolken en dampen, naar de bergen dryft, en daar de bron- {==366==} {>>pagina-aanduiding<<} wellen der beeken en stroomen, van eenen genoegzaamen voorraad van water voorziet. Het loof, de kruiden, de graanen, de vrugten en planten van allerlei aart, die, door deeze schikking, voortgebragt worden, zyn zoo gemaakt, dat zy de beesten en ons tot voedsel, en ons menschen in 't byzonder, tot kleeding, huisvesting, verwarming, en duizend andere nuttige en nodige gebruiken dienen kunnen. Terwyl de bevallige meenigte der bloemen onze wooningen verciert, onze oogen verrukt, en duizend balsemgeuren in de lugt verspreidt; de zon dit alles, met zynen blyden straal, beschynt; de Hemel 'er zyn zagt blinkend gewelf over uitspant; en menschen en beesten zig verheugen, in 't ruim genot deezer zoo overvloedige, zoo nuttige, en zoo schoone geschenken, die zig, van zelven, alle dag en alle jaar, voor hen, vernieuwen en vermeenigvuldigen. - Wie, myne lieve Pauline! wie ziet nu niet, daar hy dit alles beschouwt, dat het alles met wysheid is gemaakt? En dat die God, die dat alles, tot zoo veele en zoo meenigvuldige gebruiken, voor ons, gemaakt heeft, en het zoo gemaakt, dat het ook daadlyk, tot die gebruiken, zoo wel dienen kan, {==367==} {>>pagina-aanduiding<<} een wys werkmeester is; ja dat hy zoo veel wysheid, als goedertierenheid en weldadigheid bezitten moet? P. Ja Mama dat moet hy zeeker. M. En nu heb je nog maar een klein gedeelte van zyne werken, en dat nog maar zeer oppervlakkig, en zeer gebrekkig beschouwd. Hoe meer je ze allen, in hunne byzonderheeden en in hunnen samenhang, zult nagaan, hoe meer je, over zyne Goedertierenheid, en over zyne wysheid, zult verwonderd staan, en je verheugen, dat je zulk een wys en goedertieren Vader hebt, die je daaglyks zoo veel goed bewyst, en altoos in staat blyft, om je nog zoo veel meer goed te bewyzen. - Kom dan, myn lieve kind! val, met my, voor hem neder, en zeg met my; - O! onze God, onze Hemelsche Vader! hoe uitmuntend, hoe voortreflyk zyn alle de werken, die gy gemaakt hebt! Hoe groot is de wysheid, hoe groot is de goedertierenheid en liefde, die gy ons, in dezelven, hebt betoond! Wy staan van verwondering verbaasd, van dankbaarheid en liefde opgetoogen. Wy kunnen u alle de aandoeningen van ons hart niet uitdrukken; maar gy ziet de aandoeningen van ons hart, o laa- {==368==} {>>pagina-aanduiding<<} ten dezelven u aangenaam zyn! En hou ons steeds in uwe wyze, in uwe goedertierene en Vaderlyke bescherming. LVI. Op een schoonen zomer avond, ging de kleine Adolf, met zyn Vader, in 't veld, tusschen de kooren akkers wandelen, en kwam by eenen akker, die niet wel gewied zynde, vol roode klaproozen en blaauwe koorenbloemetjes stondt. Door de schoone kleuren getreffen, riep Adolf uit, vol vreugde; O Papa! wat staat dat mooi! zoo een geheel veld vol mooie bloemen! Wat is het jammer, dat de boer 'er dat geele onkruid tusschen in laat wassen; kwam my de akker toe, ik trok 't 'er alles uit. Zou je? zei de Vader. Indien alle de boeren zoo dagten, dan waren wy 'er bedroefd aan. Dat geen, 't welk jy 't geele onkruid noemt, is het kooren, waar van men brood bakt, en dat ons dus van 't allergrootste nut is. Maar die bloemen, die je zoo fraai vindt, dienen byna nergens toe, en beletten maar het kooren te groeien. Indien het dus myn akker geweest ware, zou ik ze 'er allen zorgvuldig hebben laaten uittrekken. Want het zyn die {==369==} {>>pagina-aanduiding<<} bloemen, die 't onkruid zyn; maar het kooren is eene zeer nuttige plant, die de boer daar, met veel zorg en arbeid, gezaaid heeft; om 'er brood van te bakken, en 'er geld voor te krygen, 't welk hy geen van beiden, van die bloemen, maaken of krygen kan. - Leer derhalven hier uit, myn lieve jongen! dat je de dingen niet, naar den uitwendigen fraaien schyn, moet beoordeelen en waardeeren; maar dat je eerst moet nagaan, tot welk gebruik zy dienen kunnen, welk nut of welk genoegen zy ons kunnen bezorgen. - En ook omtrent de menschen, moet je dus te werk gaan. Want meenig een, die kostlyk gekleed is, en eene fraaie vertooning maakt, is niet half zoo goed, en verdient niet half zoo veel agting, als meenig ander, die, onder een gering voorkoomen, voor den dag treedt. Oordeel derhalven de menschen op 't uiterlyke niet; maar denk dat veeltyds die geenen, die de fraaiste en schitterendste vertooning maaken, juist als de bloemetjes in 't kooren zyn.   Jonker snelvoet, die groote lust had om te gaan reizen, dat is verre afgeleegene plaat- {==370==} {>>pagina-aanduiding<<} sen en landen te gaan bezien, begaf zig, met zynen leidsman, op weg. Naauwlyks waren zy aan eene vreemde plaats gekomen, of onze reiziger vroeg reeds; waar gaan wy nu verder heen? En hy gaf zig nimmer tyd, om 't fraaie en merkwaardige van de plaats, daar hy was, te gaan bezigtigen; telkens maar verlangende, weer aan eene nieuwe plaats te komen. Zyn leidsman raadde hem wel sterk aan, dat hy zig wat langer, op iedere plaats, zou ophouden; wyl hy anders niets zien, en niets leeren zou, en dus geen nut van zyne reizen trekken. Maar deeze raad was vergeefsch; jonker snelvoet wilde al immer voort; en lei zyne geheele reis, op dezelfde wyze, af; zoo dat hy 'er, in 't einde, niets anders aan had, dan dat hy eene meenigte van plaatsen, net als een trekvogel, was doorgevlogen. Maar hy had ook ras oorzaak van berouw. Want t'huis gekomen zynde, was een ieder nieuwsgierig om hem te zien, en met hem te speeken; en een ieder vroeg hem, wat hy op zyne reizen al gezien had. Doch daar stondt jonker snelvoet nu verleegen, en beschaamd, en wist niets te zeggen, dan alleen, dat hy {==371==} {>>pagina-aanduiding<<} die en die steeden, vliegend had doorgereisd. Maar wat 'er in omging, en wat 'er te zien was, en hoe men 'er in leefde, daar wist hy niets van. Wanneer hy de plaatsen had opgenoemd, was zyn geheele dagverhaal ten einde. Een ieder lachte hem uit, dat hy zoo veel moeite genomen, en zoo veele kosten gedaan had, voor niet; en hy begon nu zyne eige dwaasheid te bemerken. Hy getrooste het zig derhalven, die zelfde reis nog eens te doen; en nu reisde hy langsaam, sloeg overal agt op, en volgde den goeden raad van zynen leidsman; en nu ook trok hy eerst nut van zyne reis. *** Even zoo nu, myne kinderen, als het met deezen reiziger ging, gaat het ook met zulke leerlingen, die niet met bedaardheid leerende, en niet genoeg agt slaande, op 't geen zy, in de boeken, leezen, of hun leermeester hun verklaart, altyd slegt voor uit willen, en altyd maar naar 't volgende vragen, om weer wat nieuws te zien. Aan 't einde van het boek of van de lessen gekomen, weeten zy 'er niets van na te vertellen, en zyn {==372==} {>>pagina-aanduiding<<} 'er ook geen stip wyzer door geworden; maar hebben hun boek, even als jonker snelvoet zyne landen door gevloogen, en kunnen 'er ook even weinig vrugt van trekken. Die wel leeren wil, moet zig tyd geeven, op alles wat hem voorkomt wel agt slaan, niets laaten voor by gaan, zonder het wel te begrypen, en nooit naar 't volgende vragen, voor dat hy zig 't vorige wel in 't hoofd geprent heeft. Anders kan hy van zyn leeren en leezen, even weinig als jonker snelvoet van zyn reizen, na vertellen. En wat komt 'er dan van? - Dat men hem ook even gelyk jonker snelvoet, als een jongen losbol, uitlacht, en hy weer van vooren of aan beginnen moet. * LVII. Moeder. Pauline, wanneer je een huisje van kaarten maakt, ben jy dan niet sterker, dan dat huisje van kaarten? Pauline. Wel ja Mama. M. En draag je ook niet wel zorg, van het zoo te maaken, dat je 'er meê kunt doen wat je wilt. P. Dat doe ik ook Mama. M. En dan ben je 'er ook meester over, en je kunt 'er meê doen wat je wilt; want je {==373==} {>>pagina-aanduiding<<} hebt het voor jou gemaakt, het is jou werk, en dus komt het jou toe. Je kunt het derhalven laaten blyven, zoo als het is, of je kunt het veranderen en vermaaken, zoo als je wilt. P. Dat is waar Mama, als ik het lang genoeg gehad heb, dan neem ik het uit een, en maak 'er weet een ander. M. Wel nu Pauline, even zoo veel magt heeft God ook over de geheele waareld; want hy heeft de geheele waareld, zon, maan en sterren, lugt, aarde en water, planten, beesten en menschen, en alles wat 'er is, gemaakt; en dus is hy ook sterker dan dat alles. Hy kan het alles zoo laaten blyven, als het is; hy kan het zoo laaten voortgaan, als hy 't ingerigt heeft; of hy kan het veranderen en vermaaken, net zoo als hy wil. - Ook is hy 'er volkomen meester over, en kan 'er meê doen, wat hy wil; want het is zyn werk, en hy heeft het gemaakt, om het tot zyne goede en wyze oogmerken, en liefderyke inzigten, te doen dienen, op die wyze, welke hy weet de beste te zyn. - Ook begryp je wel, Pauline, dat God wel zal gezorgd hebben, zyn werk zoo te maaken, dat hy 'er in de daad altoos meester over blee- {==374==} {>>pagina-aanduiding<<} ve, dat het, altoosen in allen opzigten, volkomen van hem af hing, en dat het altoos al dat geen moest doen en uitwerken, wat hy goed vondt. Jy draagt immers ook wel zorg, dat je met je kaarten huis je kunt doen wat je wilt; en hoe zou dat tog sterker kunnen zyn dan jy, die 't zelf gemaakt hebt; en 't zoo hebt gemaakt, als je 't zelf hebben woudt. P. Dat is waar Mama, ik maak het ook altyd zoo, dat ik het weer veranderen kan, zoo als ik wil. M. Te sterk is het je dus nooit. - Maar zou je niet altemets wel wenschen, dat je 't nog wat sterker kondt maaken. P. Ja Mama, dat wou ik tog wel; want dan zou het zoo ligt niet capot, of uit malkanderengaan, als 't nu doet. M. Maar hoe komt het, dat het zoo ligt capot, of uit malkanderen gaat? P. Mama de kaarten zyn somtyds zoo slap, dat zy niet houden willen. M. Dat is 'er ook in de daad de reede van. Jy maakt je huisje wel, maar de kaarten, daar je het van maakt, die maak je niet zelf; en daarom moet je ze neemen, zoo als zy zyn. Daar zy nu niet altoos zoo sterk zyn, als je {==375==} {>>pagina-aanduiding<<} wel zoudt wenschen; is ook je huisje niet altyd zoo sterk, als je 't wel gaarne had. P. Dat is waar Mama. M. En de mat, die op je kamer ligt, en die reeds half aan stuk is, indien wy die gemaakt hadden, zouden wy ze dan niet wel gaarne wat sterker hebben gemaakt, op dat zy zoo gaauw niet verslyten zou? P. Wel ik geloof ja Mama, dan hoefde je 'er zoo gaauw niet weer eene andere te koopen. M. Dat heb je regt. En de matmaaker zou ze ook wel wat sterker hebben willen maaken, want dan was zyne mat zoo veel te meer waard geweest; maar hy kon niet. P. En waarom niet Mama? M. Waar maakt hy de matten van? P. Van biezen. M. En maakt de matmaker die biezen ook? P. Neen Mama, dat is waar, je hebt my gezegd, dat niemand die maaken kan, maar dat men die moet vinden, buiten aan den water kant, daar zy groeien. M. Dat is ook zoo. En daarom moet de matmaaker de biezen neemen, zoo als hy ze {==376==} {>>pagina-aanduiding<<} vindt. Hy kan ze niet sterker maaken, dan zy van zelve groeien; en daarom kan hy ook zyne mat niet sterker maaken dan de biezen zyn. En zoo is 't met alles wat de menschen maaken. Zy kunnen wel veele dingen maaken, als stoelen, tafels, matten, lakenen &c. maar om dat alles te maaken, moeten zy eerst de stof hebben, daar 't van gemaakt wordt; als hout, biezen, wol, &c. en die slof maaken zy niet zelfs, zoo als zy ze hebben willen; maar zy moeten ze vinden aan de boomen, aan den waterkant, op de schaapen &c. en ze daar neemen, zoo als zy zyn. Daarom zyn de menschen niet in allen opzigtin meester van 't geen zy maaken, wyl zy altoos afhangen van de stoffen, waar van zy 't maaken moeten, en die zy niet altoos zoo vinden, als zy ze wel hebben wilden. Maar met God is dit geheel anders. Die heeft niet alleen de zon gemaakt, maar ook de stof, waar van de zon gemaakt is. Hy heeft niet alleen de boomen gemaakt, maar ook de stof waar van 't hout, de schors, de bladen &c. der boomen gemaakt zyn; en even zoo is het met alles. En dat is de reeden waarom God volkomen meester is van zyn werk; {==377==} {>>pagina-aanduiding<<} en het, in allen opzigten, juist zoo maaken kan, als hy 't hebben wil; en 'er ook volstrekt alles meê kan doen, wat hy wil; zoo dat 'er niets is, dat hem bepaalen of weerstaan kan. Je weet wel Pauline, dat je ziel magt over je lichaam heeft, en 't zelve zodanig beheerscht, dat zy slegts behoeft te willen, om het lichaam te doen doen alles wat zy goed vindt. P. Ja wel Mama; dat heb je me voorleeden doen opmerken. M. Wel nu even zoo beheerscht God de geheele waareld. Zoo ras je ziel wil, dat je hand zig beweege, raakt je hand aanstonds in beweeging. - Zoo ras God het gewild heeft, waren zon, maan en sterren daar, en begonnen daaglyks op en onder te gaan. Zoo lang je ziel wil, dat je hand in beweeging blyve, blyft je hand ook daadlyk in beweeging. - Zoo lang God wil, dat zon, maan en sterren daaglyks blyven op en onder gaan, gaan zy ook daaglyks op en onder. Zoo ras je ziel wil, dat je hand zig niet {==378==} {>>pagina-aanduiding<<} meer beweege, houdt je hand aanstonds op met zig te beweegen, en blyft stil, naast je lichaam, hangen. - Indien God wilde dat zon maan en sterren niet meer zouden op en onder gaan, maar dat zy zouden staan blyven, op de plaast, daar zy zig, op dat oogenblik, mogten bevinden; dan zouden zy ook niet meer op en onder gaan, maar terstond blyven stil staan, op die plaats. - Zoo veel magt heeft God, over de waareld en alles wat 'er in is; en zoo volkomen moet het alles aan zyn minste bevel gehoorzaamen. Wil ik je eens een byzonder zigtbaar bewys geeven van deeze magt van God? P. Als 't je belieft Mama. M. Wanneer je een balletje papier, in de lugt, gooit, valt het dan niet aanstonds weer naar beneeden? P. Ja Mama. M. En als je 't uit je hand laat vallen, dan valt het even eens, op den grond, niet waar? P. Ja Mama. M. Wel nu, dat komt daar van daan, dat 'er dan niets meer is. 't welk dat kleine balletje papier ondersteunt, behalven alleen {==379==} {>>pagina-aanduiding<<} de lugt, die 'er onder is, maar die niet sterk genoeg is, om zulk een balletje papier te kunnen draagen. Maar weet je nu wat de maan is? P. Neen Mama. M. De maan is eene zeer groote, ronde en zwaare bal, zoo groot en zoo zwaar, dat ik 'er je nog geen regt denkbeeld van kan geeven. P. Maar Mama, zy komt my tog zoo klein voor; my dunkt, zy is maar zoo groot, als eene heele groote oranje - appel, of eene kleine spoelkom. M. Pauline, wanneer je van de plaats van Groot-Mama, de tooren van de groote Kerk, en de boomen van de Stads-cingel ziet, komen je die dan niet zeer klein voor? P. Ja Mama, dat doen zy tog. M. En evenwel zyn zy zeer groot; zoo als je zelf zien kunt, wanneer je 'er digt by komt. P. Dat is waar Mama. M. En even zoo as 't met alles wat je van zeer verre ziet, dat schynt altoos zeer klein, schoon 't in de daad zeer groot zy. Zie maar {==380==} {>>pagina-aanduiding<<} eens wilde ganzen vliegen; je zoudt zeggen dat het maar kleine vogeltjes waren, en evenwel zyn 't zeer groote vogels. - Nu staat de maan zoo verre van ons af, dat zy ons zeer klein schynt, schoon zy in de daad eene ontzaglyk groote, zwaare bal zy. En je hebt wel opgemerkt, dat wanneer de maan schynt, zy als dan omtrent vlak boven onze hoofden staat, en daar staan blyft, of liever zagtjes voortgleidt, maar nooit valt. P. Dat is waar Mama. M. En evenwel is 'er dan niets, dat de maan draagt of ondersteunt. Want tusschen ons en de maan is niets dan de lugt, die zelfs niet in staat zynde, omeen klein balletje papier te ondersteunen, nog veel minder zulk eene groote, zwaare bal, als de maan is, ondersteunen kan. P. Maar hoe komt het dan Mama, dat de maan niet valt, als 'er niets is dat haar ondersteunt? M. Dat komt nu alleen daar van daan, dat God het zoo hebben wil. Het is alleen Gods wil, die ze daar op haare plaats houdt; even als het Gods wil is, die ze op die plaats gebragt heeft. En desgelyks is het ook alleen {==381==} {>>pagina-aanduiding<<} zyne wil, die de zon en de sterren op hunne plaatsen houdt, en ze, even als de maan, doet op en onder gaan. Zoo groot is Gods magt, dat zyne enkele wil alleen genoeg is, om dat alles te weeg te brengen (*); even als, gelyk ik je strak herinnerde, de enkele wil van je ziel genoeg is, om je hand in beweeging te brengen. - Ja indien God wilde, zou hy maar hebben te beveelen, en 'er zouden noch zon, noch maan, noch sterren meer zyn. Want net zoo als hy ze gemaakt heest, kan hy ze ook weer te niet doen; even als jy je {==382==} {>>pagina-aanduiding<<} kaarte huisje, dat jy gemaakt hebt, weer uit malkander neemen kunt. En ook al dat goede, dat hy ons heeft gegeeven, de graanen, de boomen, de bloemen, de dieren, en alles wat 'er rondom ons is, zou hy ons ook, indien hy wilde, ontneemen kunnen. Je begrypt tog zelf wel, dat tot het eene niet meer magt, dan tot het andere vereischt wordt. P. Dat is waar Mama. M. Leer dan nu daar uit, myn lieve kind! hoe veel wy van God zouden te dugten hebben, indien wy ons zyn ongenoegen, op den hals, haalden, door tot ons of anderer nadeel, een misbruik te maaken van die goederen, die hy ons geschonken heeft, alleen om ons goed en wel te doen; of door andere menschen te bedroeven en ongelukkig te maaken, daar hy ze, even als ons, gemaakt heeft, om ze gelukkig te zien. - Indien wy zulks deeden, dan zou hy ons, indien hy wilde, in een oogenblik, kunnen ontneemen, alles wat wy hebben; ja zelfs 't gebruik van ons eigen lichaam. Want ook ons eigen lichaam hebben wy van hem ont- {==383==} {>>pagina-aanduiding<<} fangen; en ook dat staat geheel in zyne magt. Wees dan voorzigtig, myn lieve kind! en misbruik niets van het geene God je geeft, en maak niemand der geenen, die met je leeven, bedroefd of ongelukkig. Want daar over zou God misnoegd op je worden. En indien hy je eens wilde straffen, zou 'er niemand in de waareld zyn, die je zou kunnen helpen, of beschermen, teegen zyne magt. Het zyn alleen zyne liefde en goedertierenheid, die hem beletten kunnen, ons te straffen, wanneer wy het verdienen. P. O myne lieve Mama! ik zal wel voorzigtig zyn, ik zal wel oppassen, dat ik my Gods ongenoegen niet op den hals haal. Wees maar zoo goed, en zeg my, wat ik daar toe doen en laaten moet. M. Dat zal ik zeer gaarne doen myn lieve kind! Ook zou het niet alleen onvoorzigtig, maar ook teevens zeer ondankbaar zyn, indien je niet alles deedt, wat je kondt, om Gode te behaagen, en niets te doen teegen zynen wil. Want daar God niets anders van je eischt, dan alleen dit, dat je alle je poogingen en zorgen aanwendt, om je zelven en {==384==} {>>pagina-aanduiding<<} anderen waarlyk en bestendig gelukkig te maaken, door een goed gebruik te maaken van de middelen en weldaaden, die hy je daar toe geschonken heeft; zou het immers de grootste ondankbaarheid, zoo wel als de grootste dwaasheid zyn, indien je, tot dat liefderyk oogmerk, daar jy zelf, daar wy allen zoo veel belang by hebben, niet zoudt willen mede werken. P. Dat zou het tog Mama. LVIII. Vader. In eene der schoolen van deeze stad, kwamen eens twee nieuwe scholieren, in den kost, dat zeer slegte jongens waren; maar die, uit eene andere stad, gekomen zynde, hier niet bekend waren. Twee dagen na hunne komst, begonnen zy reeds, met stil eene fles wyn, uit de kast van den meester, te steelen, en dronken die met hun beiden op. - Als de Meester'er onderzoek naar doet, zeiden zy teegen malkanderen, wie de fles gestoolen heeft, dan zullen wy zeggen, dat onze schoolmakker Joris 't heeft gedaan. Wy hebben tog reeds kunnen merken, dat hy, voor een leugenaar, bekend staat, en daarom zal men ons eer gelooven dan hem, wyl wy {==385==} {>>pagina-aanduiding<<} nog niet voor leugenaars bekend zyn. Zy deeden dit ook in de daad; en wyl men wist, dat Joris een leugenaar was, hielp al zyn ontkennen niet. Hy bleef voor den dief doorgaan, schoon hy 't niet was; om dat zyne kwaade gewoonte van liegen, hem buiten staat stelde, van zig van deeze valsche beschuldiging te zuiveren; wyl men aan zyn liegen gewoon zynde, geen geloof aan zyne verzeekeringen sloeg. Jacob. Wel Papa, zoo doende kwamen 'er die twee anderen jongens gelukkig af. V. Ja, voor deeze eene keer, ontsnapten zy de straf, die zy dubbel verdiend hadden. Maar het duurde niet lang. Wel ras leerde men hen ook kennen, en toen was 't uit; toen vertrouwde men hen nog minder dan Joris. Elk werdt bang voor hun; elk vreesde dat zy hem ook eens van 't eene of andere beschuldigen mogten. Joris en zy beschuldigden malkanderen ook daaglyks, en lagen geduurig met elkanderen over hoop, en krakeelden, en scholden op malkander, en bragten zoo veel teegen malkanderen in, dat men'er eindelyk niet meer kon uit komen, en {==386==} {>>pagina-aanduiding<<} niet wist, wie de ergste van hun drieën was. - Zy beschuldigden hunne andere makkers ook wel somtyds; maar daar men wist, dat zy slegte jongens waren, en de overigen in teegendeel goede geschikte jongens, die de waerheid niet zouden ontkennen, ook zelfs wanneer zy in hun nadeel was, sloeg men op hunne valsche beschuldigingen geen agt. - Daar by werden zy van een ieder verstooten, en niemand wilde met hun te doen hebben; ja eindelyk gingen de overige scholieren, naar den meester toe, en zeiden teegen hem; meester, voor dat die drie jongens hier school kwaamen, waren wy zoo vrolyk en zoo wel te vreeden onder malkanderen; wy vertrouwden elkanderen en waren allen goede vrienden, en toen was 't een plaisier om hier schoolte zyn. Maar nu, seedert dat die drie jongens hier zyn, is alle de vreugde weg. Den geheelen dag door, is het niet dan malkanderen beschuldigen, en hieten liegen, en krakeelen. En ook ons zoeken zy maar kwaade vrienden, met malkanderen, te maaken. En daarom is 't hier nu zoo verdrietig, als het 'er te vooren plaisierig was. Wees dan tog zoo goed, meester! en jaag die drie slegte {==387==} {>>pagina-aanduiding<<} jongens, uit je school, weg; dan zullen wy weer even wel te vreeden en vriendlyk, onder malkanderen, zyn, als te vooren. De schoolmeester, die wel wist, dat het waar was; en dien 't ook, seedert lang, verveelde, gaf hun gelyk, en joeg die drie kwade jongens weg; en toen was zyn school weer in rust. Alle de jongens waren wel te vreeden, en vrolyk, en pasten wel op. - Zie je nu, Jacob, hoe 't met jongens gaat, die zig zulke kwaade gewoontens aanwennen? J. Ja Papa; maar dat waren ook al zeer slegte jongens, van malkanderen zoo valschlyk te gaan beschuldigen. V. Ja dat waren 't tog; en by geluk zyn 'er ook niet veel zulke slegte jongens als die. Maar weet je wel, dat men omtrent even eens kan vaaren, albeschuldigt men malkanderen niet valschlyk, als men maar geduurig van malkanderen klapt, en aan den eenen overbrengt, het geen de ander, in een oogenblik van haaftigheid of anderzins, eens tot zynen nadeele mag gezegd hebben. Want zoo ras de andere jongens zien, dat 'er een is, die alles van hen overbrengt, dan mistrouwen zy hem, en ook malkanderen; om dat zy niet {==388==} {>>pagina-aanduiding<<} weeten, of hy niet weer den eenen teegen den anderen opgehitst heeft. En zoo vervallen zy, in 't zelfde ongenoegen en verdriet, als de scholieren, daar ik je strak van sprak; en leeven ook geduurig, in misnoegdheid en twist, onder malkanderen, en hebben allen een kwaad oog, op den verklikker; al gebeurde het ook al, dat de eene of andere hem eens aanhaalde, wanneer hy eens iets van hem weeten wou. De geen daar en teegen, die alles, wat tot nadeel zyner makkers is, verzwygt, zoo lang hy niet verplicht wordt, het te zeggen, of het, tot eigen welzyn zyner makkers zeggen moet; de geen, die zyne makkers altyd zoekt te verschoonen, zoo veel de waarheid toelaat; de geen, die altoos zyn best doet, om de zaaken, van den besten kant, te doen inzien, en goede vriendschap en eendragt, onder zyne makkers, te onderhouden en te herstellen, die wordt van allen gezogt en bemind. Elk vertrouwt op hem; elk zoekt wel met hem te zyn; en overal, waar hy komt, wordt hy, met blydschap en vriendlykheid, ontfangen; daar de andere in teegendeel, overal, niets dan mistrouwen, spyt, en ver- {==389==} {>>pagina-aanduiding<<} driet verwekt, en ook overal verstooten wordt. De een dient, tot eenen band van vriendschap en eendragt, tusschen alle zyne makkers, de ander, tot een stooker van haat en twist. Wat is nu het beste; welk van beiden zou je liefst zyn? J. Wel Papa, dat spreekt van zelve; de geen die overal wel ontfangen wordt. V. Daar heb je gelyk in; maar pas dan ook wel op, dat je je altoos zoo gedraagt, als daar toe nodig is. En wagt je vooral wel, van ooit, zelfs in de minste kleinigheid, je makkers, boven het geen zy verdienen, te bezwaaren; of zonder noodzaak, iets kwaads van hun aan den dag te brengen; al was 't ook maar eene kleinigheid. Want van het eene komt men tot het andere, eer men 'er op verdagt is; en eene kwade gewoonte is zoo gemaklyk aan te neemen, als zy naderhand moeilyk uit te roeien is. LIX. Vader. Jacob, zie eens, hoe veele bloemen 'er hier, in 't parterre, staan; en hoe veele groenten, in den moestuin; en hoe veele vrugtboomen, in den boomgaard; en hoe veele opgaande boomen, in 't bosch; en {==390==} {>>pagina-aanduiding<<} hoe veelerlei graanen, op 't veld; en hoe veelerlei gras en kruiden, op de weiden; alle die bloemen, nu, alle die groenten, en die vrugtboomen, en die opgaande boomen, en die graanen, en dat gras, en die kruiden, zyn altemaal planten. Eene kat is geene plant, en een steen is geene plant; maar alles wat ik je daar zoo heb opgenoemt, zyn altemaal planten. Ja zelfs het mos, dat op de stammen van de boomen groeit, zyn ook kleine plantjes. Jacob. Maar Papa, wat is dan eigentlyk eene plant? V. Alle byzondere lichaamen, die, door middel van een of meer wortels, het vogt, uit de aarde, uit andere planten, uit oude muuren, uit de water-plassen, of uit eenige andere stof hoe genaamd, trekken, en daar door groeien, hiet men planten. - En daarom zyn alle die bloemen, groenten &c. die je hier rondom je ziet en ik je strak opnoemde, ook planten; wyl zy allen wortels hebben, door middel der welken zy 't vogt, uit de aarde of eenige andere stoffen, optrekken, en daarvan groeien. - Want ook zelfs dat mos, dat je daar op de boomen, en hier en daar op {==391==} {>>pagina-aanduiding<<} den muur ziet, heeft zyne kleine worteltjes, waar meê 't het vogt, dat het tot zyn voedsel nodig heeft, uit de boomen en uit de muuren, trekt, en daarvan groeit. Maar nu Jacob, die hoenderen, die kalkoenen en die paauwen, die je daar in de menagerie ziet; en die eenden en zwaanen, die op den vyver zwemmen; en de paarden, koeijen en schaapen, die ginder, in de wei, grazen; en de vogels, die in het bosch zingen; en de vliegjes, torretjes, en kapelletjes, die hier, door de lugt, vliegen, en zig in den zonneschyn verheugen; en de mollen, en de wurmen, die onder den grond kruipen; en de vischjes, die in de gragten rondom 't huis zwemmen, dat zyn allemaal dieren. Een boom is geen dier, en een steen is geen dier, maar alles wat ik je daar zoo heb opgenoemd, zyn dieren. J. Maar Papa, wat is dan eigentlyk een dier? V. Alles wat niet alleen groeit en leeft, maar ook voelt, en vooral zig zelf beweegen kan, hiet men een dier. Daarom zyn de honden, en de paarden, en de visschen, en de vliegen altemaal dieren, om dat zy allen lee- {==392==} {>>pagina-aanduiding<<} ven, en voelen, en vooral zig zelf beweegen kunnen. J. Maar Papa, zie ginder, daar beweegen de boomen zig evenwel ook, zyn dat dan ook geen dieren? V. Neen Jacob, want die boomen beweegen zig niet zelf. Het is de wind die ze beweegt. Als het niet waait, dan staan zy volkomen stil, en kunnen nooit de minste beweeging doen, al duurde het ook een jaar lang. J. Dat is ook waar Papa. V. Om een dier te zyn, moet men zig zelf beweegen kunnen, wanneer men wil; en dat kunnen de boomen, en de planten in 't algemeen, en de steenen niet doen. Maar de vogels, de visschen, en alles wat ik je daar strak opnoemde, kunnen dat altemaal, en daarom zyn 't altemaal dieren. - Maar Jacob, wat dunkt je nu van den mensch, wat is die? J. Wel Papa; ik weet niet. V. Heeft de mensch wortels, daar hy zyn voedsel meê, uit de aarde, trekt? J. Wel neen Papa? V. Hy is dus geene plant. - Maar {==393==} {>>pagina-aanduiding<<} leeft hy ook, en voelt hy, en kan hy zig zelf beweegen? J. Wel ja Papa. V. Dan is hy een dier. J. Maar Papa, de mensch is immers meer dan een dier; en dat heb je me immers ook wel zelf gezegd? V. Dat is waar, hy is meer dan de overige dieren, (die men dies weegens ook beesten noemt;) om dat hy verstand en reede heeft, en de beesten niet; en daarom hiet men hem, een redelyk dier, om hem te onderscheiden, van alle de overigen, die men redelooze dieren noemt. Maar een dier is hy tog ook, om dat hy leest, en voelt, en zig zelf beweegt, en zulks de eigenschappen van een dier zyn, dat is dat geen, 't welk aan een dier eigen is. Maar nu Jacob, een kei - of marmersteen, is noch plant, noch dier. Want zulk een steen heeft geen wortel, daar hy 't vogt meê uit de aarde trekt, om zig te voeden; en hy kan zig ook niet zelf beweegen, hy kan niet voelen, en hy leeft ook niet. Maar weet je hoe men de kei - en marmer- steenen, en alle diergelyke dingen noemt? {==394==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Neen Papa. V. Die noemt men Delfstoffen, om dat men ze, uit den grond, uitgraaft, of opdelft. J. Papa is 't yzer dan ook eene delfstof, want je hebt me gezegd, dat men dat uit den grond graaft. V. Dat heb je zeer wel onthouden, en ook zeer wel te pas gebragt. Het yzer is ook eene delfstof. En zoo zyn 'er nog veel meer andere dingen, die ook delfstoffen zyn; wil ik je eens eenigen van de voornaamsten opnoemen? J. Als 't je belieft Papa. V. 1. De gemeene aarde en 't zand, daar wy op gaan, en daar de planten in groeien, zyn ook delfstoffen, want men vindt ze zoo wel onder in den grond, als 'er boven op, en kan ze 'er dus uitgraven of opdelven. Desgelyks zyn alle de andere soorten van aarden, die men tot het maaken van verscheidene dingen gebruikt, ook delfstoffen; als b.v. de steenaarde; daar men de moppen, klinkerts, en andere gebakke steenen van maakt, en die je hier rondom de stad, daaglyks kunt zien uitgraven. - Verscheide soorten van klei, {==395==} {>>pagina-aanduiding<<} leem, en potaarden, die de eene fyner dan de anderen zyn, en die men gebruikt, om 'er aardewerk, porcelein, pypen &c. van te maaken. 2. Alle de steenen, als marmer steenen, arduin steenen, kei steenen &c. die allen uit den grond gegraven worden. 3. Alle de metaalen. J. Wat zyn eigentlyk metaalen Papa? V. De steenen kunnen niet gesmeed worden, maar als men 'er met den hamer op slaat, dan springen zy aan stuk; ook kan men ze in 't vuur niet smelten. Het yzer daar en teegen, het staal, ('t welk een fyner soort van yzer is,) het goud, het zilver, het koper, het tin, en het lood kunnen allen worden gesmeed, dat is, door 'er met den hamer op te kloppen, (vooral wanneer zy eerst heet gemaakt zyn,) uitgebreid, en tot allerlei gedaanten gevormd; terwyl men ze ook in 't vuur smelten kan. Alles nu, wat dus, met den hamer, gesmeed en in 't vuur gesmolten kan worden, noemt men metaalen. En alle de metaalen hooren, onder de delfstoffen, om dat men ze allen, uit den grond, graaft. - Het goud is wel het duurste en kostbaarste van alle de {==396==} {>>pagina-aanduiding<<} metaalen, om dat men 'er 't minst van vindt, en het dus zeldzamer en moeilyker te krygen is dan de overigen. Maar 't yzer, 't welk 't minste van allen kost, is tog het nuttigste van allen, wyl 't het beste is, om 'er ploegen, schuppen, spaden, zagen, hamers, messen, schaaren en allerlei werktuigen van te maaken. J. Maar Papa, hoe komt het dan, dat het 't minste kost, indien men 'er tog 't meeste nut van heeft? V. Dat komt, om dat men 'er 't meest van vindt, en het dus gemaklykst te krygen is. En dit is zeer goed en zeer wyslyk aldus ingerigt, want het is gelukkig voor ons, dat 'er juist van dat metaal, 't welk wy het meest, tot onze gebruiken, nodig hebben, ook het meest is te vinden. J. Dat is waar Papa, dat komt tog wel. V. 4. Behooren tot de delfstoffen, de zouten, waar van je 'er nog maar een soort kent; dat geen naamlyk, het welk wy aan tafel, by 't eeten, gebruiken, en 't welk ook eene delfstof is, in zoo verre men 't niet alleen van zeewater maakt, maar het op sommige plaatsen ook uit den grond graast, gelyk ik je {==397==} {>>pagina-aanduiding<<} reeds gezegd heb. De overige soorten van zouten zal ik je, by vervolg van tyd, leeren kennen. J. Zyn 'er dan nog meer soorten, dan dat geen 't welk wy aan tafel eeten? V. Ja wel verscheide; want men noemt zouten, alles wat, in den mond, smelt en geur, of smaak geeft. Vermids 'er nu, in alle onze spyzen, smaaken, en wel zeer verschillende smaaken zyn, moeten 'er ook, in dezelven, verscheidene zouten, en verscheidene samenmengingen van zouten gevonden worden. - 5. Eindelyk zyn 'er nog verscheide andere dingen, die almede, tot de delfstoffen, behooren; als b.v. Zwavel, het welk zeer ligt vuur vat, en dat men daarom aan de einden van de zwavel stokken strykt, om ze met het kleinste sprankje vuur, schielyk te kunnen aansteeken. - Verscheide soorten van lym-en olie-agtige stoffen. - De steenkoolen, die men, in plaats van hout en turf, brandt; en verscheide diergelyke dingen meer, die ons nu te lang zouden ophouden, indien ik je van allen, eenen uitleg geeven wilde. {==398==} {>>pagina-aanduiding<<}   V. Alle deeze verschillende dingen, die ik je, tot nu toe, opgenoemd heb, delfstoffen, dierens, en planten, hebben wel dit gemeen, dat zy allen groeien, dat is van een klein beginsel, grooter worden. Maar dit geschiedt niet, by allen, op dezelfde wyze. By de delfstoffen, de steenen en metaalen, b.v. geschiedt het op deeze wyze. Het water, dat overal, onder de aarde, loopt, en 'er door heen ziepelt, voert, op veele plaatsen, allerlei zeer kleine deeltjes van steen, metaal, &c. met zig. Wanneer dit water nu ergens teegen aanspoelt, teegen een klein steentje b.v. dat ergens, onder in den grond, ligt; en het voert deeltjes met zig, die van 't zelfde soort, als dat steentje, zyn, dan gaan die deeltjes, teegen dat steentje, vast zitten, en daar door wordt dat steentje dan zoo veel grooter. En wanneer het water geduurig al meer en meer zulke deeltjes blyft aanvoeren, dan wordt het steentje ook hoe langer hoe grooter. - Somtyds egter gebeurd het ook wel, dat het water, in plaats van 'er deeltjes by te brengen, 'er in teegendeel deeltjes afspoelt, en dan wordt het steentje weer kleiner. - En op {==399==} {>>pagina-aanduiding<<} dezelfde wyze, gaat het met de metaalen en de andere delfstoffen ook. De klomp derzelven neemt toe of af, naar maaten 't water 'er deeltjes by voegt of afspoelt; en dat is alles wat 'er aan gebeurd. By de planten daarenteegen geschiedt de groeieng, op eene geheel andere wys. Het vogt, daar zy hun voedsel uit trekken, en 'er dus van groeien, vloeit niet maar van zelve naar hun toe; maar zy trekken 't zelfs, uit den grond, door middel hunner wortelen en buizen, in de welken het behoorlyk bereidt wordt, om de plant tot voedsel te kunnen dienen; en door dewelken het dan ook, naar alle de deelen der plant, wordt toegevoerd. En deeze werking, die de planten zelfs, by hunne groeing en voeding verrigten, is oorzaak, dat men hun een soort van leeven toe schryft, 't welk men 't groeiend leeven noemt. - Zoo lang de planten deeze werking doen, en daar door, in een fleurigen staat, blyven, zegt men, dat zy leeven; maar wanneer die werking ophoudt en zy daar door verdorren, dan zegt men dat zy sterven. Met de dieren is 't wederom anders gesteld; {==400==} {>>pagina-aanduiding<<} want die gebruiken, zoo als je weet, en 't ook zelf doet, spys en drank, en daar groeien en leeven zy van. Maar, gelyk je ook reeds weet, dit is 't eenigste niet, het welk de dieren doen; want zy voelen ook, en kunnen zig zelf beweegen, maar dit kunnen de planten niet doen. - En dit maakt dat het leeven der dieren, van een geheel anderen en verhevener aart, dan 't leeven der planten is; waarom men het ook, om het van 't zelve te onderscheiden, het dierlyk leeven noemt. Uit dit alles kun je nu genoeg zien, hoe veel onderscheid 'er, tusschen die drie soorten van dingen, zy. Of wil ik het je nog eens kort herhaalen. J. Als 't je belieft Papa. V. 1. De delfstoffen liggen, onder in den grond, en daar worden hunne klompen grooter, door de kleine stofdeeltjes van gelyken aart, die het water 'er geduurig tegen aanvoert. 2. De planten staan op den grond of in 't water, &c. en groeien, door de sappen of het vogt, het welk hunne wortels 'er uit opzuigen; en deeze werking der plant, wordt het groeiend leeven genaamd. {==401==} {>>pagina-aanduiding<<} 3. De dieren woonen boven op den grond, en in den grond, en in 't water, en op de planten, en groeien van den spys en drank dien zy gebruiken; en kunnen bovendien ook voelen, en zig zelf beweegen, en dit alles samen genomen, wordt het dierlyk leeven, genaamd. - De delfstoffen groeien; de planten groeien en leeven. De dieren groeien en leeven en voelen, en kunnen zig zelf beweegen. Alle de dingen nu, die wy op aarde aantreffen, behooren tot een van deeze drie soorten; en daarom is men gewoon, wanneer men van die dingen handelen wil, dezelven, onder deeze drie Hoofdafdeelingen, te schikken, zoo dat men eerst b.v. van alle de dieren agter malkanderen; daar na van alle de planten agter malkanderen; en eindelyk van alle de delfstoffen agter malkanderen, handele. Ten einde, in 't spreeken over zoo veelerlei dingen, eene zeekere orde te houden, en niet van 't eene soort te beginnen, voor dat men 't andere soort geheel afgehandeld hebbe. Deeze drie Hoofdafdeelingen van alles wat 'er op aarde is, noemt men de drie Ryken der Natuur. {==402==} {>>pagina-aanduiding<<} J. Maar Papa, wat wil dat zeggen Natuur? dat verstaa ik niet. V. Dit woord heeft drieërlei beteekenis. J. Wanneer men het op eene enkele zaak toepast, dan beteekent het alle de kragten, vermoogens en eigenschappen van die zaak, by elkanderen genoomen. - Dus b.v. verstaat men, door de Natuur van het vuur, de eigenschap en kragt, die het vuur heeft, van te kunnen verwarmen, en branden, en alles doen wat het vuur verder doen kan. Maar wanneer men 't woord Natuur, in een algemeenen zin, gebruikt, dan beteekent het of 1. Alle de eigenschappen, kragten en vermoogens, van alle de dingen, die 'er in de waareld zyn, van alles wat God gemaakt en voortgebragt heeft, samen genomen. - Of wel 2. Alle die dingen en voortbrengselen zelfs, insgelyks samen genomen, en in een geheel beschouwd. En het is in deeze laatste beteekenissen, dat men het woord Natuur opvat, wanneer men zegt, dat men de Natuur, in drie Ryken verdeelt, of alle de voortbrengselen der Natuur, onder drie Ryken brengt. Het Ryk {==403==} {>>pagina-aanduiding<<} naamlyk der dieren, of alle de dieren samen genomen. - Het Ryk der planten, of alle de planten samen genoomen. - En het Ryk der Delfstoffen, of alle de delfstoffen samen genomen. J. Maar Papa wat wil 't woord Ryk nu eigentlyk zeggen? V. Een Ryk is eigentlyk een land, dat door een en 't zelfde volk bewoond, en door een man, dien men Keizer of Koning noemt, bestierd wordt, zoo als ik 't je in 't vervolg wel eens zal uitleggen, Nu neemt men hier het Ryk der dieren b.v. voor die Hoofdafdeeling, waar onder alle de dieren behooren, even als alle de inwooners van éénland, of Ryk, tot dat Ryk behooren (*) {==404==} {>>pagina-aanduiding<<} LX. De Boeren jongen. Al wederom lydt Karel pyn! Wat valt dat dikwils voor! Dat ryke kind'ren zieklyk zyn, Dat had ik nooit gedagt.   Want zulk een kind is nooit in nood, Lydt honger ooit of dorst; Eet koek, en taart, en wittebrood; Drinkt koffy, thee en wyn.   Maar Mietje en ik, wy zyn gezond En fleurig als een Roos, Men vraagt ons niet; wat lust de mond? Maar geeft ons kaas en brood.   En melk, en water drinken wy, En zyn tog vrolyk steeds. O goede God! u dank ik bly, Dat ik niet Karel ben. * LXI. Moeder. Pauline, ik heb je voorleeden eens doen opmerken, dat indien 'er eens ie- {==405==} {>>pagina-aanduiding<<} mand was, die eene kamer voor je gereed maakte; en dezelve, eer hy je 'er in bragt, overvloediglyk voorzag van alles, wat je, tot je gebruik en vermaak, zoudt nodig hebben; en je dan dat alles present gaf; jy zoo iemand zeer goedwillig en weldaadig zoudt vinden. - Maar zou je 'er dan ook niet by denken, ja overtuigd zyn, dat zoo iemand veel van je houden moest, en dat hy vermaak schiep, in je gelukkig en wel te vreeden te zien? Pauline. Ja Mama, dat zou ik zeeker. M. Maar indien hy je nu vervolgens, in die kamer, alleen liet, zonder ooit weer naar je te komen omzien, en zonder ooit te laaten hooren, of je ook verders iets nodig had; en of het eeten en drinken, b.v. dat hy je had gegeeven, ook reeds op of bedorven was; maar je in teegendeel, nu geheel en al verliet, zonder zig meer aan je te laaten geleegen liggen; zou je dan niet vinden, dat deeze laatste behandeling, teegen de eerste streedt? En zou je wel weeten, wat je van zoo iemand zoudt moeten denken? P. Neen Mama, want eerst zou hy gedaan hebben, als of hy my zeer liefhad; en daarna, als of hy niets om my gaf. {==406==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Dat heb je regt. Want het eigen der liefde is, dat men zig niet maar vergenoegd houde, met iemand voor eens plaisier te doen, en hem dan verders laate zitten, zonder zig met hem te bemoeien; maar dat men hem gaarne op den duur plaisier doe, en op den duur gelukkig zie. Dus b.v. hebben je Vader en ik ons niet vergenoegd, met je maar eens wel te bezorgen; en maar eens braaf eeten en drinken, op je kamer, te leggen; om je 'er daar na, in je eenzaamheid, te laaten zitten, je zelve behelpen, zoo goed als je kondt; wy blyven in tegendeel nog geduurig, en in allen opzigte, voor je zorg draagen. - Maar indien wy dat nu niet deeden, en je op eens alle onze zorg onttrokken, wat zou je dan wel denken? P. Wel Mama, dan zou ik denken, dat je me niet lief had; en dat zou my zeer spyten; en ik hoop ook niet, dat je dat ooit zult doen! M. Daar heb je ook geen nood van Pauline; dat zullen wy nooit doen, want wy hebben je in de daad lief, en daarom willen wy je ook, op den duur, voorzien, van alles wat je nodig hebt. En dit niet alleen, maar wy {==407==} {>>pagina-aanduiding<<} willen ook toezien, dat je 't op die wyze gebruikt, die best in staat is, om je, op den duur gelukkig te maaken, en je vergenoegd te doen zyn, in 't genot van 't geen wy je, daar toe, geeven. Maar Pauline, wat dunkt je nu van God? Je weet hoe veel liefde hy aan de menschen betoond heeft, door zoo veele dingen voor hen te maaken, om in alle hunne noodoruften te voorzien, en hun daarenboven ook zoo veelerlei vermaaken te bezorgen; - zou hy nu, die getoond heeft, zoo veel liefde voor ons te hebben, niet ook omtrent ons allen even zoo handelen, als wy omtrent jou? En zou hy zig dus niet, door zyne liefde tot ons, aangespoord vinden, om ook op den duur zorg, voor ons geluk en voor ons welzyn, te draagen? Wat denk je 'er van? P. Wel ik zou denken van ja Mama, want waar toe zou hy anders zoo veel, voor ons, gedaan hebben. M. Daar heb je gelyk in. Daarenboven, je hebt gezien, met hoe veel overleg, zorg en toestel, hy deeze aarde, heeft gemaakt; als mede deeze velden, met alles wat 'er op is; dien schoonen Hemel, die 'er boven staat; {==408==} {>>pagina-aanduiding<<} de zon, de naam en de sterren, die 'er op schynen; en hoe hy dat alles, met voordagt, zoo gemaakt heeft, als het zyn moest, om, tot veelerlei oogmerken, te kunnen gebruikt worden, en tot nut en welzyn, tot vermaak en geluk van menschen en beesten te kunnen dienen. Is het dan wel waarschynlyk, dat hy dit alles, na het, met zoo veel zorg, te hebben vervaardigt, vervolgens geheel en al zou willen verlaaten, zonder 'er eenige verdere zorg voor te draagen; of 'er eens naar om te zien, of het ook wel in de daad bleeve dienen, tot het oogmerk en gebruik, waar toe hy 't bestemd en vervaardigd had? - Wanneer jy bloemen, in je tuintje, zaait, laat je ze dan zoo maarliggen, zonder 'er naar om te zien, of zy opkomen, of niet? P. Wel neen ik Mama, ik gaa 'er daaglyks naar kyken; en ik begiet ze, en ik hou ze schoon, en ik pas wel op, dat men 'er niets voor zette, het welk de zon zou kunnen beletten, van 'er op te schynen. M. Wel daar doe je zeer wyslyk aan, want anders had je je de moeite van ze te zaaien ook wel kunnen spaaren, indien je ze daar na tog, by gebrek van zorg, woudt laaten verlooren gaan. {==409==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Dat is waar Mama. M. Maar denk je nu niet, Pauline, dat God, die zoo veele planten, zoo veel gras, zoo veele kruiden, zoo veele bloemen, zoo veele graanen, zoo veele boomen, gemaakt heeft; die aan elk derzelven ook zaad heeft gegeeven, dat jaarlyks op de aarde valt, of 'er, door de menschen, op gestrooid wordt, om tegen 't volgende jaar weer uit te spruiten; denk je niet dat ook hy wel zorg draagt, dat alle die zaaden en de daar uit voortspruitende planten niet, by gebrek, verlooren gaan; maar dat zy in teegendeel, elk op zynen tyd, reegen en zonneschyn krygen, en alles wat zy nodig hebben, om daadlyk te kunnen opgroeien, en tot rypheid komen? Zou God daar wel minder voor bezorgd zyn, dan jy, voor de bloemen, die je op je tuinbedje zaait. P. Wel neen Mama, dat kan ik niet gelooven; want waarom zou hy dat alles dan, met zoo veel zorg, hebben gemaakt? M. Daar heb je gelyk in. Hy draagt 'er ook zorg voor; en hy maakt dat he alles, in staat en in order, blyve, en werklyk diene, tot de oogmerken, waar toe hy 't bestemd heeft. - {==410==} {>>pagina-aanduiding<<} Ik heb je voorleeden reeds gezegd, dat het God is, die maakt, dat de zon, de maan en defterren, op hunne plaatsen, blyven, en dat zy daaglyks blyven op en onder gaan; dat hy 't ook is, die maakt, dat 'er nog geduurig dampen, uit het water, in de lugt, blyven optrekken, om zig tot wolken te verzamelen, en dan weer, in vrugtbaar maakende reegenvlagen, op de aarde neder te vallen. Maar nu maakt hy niet alleen, dat dit alles zoo in 't algemeen blyft voortgaan, maar hy bestiert dat alles ook, in deszelfs byzonderen loop, zoo als hy 't nodig vindt, om, over de geheele aarde, alle de verscheidene soorten van plantgewassen te onderhouden, waar meê hy dezelve overdekt heeft. En even als hy dus, voor de planten, zorgt, even dus zorgt hy ook, voor de dieren, en voor u, en voor my, en voor alle menschen, en voor alles wat 'er in de waareld is. - Gelyk ik je voorleeden reeds zei, myn lieve kind! God is het die dit alles doet, God heeft gewild, en het was 'er; hy wil nog, en het blyft in weezen; en werkt, tot ons welzyn, op zyn bevel, en zoo als 't hem behaagt. - Hy wil dat het reegene om de dorre {==411==} {>>pagina-aanduiding<<} plaatsen te verfrisschen, en aan de planten, die 'er op staan, het voedsel te geeven, waar naar zy smagten; terstond trekken 'er wolken samen, en storten hun water, over de dorre plaatsen, uit. - Hy wil dat de zon haar verwarmend en koesterend schynsel geeve; terstond scheiden de wolken weer, en de zon verkwikt en vervrolykt het veld. - Hy wil dat dag en nagt bestendig verwisselen; en zy komen bestendig, op den gezetten tyd. - Hy wil dat winter, lente, zomer en herfst elkanderen geduurig opvolgen; en zy volgen elkanderen geduurig op, en elk derzelven, brengt ons, op zyne beurt, zyne bloemen, zyne graanen, en zyne vrugten aan. Ja 'er is geen jaargety, geen oogenblik, dat ons niet eenig nut, eenige geschenken, uit zyne hand en van zynentweege, aanbiede. P. Maar Mama, de winter geeft ons immers evenwel niets? M. Zonder de winter, Pauline, zouden de lente, de zomer en de herfst ons niets geeven kunnen. P. Hoe dat Mama? M. Heb ik je niet wel eens doen opmerken, dat ik alle dag myn horlogie op- {==412==} {>>pagina-aanduiding<<} winden moet, of dat het anders afloopt en stil staat? P. Ja wel Mama. M. Wel nu, daar by kun je vergelyken, het geen 'er, ten deezen opzigte, met de aarde omgaat. - Geduurende de lente, den zomer, en den herfst, brengt zy veele bloemen, graanen en vrugten voort. Maar wanneer zy die allen voortgebragt heeft, dan heeft zy veel van haare vrugtbaarheid en kragt, om 'er weer nieuwe voort te brengen, verlooren; om dat die bloemen, graanen en vrugten, tot hun voedsel, veel fyne en vette deeltjes, uit den grond, hebben opgetrokken, en 'er de aarde dus, voor een groot gedeelte, van beroofden uitgeput. Daarom rust de aarde dan, geduurende den winter, en God heeft het zoo ingerigt, dat zy, geduurende dien tyd, weer nieuwe vrugtbaarheid en kragt ontfange, om, teegen de volgende lente, zomer en herfst, weer nieuwe bloemen, graanen en vrugten te kunnen voortbrengen; door dien de lugt, de reegen, de sneeuw &c. 'er, geduurende dien tyd, weer nieuwe fyne en vette deeltjes, tot voedsel dier bloemen, graanen en vrugten geschikt, inbrengen. - In deezen opzigte der- {==413==} {>>pagina-aanduiding<<} halven is de winter, voor de aarde, het geen 't oogenblik van 't opwinden, voor myn horlogie is. - Maar Pauline, nu weet je wel, dat de menschen noch reegen, noch zonneschyn, noch zomer, noch winter aanbrengen of vertraagen kunnen; ja dat de menschen niets aan deezen loop der jaargetyden, aan deeze beurtverwisselingen van reegen en zonneschyn doen kunnen; en dat dezelven dus ook niet van hun afhangen. P. Dat is waar Mama. M. Maar is het nu niet, in veele opzigten, ook even eens, met andere dingen, geleegen? - Ja ook het geen de menschen zelfs doen, hangt dat wel altoos alleen van hun af? P. Wel Mama my dunkt ja, wy kunnen immers doen, wat wy willen. M. Niet altyd myn lieve kind, want in alles wat wy doen, hangen wy van eene meenigte omstandigheden af, die niet van ons afhangen; en die wy niet kunnen schikken, zoo als wy ze wel gaarne hebben zouden. Je kunt dit reeds eenigzins by je zelven zien. - Gebeurt het niet wel eens, dat je gaarne woudt gaan wandelen, maar dat het slegte {==414==} {>>pagina-aanduiding<<} weer je noodzaakt, om t'huis te blyven? - Of wel het gebeurt, dat je gevraagd wordt, om ten eersten, by een van je speelmakkertjes, te komen speelen, en je woudt je moeder gaan spreeken, om haar te vragen, of je gaan moogt; maar je moeder, (die niet wist dat 'er zulk eene uitnodiging komen zou, en je dus niet, in voorraad, kon zeggen, wat je 'er omtrent doen moest;) is uit, en dus kun je haar niet vraagen, of je gaan moogt, of niet, maar moet t'huis blyven, en eene geleegenheid laaten voorby gaan, daar je veel plaisier van had kunnen hebben. - Of eindelyk je begint iets te leeren, daar je veel genoegen in schept, en dat je ook zeer nuttig is, maar je krygt zelf eenig ongemak, of je meester, of je Papa, of ik, die je 'er in onderwyzen, wy worden ziek, en dus vind je je genoodzaakt, om 'er uit te scheiden, op 't oogenblik, dat je 't het minste verwagtte, en dat je ook liefst had willen voortgaan. Is je niet wel eens iets diergelyks gebeurd? P. Ja wel Mama. M. Wel nu, op deeze wyze gaat het thans metjou, in dingen, die nog van weinig aanbelang en gevolg zyn, of ten minsten {==415==} {>>pagina-aanduiding<<} schynen. Maar naar maaten je ouder worden zult, zult je zien, dat het ons even eens gaat, omtrent alle zaaken, van hoe veel of hoe weinig aanbelang, die ook weezen mogen. Allen hangen zy af van eene meenigte omstandigheeden, die wy noch voorzien, noch voorkomen, noch naar onzen zinschikken kunnen; en die zig evenwel allen, op eene, tot onze oogmerken en voorneemens, gunstige wyze, moeten schikken, indien wy die voorneemens zullen kunnen ter uitvoer brengen, en die oogmerken bereiken. Ja je zult zelfs zien, dat dikwils de dingen van 't allergrootste gewigt af hangen van de allerkleinste omstandigheeden; en dat de geringste kleinigheeden ons, niet zelden, het grootste geluk of ongeluk aanbrengen. Alle deeze omstandigheeden nu staan onder Gods bestier; en hy beschikt en bestiert ze zoo, als 't hem, om altoos wyze, altoos weldaadige en liefderde oogmerken, goeddunkt. En ofschoon wy deeze oogmerken niet altoos kunnen weeten of nagaan, en dus niet altoos terstond inzien, dat zy liefderyk en weldaadig zyn, behoeven wy tog slegts een oogenblik te denken, op al het goede, dat hy {==416==} {>>pagina-aanduiding<<} ons reeds gedaan heeft, en nog daaglyks doet, midsgaders op de liefde, die hy ons daar door betoont, om volkomen overtuigd te zyn, dat die oogmerken altoos goed en weldadig zyn, en dat hy, in alle zyne beschikkingen, altoos, in 't einde, ons meeste wel zyn bedoelt. - Zeg my eens, myne lieve Pauline, zyn 'er niet wel eens dingen, in 't geen je Papa en ik omtrent je doen, b.v. in 't geen wy je weigeren, of verbieden, daar je niet altoos de reede en 't oogmerk van kunt vinden; en ook niet begrypen kunt, waarom wy dat zoo willen, en wat het, tot je geluk en welzyn, toe brengen kan? P. Ja wel Mama, en dan zeg je me gemeenlyk, dat je me daar nu de reede nog niet van kunt uitleggen, maar dat ik het naderhand zelfs wel zien en begrypen zal. M. Dat is ook zoo. Maar ben je dan tog niet volkomen overtuigd, dat wy 't, alleen om je beste wil, doen; al is 't, dat je dat nu nog niet zelf kunt inzien? P. Ja wel Mama; want ik weet, dat je zoo veel van my houdt, dat je niets zoudt willen doen, 't welk niet, tot myn welzyn, strekte. En ik heb 't ook, by de uitkomst, al dikwils zoo bevonden. {==417==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Wel nu myn lieve kind, even zoo moet je ook, omtrent Gods beschikkingen, denken. God heeft nog meer liefde voor je, dan wy ooit voor je hebben kunnen. Hy weet oneindig beeter dan wy, wat tot je waar welzyn en geluk dienen kan; en daar naar zyn alle zyne beschikkingen ingerigt. - By voorbeeld, even als wy je iets onthouden, 't welk wy weeten, dat je kwaad zou doen; even zoo zal God je ook somtyds beletten, door den loop der omstandigheeden, die hy bestiert, iets te verkrygen, dat je tog gaarne hebben woudt, maar 't welk by weet, dat je nadeelig zyn zou. - Desgelyks, even gelyk ik je kleine zusje wel eens, met eene speld, prik, of toelaat dat zy zig aan den keetel of de kaars een weinig brande, om haar te leeren, dat die dingen gevaarlyk zyn aan te raaken, en dat zy 'er af blyven moet, op dat zy 'er geen grooter ongeluk meê kryge; even dus heeft God het zodanig ingerigt, en bestiert het ook nog zoo, dat wanneer je zyne geschenken misbruikt, waneer je b.v. te veel eet of drinkt, je als dan wel haast eenig ongemak voelt, en een weinig ziek wordt; op dat zulks je zou leeren, {==418==} {>>pagina-aanduiding<<} dat het schaadlyk is, te veel te eeten of te drinken, en dus voorkomen, dat je, door verscheide dagen agter een te veel te eeten of te drinken, eene veel grooter ongesteldheid krygen mogt, en misschien je lichaam voor altoos bederven. - En even zulke goedertierene en weldaadige in zigten zyn het, die God, in zyn geheele bestier, over alle de omstandigheeden en zaaken deezer waareld, en den samenloop derzelven, altoos volgt. Wees derhalven nooit misnoegd of onverduldig, myne lieve Pauline, wanneer je iets mislukt, of je eens niet krygen kunt, het geen je gaarne had. Maar denk altoos; God die ons zoo lief heeft, God die zoo wys als goedertieren is, weet best, wat my goed of kwaad kan zyn; en daarom wil ik vergenoegd en verblyd weezen, over alles, wat hy my toeschikt; even als ik genoegen neem, met alles, wat myne lieve ouders, omtrent my, doen; wyl ik weet, dat zy my beminnen, en altoos myn best zoeken. - Daar van ben je immers overtuigd? P. Ja wel myne lieve Mama, dat weet ik zeer wel. M. Wel nu, omtrent God kun je 'er even {==419==} {>>pagina-aanduiding<<} sterk, ja nog veel sterker van vetzeekerd zyn. Want, hebben wy ooit zoo veel voor je kunnen doen, als God voor je gedaan heeft? P. Neen Mama. M. Dus hebben wy je ook nooit zoo veel liefde kunnen toonen, als God je heeft getoond. P. Dat is waar Mama. M. En dus kun je ook nog geruster op Gods liefde, dan op de onze vertrouwen. - Maar wil ik je nu eens zeggen, hoe men dat bestier noemt, het welk God, over alle de zaaken der waareld, houdt? P. Als 't je belieft Mama. M. Dat noemt men zyne voorzienigheid. En van deeze voorzienigheid hangen wy en alles wat 'er in de waareld is, volkomen en in allen opzigten af. Niemand kan 'er zig aan onttrekken, nog ze teegen gaan; wyl God sterker is, dan alle menschen, ja dan alles wat 'er in de waareld is. - En indien wy 'er ons al aan onttrekken konden, zouden wy het tog, om ons eigen belang, niet moeten doen; uit hoofde van 't geen ik je strak zei, dat God veel eeter, dan wy zelfs, weet, wat ons goed en nuttig zy. - Zou het niet een {==420==} {>>pagina-aanduiding<<} groot ongeluk zyn, voor je kleine zusje, die nog niet weet, wat zy doen of laaten moet, indien zy aan haar eigen bestier wierdt overgelaaten? Want dan zou zy zig geduurig branden, of zig snyden, met overal aan te raaken; of zy zou spelden inslikken, of iets eeten, dat haar ziek maaken zou. En is het dus niet veel beeter, en zeer gelukkig voor haar, dat wy haar bestieren? P. Ja dat is zeeker Mama, want je belet haar dus ongelukken te krygen, of zig zelven kwaad te doen. M. Wel nu Pauline, juist zoo is het ook met ons geleegen. Wy weeten, op verre na, niet altoos en in allen opzigten, te oordeelen, wat ons waarlyk nuttig is; en wat het meest, tot ons waar en bestendig geluk, kan toebrengen. Maar God weet het, en hy bemint ons, en hy wil voor ons geluk zorgen. En daarom is het zeer goed voor ons, dat wy, onder het bestier van Gods voorzienigheid, staan; even als het zeer gelukkig is, voor je kleine zusje, dat zy, onder ons bestier, staat. LXII. Morgen Gebed. Goede God! die my zoo zagt, {==421==} {>>pagina-aanduiding<<} Maatig en gerust, Hebt doen slaapen dezen nacht, Ik ontwaak met lust, 'k Mag weer vrolyk en gezond U, die my behoedt, Danken, in den Morgen stond. Heer! wat zyt gy goed! Geef dat ik dit regt erkenn'; Leer my, wat ik U En myn' Ouders schuldig ben. Zegen my ook nu: Dat ik leerzaam deezen dag Tot uwe eer besteeden mag! Avond Gebed. Heere! die my hebt geschaapen, Gy zyt nooit het weldoen moê! 'k Sluit nu de oogjes biddend toe En ik wil gerust gaan slaapen. 'k Zal, hoe donker 't 's nagts ook is, Even als by dag niet vreezen: Gy wilt myn Beschermer weezen. Laat my morgen vroeg en frisch Opstaan, om weer braaf te leeren, En U, o myn Schepper! te eeren. {==422==} {>>pagina-aanduiding<<} Naberigt. Eene der grootste zwaarigheeden, in de opvoeding en 't onderwys der kinderen, komt zeekerlyk van die geenen, die hen omringen, en met wie zy daaglyks omgaan. Daar de gesteldheid en vatbaarheid der menschlyke vermoogens zoo verschillende is, kan men ook niet verwagten, dat allen, die rondom de kinderen zyn, met de grondbeginselen en denkwyze der ouderen, zullen overeen stemmen, en even weinig, dat zy inschiklykheid, voorzigtigheid, oordeel en bescheidenheid genoeg zullen hebben, om zig, naar de begrippen der ouderen, te voegen, en aan de kinderen geene andere kundigheeden meê te deelen, en ook op geene andere wyze, dan de ouders het wenschen mogen. Deeze hinderpaal, uit den weg, te willen ruimen, is niet mooglyk. Men mag daar toe, in eene opvoedings roman, veel fraais voordraagen, in de uitvoering kan het tog nooit daadlyk worden in 't werk gesteld. Het eenigste dat men doen kan, is alle verkeerde indrukken, zoo veel mooglyk, teegen te gaan, en weer te regt te {==423==} {>>pagina-aanduiding<<} brengen; of daar 't geschieden kan, zelf, door een goed onderwys, voor te komen. Daarenboven, wanneer men verscheide kinderen heeft; of wanneer men zyne kinderen, (gelyk tog onvermydelyk, en, daar by, zeer nodig en nuttig is;) daaglyks, met de kinderen van anderen, laat omgaan en verkeeren, kan men al wederom niet beletten, dat de oudsten en meest gevorderden aan de jongsten verscheide kundigheeden meê deelen, en van verscheidene dingen met hun spreeken, waaromtrent men dezelven, om een gereegeld ontwerp van onderwys te volgen, nog geheel en al onkundig houden moest. Meer dan eens, en in verscheide opzigten, zal zulks noodzaaken, in 't onderwys, voor uit te loopen, en van het eene en andere, in voorraad, een korten uitleg te geeven, om het eerst naderhand volleediger te ontvouwen. Byzonder zal zulks wel eens omtrent het aanweezen der Godheid plaats hebben. En dit is tog, onder alle de kundigheeden, die men, naar myne gedagte, niet al te vroeg, en niet zonder behoorlyke voorbereiding, aan de kinderen behoorde mede te deelen, de allervoornaamste; weshalven ik ook denk te {==424==} {>>pagina-aanduiding<<} moeten aandringen, dat men met het voorbereidend onderwys, tot deeze gewigtige en zoo troostryke waarheid, hoe vroeger hoe liever beginne; ten einde zig in staat te stellen, om alle ontydig en mingeschikt, ofschoon welmeenend, onderwys, dien aangaande, zelf en met de daad voor te komen. Daar dit egter zoo vroeg niet geschieden kan, of men zal, ook in weerwil van alle daar toe aangewende zorg en oplettendheid, niet kunnen beletten, dat een kind somtyds van God hoore spreeken, voor dat men hem alle de, naar myne gedagten, vereischt, wordende voorbereidende kundigheeden heeft kunnen meê deelen; en het in deezen gevaarlyk zyn zou, zig, met myn anders gewoon antwoord,’ dat kan ik je nog niet uitleggen; dat kun je nog niet begrypen, ‘te behelpen; heb ik gedagt, een gesprekje te moeten vervaardigen, voor het geval, wanneer een nog niet onderweezen kind, van God, of van bidden, mogt hebben hooren spreeken; of zelfs, by de eene of andere, daar toe aanleiding gevende, geleegenheid, naar een van beiden navraag mgot doen. - De aankendiging van Gods aanweezen, op deeze wyze, en zon- {==425==} {>>pagina-aanduiding<<} der de voorbereidingen, die ik, in dit werkje, heb laaten voorafgaan, geschiedende, zal altoos minder indruk maaken, en minder volleedige denkbeelden geeven, dan indien men myn ontwerp kon volgen. Maar wanneer het beetere onmooglyk wordt, moet men zig wel, met het geene min goed is, vergenoegen. Zie hier derhalven een gesprekje, 't welk men, in 't gestelde geval, aan een kind van de allerteederste jeugd, mids het maar de woorden verstaa, kan voorleezen.   Henriette. Mama, gisteren, by Tante, zag ik Nigtje Mietje de handjes samen vouwen, en de oogjes toe doen, en toen ik haar vroeg, wat zy deedt, zei ze me, dat ze God bad. Wat is dat Mama? Moeder. Zy wou zeggen, dat zy God aansprak. H. Maar wie is dan God Mama? M. Mynlievekind, wy noemen GOD, den geenen, die de aarde gemaakt heeft, daar wy op gaan en op woonen; en het water dat wy drinken; en de zon, die ons beschynt; en dien mooien blaauwen Hemel, dien je boven je hoofd ziet; en de maan en alle die mooie {==426==} {>>pagina-aanduiding<<} sterretjes, die 'er, 's nagts, in blinken. - Ook heeft hy het eerste kooren, en de eerste vrugten, en de eerste groenten gemaakt, daar al het kooren, en alle de vrugten, en alle de groenten, die wy daaglyks eeten, van gekomen zyn. - Desgelyks heeft hy de eerste schaapen, en de eerte koeien, en de eerste hoenderen gemaakt, daar alle de hoenderen, koeien en schaapen van af komen, daar wy nu het vleesch van eeten, en daar wy de melk van drinken, en van welker wol wy ons kleeren maaken. - En dat alles heeft God, voor ons, gemaakt, op dat wy lekker eeten zouden kunnen krygen, wanneer wy honger hebben; en goed drinken, wanneer wy dorst hebben; en goede kleeren, teegen den reegen en teegen de kou. - En daarom spreekt je Nigtje Mietje God aan, eer zy eet of drinkt, om hem te bedanken, dat hy dat alles, voor ons, gemaakt heeft; en om hem te verzoeken, dat het 't geen zy 'er nu van gaat gebruiken, haar ook tot een goed voedsel, en tot gezondheid strekken mag. H. Maar Mama, God was 'er tog niet by, toen Nigtje Mietje hem zoo aansprak, want ik heb hem niet gezien. {==427==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Je kunt God niet zien, myn lieve kind! om dat God geen mensch is, zoo als wy, en ook in 't geheel geen lichaam heeft. Maar hy was 'er tog wel by; want hy is overal, en hy ziet alles wat 'er geschiedt, en hy hoort alles wat 'er gezegd wordt, en hy draagt zorg, voor ons allen, en maakt, dat 'er reegen en zonneschyn kome, elk op zyn tyd, om het kooten, en de vrugten, en de groenten wel te doen groeien, op dat wy geen gebrek zouden hebben. En hy heeft ons allen zeerlief, net zoo, ja nog veel meer, dan je Papa en ik jou lief hebben. En hy is onzer aller Vader, want hy heeft ook de eerste menschen gemaakt, die 'er ooit geweest zyn; en van de welken wy en alle de overige menschen afkomstig zyn. Daarom bemint hy ons ook als zyne kinderen; en daarom moeten wy hem ook beminnen, even als jy je Papa en my bemint; om dat hy onzer aller Vader is, en ons zoo lief heeft, en ons zoo veel goed gedaan heeft, en ook nog daaglyks doet. H. Wel Mama, dan wou ik God ook wel aanspreeken, net zoo als Nigtje Mietje doet. M. Dat is zeer goed, dat meug je wel {==428==} {>>pagina-aanduiding<<} doen; Papa en Mama doen 't ookaltyd. Je hebt wel gezien, dat wy ook de handen samen vouwen, en de oogen toe doen, eer wy gaan eeten, en na dat wy gegeeten hebben? H. Ja wel Mama. M. Nu dan bidden wy ook. H. Mag ik dat dan nu meê doen Mama? M. Jawel. Wanneer je ons, voor den eeten, de handen ziet samen vouwen, en de oogentoe doen, doet dat dan ook, en zeg; - Ik dank u, goedertieren God! dat gy kooren en groenten, en vrugten, en dieren, voor ons, gemaakt hebt, op dat wy eeten, en water, op dat wy drinken zouden hebben. Geef tog, dat het geen ik 'er nu van gaa gebruiken, my tot gezondheid strekken moge! En wanneer wy gegeeten hebben, doe dan weer het zelfde, en zeg; - Ik dank u, goedertieren God! voor de spyzen, die ik nu heb genooten. Wil tog steeds, als een teeder Vader, zorg voor my draagen, en ik zal u ook, als een goed en dankbaar kind, beminnen. - Na dat men dit gesprekje aan 't kind zal heb- {==429==} {>>pagina-aanduiding<<} ben voorgeleezen, er, naar de vatbaarheid zyner jaaren, zoo veel mooglyk uitgelegd, kan men hem, van tyd tot tyd, verscheidene dingen aanwyzen, die God voor ons gemaakt heeft; en vooral die geenen, uit dewelken men hem gemaklykst Gods groote goedheid en liefde, voor de menschen, kan doen zien en bevatten. En daar by moet men het dan voor eerst laaten berusten, tot dat men, door den loop zelve van dit onderwys, tot de nadere ontvouwing der godsdienstige waarheeden gebragt worde - Maar ik moet het herhaalen; men zal een veel beeter en sterker indruk, op de kinderen, maaken, indien men den loop van dit onderwys niet behoeft voor uit te streeven. Weshalven men dit gesprekje niet gebruiken moet, dan wanneer de omstandigheeden het noodzaaklyk maaken. {==431==} {>>pagina-aanduiding<<} Vraag boekje. IV. Moeder. Welke dingen zyn leevendig? Pauline. De menschen en de beesten. M. Waarom zyn die leevendig? P. Om dat zy zig zelf beweegen kunnen; en dat zy ook kunnen weeten of ontwaar worden, wat'er rondom hen is, en omgaat. M. En welke dingen zyn leevenloos? P. Alle de overige dingen, hier op aarde, buiten de menschen en beesten. M. By voorbeeld? P. Tafels, Stoelen, Huizen, Boomen, Steeden &c. M. En waarom noemt men die leevenloos? P. Om dat zy zig niet zelf beweegen kunnen, en ook niet weeten of ontwaar worden, wat 'er rondom hen is, en omgaat. M. Hoe veele middelen hebben de menschen en beesten, om te kunnen weeten of ontwaar worden, wat 'er rondom hen is en omgaat? {==432==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Vyf. M. Welken zyn die? P. Het Gezigt, het Gehoor, het Gevoel, de Reuk, en de Smaak. M. En hoe noemt men die vyf middelen van ontwaarwording? P. De vyf Zinnen.   IX. M. Wanneer denk je om je Pop? P. Wanneer 't zoo is, als of ik myne pop, voor my, zag, terwylze 'er tog niet is. M. En is 't dan niet net als of je een afbeeldsel van je pop, voor je, zaagt? P. Ja Mama. M. En weet je dan ook niet net even goed te zeggen, hoe zy 'et uit ziet, en wat zy aan heeft, als of je ze in de daad zelf, voor je, zaagt? P. Ja wel Mama. M. Maar waar is dan dat afbeeldsel van je pop? P. In myn hoofd. M. En hoe hiet men dat afbeeldsel? P. Een denkbeeld. {==433==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Wat is dan nu eigentlyk denken? P. Zig een afbeeldsel of denkbeeld van iets, in zyn hoofd, voorstellen.   XI. M. Wanneer ben je oplettend, Pauline? P. Wanneer men my iets zegt, en ik hoor of zie naar niets anders, en denk om niets anders, maar hoor alleen, naar 't geen men my zegt, en denk daar alleen om, en hou my daar alleen meê beezig. M. En hoe hiet men dat nog meer? P. Dat hiet men ook aandagtig zyn.   XIII. M. Hebben de Beesten eene Ziel? P. Ja Mama. M. En wat is de Ziel van een Beest? P. Dat geen, 't welk maakt, dat een beest zig zelf kan beweegen; en dat het kan voelen, en zien, en hooren, en ruiken, en smaaken; en dat het dus leevendig is. M. Hoe lang blyft een beest leevendig? P. Zoo lang als zyne ziel, in zyn lichaam, blyft. {==434==} {>>pagina-aanduiding<<} M. En wanneer sterst een Beest? P. Wanneer zyne ziel, van zyn lichaam, gefcheiden wordt en 'er uitgaat. M. Hoe hiet men die scheiding van ziel en lichaam? P. De Dood. M. En wat is 't gevolg van den dood eenes beestes? P. Dat het beest zig dan niet meer zelf kan beweegen, en dat het ook niet meer kan zien, of hooren, of voelen, of ruiken, of smaaken, of iets weeten van 't geen 'er rondom hem is, of omgaat.   XVII. M. Waar door zyn de menschen, van de beesten, onderscheiden? P. Door het verstand. M. Waar in bestaat het verstand der menschen? P. Daarln, dat zy kunnen begrypen, het geen men, tegen hen, zegt, en ook weeten, of ten minsten nadenken en overweegen, wat zy 'er op doen, of antwoorden moeten. M. Heeft de mensch ook eene ziel? {==435==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Ja, want zonder ziel zou hy zig niet zelf kunnen beweegen en niet leevendig zyn. M. Wat is 's menschen ziel dan? P. Wat zy eigentlyk is weet ik niet, maar dit weet ik wel, dat zy t'eenemaal, van het lichaam, onderscheiden is. M. En waar uit weet je dat? P. Daar uit, dat een enkel lichaam zig niet zelf kan beweegen, en ook niet kan voelen, of hooren, of ontwaar worden 't geen 'er rondom 't zelve geschiedt, of begrypen 't geen men tegen 't zelve zegt; daar de ziel dat alles kan doen. M. Hoe hiet men de ziel van een mensch nog meer? P. Een Geest. M. Uit hoe veele deelen bestaat een mensch? P. Uit twee, de Ziel en 't lichaam. M. Wat doet de ziel in 't lichaam? P. Zy maakt het lichaam levendig, {==436==} {>>pagina-aanduiding<<} en beweegt het, zoo als zy wil. Zy voelt, door middel van 't lichaam, en ziet, door middel van de oogen, en hoort, door middel van de ooren; en verstaat en begrypt het geen men teegen haar zegt; en denkt 'er over, en spreekt 'er over, door middel van den mond.   XXI. M. Wat is een vermoogen? P. De kragt of bekwaamheid, om iets te kunnen doen. M. Wat is de verbeeldindskragt. P. Dat vermoogen der ziel, waar door zy zig afweezige dingen kan voorstellen en afbeelden. M. Wat is het geheugen? P. Dat vermoogen der ziel, waar door zy zig de dingen, die eenigen tyd geleeden gebeurd zyn, wederom kan voorstellen en te binnen brengen. M. Wanneer wordt men gezegd zig iets te herinneren? P. Wanneer men zig weder te binnen brengt iets, dat men te vooren {==437==} {>>pagina-aanduiding<<} wel geweeten heeft, maar nu weer vergeeten had.   XXIII. M. Wat is het oordeel? P. Dat vermoogen der ziele, waar door zy, uit de vergelyking van twee zaaken, met elkanderen, weet te besluiten, of zy samen eenige overeenkomst hebben, of niet; en welke van de beiden de beste zy. M. Wanneer wordt men gezegd te redeneeren? P. Wanneer 'er b.v. twee middelen zyn, om iets te doen, en men stelt alle de voordeelen en alle de nadeelen van elk derzelven, in eene zeekere order, voor, om ze samen te vergelyken, en uit deeze vergelyking af te leiden, welk van deeze twee middelen het beste zy. M. En hoe noemt men het verstand, wanneer men het dus gebruikt, om te redeneeren? P. De Reede. {==438==} {>>pagina-aanduiding<<} XXVII. M. Wat is de Wil? P. Dat vermoogen der ziel, waar door zy, tusschen twee verschillende dingen, kiezen kan, en zig bepaalen, tot welk van beiden zy wil. M. Wat is de begeerte? P. De lust en 't verlangen, die men voelt, om iets te doen, of iets te hebben. M. Wanneer gevoelt men drift? P. Wanneer men iets zeer sterk begeert. Of ook wanneer men zig moeilyk maakt, om dat men 't, niet verkrygen kan; of wel om dat iemand ons iets aandoet, dat ons zeer onaangenaam is &c.   XXX. M. Wat is een oogmerk? P. Alles wat men gaarne had, en waar voor men iets doet, om het te verkrygen. M. En wat is een middel? P. Alles wat men doet, of in 't werk stelt, om dat geen te verkrygen, 't welk men gaarne had. - M. Wanneer zegt men, dat de {==439==} {>>pagina-aanduiding<<} dingen, in order, geschikt zyn? P. Wanneer dezelven, naar eenen zeekeren reegel, zyn geschikt, zoo b.v. dat onder verscheide stukken, dat geen, daar 'er maar een van is, in 't midden zy geplaatst; en die geenen, daar 'er meer van zyn, twee aan twee, of drie aan drie, aan weerskanten van het eerste; en zoo vervolgens. M. En hoe moet men de dingen, die men daaglyks gebruikt, schikken, om ze, in eene goede orde, te hebben? P. Zoo dat men elk ding zette, op die plaats, daar het best en veiligst staat, en daar men het ook gemaklykst kan wedervinden. M. Welk is 't onderscheid, tusschen de dingen, die, by geval, zyn by een gekomen, en die geenen, die men, met voordagt, by elkanderen heeft geschikt? P. Dat de eersten in de war liggen, maar de laatsten, in eene zeekere orde, geplaatst zyn. {==440==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Wat is eene wyze schikking? P. Zulk eene, waar door verscheide zaaken, of de verscheide deelen van eene zaak, zoodanig zyn samen gevoegd, dat zy een geheel uitmaaken, 't welk bekwaam is, om, tot eenig voorbedagt gebruik en oogmerk, te kunnen dienen. M. En wanneer is eene zaak volmaakt? P. Wanneer zy volstrekt alles heeft, wat zy hebben moet, om, op de beste wyze, te kunnen dienen, tot het gebruik of oogmerk, waar toe zy gemaakt of bestemd is. M. Wat is eene onwyze, of dwaaze schikking? P. Zulk eene, waar door eene zaak zoodanig is samen gesteld, dat zy niet bekwaam is, om te kunnen dienen, tot het gebruik, waar toe zy bestemd was. M. Wat is overtollig? P. Alles wat, by eene zaak, gevoegd wordt, zonder dat het 'er eenig nut by doe, of ergens toe diene. {==441==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Kan iets, dat, met wysheid, is gemaakt, wel eene uitwerking van 't enkel geval zyn? P. Neen; want daar alles wat, met wysheid, is gemaakt, zoo moet gemaakt zyn, dat het bekwaam zy, om, tot eenig voorbedagt gebruik of oogmerk, te kunnen dienen, moet 'er ook iemand zyn geweest, die zig dat gebruik of oogmerk bedagt en voorgesteld, en 'er de zaak toe bekwaam gemaakt heeft. M. Wat is ook 't algemeene kenmerk van 't geen, door 't enkel geval, wordt voortgebragt? P. Nutloosheid en verwarring. M. En wat is daarenteegen 't bestendig kenmerk van 't geen, met wysheid, is gemaakt? P. Eene gereegelde, voorbedagte en nuttige schikking. M. Hoe hiet men de geenen, die iets, met wysheid, samenstellen? P. Wyze werklieden, of wyze werkmeesters. {==442==} {>>pagina-aanduiding<<}   XXXIV. M. Wanneer zegt men van iemand, dat hy magt heeft? P. Wanneer hy maar behoeft te gebieden, om te maaken, dat iets geschiede, of dat een ander iets doe.   XXXVII. M. Welke menschen hiet men goed? P. Die geenen, die altoos gereed zyn, om aan anderen vermaak en genoegen te bezorgen, en anderen zoo gelukkig te maaken, als zy maar eenigzins kunnen; en zulks om dat zy zelfs hun grootste vermaak en genoegen vinden, in anderen gelukkig te maaken, en anderen gelukkig te zien. M. En welke menschen noemt men eigentlyk weldaadig? P. Die geenen, die aan anderen zoodaanig iets geeven, 't welk hun, niet alleen voor 't oogenblik plaisier doet, maar dat zy ook werklyk nodig hadden, of dat hun, op den duur, gelukkig maaken kan. {==443==} {>>pagina-aanduiding<<}   XXXIX. M. Zyn 'er niet verscheide dingen, die de menschen niet kunnen maaken? P. Ja zeer veelen. M. Welken, by voorbeeld? P. Wol, hout, aarde, &c. &c. M. En waar moeten de menschen die dingen van daan haalen? P. De wol van de schaapen, 't hout van de boomen, de aarde uit den grond &c. &c. M. Maar waar komen nu de boemen en de schaapen van daan? P. Van anderen boomen, en andere schaapen, die 'er te vooren waren. M. En waar zyn die voorige boomen en schaapen weer van daan gekomen? P. Alwederom van andere boemen en andere schaapen, die 'er nog vroeger zyn geweest; en zoo klimt dat op, tot de allereerste boomen en de allereerste schaapen, die 'er {==444==} {>>pagina-aanduiding<<} ooit geweest zyn, en daar alle de overigen van afstammen. M. Maar Pauline, hebben de menschen ook die eerste boomen en die eerste schaapen gemaakt? P. Neen Mama. M. Of hebben de menschen ook de zon, de maan en de sterren; of deeze aarde, het water, de lugt, de wolken, de bloemen en de planten gemaakt? P. Neen Mama, de menschen hebben nooit iets van dat alles kunnen maaken. M. Maar wie heeft dat alles dan gemaakt? P. Het is GOD, die dat alles gemaakt heeft. M. En voor wie heeft hy dat alles gemaakt? P. Voor ons, op dat wy, in 't genot zyner weldaaden, gelukkig en vrolyk zouden leeven. M. Maar wie is GOD? P. GOD is zoo ver, boven ons en {==445==} {>>pagina-aanduiding<<} alles, wat 'er in de waareld is, verheeven, dat wy geene beschryving van hem geeven kunnen, of hem ergens by vergelyken. M. En waar is GOD? P. GOD is hier beneeden op de aarde, en boven in den Hemel, en overal. M. Hoe, is GOD ook hier? Wy zien hem evenwel niet? P. GOD is nogthans hier, even als onze zielen hier zyn, schoon wy die ook niet zien kunnen. M. Maar Pauline, waar zyn wy menschen van daan gekomen? P. Van de eerste menschen, die 'er ooit geweest zyn. M. En wie heeft die eerste menschen gemaakt? P. GOD. En daarom is hy onzer aller VADER, wyl hy de eerste menschen gemaakt heeft, van de welken wy allen afgestamd zyn. Ook bemint hy ons als zyne kinderen, en draagt als zodanigen de teederste zorg voor ons. {==446==} {>>pagina-aanduiding<<} M. En waar door toont GOD ons de liefde en zorg? P. Door alle de weldaaden, die hy ons beweezen heeft, in 't voortbrengen van deeze aarde, daar wy op woonen; van de planten die ons, tot voedsel en kleeding, verstrekken; van de beesten die ons, in onzen arbeid behulpsaam zyn; van 't zonnelicht, dat onze wooningen beschynt en verwarmd; van de wolken en dampen, die onze velden, zonder ons toedoen, door daauw en reegen-vlaagen, vrugtbaar maaken, en ze alle die dingen, in overvloed, doen voortbrengen, die wy, tot onderhoud en veraangenaaming van ons leeven, nodig hebben. M. Maar dat alles nu, wat je rondom je ziet, hoe hiet je dat, wanneer je 't, in één geheel, samen neemt? P. De Waareld. En 't is GOD, die deeze Waareld, met alles wat 'er in is, gemaakt of geschaapen heeft. {==447==} {>>pagina-aanduiding<<}   XLIV. M. Wat is bidden? P. God aanspreeken. M. En waar toe moeten wy God aanspreeken? P. Om hem te looven en te danken, weegens al het goede, dat hy ons schenkt, en weegens de liefde, die hy ons, daar door, betoont; en om hem te smeeken, dat hy ons die liefde, by aanhoudenheid, blyve bewyzen, en dat hy ons die weldaaden, by aanhoudenheid, blyve schenken; en dat hy dezelven, ook daadlyk, tot ons waare welzyn, doe strekken, door 'er zynen zeegen over te geeven. M. Is zyn zeegen dan daar toe nodig? P. Ja zeeker; want, b.v. de voed. zaame en verkwikkende kragt, die hy, in de graanen, in de vrugten en in onze andere spyzen, gelegd heeft, kan hy 'er ook weer uit weg neemen, of wel ze 'er in laaten, zoo als hy wil. {==448==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Maar kan God het ook hooren, wanneer je hem zoo aanspreekt? P. Ja zeeker, want hy is overal, en hoort alles wat wy zeggen. M. Hoe komt het dat hy dat alles hoort? P. Om dat hy, die ons gemaakt heeft, ook zorg heeft gedraagen, ons zoo te maaken, dat hy altoos weeten kan, alles wat wy zeggen en alles wat wy doen.   XLVII. M. Schoon men God by niets kan vergelyken, wat is egter, onder alles wat ons bekend is, dat geen, 't welk de meeste overeenkomst met hem heeft? P. Onze Ziel, of de Geest, die ons leevendig maakt. Want God is ook een Geest, en heeft dezelfde vermoogens van verstand en wil, als onze ziel; maar in oneindig grooter volmaaktheid. M. Hoe weet je, dat God die, in zoo veel grooter volmaaktheid, bezit? {==449==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Om dat de geringste zyner werken, met zoo veel verstand en wysheid, zyn gemaakt, dat wyze, met al ons verstand, niet eens nagaan of begrypen kunnen. M. Heeft God ook een lichaam? P. Neen, God is een zuivere Geest, zonder lichaam, en daarom kunnen wy hem niet zien, noch eenige beschryving van hem geeven. M. Woont hy dan niet, in een lichaam, zoo als onze Ziel? P. Neen de geheele waareld is zyne wooning, hy vervult ze, ja zy kan hem niet bevatten. M. Hoe mogen wy God nog meer noemen? P. Onze Hemelsche Vader. M. Waarom Hemelsche? P. Om hen te onderscheiden, van onze Vaders, die hier op aarde zyn, daar God, niet alleen hier op aarde, maar ook in den Hemel is.   L. M. Is God ook goed? P. Ja zeeker is hy goed. {==450==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Waar uit wet je dat? P. Uit de meenigte van dingen, die hy, voor ons, gedaan en gemaakt heeft, en nog daaglyks, voor ons, doet, ten einde ons leeven, te onderhouden, en het te veraangenaamen; terwyl hy dat alles gemaakt heeft, niet om 'er voor hem zelven iets van te gebruiken, maar alleen, om 't regt Godlyk vermaak, 't regt Hemelsch genoegen te smaaken, van anderen gelukkig te maaken, en anderen gelukkig te zien. M. En wat moeten wy daar teegen, voor hem, doen? P. Dankbaar weegens alle zyne weldaaden zyn; hem lief hebben, gelyk by ons eerst heeft lief gehad; en alles doen, wat in ons vermoogen is, om hem die dankbaarheid en liefde, met daaden te betoonen. M. Kunnen wy dan iets, voor God, doen, om hem onze dankbaarheid te betoonen, en hem zyne weldaaden te vergelden? P. Voor hem zelven kunnen wy niets doen; en zyne weldaaden zyn zoo {==451==} {>>pagina-aanduiding<<} groot en zoo meenigvuldig, dat wy ze nooit vergelden kunnen. M. Wat is dan 't eenigste, dat wy, voor hem, doen kunnen? P. Met hem mede te werken, tot zyn liefderyk oogmerk, van ons en de overige menschen gelukkig te maaken. M. En hoe moeten wy daartoe medewerken? P. Door 1. zyne geschenken, voor ons zelven, zoo te gebruiken, dat zy ons altoos goed en nooit kwaad doen; en 2. door aan alle andere menschen zoo veel goed te doen, en zoo veel genoegen te geeven, als wy eenigzins kunnen. Op dat wy dus allen, in 't genot zyner weldaaden, in de daad moogen gelukkig zyn. M. Waarom is dat het beste, dat wy, voor God kunnen doen? P. Om dat hy zoo goedertieren is, dat hy in ons geluk en dat van anderen zyn grootste welbehaagen vindt. M. Maar on God dan niet zelf de andere menschen gelukkig maaken? P. Ja zeeker; maar hy wil dat wy {==452==} {>>pagina-aanduiding<<} menschen, eveneens zullen gezind zyn, als hy; en dat wy, even als hy, ons grootste vermaak en genoegen zullen scheppen, in anderen gelukkig te maaken. M. En wat heeft hy gedaan, om ons die gezindheid te doen verkrygen? P. Daar toe heeft hy gewild, dat het geluk van andere menschen, door ons, zou moeten worden te weeg gebragt; op dat de geneigdheid, om anderen gelukkig te maaken, door eene geduurige uitoeffening van dezelve, en door het vermaak, waar meê die uitoeffening verzeld gaat, in onze harten, zou worden opgewekt en versterkt. M. Moeten wy ons dan ook niet bovenal, op het verkrygen van die gezindheid en neiging, toeleggen? P. Ja zeeker; want 'er is niets, dat meer toebrengt, om ons Gode aangenaam te maaken; ja zelfs om ons, zoo veel 't in een mensch vallen kan; gelykvormig te doen worden met God.   LV. M. Is God ook wys? P. Ja. {==453==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Hoe weet je dat? P. Om dat ik alle dag meer en meer zie, dat zyne werken, met voordagt en overleg, tot veelerlei zeer goede, zeer nuttige, en zeer aangenaame gebruiken en oogmerken gemaakt zyn; dat zy ook zoo zyn saamengesteld, dat zy in de daad, tot die gebruiken en oogmerken, dienen; en eindelyk dat zy volstrekt alles hebben, wat daar toe nodig was, en dus volmaakt zyn. M. Is Gods wysheid dan niet zeer te bewonderen, in alles wat wy rondom ons zien? P. Ja wel ten hoogsten, in 't kleinste bloempje zoo wel als in den grootsten boom; in 't geringste diertje, zoo wel als in ons eigen lichaam; ja met een woord, in de geheele waareld, daar hy alles, in dezelve, zoo fraai, zoo heerlyk, en op eene zoo nuttige wyze, heeft ingerigt.   LVII. M. Heeft God ook magt? P. Ja zeeker, wyl hy de waareld {==454==} {>>pagina-aanduiding<<} en alles wat 'er in is, gemaakt heeft. M. En is hy ook meester, over de waareld en alles wat 'er in is? P. Ja volkomen, want het is zyn werk, en hoort hem dus toe. En hy heeft het ook zoo gemaakt, dat het alles doen moet, wat hy wil, en dat hy 'er ook alles mee kan doen, wat hem goed dunkt. M. Zyn wy ook volkomen meester, over 't geen wy maaken? P. Neen Mama. M. Waarom niet? P. Om dat wy, tot de dingen, die wy maaken, verscheide stoffen nodig hebben, die wy niet kunnen maaken, zoo als wy ze hebben willen, maar die wy moeten neemen, zoo als zy zyn, en van de welken wy dus, in ons werk, af hangen; terwyl wy ze ook allen aan God verschuldigd zyn. M. Maar is God volkomen meester, over 't geen hy gemaakt heeft? P. Ja Mama. {==455==} {>>pagina-aanduiding<<} M. Waarom? P. Om dat hy niet alleen de dingen gemaakt heeft, maar ook de stoffen, waar uit dezelven zyn samengesteld. Dus hy ze, volstrekt en in allen opzigte, heeft kunnen maaken, zoo als hy ze hebben wilde, zonder van iets af te hangen, of door iets te worden bepaald, of aan iemand iets daarvan vershuldigd te zyn. M. Maar hoe oeffent God nu die magt, die hy, over alle dingen heeft? P. Omtrent zoo, als onze ziel ons voorkomt, haare magt, over het lichaam te oeffenen; want even als de ziel slegts hoeft te willen, om te maaken, dat ons lichaam zig beweege, zoo behoeft God ook slegts te willen, om in de waareld te weeg te brengen alles wat hem goed dunkt. M. Hangt dan alles volstrekt van zynen Wil af? P. Ja zyn Wil heeft alles voortgebragt, en houdt nog alles in stand, en zou ook weer alles kunnen te niet doen, indien 't hem behaagde. {==456==} {>>pagina-aanduiding<<} M. En is 't ook zoo, met alles, wat wy hebben? P. Ja, want wy hebben 't alles, ook zelfs ons eigen lichaam, uit zyne hand, ontfangen, en kunnen het dus alleen zoo lang behouden, als hy 't ons laaten wil. M. Moeten wy dan niet ten uitersten zorgvuldig zyn, dat wy hem niet mishaagen? P. Ja zeeker, want zo wy hem vertoorenden, en hy wilde ons straffen, zou hy ons alles kunnen ontneemen, wat wy hebben, en wat ons hier gelukkig maakt. En niemand zou ons kunnen beschermen, teegen zyne magt. M. Moeten wy hem dan niet vreezen, zoo wel als beminnen? P. Ja zeeker, want het zyn zyne liefde, goedertierenheid en barmhertigheid alleen, die hem beletten kunnen, ons, naar onze verdiensten, te straffen.   LXI. M. Zou je niet denken Pauline, dat God, die ons zoo veel liefde {==457==} {>>pagina-aanduiding<<} beweezen heeft, ook, door die zelfde liefde, moet worden aangespoord, om op den duur, zorg, voor ons, te draagen? P. Ja zeeker Mama, want het is de liefde eigen, dat men den geenen, dien men bemint, gaarne, op den duur, gelukkig ziet. M. En zou 'er ook niet iets strydigs in zyn, dat hy eerst zoo veel, voor ons geluk, zou gedaan hebben, en zig daarna aan ons niet meer zou laaten geleegen liggen? P. Ja Mama, want dan zou men niet weeten kunnen, hoe God omtrent ons gezind ware, en of hy ons beminde of niet. Want eerst zou hy gedaan hebben, als of hy ons lief had, en daarna als of hy ons niet lief had. M. Maar Pauline, wanneer je bloemen, in je tuintje, zaalt, draagje 'er dan ook niet zorg voor, om te maaken, dat zy wel opkomen en groeien? P. Wel ja Mama, want anders zou ik my de moeite ook wel hebben kunnen spaaren, van ze te zaaien, indien ik ze tog naderhand, door gebrek {==458==} {>>pagina-aanduiding<<} van zorg, wilde laaten verlooren gaan. M. Maar denk je nu niet, dat God, die deeze waareld, met alles wat 'er in is, gemaakt heeft, ook wel, op den duur, zal zorg draagen, dat zy in staat blyve? P. Wel ja Mama, want waarom zou hy ze anders, met zoo veel zorg en toestel, gemaakt hebben? M. En denk je niet, dat daar hy 't alles, met voordagt, zoo gemaakt heeft, dat het in staat ware, om, tot veelerlei oogmerken en gebruiken, te kunnen dienen, hy ook wel zal zorgen en toezien, dat het alles, in de daad, tot die gebruiken, diene, en dat dus zyn oogmerk bereikt worde? P. Wel ja Mama, want anders zou hy zig de voordagt en zorg, om het, ter bereiking zyner oogmerken, bekwaam te maaken, ook wel hebben kunnen spaaren, indien 't hem tog onverschillig ware, of hy die oogmerken bereikte of niet. M. Maar Pauline, het geen de menschen doen, hangt dat wel, in allen opzigten, alleen van hun af? {==459==} {>>pagina-aanduiding<<} P. Neen Mama, in alles wat wy doen, hangen wy af, van zeer veele omstandigheeden, die wy niet naar onzen zin kunnen schikken. M. En wie heeft de beschikking en 't bestier over die omstandigheeden? P. God, die dezelven, even als alles wat 'er in de waareld is en omgaat, naar altoos wyze en altoos goede oogmerken, bestiert. M. Maar kunnen wy de oogmerken, die hy in dit bestier volgt, wel altoos nagaan? P. Neen Mama. M. Hoe weeten wy dan, dat zy altoos wys en goed zyn? P. Om dat God, in alles wat hy doet, en dat wy kunnen nagaan, zoo veel wysheid, zoo veel goedheid, en zoo veel liefde, omtrent ons betoont, dat wy geen oogenblik kunnen twyfelen, of het moet, met dat geen, 't welk wy niet kunnen nagaan, even eens geleegen zyn. M. Hoe moet je dan alles aanneemen, wat je in de waareld overkomt? P. Met dankbaarheid, of ten minsten {==460==} {>>pagina-aanduiding<<} met geduld en goeden moed, als, weetende, dat het my toekomt van Gods hand, die my en ons allen zoo lief heeft, dat hy niets over ons kan willen brengen, dan 't geen tot ons waare welzyn strekt. Even als ik weet, dat Papa en Mama niets, omtrent my, willen doen, dan 't geen zy zig verzeekerd houden, dat tot myne meeste welzyn strekken zal. M. En is 't nu een geluk, dat God dit bestier over de menschen houdt, of zou het beeter zyn, dat dit bestier aan de menschen zelf ware overgelaaten? P. Het is een groot geluk, dat God dit bestier, over de menschen, houdt; even als 't een groot geluk is, voor de kinderen, dat zy, onder 't bestier hunner ouderen, staan. M. En waarom dat? P. Om dat de menschen, in zeer veele opzigten, nog even weinig als de kinderen, weeten, wat hun waarlyk goed en nuttig zy. M. Hoe noemt men nu dit bestier, 't welk God houdt, over ons en over alles wat 'er in de waareld omgaat? P. Zyne voorzienigheid. (*) 'Er zullen zig daaglyks eene meenigte geleegenheeden opdoen, die men, op diergelyk eene wyze kan aanwenden, om de kinderen oplettend te maaken, en zig te leeren redden. En daar op kan men niet genoeg bedagt zyn, en moet 'er ook geene geleegenheid toe laaten verlooren gaan. (*) Ook hier wederom kan ik maar één voorbeeld geeven, hoe men alles aanwenden moet, om, onder 't speelen, de vindings kragt en 't oordeel der kinderen, door eige ondervinding en daadlyk onderwys, te ontwikkelen; en hen, ten dien einde, oplettend te maaken, op de verscheide oogmerken, die men zig, in 't vervaardigen der dingen, voorstelt, en de verscheide middelen, die men gebruikt, om die oogmerken te bereiken. Oogmerken, middelen zyn wel woorden, waar van men hun zeeker, nog in lang, geene afgetrokke uitleggingen geeven moet; maar op de zaaken, die zy beteekenen, moet men hunne aandagt, hoe eer hoe liever, vestigen, en 'er hen gemeenzaam meê maaken. In de kennis van oogmerken en middelen, bestaat de geheele wysheid, de geheele wysgeerte. Maar, ik kan 't niet genoeg herhaalen, deeze kennis moer hun worden meegedeeld, niet door enkele woorden en afgetrokke beschryvingen, maar door daaden, en door hun de zaaken zelven, onder 't oog, te brengen. Een ieder zal zig honderd andere geleegenheeden, van gelyken aart, op dezelfde wyze, weeten ten nut te maaken; en daar by voor al letten, dat men de kinderen, zoo veel mooglyk, zelf laate werken, probeeren, uitvinden, gebreeken ontdekken, verhelpen &c. Niets zal de vermoogens beeter ontwikkelen, dan deeze daadlyke oeffening. (*) Men moet hier wat meel by de hand hebben, als ook een koffy molentje, en te vooren een koren molen, ten minsten van buiten, aan 't kind hebben geweezen. Het inwendig maaksel van den molen zal, althans voor verre de meesten dier kinderen, voor dewelken dit onderwys geschikt is, nog te samengesteld zyn, om 'er zig een goed denkbeeld van te kunnen vormen. Is 'er het kind evenwel vatbaar voor, zoo veel te beeter. Wys hem dan den molen van binnen leg hem 't samenstel uit, en vooral doe 't hem zelf, by de stukken, ter deegen na gaan. (*) Het gesprek van Rousseau, met zynen Emile, over den eigendom, heeft de eerste aanleiding, tot dit gesprekje, gegeeven. (*) Men kan de kinderen niet genoeg leeren, op de gevolgen hunner daaden opmerkzaam te zyn; en wel zorgvuldig te letten, dat zy niet, aan een kort oogenblik genoegen, een toekomend veel grooter genoegen opofferen, of zig een veel grooter toekomend, en dikwils zoo haast volgend kwaad, op den hals, haalen. Van waar tog komt al 't verkeerde, in 't gedrag der menschen, anders, dan alleen daar van daan, dat zy deezen gulden, weldaadigen reegel der wysheid niet in 't oog houden? Dagten wy altoos op 't toekomende, hielden wy altoos de gevolgen onzer daaden in 't oog, wy zouden nimmer van het goede afwyken; daar die af y king tog al toos, vroeg of laat, haare eige strasmeê brengt (*) Maar de blindeman, leeft die dan niet, wyl 'er onder 't hier opgenoemde iets is, naamlyk het zien; dat hy niet meer doen kan? Hy leeft voorzeeker, om dat hy zig zelf beweegen kan, 't welk de eerste en voorname blyk van 't leeven, de hoofdeigenschap der leevenden is. Maar 't leeven van den blindeman is gebrekkiger dan dat van anderen, om dat hy niet kan zien. En indien hy 'er doof by was, zou zyn leeven nog veel gebrekkiger zyn. En indien hy ook van de drie overige zinnen was beroofd, zou 't een allergebrekkigst leeven zyn; schoon evenwel nog een leeven, zoo lang hem de zelf beweeging overbleef. (*) Van het leeven der planten, 't welk, in een meer oneigentlyken zin, dusgenaamd wordt, zal, in 't vervolg, gesprooken worden. (*) Verg. 1 D.p. 70, 71. (*) Ik geloof niet, dat ooit eenig kind vraagen zal, of de eerste menschen zig zelven niet konden maaken. Dit denkbeeld heeft iets zoo strydigs en onbestaanbaars in zig, dat ik veel eer den ken zou, dat een kind, aan't welke men iets diergelyks zou willen wys maaken, daar op zou antwoorden, niet te kunnen begrypen, of zig eenig denkbeeld vormen, hoe iets, zig zelven maaken zou. Indien het tog eens gebeurde, dat aan eenig kind zulk eene vraag in 't hoofd gevallen, of liever gebragt was, zou men 't volgende, of iets diergelyks antwoorden kunnen. - Toen je jongste broertje 'er nog niet was, kon hy toen wel iets doen? kon hy toen wel schreeuwen, of iets krygen, of iets weg smyten, of eenige andere zaak doen, wat je maar verzinnen wilt? ----- Het kind zal zeekerlyk zeggen van neen. - Wel, even dus was het, met de eerste menschen, ook. Toen zy nog niet gemaakt waren, toen waren zy 'er nog in 't geheel niet; en toen zy in 't geheel niet waren, konden zy ook niets doen; en dus konden zy ook niet zig zelven maaken, want dat is tog wel iets doen. Dat de menschen, niet by geval konden ontstaan, blykt genoeg, uit het geen, in't dertigste gesprekje, gezegd is. Het is de dingen, die by geval ontstaan, eigen, dat men 'er verwarring en gebrek aan reegelmaatigheid in ontdekke, en dat men 'er geen vooruitzigt, op eenig gebruik of nuttigheid, in bespeuren konne. Daar aan is het, dat men de werken van 't geval, van alle anderen onderkent; dit is hun onderscheidend kenmerk. Overal in teegendeel, waar men ziet, dat iets, met regelmaatigheid, met voordagten overleg, met wysheid en vooruitzigt, op zeekere nuttigheid en zekere gebruiken, gemaakt is, kan men zeeker zyn, dat zulks is gemaakt, door iemand, die voordagt, wysheid, vooruitzigt oeffenen en dit alles overleggen kon. Hoedanig nu is de mensch? - Beschouw slegts de leeden zynes lichaams, tot zoo veele verscheidene en meenigvuldige gebruiken, geschikt: en geen kindzelf zal hier in twyfel staan. (*) Wil men 't bewys van Gods aanweezen, in weinig woorden, bevatten. Zie hier een voorbeeld. Alles wat je rondom je ziet en ooit zien kunt, wordt alles samen genomen de Waareld genaamd. Wanneer je een horlogie ziet, dan weet je, dat 'er een horlogiemaaker zyn moet, die het gemaakt heeft. Wanneer je de Waareld ziet, dan weet je, dat 'er een Maaker van de Waareld zyn moet, die de Waareld heeft gemaakt. (Zie 't XXX gespr. en de aant. op p. 261. Deezen Maaker der Waareld nu, noemen wy God. (*) Deeze vertelling heb ik reeds, in den Borger, mee gedeeld; zie No. 53. (*) Wy kunnen eigentlyk aan niets de kragt van werking geeven, maar alleen de werkings kragt, die wy, in de dingen, vinden, op verscheidenerlei wyzen, aanwenden. * Wanneer God iets maakt, hiet men het scheppen, om eene reede, die ik je in 't vervolg uitleggen zal. Dus zegt men, God heeft de waareld, en alles wat 'er in is geschaapen, en hy is de Maaker, of schepper der waareld. (*) Deeze uitleg komt my voor, niet alleen, voor 't Godgeleerd, maar ook voor 't Natuurkundig onderwys, geschikt. Want wat zyn de samenwerkende vermogens van beweegingskragten, en aantrekkings-of zwaarte kragten, die, volgens de Newtoniaansche leer, het gansche waareldstelsel in order houden, anders, dan Natuurwetten, by dewelken wy moeten stil staan, en die, in hunne oorzaaken en werkingsmiddelen, onze verdere navorsching ontglippen! - En wat zyn zulke Natuurwetten anders, dan de aanhoudende wil van den Schepper der Natuur. (*) Dit nommer moet maar tot eene proeve dienen, om te onderstaan, of het kind reeds, voor zulke algemeene beschouwingen, vatbaar is. Vindt men 'er 't zelve niet vatbaar voor, kan men 't veilig overslaan. En ik vrees dat dit met zeer veelen 't geval zal zyn, daar ik de laatste helft vooral, zoo klaar en gemaklyk niet heb kunnen maaken, als ik wel gewenscht had.