Logo DBNL
Onderwijs voor kinderen (1782)

Onderwijs voor kinderen

(1782)–Willem Emmery de Perponcher–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Onderwys voor kinderen Van vier tot zes jaar.

I. Afdeeling.

I. Inleiding.

Een boer had twee zoons, die naauwlyks een jaar, in ouderdom, scheelden. Eenigen tyd na hunne geboorte, plantte hy twee appelboompjes, die beiden even goed van soort waren, en ook beiden even voorspoedig opwiessen. Toen zyne twee jongens, de een zeven, de ander agt jaaren bereikt hadden, bragt hy ze, op eenen dag der lente, by deeze twee boompjes, die beiden in vollen bloei stonden, en gaf 'er hun aan elk een van, ten geschenk.

Je ziet, zeide hy teegen hun, zy zyn beiden van een goed soort, beiden even oud, en belooven ook beiden evenveel; maar wat zy in der daad geeven zullen hangt nu van uwe zorg en oppassing af. Door onagtzaamheid kunnen zy even zoo ligt bederven, als door vlytige oppassing en zorg, tot goede vrugtdraagende boomen, opgroeien. Ik heb je aan beiden reeds geleerd, hoe men zulke boompjes oppassen en behandelen moet; en nu staat het maar aan u het geen ik je geleerd hebt, in 't werk, te stellen, of niet, en je daar door een goeden, of eenen slegten oogst te bezorgen.

Jan, de oudste deezer twee jongens, was, in 't bezorgen van zyn boompje, onvermoeid. Daaglyksch kwam hy naar 't zelve zien, en daar de rups dit jaar zeer meenigvuldig was, spaarde hy geen arbeid en geduld, om 'er zyn boompje van te zuiveren. Boven dien, daar het nog jong, en de stam, in vergelyking van de kroon, nog wat dun was, bondt hy 't boompje aan een paaltje vast, op dat het niet scheef zou groeien, ofte veel, door den wind, heen en weer geslingerd worden. Eindelyk spitte hy den grond, rondom zyn boompje,

doch zonder de wortels te kwetsen, lugtig om, op dat reegen, lugt en zonneschyn des te beeter, van alle kanten, in den grond, zouden kunnen indringen. Met een woord hy droeg 'er alle de zorg voor, die een goed boomkweeker 'er voor draagen kon.

Michiel, zyn broeder, deedt juist het teegendeel. Hy dagt; myn boompje zal, zonder my, wel groeien! En dus liet hy 't staan, zoo als het stondt. Onderwyl dat zyn broeder aan het zyne beezig was, liep hy, met de jongens van het dorp, speelen, zonder ooit naar zyn boompje te komen omzien. Alleen plukte hy 'er wel eens de bloessems af, om die in 't rond te strooien, of 'er mee te speelen; of wierp 'er met steentjes naar, om te zien, of hy ze raaken en afsmyten kon, en daar door brak hy de meeste vrugttakjes af.

Het gevolg van dit alles was juist zoo als men 't wel verwagten moest. In den herfst stondt het boompje van Jan volschoone vrugten, zoo dat hy sommige takken, met staaken, teegen 't afscheuren, bewaaren en ondersteunen moest. Michiel daar en teegen, die seedert lang niet eens meer om zyn boompje gedagt had, maar nu evenwel, aan de lekkere

vrugten, die zyn broertje van 't zyne plukte, begon te merken, dat appelboompjes goede dingen zyn, stondt zeer verwonderd, toen hy, by het zyne gekomen, bevondt, dat 'er geene enkele vrugt, en zelfs nog maar weinige, half afgegeete blaaden aan waren. Verdrietig en misnoegd liep hy, naar zynen Vader, toe, en zeitegen hem, maar Papa! wat heb je my daar ook voor een boompje gegeeven? Het gelykt weleen ouden stalbeezem, met zyne dorre takken! en ik kan 'er geen eenen appel aan vinden. Myn broertje daar en teegen; o! dien heb je geheel anders bedeeld! Op zyn boompje zitten de appels zoo dik als zand! Zeg hem dan nu ten minsten, dat hy die, met my, deele!

Met jou deelen, jou luien bengel! zei de Vader teegen hem; en zou ik dat aan je broertje beveelen. Zou dan de geen die vlytig is en geen arbeid spaart, de vrugten van zyne moeite en zweet deelen moeten, met den geenen, die den ganschen dag leedig loopt? - Neen vriendje! dat moet niet zyn. Geen enkelen appel zal je broertje jou geeven; en indien hy ze je geeven wou, zou ik 't hem verbieden; want ik wil, datje de straf

van je agteloosehid en luiheid draagen zult.

Maar Papa, hervatte Michiel, waarom heb je dan aan Jan een zoo veel beeter boompje gegeeven dan aan my?

Je boompjes waren beiden even goed, antwoordde de Vader; ik heb 't je zelf doen zien, toen ik ze je gaf. Zy zyn beiden van 't zelfde soort, beiden even oud en even goed opgewassen, en zy stonden ook beiden even vol bloessem, en beloofden even veel vrugt. Maar wat was het geval? Kort na dat ik je de boompjes gegeeven had; kwam de rups 'er in. Jan, die daaglyksch naar 't zyne ging zien, merkte 't haast, en getrooste zig de moeite, van ze daaglyksch te koomen wegvangen, zoo dat hy hun geen tyd liet, om zyn boompje veel te beschadigen, en daarom staat het nu nog fleurig en wel. Maar jy in teegendeel zaagt 'er niet eens naar om, en liet de rupsen eeten wat zy eeten wilden. Ook plukte je 'er zelf wel eens de bloessems van af, ofsmeet 'er met steentjes naar, ofschoon ik je gewaarschuwd had, dat elk bloessempje minder aan je boom, ook een appel minder was. En is het, na dat alles, wel wonder, dat jou boompje daar nu zoo dor en zonder vrugten staat? - Klaag

derhalven niet over my Michiel! want beiden heb ik je gelyk bedeeld. Maar klaag over je zelven, en leer hier uit, dat elk belooning vindt, naar zynen arbeid.

Michiel had, teegen dit alles, niets in te brengen; want hy herinnerde zig zeer wel, dat het geen zyn vader hem verweet, maar al te waar was. Hy moest dus ongetroost heenen gaan, en kon zyn boomje nimmer zonder smert aanzien.

Zyn Vader zag zulks, met genoegen, en zei tegen hem; myn lieve Michiel! ik hoop dat dit voorbeeld je nu zal leeren, hoe veel oplettendheid, arbeidzaamheid en zorg 'er, byzonder in ons beroep, vereischt wordt, om aan den kost te komen. Hoe vruchtbaar onze grond ook zyn mooge, zonder eene goede bebouwing, kunnen wy 'er tog geene goede graanen en vrugten van trekken. Zoo ras wy lui of zorgloos worden, en ons werk verzuimen, verwilderd alles en begroeit met doorens, distels en onkruid; en daar kunnen wy net zoo min graan of vruchten van plukken, als jy van je verwaarloosde appelboompje. Maar wanneer wy wel oppassen, en naarstig, in ons werk, zyn, dan staat alles, op onze velden, in vrugt en bloei.

Michiel luister de naar deeze les, en werdt, by vervolg van tyd, een even naarstig landbouwer, als zyn broeder. En toen verheugde hy zig nog wel duizendmaal, over de goede les, die zyn Vader hem gegeeven had.

 

Gy nu myne lieve kinderen! zyt allen, gelyk deeze twee appelboompjes. Indien wy je verwaarloozen, indien wy je geen goed onderwys, geene goede opvoeding geeven, dan is het te vreezen, dat het met je gaan zal, even als met het boompje van Michiel, en 'er niets goeds van je zal worden. Indien wy daarenteegen goede zorg voor je draagen, indien wy je wel onderwyzen, en je eene goede opvoeding geeven, dan kan 'er iets goeds van je worden, dan kun je, geduurende je geheele leeven, voor je zelven gelukkig, en voor anderen nuttig zyn. Maar myne lieve kinders! zullen onze zorgen, zullen onze onderwyzingen van eenige vrugt voor je zyn, dan moetje ons zelfs helpen, door oplettend te zyn, vlytig te leeren, en op onze lessen en vermaaningen wel agt te slaan, om ze op te volgen en 'er dus je voordeel meê te doen. Want anders kan alle onze moeite en zorg

niets baaten; en het zou al wederom met je gaan, als met het boompje van Michiel.

II.

Jacob. O zie Papa! Dat zyn groote visschen, die daar liggen, hoe noemt men die?

Vader. Dat zyn Kabbeljauwen.

J. En waar worden die gevangen Papa? Zulke visschen wilde ik ook wel eens vangen!

V. Dat geloof ik wel, maar daar zou je niet veel aan doen kunnen; zy zouden je veel te sterk zyn. Ook worden zy niet hier gevangen, maar in de Zee.

J. Wat is dat de Zee?

V. De Zee is eene verbaazend groote en diepe plas van zout water.

J. Van zout water Papa? Ik dagt dat al het water zoo zoet was, als 't geen dat wy drinken?

V. Neen Jacob, 't Zeewater is niet zoet, maar zoo zout dat men 't niet drinken kan.

J. Maar Papa wie heeft 'er dat zout in gedaan?

V. Als ik je zal gezegd hebben, hoe groot de zee is, dat zul je gaauw begrypen, dat niemand daar zout in kan hebben gedaan, maar dat het zeewater van zig zelve zout moet zyn.

J. Hoe groot is de zee dan wel Papa?

V. Je weet wel dat Groot-Mama's buitenplaats hier een uur gaans van daan is; dat is te zeggen, dat een groot mensch wel doorstap pende, een uur tyds nodig heeft, om van hier, tot buiten by Groot-Mama, te komen.

J. Ja Papa, dat is ook al een heel einde.

V. Ja maar, by de zee vergeleeken, is 't niets. Want op sommige plaatsen is de zee tien, op anderen, twintig, vyftig, honderd, ja duizend uuren gaans breed, en verscheide duizend uuren gaans lang.

J. O Papa dat is ontsaglyk groot.

V. Dat is het tog. Ook omringd die groote zee alle de landen, die 'er in de Waareld zyn. Zelfs zyn 'er sommige landen, die geheel in 't midden deezer groote zee liggen, zoo dat het water der zee ze, van alle kanten, omringd; even als of ik een steen, of een hoop aarde, midden in een bord met water lag. En zulke landen hiet men Eilanden.

J. Is ons land, daar wy in woonen, ook een Eiland Papa?

V. Neen ons land ligt maar van twee kanten aan zee. Aan de twee andere kanten, ligt het, met meer andere landen, in een zeer groot

stuk, te samen en dat hiet men het vaste land; en 't zelve is ook veel meer dan duizend uuren gaans lang en breed. Wanneer je wat verder zult gevorderd zyn, zal ik je eene beschryving van alle die landen geeven, en van de menschen die 'er in woonen.

J. O ja Papa, als 't je belieft, dat moet wel plaisierig zyn.

V. Dat is het ook - Maar om ondertusschen tot onze Kabbeljauwen weer te keeren, zal ik je nu zeggen, hoe men die vangt. - Somtyds gebruikt men daar netten toe; maar meestentyds neemt men een heel lang touw, daar men, op gelyke afstanden, verscheide andere kleiner touwen aan bindt, somtyds wel tot twee honderd toe; en aan elk van die twee honderd kleiner touwen maakt men dan een grooten vischhaak vast; omtrent zoo als de geenen, die wy aan onze hengels hebben, maar veel grooter. Daarna steekt men aan die haaken, in plaats van brood of pieren, zoo als wy gebruiken, een stukje ossen-lever, of wel een Prik.

J. Wat is dat Papa, een Prik?

V. Dat is een soort van visschje, dat wel naar een Aal of Paling gelykt, en daar de Kab-

beljauw veel van houdt. Wanneer dezelve nu het stukje ossenleever of den prik wil inslikken, dan slikt hy teevens, even als onze baarsjes en karpers, den haak mede in, en blyft 'er aanhangen. En als men denkt, dat 'er Kabbeljauwen genoeg aan de haaken zitten, dan haalt men 't touw op, doet de Kabbeljauwen van de haaken af, en legt ze in 't schip. Want men moet, met kleine scheepen, een geheel einde ver in zee gaan, om Kabbeljauwen genoeg te kunnen vinden. Eindelyk als men zyn schip vol genoeg met Kabbeljauwen geladen heest, dan zeilt men 'er mee, naar huis, en verkoopt ze aan al wie ze hebben wil. En daar vindt men altyd menschen genoeg toe, want de Kabbeljauwen smaaken zeer lekker; en men kan ze, op verscheidenerlei wyze, gebruiken.

J. Hoe dan Papa?

V. Niet alleen eet men ze versch, dat is zoo aanstonds, of ten minsten weinig dagen na dat zy gevangen zyn, want versch kunnen zy niet lang goed blyven; maar men legt ze ook, in 't zout, en dan kan men ze zeer lang bewaaren, zonder dat zy bederven; en dat noemt men zoute visch of labberdaan. Je

hebt ze ons wel, met geele wortelen en pietercelie-saus, zien eeten.

J. Is dat dan ook Kabbeljauw?

V. Ja, 't is 'er ten minsten een soort van. En stokvisch is ook een soort van Kabbeljauw, dien men in de lugt gehangen heeft, om ze te laaten droogen, wanneer zy ook weer zeer lang kan bewaard worden, zonder te bederven. Dus zie je, dat de Kabbeljauwen van veel gebruik zyn.

J. Dat is waar Papa?

V. En behalven de Kabbeljauw, wordt 'er nog meer visch. in zee, gevangen; als Schelvisch, en Tarbot, die zeer groot en plat is, en Schol, en Tongen, en Bot, en Molenaar, en dien lekkeren Haring, dien men 's zomers versch eet, schoon tog een weinig gezouten, wyl zy geheel versch te schielyk bederven zou; en 's winters wat gezouten en dan gerookt, wanneer men 't Bokking hiet; en die Bokking kan ook weer, zo wel als de labberdaan en stokvisch, lang bewaard en naar anderen landen verzonden worden. Dus de zee ons eene menigte goede en lekkere spyze geeft. - En wil ik je nu eens zeggen, in welke opzigten, de zee ons nog almeer van nut is?

J. Als 't je belieft Papa.

V. Het is uit de zee, dat de meeste dampen opwaassemen, die de wolken uitmaaken en ons den reegen geeven.

J. Maar Papa, - het reegen-water smaakt immers zoet, en je hebt my gezegt, dat het water van de zee zout is.

V. Dat is beide waar; want wanneer het water, uit de zee, opwaassemt, dan blyft al het zout, dat 'er in gemengd was, in de zee liggen, zoo dat 'er alleen zuiver, zoet water opdampt.

J. Maar hoe weet men dat Papa?

V. Zulks weet men niet alleen daar uit, dat de wolken, die boven de zee hangen, waar geen land, in twee of drie honderd uuren gaans, in de rondte, te vinden is, zoo wel zoet water doen reegenen, als die wolken, die boven 't land hangen; terwyl men nergens zout water reegenen ziet; maar ook om dat het klaar blykt, uit de wyze, waarop men 't zout maakt, dat wy daaglyksch gebruiken.

J. Hoe maakt men dat dan Papa?

V. Dat maakt men van zeewater; ten minsten voor het grootst gedeelte, want 'er zyn ook plaatsen, daar men zout, onder in den grond, vindt.

J. Maar Papa, hoe doet men dan, om van zeewaater zout te maaken?

V. Men graaft zeer groote, vierkante, ondiepe gaten of putten, in den grond, waar van men den bodem, met vaste klei, bedekt, zo dat het water niet in den grond kan wegzakken; men laat die putten, tot twee, drie, vier, of zelss zes voeten hoog, met zeewater, vol loopen, door eene opening, die men vervolgens sluit, zoo dat het water 'er niet weer uit kan. Dit zeewater laatmen stil, in die putten, staan; en wanneer men dan maar twee of drie dagen sterke zonneschyn heeft, (want in de landen, daar men, op die wyze, zout maakt, is 't warmer en minder ongestadig weer dan bier;) vindt men reeds meest al het water weggedampt; en dan ziet men dat het zout, 't welk in 't water gemengd was, in eene korst, op den bodem van den put, is blyven liggen. Men slaat die korst aan stuk, en haalt de stukken uit de put, om ze te laaten droogen.

J. En is dat dan 't zout, dat wy eeten?

V. Ja, maar dan ziet het 'er nog zoo wit niet uit, als wy 't op tafel krygen; want dan is 'er nog veel slib en vuiligheid in, die, met het zeewater, gemengd waren. Om 'er die nu

uit te krygen, smyt men eenige stukken van dat zout, in een pot met schoon zoet water; en als het daar eenigen tyd in gestaan heeft, dan smelt het zout, en mengt zig, zoo wel als de slib en vuiligheid, met dat water. Maar langzaamer hand zakken de slib en vuiligheid, die zig niet zoo wel als het zout, met het water, vermengen kunnen, op den grond van den pot neer, en dan blyft het water wel zout, maar is verder schoon. Wanneer het nu schoon is, en al 't vuil wel naar den grond is gezonken, giet men het voorzigtig, in een anderen pot, over, zoo dat alle de vuiligheid, onder in den eersten pot blyft liggen, en men, in den tweeden pot, niets dan schoon zout water heeft. Daarna zet men dat schoone zoute water, op 't vuur, te kooken; en dan dampt al het water weer in rook weg, maar het zout valt, in schoone witte korreltjes, op den bodem van 't vat neer. Wil men 't zout nog witter hebben, dan laat men 't schoone zoute water, eer men 't kookt, door eenige dikke, vaste, wolle stof, als zelf kant van laaken b.v. loopen, en dan blyft de vuiligheid, die 'er nog in mogt zyn, op dat stof liggen. Nu zie je klaar, uit deeze wyze van 't zout te maaken en te zuiveren, dat

als 'er, uit zout water, damp opryst, het zuivere water alleen in de hoogte vliegt; maar het zout zig altyd van 't water, eet 't zelve opryst, afscheidt, en liggen blyft; en dit is de reede, waarom de dampen, die geduurig, uit de zee, opryzen geen zout, maar zoet water geeven.

III.

Verschrik niemand.

 
Foei! Wimpje; dat zyn slegte grapjes.
 
Ik bid het u, ei laat dat staan!
 
Zegt, waarom zoudt ge Jan verschrikken?
 
Hy heeft u nimmer kwaad gedaan.
 
Hy raakte, door zulk dwaaslyk speelen,
 
Misschien zyn ganschen leevens - tyd,
 
(Bedenk eens wat ge zoudt bedryven!)
 
Zyn lichaams kragt en welvaart kwyt.

De Broederliefde.

 
O! Wat heeft de broedermin,
 
Voor ons, veel vermaaken in!
 
Zoo als ik en Gerrit leeven
 
Is het leeven regt veel waard!
 
Altoos vreedzaam en bedaard,
 
Door geen haat of nyd gedreeven,
 
Is dat een van beiden doet
 
Ook den and'ren altoos goed.
 
Heeft myn broeder Gerrit lust
 
Om te speelen; ik tot rust,
 
Laat ik maar het minste blyken,
 
Dat ik, niet gezind tot spel,
 
Liever leer, het is hem wel.
 
En in plaats van stuursch te kyken,
 
Krygt hy boeken en zwygt stil,
 
Dus wil Gerrit, zoo ik wil.
 
Ben ik weer tot spel gezind,
 
Als hy daar geen' vreugde in vindt,
 
En zyn lessen liefst wil leeren,
 
'k Zal dat ook niet tegen gaan,
 
't Speelen is dan afgedaan.
 
Wat hy dan ook zal begeeren,
 
't Spel of boeken, ik ben reê,
 
Zoo hy wil, zoo wil ik meê.

IV.

Moeder. Zie eens Pauline, daar is je pop, die heeft armen, en beenen, en een hooft, en een neus, en eene mond, zoo wel als jy; is dan je pop niet net het zelfde als jy bent; of denk je, dat je nog iets anders bent, dan je pop.

Pauline. Wel Mama, my dunkt, dat ik nog iets anders ben.

M. En waarom dat, welk onderscheid

is 'er dan tusschen jou en je pop? Wat kun jy, by voorbeeld, doen, dat je pop niet kan doen.

P. Wel zie eens Mama, ik kan immers myne hand opligten, en ik kan loopen en springen, dat kan de pop tog niet doen

M. Daar heb je gelyk in. Jy kuntje beweegen, en dat kan de pop niet. Maar heb je broertjes wagentje niet zien voortrollen? Dat beweegt zig dan evenwel ook.

P. Ja Mama, dat geloof ik wel, als Hanna het voorttrekt, of van zig afstoot, dan rolt het weg. Maar my hoeft tog niemand voort te trekken, of weg te stooten. Zie maar eens, hoe ik alleen loopen en springen kan!

M. Daar heb je weer gelyk in. De wagen en de pop kunnen zig niet zelf beweegen, een ander moet ze draagen, trekken of voortstooten; maar jy kunt je zelf beweegen, net zoo als je wilt. Je kunt staan, of gaan, of loopen, of weer gaan zitten, net zoo als je 't goed vindt. Je kunt je handen, je voeten, je tong gebruiken, net zoo als het je belieft. - Maar Pauline, Broertje kan noch spreeken, noch loopen, noch springen; Broertje moet zoo wel gedraagen worden als de pop; is die

dan ten minsten, niet net het zelfde als de pop.

P. Wel Mama; - Broertje kan tog ten minsten zyne hand opligten, en wyzen; - zoo groot zal 't kindje worden; - en dat kan de pop immers niet doen.

M. Zeer wel; Broertje is derhalven ook iets anders dan de pop. - Maar Pauline, hoe weet je nu, dat broertje dat alles kan doen?

P. Wel, lieve Mama! ik heb het immers zoo dikwils gezien.

M. Waar heb je dat mee gezien Pauline?

P. Wel met myne oogen, Mama!

M. Regt zoo. Maar zo je nu geene oogen had, zou je het dan wel kunnen zien?

P. Neen Mama.

M. En zou je dan wel weeten kunnen, of broertje dat kon doen of niet?

P. Neen Mama, dat zou ik dan niet kunnen weeten.

M. En zou je wel ergens van weeten kunkun, zo je geene oogen had? Zou je dan, by voorbeeld, wel kunnen weeten, wat 'er rondom je omgaat.

P. Neen Mama, dat geloof ik niet; - dan zou ik weezen, net zoo als 's nagts.

wanneer ik in myn bed lig, en de kaars uit is. Dan is het net als of 'er niets in de kamer was.

M. Dat zou je ook - Maar doe nu je oogen eens toe. - Zoo. - Vat nu de tasel eens aan. Is die hard of zagt?

P. Wel Mama, de tafel is hard.

M. Maar hoe weetje dat nu Pauline? Je kunt het immers niet zien, wyl je de oogen nu toe houdt.

P. Neen Mama, ik kan het niet zien; maar ik voel tog wel dat de tafel hard is.

M. Zoo; dan kun je, door voelen, of door het gevoel, ook iets weeten; al gebruik je je oogen niet, om het te zien.

P. Ja Mama.

M. Zoo knuje dan nu reeds, op tweeërly wyze, iets weeten: door het te zien, en door het te voelen.

P. Dat is waar Mama.

M. Hou je oogen nog wat toe. - Wat hou ik je nu onder den neus?

P. O Mama! dat ruikt lekker, dat zyn roozen.

M. Dat heb je wel geraaden. Maar hoe weetje nu, dat dat roozen zyn, want je hebt ze noch gezien!, noch gevoeld?

P. Neen Mama, maar ik ruik het; Roozen ruiken altyd zoo.

M. Dan kun je ook iets, door den reuk weeten?

P. Dat is waar Mama.

M. En dat zyn dan nu ook al drie wyzen, waarop je iets weeten kunt; het gezigt, het Gevoel, en de Reuk. (Pauline doet de oogen open.) Neen, neen Pauline! de oogen nog wat toe gehouden.

P. Ach myn lieve Mama! Ik kan ze haast niet langer toe houden, zy gaan my telkens weer van zelve open, eer ik 'er om denk.

M. Kom, ik zal 'er je dien zyden halsdoek voor binden, dan kun je niet zien, al wilje. - (Zy bindt haar den doek, voor de oogen,) Zoo - zie je nu wel iets?

P. Neen Mama, nu kan ik nîets zien.

M. (Aan Henriette, die met haar broertje en de meid, aan 't ander einde van de kamer speelt, wenkende, doch zonder haaren naam te noemen. Kom jy eens hier, - zoo, - zeg Pauline eens goeden dag.

Henriette. Goeden dag Pauline.

P. Goeden dag Henriette.

M. Pauline, hoe weetje nu, dat dat Hen-

riette is, die je daar goeden dagt zegt?

P. Wel Mama om dat ik het hoor. Ik ken Henriette's stem wel.

M. Zeer wel; en dat is dan weêr iets nieuws, want je weet dat nu niet, om dat je 't gezien, gevoeld, of gerooken, maar om dat je 't gehoord hebt. Dus zyn 'er nu al vier wyzen, of middelen, waar door je iets weeten kunt; het Gezigt, het Gevoel, de Reuk, en 't Gehoor. - Maar doe nu je mond eens open. Wat steek ik 'er nu in?

P. O Mama, dat is lekker! dat is aalbessen gely.

M. Hoe weetje, dat dat aalbessen-gely is?

P. Wel Mama, dat kan ik zeer wel proeven, dat heeft net den smaak van aalbessen-gely.

M. Het is ook aalbessen-gely. - Maar dat is dan eene vyfde wys, waar op je iets weeten kunt. Zou je ze me nu alle vyf wel kunnen opnoemen, of wil ik 't eens doen?

P. Als 't je belieft Mama.

M. Het Gezigt, het Gevoel, de Reuk, het Gehoor, en de Smaak. - En deeze vyf middelen, waar door men iets weeten, of zoo als men 't noemt, ontwaar worden kan, hiet men de vyf Zinnen. - Maar nu zal ik je den doek weer van de oogen doen.

M. Als 't je belieft Mama.

P. (Den doek afdoende.) Zoo, nu kun je weer zien. - Maar Pauline, kan je pop nu wel ook, zoo als jy, iets zien, of voelen, of ruiken, of hooren, of smaaken?

P. Neen Mama, dat kan zy niet.

M. Dit is dan nu in deezen opzigte, het onderscheid, tusschen jou en je pop, dat jy je zelf beweegen kunt, dat jy kunt zien en voelen, en ruiken, en hooren, en smaaken, maar dat je pop niets van alles doen kan. Is 't niet zoo?

P. Ja wel Mama.

M. Nu, al wie zig zelf beweegen, en zien, en voelen, en ruiken, en hooren, en smaaken kan, die leeft, of is leevendig. Dus ben jy leevendig, om dat jy dat alles doen kunt; (*)maar je pop is niet leevendig, om dat

zy niets van dat alles kan doen. - Maar de dieren nu, de honden, de paarden, de vogels &c. zyn die leevendig of niet?

P. Wel Mama, ik geloof ja, dat ze leevendig zyn.

M. Daar heb je ook gelyk in; want de poes kan zig zoo wel zelf beweegen als Pauline. Zy kan zelfs veel harder loopen, en veel hooger springen dan jy; niet waar?

P. Ja Mama, dat kan zy tog.

M. En als je agter haar aan komt gaan, en je klapt de handen, kan zy dat dan hooren, of niet?

P. Ja wel zeeker kan zy dat hooren Mama, want zy loopt dan aanstonds weg.

M. En wanneer je ze van agteren met een stok aanraakt?

P. Ja dan loopt zy nog schielyker weg.

M. Dus kan zy den stok ook voelen. - En wanneer je haar den stok maar van verre wyst?

P. Dan loopt ze ook al weg.

M. Zy kan derhalven den stok ook zien. En zoo is 't met de honden, de paarden, de vogelen, en alle de beesten even eens. Zy kunnen zig zelf beweegen, net zoo als zy willen; zy kunnen zien, voelen, ruiken, booren, en smaaken, zoo wel als wy; en dus zyn zy ook zoo wel als wy levendig, en hebben zoo wel als wy vyf zinnen. - Maar de pop, die niets van dat alles kan, en niets van dat alles heeft, die is niet leevendig. - En de tafel, is die leevendig?

P. Neen Mama, die kan zig ook niet bewegen, en die kan niet zien, en niet voelen.

M. Dat heb je regt; de tafel is niet leevendig. - En die steenen, die daar ginder, op een hoop, teegen den muur, liggen, kunnen zig die beweegen, of zien, of hooren?

P. Neen Mama.

M. Dus zyn die dan ook niet levendig. En even zoo is 't met de huizen, en met het huisraad, en met je speelgoed, en met alles wat je rondom je zet, behalven de menschen en

de beesten. De menschen en de beesten zyn eigentlyk alleen levendig; maar al het overige is niet leevendig, (*)maar leevenloos.

V.

Doortje, die, even als haare broêrtjes, zusjes, en andere speelmakkertjes, tot nu toe, niets dan linne jurken, en leêre schoenen, en 't hair, in losse krullen, om 't hoofd, hangende gedraagen had, kwam eens, in gezelschap, met eenige andere kinderen, die als Dames gekleed en gekapt waren, en vondt dat zoo fraai, dat zy brandde, om voortaan ook, op die wyze, gekleed te gaan.

Zo als zy t'huis kwam, zei zy, teegen haaren Vader; o myn lieve Papa! ik bidt je! laat my ook een zyde tabbertje en zyde schoenen maaken, zoo als die andere kinderen droegen, daar ik van daag mede in gezelschap geweest ben, en laat my, even als zy, met eene hooge muts, gekapt gaan. - Indien je daar vermaak in vindt, antwoordde de Vader, wil ik dat wel doen, maar ik vrees, dat het je

gaauw berouwen zal. - O neen, myn lieve Papa! zei Doortje geheel verblyd, je moest eens gezien hebben, hoe mooi alle die kinderen 'er uitzagen; het was een plaisier om te zien! En, ik bidt je myn lieve Papa! waarom tog zou my dat haast berouwen? - Wel, hervatte de Vader, om dat je je dan veel stiller zult moeten houden, en 'er altoos om denken, om je mooie kleêren niet te bemorssen, of te scheuren, want zulke kleêren kan men niet in de wasch doen, zoo als je jurken; en zy kosten te veel geld, om 'er dikwils nieuwen te koopen. Ook zul je dan altyd wel moeten oppassen, om je hair niet uit zyn fatsoen te brengen, want als men, zoo als de Dames, in 't hair, of, met eene hooge muts, netjes gekapt is, dan staat het belachlyk, wanneer 'er hier of daar eene losse vlok by hangt. - O daar zal ik wel oppassen, myn lieve Papa! zei Doortje weer, geef my maar zulke kleêren, ik zal wel voorzigtig zyn, en zal wel maaken dat zy niet bederven. - 'T is wel dan, zei Papa, wy zullen zien hoe 't uitvalt. En hy liet een fraayen opschik voor Doortje maaken; en bestelde den pruikermaaker, teegen den dag, waarop 't alles klaar zou zyn; en nooide ook

eenigen van Doortjes gewoone speelmakkertjes, om dien dag met haar te komen eeten.

Toen deeze zoo gewenschte dag gekomen was, kwan eerst de pruikemaaker aanzetten, en nam Doortjes hoofd, dat nog nooit gekapt was geweest, onder handen, lei haar braaf papillotten in 't hair, en kapte ze naar de eerste mode. Daar zulks nu aan Doortje nog nooit gebeurd was, vondt zy 't heel aardig, en beelde zig in, nu eene groote Dame te zyn. Somtyds deedt de pruikemaaker haar wel eens braaf zeer aan 't hoofd, door te sterk aan de hairen te trekken, en 't verveelde haar ook zoo lang te moeten stil zitten; maar daar 't nu nog een nieuwtje was, nam zy met dit alles geduld.

Zoo dra zy gekapt was, trok men haar de mooie kleêren aan, en toen sprong zy op van vreugde en kon zig niet verzadigen, met haar zelven en alle die mooie kleeren te bekyken. Aan tafel kon zy naauwlyks eeten, zoo was zy, met haaren opschik, in genomen, en had ook zoo veel op te passen; wyl zy nu eens gevaar liep, met haare manchetten, over een bord of schootel, te sleepen; en dan weer bang was, dat de knegt iets op haaren tabbert stor-

ten mogt. Zoo als zy hem maar van verre zag aankomen, keek zy hem al angstig te gemoet; - Voorzigtig tog Jan! voorzigtig! zeize, en kroop zoo digt teegen haar zusje aan, als zy maar kon; maar dan kreukte zy haaren tabber, of haare manchetten weer, en dat speet haar geweldig. Het scheelde zelfs eens weinig, of zy begon 'er om te huilen, dat 'er een kwaade plooi in gekomen was. Maar haar zusje lachte haar zoodanig uit, dat zy zig inhieldt.

Na den eeten ging zy wandelen, met haare broertjes, zusjes en andere speelmakkertjes, die allen hunne gewoone kleêren aan hadden. Terwyl zy over het dorp gingen, was Doortje geheel uit haar zelven van vreugd, daar zy zag, hoe een ieder haar aankeek, en haare kleêren zoo mooi vondt. Maar 't speet haar tog, dat zy hier en daar hoorde zeggen; Ei! ei! zie onze Doore eens styf geworden zyn! Zy houdt zig als een kermis pop, die men te kyk brengt, en ziet ons kwalyk aan, zoo is zy, met haaren opschik, in genoomen; wat de mooie kleêren tog doen! - Maar wanneer zy dan een ander weer hoorde zeggen; dat is een kostelyke tabbert! dan was zy 't voorige weer vergeeten, en zwom in vreugde.

Buiten het dorp, aan eene wei, gekomen, die met bloemen bedekt was, en daar de mooiste kapelletjes, in meenigte, rond vloogen, gingen haare speelmakkertjes terstond de wei in, plukten bloemen, liepen de kapelletjes na, om ze te vangen, en sprongen braaf herom, op 't gras. Doortje wilde, als naar gewoonte meê doen, maar men waarschuwde haar, dat het gras nat, en de ingang van de wei slikkerig was, zoo dat zy haare zyde schoenen, en mooien tabbert, in eens zou bederven. Zy moest derhalven, op den weg, blyven wagten, tot dat de overigen, met bloemen plukken en herom springen, gedaan hadden. Dit speet haar zeer; maar gelukkig hadden de overigen de vriendlykheid, voor haar, van 't niet lang te maaken.

Zy moesten nu een klein bosch door, en daar bleef Doortje al ras agter, wyl zy voorzigtig gaan moest, om haaren tabbert niet vuil te maaken, teegen de struiken, en niet hier of daar, met haare zyde schoenen, in 't nat te trappen. De overige kinderen ondertusschen liepen en huppelden vrolyk vooruit; toen zy eensklaps om hulp hoorden roepen. Zy liepen terstond te rug, en vonden de goede Doore,

met haare hooge muts, in eenen nederhangenden tak, vast geraakt. Zy durfde geen voet verzetten, noch eenige beweeging doen; uit vrees van de gaze possen, boven op haare muts, te scheurenen, en maakte dus eene vry belachlyke vertooning. Men maakte ze voorzigtig los, maar kon niet beletten, dat de muts 'er merklyk by leedt, en ook het kapsel vry wat uit een raakte. - Daar by begon zy nu te klaagen, dat het styve balyne keurslyf, 't welk men haar, om den tabbert netjes te doen zitten, in plaats van 't gewoone slappe keurslyf van touw, had aangedaan, haar zoodanig knelde, dat zy haare speelmakkertjes niet langer volgen kon. Zy wenschte dus dat men weêr naar huis mogt gaan; dan daar de overigen zig eene veel langer wandeling voorgesteld hadden, konden zy daar zoo terstond niet toe besluiten. Zy kwamen egter over een, om het, op een accoordje te gooien. Doortje zou, op een bankje, dat daar digt by stond, en 't welk eerst wel schoon gemaakt werdt, blyven zitten, onderwyl dat de overigen maar eens het bosch zouden rond wandelen, en haar dan weer komen haalen, om samen naar huis te gaan.

Dit geschiedde; maar de arme Doore begon zig wel ras, op haar bankje, te verveelen, en dagt nu by haar zelve; Papa kon tog wel gelyk gehad hebben, toen hy zeide, dat my die opschik ras berouwen zou. Ware ik nu zoo als de overigen gekleed, dan hadde ik meê, in de wei, gespeeld, en dan liep ik nu, met de overigen het bosch rond, in plaats van hier zoo in myne een zaamheid te zitten. Het is tog in de daad niet gemaklyk mooi opgeschikt te zyn; men zit 'er zoo styfin, en men kan niets meê doen! Had ik dien opschik maar liever niet gevraagd! - Maar dat zou tog ook jammer zyn, want het is alles zoo mooi; - evenwel wat heb ik 'er aan, als ik 'er my om verveelen moet?

Terwyl Doore dus by haar zelve, voor en teegen den opschik, pleitte, kwamen haare makkertjes zeer hard aanloopen, en riepen haar al van verre toe; schielyk Doore! schielyk naar huis! daar komt eene zwaare reegenbui op; zo je die op 't lyfkrygt, dan is al je mooie goed bedorven. - Doortje stondt op en ging aan 't loopen; doch daar haar styve keurslyf naar hoe langer hoe meer verveelde, waren de anderen haar al ras voorby. Haar

oudste broertje evenwel had medelyden met haar, en gaf haar een arm, om haar te helpen. Ook bragt hy ze nog even voor den reegen t'huis; maar een van haare mooie zyde schoentjes was, in 't slyk, blyven steeken; en zy moest nu, by haare mooie kleêren, een paar gemeene leêre schoenen aan doen, die 'er wonder by afstaaken.

Zy was tog bly, dat 'er verder niets bedorven was. - Maar nu ging men, om 't overige van den avond door te brengen, blindemannetje speelen; en daar by raakte de arme Doore weer bedroefd in 't naauw. - O pas op! kreuk myn tabbert niet! riep zy, teegen den een. - Scheur myne manchette niet! riep zy, tegen den blindeman, die haar vangen wilde. Zy was, da ar door, en ook door haaren opschik, terstond bekend, en had nu, op haare beurt, moeten geblind worden; maar daar toe was zy niet te beweegen; haare muts en kapsel zouden 'er geheel door bedorven zyn, en zy moest 'er uitscheiden, en in een hoekje gaan staan toekyken.

Na dat de overigen nog eenigen tyd gespeeld hadden, gingen zy allen te samen aan eene ronde tafel zitten, om Chocolade te

drinken; en hier kwam onze arme Doore nog eerst het ergste ongeval van den geheelen dag over. De meid stortte, by ongeluk, een vol kopje chocolade, over haar en haar nigtjes lyf, dat het stroomde- Dat is niets! zei haar nigtje, myne jurk steek ik morgen, in de wasch, en dan is zy weer helder. - Maar myn arme tabbert, zei Doore zeer droevig, die is nu geheel bedorven! Wat raad nu? en zy begon te schreien.

Zal ik je morgen een anderen zyden tabbert laaten maaken? vroeg haar Vader, die, even te vooren, in de kamer, gekomen was. - O Neen! Neen! myn lieve Papa, zei Doore, nooit weer! nooit weer! Mag ik morgen myn hair weer in 't rond laaten hangen, en myne voorige kleederen weer aan doen? - Zeer gaarne, zei de Vader; deezen tabbert ondertusschen kun je, in je kamer, aan den kapstok hangen; en zoo dikwils als je weer lust krygt, om opgeschikt te zyn, gaa hem dan maar eens bekyken. Dan zal hy je al 't plaisier herinneren, dat de opschik je van daag bezorgd heeft, en dan geloof ik, dat je 'er voor lang van zult geneezen zyn.

VI.

Emilie. Mama, myn vogeltje heeft honger.

Moeder. (Aan haar bureau zittende te schryven.) Wel geef hem te eeten, je hebt alles, wat 'er toe nodig is.

E. Ja Mama, maar hy wil niet eeten.

M. Dat komt dat hy droevig is.

E. En waarom is hy droevig?

M. Om dat hy ongelukkig is.

E. Ongelukkig! o jammer! myn zoet, lief vogeltje! - En waarom is het ongelukkig?

M. Om dat je 't niet weet te bezorgen en te voeden, en vooral om dat het in eene gevangenis zit.

E. In eene gevangenis?

M. Wel zeeker. Indien ik je eens, in een zeer klein kamertje, opsloot, zonderje 'er ooit uit te laateu, zou je dan gelukkig zyn?

E. Myn arm, lief vogeltje!

M. Ja, jy bent hetzelf, die het ongelukkig maakt.

E. Ik Mama?

M. Oordeel maar zelf. Dit Vogeltje

leefde eerst, in 't ruime veld, daar het, door bosschen en tuinen, vloog, en kwinkeleerde, en zig vrolyk maakte. En nu heb je 't, in een klein kooitje, opgeslooten, waar in 't zig naauwlyks roeren kan. - Zie eens, hoe angstig het heen en weer vliegt, en teegen de tralien spartelt! Indien 't arme diert je schreien kon, 't zou zeeker schreien.

E. (Het vogeltje, uit de kooi, baalende) Arm, klein vogeltje! - Mama, 't venster is open, - zal ik 't vryheid zetten?

M. Zoo als je wilt, myn lieve kind! Wat my betreft, ik heb nooit vogeltjes, in kooien, willen houden; om dat ik gaarne zie, dat alles, wat my omringd, gelukkig zy.

E. Wel ik wil even goedhartig als myne lieve Mama zyn. (wat schoorvoetende.) Ik zal hem laaten wegvliegen. - Zal ik Mama?

M. Net zoo als je wilt, myn lieve kind!

E. Wagt, ik zal hem eerst wat eeten geeven. - O Mama! zie, hy eet! hy eet!

M. Wel ik ben 'er bly om, wyl 't je plaisier doet.

E. Hy eet! ik kan hem opvoeden! -

O lief! lief vogeltje! (zy geeft het een zoen) wat is het mooi! - O zie Mama, het streelt my ook! Dat is een lief diertje! (Zy zet het schielyk weer in de kooi, zit ingedagten en zugt, en ziet wel haast weer het vogeltje, teegen de tralien, spartelen.)

M. (Het vogeltje, met medelyden, aanziende.) Arm, ongelukkig diertje!

E. (Met traanen in de oogen.) Ach! lieve Mama! - (Zy neemt het weer uit de kooi.) Wil ik het niet maar liever laaten vliegen? -

M. (Voortschryvende en zonder haar aan te zien.) Zoo als je wilt Emilie.

E. (Naar 't venster gaande.) Allerliefst diertje! - (Zy komt schreiende te rug.) Mama! - ik kan niet.

M. Wel nu kind! hou het dan. Dit vogelte, even als alle de dieren, begrypt niet, hoe wreed het van jou gehandeld is, dat je hem dus, om het gering vermaak 't welk jy 'er van hebben kunt, van al zyn geluk beroofd. Het zal daarom ook geene haat teegen je voelen. Maar het is des niet te min zeer ongelukkig, en 't zal nooit verge-

noegd zyn, zoo lang 't niet weer in vryheid is. Ik voor my zoo niet het geringste diertje van zyn geluk berooven willen, indien het geen kwaad deedt.

E. Kom Mama, ik zal de kooi, op 't venster, en open zetten.

M. Daar kun je van doen wat je wilt. Maar stoor my nu niet meer, in 't schryven, want je houdt my te lang op.

E. (Haare moeder de hand zoenende, en naar de kooi gaande) Lief! lief vogeltje! (Zy schreit; - na een weinig overdenking, zet zy de kooi, op 't venster, ziet het vogeltje vrelyk weg vliegen, en komt zeer rood en met traanen in de oogen te rug.) Mama, 't is gedaan! Ik heb het vogeltje in vryheid gesteld!

M. (Haar omhelzende.) Wel myne lieve Emilie, je hebt eene goede daad gedaan, en om dewelke ik je nog veel meer bemin, dan te vooren.

E. O myne lieve Mama! hoe wel ben ik 'er dan over beloond!

M. Dat zul je altoos zyn, zoo dikwils als je iets zult opofferen, om wel te doen. Daar

by, deeze opofferingen zyn, alleen in 't vooruitzigt, moeilyk. Zoo ras men ze gedaan heeft, voelt men 'er zulk een genoegen en vreugde over, dat men terstond bly is, van ze te hebben gedaan. B.v. je schreide, op 't oogenblik, dat je het besluit naamt, om je vogeltje in vryheid te zetten, maar spyt het je nu, dat je 't gedaan hebt?

E. Neen Mama, ik had iets zwaars op 't hart, zoo lang ik het daar zoo droevig zag spartelen; maar dat pak werdt my als afgeligt, zoo ras ik het weer zoo vrolyk en zingende, over den tuin, zag vliegen. Daar by ben ik ook zoo bly, van wel te hebben gedaan, en daar door nog meer de geneegenheid van myne lieve Mama te hebben gewonnen.

M. Wel myn lieve kind, vergeet dat nooit; en wanneer het je eens zal moeite kosten, om tot eenige goede daad te besluiten, denk dan om 't vogeltje, en wees verzeekerd, dat 'er gene opoffering is, waar voor het genoegen van wel te hebben gedaan, en de liefde en agting der geenen,

die wy beminnen te hebben gewonnen, ons niet overvloedig beloonen kan.

VII.

Pauline. Mama, zie 'er dat hier, in nigtjes kamer, eens uitzien! Zie! daar is 't glas van den spiegel aan stuk - en hier, by het tafeltje, ligt een heelen boel gebrooke porcelein; wie of daar tog zoo mag huis gehouden hebben?

Moeder. Ik weet het niet, Pauline. Maar dat ziet 'er tog jammerlyk uit. - Ik zal de meid eens roepen, en 't haar vraagen. - Steintje!

Steintje. Wat belieft je Mevrouw?

M. Wat is hier tog gebeurd Steintje? Zie 'er dat eens uitzien.

S. (Verleegen.) Mevrouw, - 't is, - ik durf 't niet zeggen -

M. Nu, nu, spreek maar uit; het ligt 'er nu tog toe. - Heb jy 't gedaan?

S. Och neen Mevrouw! dan zou ik 't wel ten eersten bekennen. - Maar 't is, - 't is tog ook wel eene onvoorzigtigheid van my, die 'er geleegenheid toe gegeeven heeft, maar waarlyk Mevrouw, 't was een ongeluk.

M. Wel nu Steintje, zeg dan maar, wat je gedaan hebt.

S. Mevrouw, terwyl de Juffrouw daar zat thee te drinken, wilde ik 't goed, op 't kaptafeltje, onder den spiegel, aan een kant schikken. En ik weet waarlyk niet, hoe 't gebeurd is, maar ik moet, by ongeluk, aan 't mooie bloempotje gestooten hebben, dat de juffrouw gisteren gekogt heeft, en daar een tip van den handdoek over heen lag, zoo dat ik het niet zien kon; althans het bloempotje viel van de tafel en brak aan stukken.

M. Zoo! dan zal de juffrouw je wel onthaald hebben, want zy was 'er zoo meê in haar schik.

S. Ja Mevrouw, zy voer bedroefd teegen my uit, en keef, en raasde zoo, dat ik my niet wist te bergen. In 't begin antwoordde ik haar niets; maar op 't laatst kon ik my tog niet beletten, teegen haar te zeggen; - maar juffrouw, ik wist niet dat daar een bloempotje stondt, en je had 'er den handdoek ook, met een tip, over heen gegooid. - Wat, zei ze, jou impertinente seeks! zulje nog zeggen, dat het myne schuld is? - en met een greep zy den bos sleutels, die by haar, op 't ronde theetafeltje lag, en dreigde 'er my meê. Maar, door deeze beweeging, stiet zy het theetafelt-

je om ver, en al het thee goed viel aan stukken, op den vloer. Toen werd zy nog veel boozer, en smeet my, met de sleutels, naar 't hoofd. Gelukkig evenwel bukte ik nog by tyds, en toen vloogen de sleutels in den spiegel, en deeden 'er 't glas, in duizend stukken, uit vallen.

M. Zoo, toen had de juffrouw zig wel geweerd! En wat zei ze toen?

S. Ja Mevrouw, dat weet ik niet; ik pakte my zoo schielyk uit de kamer weg, als ik maar kon. In 't eerste oogenblik wilde ik naar Mevrouw toe gaan, en haar over de juffrouw klaagen, en myn ontslag verzoeken, uit den dienst. Maar daar na heb ik my weer bedagt. De juffrouw is anders tog zoo goedhartig! 't is waarlyk jammer dat zy zoo oploopende is.

M. Ja dat is het tog, dat bederft haar geheel en al; en met het beste hart van de waareld, zal zy nog eens den eenen of anderen een groot ongeluk aanbrengen, indien zy zoo voort gaat. Maar ik zal evenwel maaken, dat zy dit geval zal onthouden. Het porcelein was haar eigen, daar mag zy voor zorgen, ik zal 'er haar geen ander, in de plaats, geven; maar 't spiegelglas zal zy my, zonder genade,

uit haar zakgeld, betaalen; en daar het zeer groot en mooi was, zal haare beurs dit lang heugen, en zy tyd hebben, om te voelen, wat men, door zulke op loopendheeden, wint. - Daar by verbiede ik je, Steintje, van haar den minsten dienst te doen, voor dat zy 't je, in myne teegenwoordigheid, zeer vriendlyk is komen verzoeken, onder belofte, van zig nooit weer zoo teegen je te buiten te gaan, als zy nu gedaan heeft.

S. O Mevrouw, dat hoeft niet; - dat zal zig wel schikken; - Zy zal zig, uit haar zelve, wel bedenken; - ik ben 'er te vreede meê.

M. Ik niet. Zy moet leeren, dat zy jou, net zoo min als iemand anders, mishandelen mag. - Ik zou je zelf, uit je dienst moeten laaten gaan, indien je niet deedt het geen ik je nu zeg. Want de juffrouw moet hier, in myn huis, niet bedorven worden. Dat zou ik aan haare moeder, die ze my, voor eenige jaaren, heeft toevertrouwd, niet kunnen verantwoorden. - Maar daar komt zy zelf aan. - Wel Nigtje -

Lotje. (In haar Tantes armen loopende;) Och myne lieve Tante! ik weet het wel, -

ik verdien alles wat je me zeggen kunt, - ik verdien eene zwaare straf. - Ik ben dwaas, ik ben dol, als ik my zoo oploopend maak. - Maar lieve Tante! indien je wist, hoe 't my ook spyt! -

M. Ja maar 't spyten komt altyd te laat, en wat kan het dan goed maaken? - En indien je Steintje nu eens, met die sleutels, aan 't hoofd geraakt had, en zy -

L. Och myne lieve Tante! dat ik je bidden mag! - geen woord meer. Het gaat my door 't hart. Ik weet niet waar ik my wel zou willen gaan verbergen van schaamte. - Myne lieve Steintje! Ik verzoek je excuus, - Zo ik ooit weer haastig tegen je word, en je ooit weer bekyf, zeg dan maar, - Juffrouw! denk om den bos sleutels - en dan zal Ik je nooit weer een onvertoogen woord geeven. En zie daar Steintje, (haar eenig geld in de band leggende,) dat is voor jou, om -

S. (Haare oogen afwisschende,) Nu juffrouw dat is te veel; - Neen juffrouw! dat hoeft niet; ik neem niets aan -

M. Je zult my evenwel plaisier doen met dat nu aan te neemen; de juffrouw mag je wel iets geeven, om je te toonen, dat zy je die

mishandeling gaarne betaalen zou, indien zy te betaalen was. Maar zoo iets is, met geen geld, goed te maaken. Ik ben evenwel bly, dat zy 'er, uit haar zelven, om gedagt heeft, om je excuus te vragen, en je eenige vergoeding te doen; ik zou 'er haar anders nog eens eene les over hebben moeten geeven. - Maar nu zie ik, dat zy zelf wel voelt, wat zy gedaan heeft.

L. O ja, myne lieve Tante! ik voel 't maar al te wel.

M. Nu dan zal ik 'er je ook niets meer over zeggen; maar je, aan je eige nadenken overlaaten. - Maar Pauline, spiegeljyje daar nu ondertusschen aan, en zie 'er uit, hoe 't gaat, wanneer men ergens boos over wordt. Wel verre van het, daar door, te verhelpen, brengt men zig zelven, in de war, en voegt 'er gemeenlyk nog meer en veel erger kwaad by. Daarom, zoo als je weer eens, by je zelven, voelt, dat je ergens boos over begint te worden, denk dan om den bos sleutels en 't spiegelglas, en gaa je oploopendheid, by 't allereerste oogenblik, teegen; eer je het eene kwaad by 't andere voegt, en je misschien vervoeren laat, tot iets, dat je je geheele leeven

spyten zou. Gelyk het Nigtje Lotje, haar geheele leeven lang, zou gespeeten hebben, indien zy Steintje, met de sleutels, aan 't hoofd geraakt, en haar, daar door, een ongeluk toegebragt had.

VIII.

Beter weinig en goed.

 
Jan leert zoo veel als andren zes;
 
Hy vraagt altyd de grootste les;
 
Nog zegt men, dat hy kwalyk doet;
 
Waarom? hy kent ze nimmer goed.
 
Of hy al veel en slordig leert,
 
Al is hy vlytig, 't is verkeerd.

De gezondheid de grootste scbat.

 
Willem leeft in overvloed,
 
Want zyn Vader heeft vermoogen;
 
Hy wordt pragtig opgetoogen,
 
Schoon het hem veel nadeel doet.
 
 
 
Altyd ziet hy even bleek;
 
Altyd hoort men 't knaapje klaagen;
 
Zelden kan hem iets behaagen,
 
Want zyn maagje is van zyn streek.
 
 
 
Toen ik laatst eens by hem stond,
 
Dagt ik zou ik u benyden?
 
Gy moet, voor uw smullen, lyden,
 
En ik ben altyd gezond.

* IX.

Moeder. Pauline doet je oogen eens toe, en doe ze niet weer open, voor dat ik 't je zeg. - (Pauline doet de oogen toe,) goed zoo. - Denk nu eens om Hanna. - Is 't nu niet net als of je Hanna zaagt?

Pauline. Ja Mama.

M. Maar is 't ook als of je Hanna, in je voet, zaagt?

P. (Lacchende;) wel neen Mama.

M. Is 't dan als of je ze, in je hand, zaagt?

P. Neen Mama, ook al niet.

M. Maar is 't niet, als of je ze voor je, of in je hoofd zaagt?

P. Ja Mama, zoo is 't ook.

M. Wel nu Pauline, wanneer het zoo is, als of je Hanna voor je zaagt, terwyl zy 'er even wel niet is, dan denk je om Hanna, dan heb je het denkbeeld, of beeltenis van Hanna, in je Hoofd. - Doe nu de oogen weer open. -

Maar Pauline, zoo als je daar nu om Hanna, gedagt hebt, zoo kun je ook om broêrtje den-

ken, of om zusje, of om de pop, of om den tuin, of om 't huis van Groot-Mama, en dan is het telkens net als of je broertje, of zusje, of de pop, of 't huis van Groot-Mama, voor je zaagt; niet waar?

P. Ja Mama zoo is 't ook. - Maar Mama moet ik daar dan de oogen om toe doen, om aan Hanna, of broêrtje te kunnen denken?

M. Neen Pauline, dat hoeft niet, dat heb ik je nu maar laaten doen, om dat het je dan zoo veel te sterker schynt, net als of je de dingen, waar om je denkt, voor je zaagt; en dat je dus beeter zoudt opmerken, wat 'er eigentlyk geschiedt, wanneer men denkt. Maar je denkt anders even eens, al heb je je oogen open. Denk nu eens om broertje; dat kun je immers doen, zonder de oogen toe te houden.

P. Ja Mama.

M. En denk nu eens om de tafel, beneeden, in den eetzaal. Weetje me nu niet net zoo wel te zeggen, hoe zy 'er uit ziet, als of je ze voor je zaagt? - Is zy zwart, of wit?

P. Neen Mama zy is bruin.

M. En is zy rond of vierkant?

P. Zy is rond Mama.

M. Zie je nu wel. Om dat je nu, om de

tafel denkt, weet je me net even goed te zeg gen, hoe zy 'er uit ziet, als of je ze voor je zaagt.

P. Dat is waar Mama.

M. En zoo is het altyd, als je ergens om denkt.

X.

Een klein meisje, Kaatje genaamd, had de kwaade gewoonte aangenoomen, van alles, wat zy zag en hoorde, aan een ieder te gaan over vertellen. En vooral wanneer zy wist, dat men 't gaarne wilde geheim houden, dan brandde 't haar, zoo als men zegt, op de tong, en zy had geen rust, voor dat zy 't aan een half dozyn haarer speelmakkertjes of bekenden had verhaalt. Het ergste nog was, dat zy al 't kwaad, 't welk zy van anderen hoorde zeggen, al wist zy ook niet zeeker of het waar was, of niet, aan al wie 't maar hooren wilde, bekend maakte; zonder daar by te bedenken, hoe veel ongelyk zy daar door kon doen, aan de menschen, van wien zy dat bekend maakte; en hoe veele onaangenaamheeden zy hun, daar door, kon op den hals haalen.

Door deeze kwaade gewoonte, werdt Kaatje wel haast de plaag van alle de lieden, daar

zy mede omging; wyl zy, overal, waar zy kwam, door haar babbelen en over vertellen, misnoegdheid, twist en tweedragt verwekte. Zeer dik wils raakte twee van haare speelmakkertjes, of zelfs twee lieden van meer jaaren, samen aan 't kyven, over het kwaad, dat Kaatje van den eenen aan den anderen verteld had. En wanneer zy dan, na lang kyven, onderzogten, waar 't praatje van daan kwam, dan was 't van juffrouw Kaatje afkomstig.

Zoo ras men deeze fout, by haar, ontdekt had, wilde niemand meer met haar te doen hebben; wyl een ieder bang was, door haar gebabbel, met zyne beste vrienden, aan 't krakeelen te raaken. Niemand had haar lief, niemand zogt haar gezelschap. Men schuwde ze in teegendeel, zoo veel men kon, als een gevaarlyk meisje. Overal waar zy kwam, sloot men de deur voor haar toe, of liet zeggen, dat men belet had. En wanneer zy haare speelmakkertjes, by haar, nooide, kreeg zy meestendeels een weigerend antwoord.

Gelukkig evenwel begon zy nu te voelen, hoeschaadlyk deeze kwaade gewoonte, voor haar zelven, was; en daarom nam zy wel

ernstig voor, zig te beeteren; maar zy had veel moeite, om dit goede voorneemen ter uitvoer te brengen. Wanneer men zig eens aangewend heeft, zoo alles over te babbelen, valt het zwygen zeer moeilyk. De zaak is 'er uit, eer men 'er om denkt. En al begint men ook van andere dingen te praaten, dan de geenen, die men zwygen moet, laat men zig evenwel, onder 't praaten, 'er weer langsaamer hand toe brengen, en zegt, eer men 'er om denkt, al het geen men voorgenomen had te zwygen.

Kaatje moest dus geduurig op haare hoede zyn. Zy moest 'er geduurig om denken, dat zy dit of dat niet moest zeggen, en geduurig oppassen, dat zy zig geen woord ontvallen liet, voor dat zy wel had overdagt, of zy 't zonder zwarigheid zeggen kon. Dit maakte haar nu stilzwygende; en even daar aan begon men te merken, dat zy zig van haare kwaade gewoonte begon te ontdoen. Want indien zy, even als te vooren, aan 't praaten gebleeven was, zou 't haar onmooglyk zyn geweest, genoeg op haare woorden te letten, om nooit iets te zeggen, dan 't geen zy wel zeggen mogt.

Haare Ouders begonnen nu haare speelmakkertjes, een voor een, weer over te haalen, om by haar te komen, wyl zy hun verzeekeren konden, dat zy 't nu beeter zou maaken, vermids zy nu stilzwygende en, in 't spreeken, bedagtzaam geworden was. Het duurdeevenwel nog zeer lang, eer zy 't algemeen vertrouwen, onder haare speelmakkertjes, herwonnen had. Zeer lang nog bleef men beschroomd, om haar een geheim te openbaaren; en mistrouwde haar ook nog lang, in 't geen zy van anderen eens vertelde, al was 't ook iets goeds.

Ten laatsten nogthans gelukte het haar de kwaade gedagte; die men van haar had, t' eenemaal uit te wisschen en toen was 'er geen mensch, die de agterklap en babbelary zoo zeer haatte en schuwde, als Kaatje; wyl zy 'er alle de kwaade gevolgen, zoo lang en zoo sterk, by, haar zelven, van ondervonden had.

* XI.

Pauline. Mama wie blaast 'er nu tog zoo, dat 'er zoo veel wind is?

Moeder. Niemand.

P. Wel hoe is 'er dan zoo veel wind, Mama? Waar komt die wind dan van daan, als 'er niemand blaast?

M. Dat kan ik je nog niet uitleggen Pauline, je weet dat 'er nog veel is, dat je nog niet begrypen kunt; maar indien je wel wilt opletten, op 't geen ik je van tyd tot tyd leer, dan zul je ook hoe langer hoe meer dingen kunnen begrypen; en dan zal ik je ook kunnen uitleggen, waar de wind van daar komt, als 't waait.

P. Maar Mama, wat is dat opletten?

M. Als Mama iets zegt, en Pauline naar niet anders ziet of hoort, en ook op niets anders denkt, maar wel luistert, naar 't geen Mama zegt, en daar alleen om denkt, en zig daar alleen meê beezig houdt, dan let Pauline, op 't geen Mama haar zegt; dan is Pauline oplettend. En dan kan zy ook eerst regt begrypen en onthouden 't geen Mama haar leeren wil. -

Maar wanneer Pauline niet oplet, wanneer zy naar iets anders hoort, of ziet, of om wat anders denkt, en zig dus met wat anders beezighoudt, dan hoort zy maar half 't geen Mama teegen haar zegt, en dan kan zy 't niet regt begrypen, en nog veel minder onthouden. En dan is 't ook onnut, dat Mama met haar spreekt; want daar zy 't dan tog niet begrypt, of het ten minsten terstond weer vergeet, is 't

net als of Mama haar niets gezegt had. En dan ware 't immers even goed gezweegen?

P. Dat is waar Mama.

M. Maar weet je hoe men dat nog meer hiet, als men wel oplet?

P. Neen Mama.

M. Dat hiet men ook aandagtigzyn. - Wees dan altoos wel oplettend, en wel aandagtig, dan zul je gaauw en gemaklyk leeren; in plaats dat wanneer je niet oplet, en niet aandagtig bent, dan kun je ook weinig vorderen. Men moet je dan tienmaal het zelfde zeggen, daar anders eens genoeg is.

Ook begryp je wel, Pauline, dat dat zeer lastig voor Mama zou zyn; en dat je de moeite, die zy neemt, om je te onderwyzen, slegt zoudt beloonen, indien je haar nog zoo veel meer moeite gaaft.

P. Dat is ook waar Mama.

M. Ik zou 'er ook gaauw voor bedanken, en teegen je zeggen, Juffrouw, zoo veel moeite te neemen voor niets, dat lust my niet. Wil jy niet opletten, blyf dan onkundig; 't zal my spyten, maar, 't is tog eigentlyk jou zaak, en jy zult 'er zelf 't meest by verliezen.

P. Ik beloofje Mama, ik zal wel opletten en wel aandagtig zyn.

M. Wel dan zal 't my ook een vermaak zyn, om je alle dag meer te leeren en te onderwyzen; en dan zullen je vader en ik ons verheugen, over de vorderingen, die je daaglyksch maaken zult Ook moet ik zeggen, dat ik reeds vry wel voldaan ben, over de oplettendbeid en aandagt, die je tot nu toe reeds hebt getoond; en dus moet je maar zoo voorgaan.

XII.

Frans en zyn broeder Willem verzogten, op zeekeren avond, van hun Vader, verlof, om in den tuin te moogen gaan speelen; hy stondt het hun toe, doch onder voorwaarde, dat zy niet buiten den tuin zouden gaan.

Zy gingen dus heen, en speelden 'er eenigen tyd in, en waaren zeer vrolyk en vergenoegd. Maar eindelyk zag Frans de agterdeur van den tuin open staan, en zei teegen zyn broeder; kom jongen! willen wy eens in deeze bosschen gaan wandelen, daar is het zoo plaisierig. - Maar, antwoordde Willem, Papa heeft ons immers verboden, buiten den tuin te gaan. - O! hernam Frans, hy wou zeeker maar zeggen, dat wy niet, buiten 't hek, voor op straat, zouden gaan loopen, want dat weetje verbiedt hy ons altyd: maar hier agterin die

bosschen kunnen wy immers geen kwaad - Papa zei tog in den tuin blyven, zei Willem weer; - maar wy kunnen 'er aanstonds weer in komen; en dus liet hy zig overhaalen - Ja, Ja antwoordde Frans, aanstonds komen wy weer; - en zoo gingen zy 't bosch in.

Zy liepen 'er braaf in herom, en verwyderden zig hoe langer hoe meer van den tuin, zonder op het te rug te keeren denken, tot dat zy eindelyk zagen, dat het donker werdt. Toen wilde zy weer naar huis, maar geen van beiden kon den weg vinden; en zy zagen nu te laat, dat zy geheel verdoold waren. Daarop begonnen zy eerst bitter te schreien en te klagen; ach! hadden wy tog maar naar Vader geluisterd! en waren in den tuin gebleeven! - Dat komt 'er nu van! - Waar zullen wy nu van nagt blyven? - En wat zal Vader zeggen, als hy ons niet ziet 't huis komen? - Maar alle de eze klagten konden niets helpen.

Eindelyk, na nog lang te hebben rond gezworven, begonnen zy te schreeuwen, zoo hard zy konden, op hoop dat iemand hen hoooren en weêr te regt brengen zou. Maar ook dit zou te vergeefsch zyn geweest, indien zy zig nu niet, by een groot geluk, digter by

huis bevonden hadden, dan zy zelfs wisten. De Vader, die in den tuin was gegaan, om hen op te zoeken; en daarna, de agter deur open vindende, in het bosch was getreeden, hoorde hunne stem, ging 'er op af, en bragt ze t'huis. Zie je nu wel, zei hy teegen hun, onder weeg, zoo gaat het, als men geen agt slaat, op 't geen de ouders zeggen. Ik wist wel, dat je buiten den tuin gaande, verdwaalen zoudt, en daarom beval ik je 'er in te blyven. - Nu durf ik je, op een ander tyd, niet weer alleen in den tuin laaten gaan, om dat ik niet weet, of je my gehoorzaamen zult, en 'er in blyven, of niet.

De Jongens stonden beschaamd te kyken, hadden niets in te brengen, en 't duurde zeer lang, eer zy weer verlof kreegen, om alleen, in den tuin, te gaan.

 

Twee jongens liepen, om eenen appel, dien zy van verre zagen liggen. Die 'er 't eerst by is, zeiden zy teegen elkander, zal hem geheel hebben. - Dan kryg ik hem vast, zei Frits, want ik loop harder dan jy. - Ook was hy, onder dit zeggen, zyn makker reeds eenige stappen voor uit.

Maar wat gebeurde 'er? Terwyl hy alleen

op 't hardloopen bedagt, en het hoofd voor uit steekende, uit al zyn magt liep, zonder voor zyne voeten te zien, struikelde hy over een steen, dien hy niet gemerkt had, en viel op zyn neus. Dit gaf aan zyn makker tyd, om voor uit te komen. En wie kreeg den appel nu? Niet die 't hardst kon loopen, maar die onder 't hard loopen, tog voorzigtig, voor zig, keek, om te zien waar hy liep. - Yver is alleen niet goed, hy moet door voorzigtigheid bestierd worden.

* XIII.

Pauline. Kyk Mama! dat is een mooi voogeltje, dat daar ligt te slaapen.

Moeder. Dat vogeltje slaapt niet, Pauline. De vogeltjes gaan nooit zoo uitgestrekt, op den grond, liggen, om te slaapen; maar als zy slaapen willen, gaan zy op hunne pootjes zitten, en houden 't kopje, onder den vlerk, bedekt.

P. Wat doet dat vogeltje dan Mama?

M. Gaa het maar eens opraapen, dan zal ik 't je zeggen.

P. Maar Mama, als ik 'er by kom, zal 't vogeltje immers wakker worden en weg vliegen.

M. Dat heeft geen nood; het vogeltje zal niet wakker worden, en ook niet weg vliegen, gaa jy 'er maar gerust naar toe.

P. (Zy gaat 'er naar toe, en raapt het op.) Ei zie Mama! hoe 't kopje hangt, en hoe de oogjes geslooten zyn.

M. Voel eens, het beestje is nog warm; en zie, ik kan zyne pootjes, en zyne vlerkjes nog beweegen.

P. Ja Mama, maar waarom hangt het kopje zoo? En waarom vliegt het vogeltje niet weg.

M. Heugt je wel Pauline, hoe ik je voorleeden zei, dat de vogeltjes en alle de beesten leevendig zyn, om dat zy zig zelf beweegen kunnen, en zien, en hooren, en voelen; maar dat Paulines pop niet leevendig is, om dat die niets van dat alles kan doen?

P. Ja Mama.

M. Wel nu, dit vogeltje is ook leevendig geweest, dat heeft zig ook kunnen zelf beweegen, en 't heeft kunnen zien, en hooren, en voelen, net zoo als alle de overige vogeltjes. Maar nu is het niet meer leevendig, nu kan het niet meer zig zelf beweegen, nu kan het ook niet meer zien, of hooren, of voelen.

Zie maar eens, ik zal het, met eene speld, prikken. -

P. O Mama! je zult het arme beestje zeer doen.

M. Ik zal het beestje net zoo min zeer doen, Pauline, als of ik dien boom, of je pop, met eene speld, prikte. Zie maar eens; (Zy prikt het op verscheide plaatsen, met de speld.) Zie, het vogeltje verroert zig niet, het voelt niet, dat ik het prik, net zoo min als je pop het voelen zou; zie je wel?

P. Ja Mama, dat is waar, het vogeltje blyft even stil, hoe komt dat?

M. Indien dat vogeltje nu nog leevendig was, en ik prikte het, zoo als ik nu doe; of je klapte maar in de handen; of je sloegt 'er, met je neusdoek, naar; dan zou het dat prikken voelen, of het zou den neusdoek zien, of 't klappen in de handen hooren, en aanstonds weg vliegen. Of indien ik het, gelyk nu, vast hield, dan zou het ten minsten aan 't spartelen gaan, om weg te vliegen. Maar laat ik het nu prikken, zoo veel ik wil; of klapt zoo veel je wilt, in je handen; of slaat 'er zoo veel naar, met je neusdoek, als je wilt; het vogeltje zal 'er niets van weeten; het kan nu niets

meer zien, of hooren, of voelen.

P. Wanneer zal 't dat dan weer kunnen doen?

M. Nooit weer. Als een vogeltje eens ophoudt leevendig te zyn, dan wordt het nooit weer leevendig. Het zal nu nooit weer zingen, of eeten, of drinken, of met de andere vogeltjes rond vliegen. Het zal ook nooit geen pyn meer hebben. al wouje 't nog zoo trekken, of prikken, ofslaan; en je kunt het nooit weer bang maaken, al wouje 't nog zoo veel jaagen?

P. Maar Mama, wat scheelt dat Vogeltje dan, dat het niets meer van dat alles kan doen?

M. Dat Vogeltje is dood.

P. Wat is dat Mama, dood?

M. Ik zal zien Pauline, of ik je dat kan uitleggen. - Je ziet wel, dat dit Vogeltje 'er nu nog net zoo uit ziet, als een leevendig vogeltje. Het heeft zyn kopje, zyn bekje, zyne pootjes, zyne vlerkjes, en alles nog net als een ander vogeltje. En zie, zyne pootjes, en zyne vlerkjes, en zyn kopje zyn niet styf, zy kunnen nog net bewoogen worden, als toen 't vogeltje leevendig was. - Maar het

vogeltje zelf kan ze nu niet meer beweegen; want anders zou hy zyne pootjes en vlerkjes ten minsten weg trekken, als ik 'er in prikte.

P. Dat is waar Mama.

M. Nu begryp je wel Pauline, dat 'er derhalven, in 't lichaam van een leevendig vogeltje, iets zyn moet, dat 'er niet meer, in 't lichaam van dit doode vogeltje is. En wel zoo iets, 't welk maakt, dat een leevendig vogeltje zig zelf beweegen kan, daar dit doode vogeltje zig niet meer zelf kan beweegen.

P. Ja Mama, men zou tog zeggen, dat 'er zoo iets zyn moet.

M. Wel nu Pauline, dat geen, 't welk 'er in een leevendig vogeltje is, en maakt, dat het zig zelf beweegen kan, en dat het kan voelen, en hooren, en zien, &c. dat noemt men de ziel van 't vogeltje. En zoo lang die ziel, in het lichaam van 't vogeltje is, zoo lang is ook het vogeltje leevendig, en kan zig zelf beweegen, en zien, en voelen. Maar zoo ras de ziel, uit het lichaam van 't vogeltje gaat, dan sterft het vogeltje, en dan is het dood, en dan kan het niet meer zien, of voelen, of zig zelf beweegen.

P. Maar Mama je zegt, dat de ziel uit het

lichaam van 't vogeltje gaat, waar gaat de ziel van 't vogeltje dan naar toe?

M. Dat weet ik niet Pauline. Alleen kan ik zien, dat zy niet, meer in 't lichaam van 't vogeltje is, wyl 't vogeltje zig niet meer zelf beweegen, en ook niet meer voelen, of zien kan. - Zie maar eens, ik zal 't oogje open houden. Kom 'er nu, met je hand, maar by. Indien 't vogeltje nu nog leevendig was, dan zou 't je hand gaauw zien, en aan 't spartelen gaan, om weg te vliegen; maar nu het dood is, nu merkt het 'er niets meer van, of schoon 't oog nog heel, en gaaf, en naarje toegekeerd is. - Ja zelfs kan men 'er een kaars by houden, zoo dat je zelf zult zien, dat zy in 't oogje schynen zal, en tog zal 't vogeltje 'er niets van merken. Er moet dus, in 't lichaam van 't vogeltje, toen het nog leefde, iets zyn geweest, dat door de oogjes zag, maar dat 'er nu niet meer in is, en 'er dus nu ook niet meer door zien kan.

P. Dat is waar Mama.

M. Weet je hoe je dat begrypen moet?

P. Neen Mama.

M. Net zoo als of jy, in eene kamer, voor 't open venster stondt, en in den tuin keekt.

Zoo lang je, in die kamer, voor 't venster, staat, en de blinden niet toe zyn, kun je 'er door heen zien, in den tuin. Als je de blinden toe doet, dan kun je 'er niet meer door heen, in den tuin, zien, en dan is 't net als of 't vogeltje zyne oogjes toe deedt, want dan kan 't ook niets zien. Maar al blyven de blinden open, indien jy ondertusschen van 't venster af, en uit de kamer gaat, kun je dan wel meer door 't venster zien?

P. Neen Mama, als ik niet voor 't venster staa, of niet in de kamer ben, kan ik zeeker ook niet door 't venster zien.

M. Wel even zoo is 't met de ziel van 't vogeltje ook. Zoo lang de ziel, in 't lichaam van 't vogeltje is, ziet zy, door de oogen, die in 't hoofd van 't vogeltje zyn, even als Pauline, door de vensters van de kamer, alles wat 'er buiten omgaat. Maar zoo ras de ziel van 't vogeltje, uit het lichaam is, dan helpt het even weinig, dat de oogen open zyn, als 't helpen kan, dat de vensters open staan, wanneer je niet meer in de kamer bent. De oogen, net zoo als de vensters, zyn wel open, maar daar is niets meer, dat 'er door heen kykt.

P. Ja Mama. dat is wel waar; maar als ik weer in de kamer kom, dan kan îk tog ook weer door de vensters zien.

M. Dat kun je ook. En zoo zou de ziel van 't vogeltje ook weer, door de oogen, kunnen zien, indien zy weer in 't lichaampje kwam, voor dat 'er iets aan bedorven was. Maar dit is 't onderscheid. Jy kunt weer in de kamer komen, wanneer je wilt. Maar wanneer de ziel van een vogeltje eens uit zyn lichaampje is, dan komt zy 'er nooit weer in; en daarom kan een dood vogeltje nooit weer zien, en word nooit weer leevendig.

P. Blyft het lichaampje van dat vogeltje daar dan altyd zoo liggen Mama?

M. Dat blyft daar zoo lang, zonder beweeging, liggen, tot dat het begint te stinken, en dan verrot en vergaat het geheel en al, en valt weg tot stof; of daar komen wurmen, uit den grond, die het op eeten.

P. Arm vogeltje! dat is naar!

M. Och neen Pauline! dat is niet naar, want daar voelt het vogeltje niets van. Je hebt het strak zelf gezien, toen ik het, met despeld, prikte. Wanneer het vogeltje eens dood en de ziel 'er uit is, dan kan het vo-

geltje even weinig voelen, of de wurmen zyn lichaampje op eeten, dan het strak voelen kon, dat ik het prikte. - Zie, daar ligt nog een ander lichaampje van een vogeltje, dat al langer dood is geweest. Ik zal het, met den stok, eens omkeeren; - Zie, daar zitten 'er de wurmen al in, en zyn al beezig met het op te eeten.

P. Ja Mama daar zie ik ze. - Maar Mama het stinkt zoo.

M. Ja wy zullen 'er van daan gaan; het is niet aangenaam te zien, en nog minder te ruiken. Het vogeltje ondertusschen heeft 'er in 't minst geen hinder van. Dat voelt het nu even weinig, als een appel of een peer het voelt, wanneer zy afgevallen is, en door de wurmen, of ryp geworden zynde, door ons opgegeeten wordt.

P. Maar Mama, als 't vogeltje leevendig was, en de wurmen aten het dan op, zou dat dan 't vogeltje niet braaf zeer doen?

M. Ja dat zou 't zeeker. Maar dan zou 't vogelte 'er ook wel oppassen, dat de wurmen het niet op aten; het zou weg vliegen, of 't zou zelf de wurmen opeeten. Want een leevendig vogeltje is veel sterker dan een wurm. Maar wanneer het vogeltje dood is, dan kan

het niets meer doen, en dan kan het ook niets meer voelen. Dan heeft het nergens meer weet van; zoo min als de steen, die 'er naast ligt. En dus is het, voor 't vogeltje, net het zelfde, of zyn dood lichaampje, door de wurmen, opgegeeten wordt, of niet. Maar de wurmen ondertusschen vaaren 'er wel van. Daar is 't eene lekkere kost voor, net als voor ons, een haas, of een patrys.

XIV.

Vader. Wel Pieter, heb je de les afgeschreeven, die ik je te schryven gaf, eer ik uit ging?

Pieter. Neen Papa, Tante is hier geweest, en die heeft het my belet.

V. Jou onbeschaamde jongen! daar kom je immers weer, met eene leugen, voor den dag. Ik hebje Tante daar zoo ontmoet. Zy is maar een oogenblik hier geweest, en zy vondt je speelende, in den tuin. Is dat niet zoo?

P. (Rood wordende.) Ja Papa -

V. En in dat oogenblik, dat je Tante hier geweest is, heb je haar nog een historietje van je zusje op de mouw gespeld, daar geen woord waar aan is. Dat weetje immers zelf wel.

P. (Zeer verleegen.) Ja Papa -

V. Indien je wist Pieter, hoe veel nadeel je je zelven doet, door die kwaade gewoonte, van de lieden zoo wat voor te liegen, je zoudt niet weeten, hoe je gaauw genoeg al je best zoudt doen, om die leelyke gewoonte af te wennen. - Om 'er je maar eens een voorbeeld van te geeven; hier even buiten de stad woonde een jongen, die dezelfde kwaade gewoonte had, als jy, en geduurig, uit gekheid en vermaak, de lieden allerlei historietjes kwam voorvertellen, aan de meesten van welken geen woord waar was. Maar dit duurde ook niet lang, of hy raakte voor een leugenaar bekend, en niemand maakte eenigen den minsten meer, op 't geen hy zeide. - Eens gebeurde staat het, dat hy langs 't water liep speelen, met een wagentje en een geitje, dat zyn Vader hem gegeeven had, en daar hy zeer veel van hieldt. Maar by ongeluk viel het geitje, door dien hy verkeerd aan de tuigen trok, met het wagentje en al, van den steilen kant, in 't water. Daar hy 't nu niet redden kon, liep hy, naar 't eerste huis, dat 'er, in de buurt stondt, en waar in een schoenmaker woonde, en vertelde hem 't ongeval van zyn geitje, en

verzogt hem, om hem te komen helpen. Maar de schoenmaker zei; Ja, ja, je hebt ons al zoo veele historietjes, op de mouw, gespeld; ik zal, om jou praatjes, van myn werk niet afgaan. De jongen verzeekerde hem wel, dat het nu tog waar was. Maar de schoenmaker zei, dat heb je me al zoo dikwils verzeekerd, van andere vertelseltjes, die tog niet waar bevonden zyn dat ik geen staat meer op je maaken kan. Zoo gaa jy maar jou's weegs, en laat my aan myn werk. - Van den schoenmaaker ging de jongen naar een ander huis, maar werdt 'er, op dezelfde wyze, afgeweezen; en even dus ook aan een derde. Toen begon hy bitter te huilen, en verzogt om hulp aan al wie hem ontmoette. Eindelyk vondt hy een man, die hem niet kende, in die dus niets van zyne kwaade gewoonte wist; deeze ging, met hem mee, om hem te helpen; maar toen zy aan 't water kwamen, was het te laat. Het geitje, onder 't wagentje, in de war geraakt, was al verdronken en dood.

P. Hoe kwam dat Papa?

V. De eenigste dieren, die in 't water kunnen leeven, zyn de visschen; maar alle de ove-

rige dieren, die buiten 't water leeven, kunnen niet lang onder water blyven liggen, zonder te sterven, en dan zyn zy dood, en kunnen niet meer geholpen worden. En zoo was het nu met het geitje ook, dat was nu ook al dood; in plaats dat het nog gemaklyk was te redden geweest, indien de schoenmaker geloof aan 't verhaal van den jongen had geslagen, en terstond met hem mee gegaan was. Maar nu was de jongen zyn geitje kwyt; en 't was zyne kwaade gewoonte van altyd te liegen, die daar oorzaak van was. - Ondertusschen was dit voorval even wel een geluk voor hem. Want hy zag 'er uit, hoe nadeelig het is, een leugenaar te zyn, en hy paste, in 't vervolg, zoo wel op al zyn zeggen, dat hy niet meer loog; en toen sloegen de menschen ook weer geloof aan 't geen by zeide. - Nu zie je hier uit Pieter, in welke ongeleegenheeden een kind zig reeds, door 't liegen, brengen kan. Maar indien je die zelfde kwaade gewoonte behieldt, wanneer je grooter zult geworden zyn, dan zou je 'er nog veel erger van vaaren. Wil ik je daar ook eens een voorbeeld van verhaalen.

P. Als 't je belieft Papa.

V. Ik heb hier eertyds een boer gekend, die ook de gewoonte had, van zig dikwils, met een leugentje, te behelpen. Die boer nu was aan zeeker Heer duizend gulden schuldig, die hy al meer dan eens had uitgestelt, aan hem te betaalen; terwyl de Heer ondertusschen wel wist, dat 'er nog meer lieden waaren, daat die boer geld aan schuldig was; en dat wel zoo veel, dat hy geen geld genoeg, in de waareld had, om hen allen te betaalen. Zoo dagt die Heer eindelyk, by hem zelven, ik moet hier voorzigtig zyn, en maaken, dat ik in de voorbaat ben, om myn geld te krygen: want by wist wel, dat in zulk een geval, als 'er meer schulden zyn, dan goed, hy die eerst komt, eerst maant, en ook 't eerst zyn geld krygt; terwyl die geenen daar en teegen, die agter aan komen, als 'er niets meer overschiet, moeten toekyken, en hun geld kwyt zyn. Nu was die Heer niet ryk genoeg, om zoo duizend gulden te kunnen verliezen. Hy ging derhalven, naar de plaats daar de boer woonde, om al 't goed van dien boer te laaten verkoopen, ten einde zig, daar door, betaaling te bezorgen, indien hy die, op geene andere wyze, krygen kon. De Boer verzogt hen wel zeer,

dat hy hem zyn goed tog zou laaten. Ik heb, zeide hy, gisteren een brief van myn broeder gekreegen, waar op ik duizend guldens ontfangen kan, en dien ik, deezen morgen, aan den schipper mee gegeeven heb, om ze voor my te gaan ontfangen; en met die duizend guldens zal ik je betaalen. - En wanneer zal dat zyn? zei de Heer. - Over veertien dagen, antwoordde de Boer, want dan eerst komt de schipper weer. - Zoo lang kan ik niet wagten, hervatte de Heer, want dan zouden je andere schuldenaars opkomen, en in de voorbaat zyn; en dan was ik myn geld kwyt, indien je historie van den brief eens niet waar was. Nu weet je vriend, dat je je al meer dan eens, met een leugentje, beholpen hebt, om je te redden. Ik kan dus niet weeten, ofje me ook nu niet weer wat voorjokt, en misschien van je broer, geen enkelen duit te ontfangen hebt. - Ik verzeeker je, myn Heer, zei de Boer, dat het waar is, en dat ik, deezen morgen, in teegenwoordigheid van myn buurman Jan Hendrikze, dien je wel kent, den brief aan den schipper gegeeven hebt. - Wel, antwoordde de Heer, indien je buurman Jan Hendrikze zegt, dat het waar is, dan

zal ik het gelooven, en je uitstel geeven; want je buurman is een braaf man, die zig met geene leugens ophoudt: dus indien hy 't bevestigt, dan is 't wel; waar is hy? - Ja myn Heer, hy is, te gelyk met den schipper, vertrokken, en komt ook eerst over veertien dagen weer. - Man het spyt my, zei de Heer daar op, dan kan ik je niet helpen, maar je goed moet 'er aan; want je andere schuldenaars kunnen nu al weeten, dat ik je goed heb willen laaten verkoopen; en als zy my nu voorkwamen, en je kreegt je duizend gulden niet, dan was ik 't myne kwyt.

Nu moet je weeten, dat het wel waar was, dat de boer, binnen veertien dagen, duizend gulden, uit handen van zyn broeder ontfangen moest. Doch daar de Heer niet weeten kon, of 't waar was, of niet, wyl 'er op 't zeggen van iemand, die zig zoo dikwils met leugens had beholpen, geen staat te maaken was, moest het goed van den boer 'er aan. Het werdt verkogt; en toen de overige schuldenaars dat vernamen, kwamen zy allen te gelyk om hun geld, en de boer moest hun geeven alles wat hy in de waareld had. Dus raakte hy, om zyn liegen, alles wat hy had kwyt,

en moest als daghuurder, by zynen buurman, gaan arbeiden; daar hy te vooren, op zyn eigen goed gewoond had, en zelf daghuurders gehouden had, om voor hem te werken.

P. Toen moest het hem zeeker spyten, dat hy zoo dikwils geloogen had; wendde hy 't zij toen niet af?

V. Dat gaat, voor lieden van jaaren, zoo gemaklyk niet. Jonge lieden, en vooral kinderen, kunnen zig nog al gemaklyk iets afwennen, indien zy 'er maar op letten willen. Maar als men zeer lang eene gewoonte gehad heeft, en 'er oud by geworden is, dan wordt zy eindelyk zoo sterk, dat men 'er zig haast niet van kan ontdoen. - Daarom Pieter, haast jy je tog, met die kwaade gewoonte af te leeren, nu je nog jong bent; want als je 'er lang mee wagt, zal 't je onmooglyk zyn, en dan kun je 'er voor al je leeven ongelukkig door worden.

- Pieter nam nu welvoor, zig te beeteren, en het gelukte hem ook nog by tyds.

XV.

Jacob. Papa, wat doet die man daar op zyn land, en wat zyn dat voor hoopen, die 'er op liggen?

Vader. Dat is mest, die de Boer, op zyn land, brengt.

J. Maar Papa wat is dat mest?

V. Dat is de drek van dieren, als ossen, koeien, schaapen, paarden, met stroo gemengd.

J. En waarom brengt die man dat, op zyn land?

V. Om je dat uit te leggen, moet ik je eerst iets meer van de groeijing der planten zeggen, dan je tot nog toe weet. - Het kooren en de andere planten, die op de velden groeien, trekken, tot hun voedsel, door middel hunner wortels, niet alleen water, uit den grond; maar ook veelerlei fyne en vette deeltjes, die met de aarde en 't water gemengd zyn, en van dewelken ik je, in 't vervolg, wel eens een nadere uitleg geeven zal.

J. En waarom nu niet Papa?

V. Om dat je 'er nog niet veel van zoudt begrypen. - Wanneer men nu, verscheide jaaren agter een, kooren en andere graanen of planten, op een stuk velds laat groeien, dan trekken die graanen of planten zoo veel van die fyne en vette deeltjes, tot hun voedsel, uit den grond, dat die grond mager wordt, en de graanen 'er, in 't vervolg, geen voedsel genoeg uit zouden kunnen trekken. Om nu dit gebrek te herstellen, bezaaid men een en

't zelfde stuk grond, maar vier, vyf, of zes jaaren, agter een, naar maaten de grond, uit zig zelven, min of meer vet en vrugtbaar is; en daar na laat men het een geheel jaar liggen, zonder 'er iets op te zaaien, op dat het land, om zoo te spreeken, rusten zou, en tyd hebben, om uit den reegen en de lugt, weer nieuwe syne en vette deeltjes te trekken, zonder dat die 'er weer terstond, door eenige daar op groeiende graanen of anderen planten, worden uitgehaald.

J. Zyn 'er dan zoo veel zulke fyne en vette deeltjes in de lugt?

V. Ja zeer veel. Wanneer je reegen water proeft, zul je vinden, dat 'er een klein smaakje aan is; en dat komt van de fyne deeltjes, die de reegen, in 't nedervallen, uit de lugt afspoelt, en met zig neemt. Maar wanneer dat water eenigen tyd, door de aarde, en vooral door 't zand geloopen heeft, en dan weer, onder uit den grond opgepompt wordt. (wanneer men 't pompwater noemt,) dan heeft het dien smaak verlooren, om dat het, onder 't loopen door den grond, die fyne deeltjes, in de aarde en het zand heeft laaten zitten. - Maar om nu nog meer zulke fyne en vette deeltjes, in den grond, te brengen,

strooit men 'er, zoo als je 't nu deezen boer ziet doen, mest over heen, om dat men gemerkt heeft, dat 'er in de mest, zeer veel zulke fyne en vette deeltjes zyn; en dat de graanen en andere planten veel beeter groeien, op een land, daar men zodanige mest op gebragt heeft, dan op een ander.

J. En blyft die mest dan daar maar zoo op 't land liggen?

V. Neen, dan zouden de beste en fynste deeltjes gaauw, door zonneschyn, wind en reegen, vervliegen of afgespoeld worden. Daarom, terstond na dat men de mest op 't land gebragt heeft, ploegt men het, zoo als ik je strak zal uitleggen, om, ten einde de mest onder in den grond te brengen, en wel te mengen, met de aarde. Ook roeit men, door dit ploegen, het onkruid uit, het welk anders, zoo wel als 't graan, zeer veel van die fyne en vette deeltjes van de mest weer terstond, uit den grond, zou trekken, en ze dus voor 't kooren, dat men 'er geduurende de volgende jaaren op zaaien wil, doen verlooren gaan. Men draagt derhalven wel zorg, van geduurende het jaar, dat men een stuk grond mest en onbezaaid laat liggen, of zoo als men 't

noemt, zomervaagt of braakt, zoo weinig onkruid als mooglyk is, op 't zelve over te laaten. En wanneer men daar, geduurende dat jaar, wel zorg voor gedraagen heeft, en men heeft den grond wel gemest en wel gezuiverd, dan is die weer vrugtbaar, en dan kan men 'er weer, vier, vyf, of zes jaaren lang, goede vrugten op teelen. Doch daartoe is dan nog veel arbeid nodig. Wil ik je dien nu ook eens uitleggen?

J. Als 't je belieft Papa.

V. Indien men den grond liet liggen, zonder dien om te ploegen, of om te spitten, dan zou de oppervlakte, door 't stil liggen en door den reegen, hard en vast worden, en met gras en allerlei onkruid begroeien. En indien men dan, op zulk een harden en begroeiden grond, zaaien, dat is kooren graantjes strooien wilde, zou de wind dezelven weg waaien, of de vogels zouden ze op eeten; en die geenen, die nog bleeven liggen, zouden hunne dunne, teere worteltjes, niet gemaklyk genoeg, in dien vasten grond, kunnen schieten; of zo zy dat nog al deeden, zouden zy, by 't opkomen, door 't onkruid worden verstikt. Om nu dit alles voor te komen, ploegt men den grond twee of driemaal om, alvoorens dien te be-

zaaien; of 't geen den grond nog beeter bereid, men spit hem om, zoo als je 't wel in den tuin gezien hebt. Door dit ploegen en spitten, wordt vooreerst het onkruid uitgeroeid, en onder in den grond gedolven, daar 't verrot, en dus de fyne vette deeltjes, die het, by 't opgroeien, uit den grond getrokken had, aan denzelven weder geeft. - Ten tweede wordt de grond, door 't ploegen en spitten, gebrooken en los gemaakt, zoo dat de fyne worteltjes van de planten 'er gemaklyk in kunnen schieten, om 'er overal 't voedsel uit te haalen, dat 'er in zit. - Eindelyk worden de kluiten, door zoo losjes op malkander te liggen, des te beeter aan den invloed van zonneschyn, lugt en reegen blootgesteld, en kunnen 'er dus ook des te meer fyne en vette deeltjes uit trekken. Hoe meer derhalven de grond geroerd, en geploegd, en omgespit wordt, hoe beeter het gemeenlyk is, voor 't geen men 'er op zaaien wil.

J. Zal die boer dan deezen geheelen akker ook zoo omspitten?

V. Neen, dat zou te lang tyd, of te veel menschen, en dus te veel onkosten vereischen. Warmoesiers en tuiniers, die maar kleine stukken gronds, voor hunne groenten en vrugten,

nodig hebben, kunnen dat doen, en zouden ook, by gebrek van ruimte, met den ploeg, niet wel te regt komen; terwyl daar en boven hunne groenten, op een enkel omgeploegden grond, zoo wel niet zouden groeien. Maar indien deeze boer, die zulke groote velden, met kooren, te bezaaien heest, alle die velden wilde gaan omspitten, dan kreeg hy nooit gedaan. Ook groeit het kooren wel genoeg, op een omgeploegden grond. En nu kan hy alleen, met een of twee koppel paarden, in eenen dag, meer land omleggen, met den ploeg, dan tien menschen, met de spade.

J. Maar Papa, ik wou wel eens weeten, hoe men den grond ploegt?

V. Zie hier ligt een ploeg, daar kan ik 't je al eenigzins aan uitleggen; maar naderhand moet je 't zelf gaan zien. - Aan deeze zwengel-houten, die je, daar voor aan den balk of boom van den ploeg, ziet zitten, spant men twee of meer paarden, naar dat de grond zwaar is, om den ploeg voort te trekken. Onder aan dien balk, zie je eerst een scherp rad van yzer, of schyf, of in andere ploegen een mes, 't welk met den punt naar beneeden, de sneede naar voren, en ook een weinig naar vooren

omgekromd staat, om de aarde los te maaken, en de wortels door te snyden. - Agter dit mes of kouter komt het ploegyzer of schaar, dat veel grooter en breeder is, een weinig schuins staat, wat hol uitgeboogen is, en met een punt naar vooren staat. Het zelve gooit de aarde, na dat zy eerst, door 't rad of 't mes, losgemaakt is, om, en maakt daar door, onder 't geduurig voortgaan van den ploeg, eene voore, of uitgeholde sleuf, in den grond, zoo als je 'er hier eene begonnen ziet. - Agter aan den ploeg is een steel, met een handvat, of wel twee armen, daar de boer den ploeg mee bestiert. - Ook zyn 'er aan sommige ploegen twee wielen, waar van 't eene, dat omtrent eens zoo groot is als 't andere, in de diepte van de voore loopt; terwyl het kleinste, boven over de omgesmeete kluiten heen gaat, en dus de ploeg regt houdt. - Maar zie, ginder komt een boer naar ons toe, die met ploegen beezig is. Daar kun je 't nu zelf aan zien. Let maar eens op, hoe zyne paarden den ploeg, in eene regte linie, voorttrekken, en hoe 't ploegyzer de aarde geduurig omgooit, en dus eene nieuwe voore legt, langs de geenen, die reeds te vooren gemaakt waren. En zoo zal

die boer nu voortgaan, tot dat hy aan dit einde van zynen akker gekomen zy Als hy daar is, dan zal hy met zyn ploeg omkeeren, en, een weinig verder, op zy, eene nieuwe voore beginnen, maar 't gindsche einde van zynen akker gaande, daar hy nu van daan komt. En zoo zal hy geduurig heen en weer gaan, tot dat hy al den grond, zynen geheelen akker over, zal omgeploegd hebben.

J. En zal hy 'er dan in kunnen zaaien Papa!

V. Neen, hy moet den geheelen akker eerst twee of driemaal overploegen. En als hy dat gedaan heeft, dan liggen de kluiten wel los, maar dan zyn zy nog te groot, en het zaad zou 'er, met deszelfs fyne worteltjes, nog niet wel door kunnen. Daarom neemt hy dan eene egge, dat is een vierkant werktuig, uit verscheide kleine balkjes samengesteld, die allen, met lange scherpe tanden, bezet zyn; en die laat hy over de kluiten heen trekken, om ze verder te breeken, en het land gelyk te maaken, en dan is het eerst goed, om te worden bezaaid.

J. En hoe bezaaid hy 't dan?

V. Dan maakt hy zig een grooten doek, omtrent in de gedaante van een zak, voor 't

lyf, vast; en daar doet hy van 't beste kooren in, en dan gaat hy, met eenen gereegelden tred, over zyn land haen en weer. En by elken tweeden tred, dien hy doet, neemt hy wat van dat koorer, in de hand, en werpt het, in een halven boog, voor hem heen, zoo dat 'er omtrent overal evenveel valle. En als hy dus zynen geheelen akker bezaaid, dat is, met korreltjes kooren bestrooid heeft, dan haalt hy 'er de egge nog eens over, of ploegt het nog eens om, om daar door wat aarde, over die korreltjes te brengen, en ze dus te bedekken; ten einde de wind ze niet wegwaaien, of de vogels ze niet opeeten zouden. Eindelyk, als dit alles wel gedaan is, dan kan het kooren goed groeien, mids het, op zynen tyd, reegen en zonneschyn hebbe.

J. En komt dan dat kooren gaauw op Papa?

V. Het duurt ten minsten niet lang, of 'er beginnen mooie groene blaadjes, omtrent van de gedaante van die van 't gras, voor den dag te koomen, en dan staat een veld, met zulk jong kooren bedekt, zeer mooi. Maar dan groeit 'er gemeenlyk ook onkruid tusschen beiden, vooral van die roode en blaauwe bloemetjes, die je wel onder 't kooren hebt zien staan. Daarom, als men heel goed kooren wil

hebben, moet men 'er al dat onkruid laaten uitwieden, net zoo als wy 't in den tuin uitwieden.

J. Wel kost dat niet veel moeite Papa, op zulk een groot veld?

V. Ja, en veel geld ook, want men moet daar toe, geduurende eenige dagen of weeken, naar maaten 't veld groot is, een vry groot getal daglooners huuren. Maar dat geld krygt men dubbel weer, door 't meerder kooren, dat 'er dan ook op groeit.

J. Papa, ik wou wel eens zien zaaien?

V. Dat kan ik je nu niet wyzen. Het is nu zomer, en men zaait maar in twee tyden van 't jaar; te weeten, of in 't najaar, wanneer het kooren, nog voor den winter, opkomt, den geheelen winter door blyft staan, en dan, in 't begin of 't midden van den zomer, zyne airen schiet; of vroeg in 't voorjaar, wanneer 't ook binnen kort opkomt, maar evenwel wat laater dan 't andere zyne airen schiet, om dat het zoo veel laater gezaaid is. Het eerste hiet men winter-kooren, en dat is het zwaarste, dat is te zeggen, daar komt het meeste en beste graan van; om dat het zoo veel langer tyd heeft gehad, om braaf wortels in den grond te schieten. Het andere hiet men zomerkooren, en

dat is ligter, dat is te zeggen, daar komt minder graan van.

J. Wel Papa, dan zou ik altyd winterkooren zaaien.

V. Ja maar 't winter kooren loopt dikwils gevaar, van door den fellen vorst dood te vriezen, en dit gevaar weegt het voordeel weer eenigzins op. Ook zou het de landen te veel uit putten en vermageren, wanneer men 'er altyd winter kooren op zaaide. Want juist om dat het winter kooren zwaarer graan geeft, moet het ook meer voedsel, meer vette en fyne deeltjes, uit den grond trekken.

J. Maar Papa moet men, na 't wieden, niets meer aan 't kooren doen?

V. Neen; na dat men 't gewied heeft, doet men 'er niets meer aan, maar laat het stil staan, en door reegen en zonneschyn van zelve ryp worden; want daar toe, kunnen de menschen verder niets doen. Maar als 't ryp is, dan snydt men 't af, brengt het in de schuur, en do scht het, zoo als ik je al eens heb gezegd.

J. Ja Papa, dat heugt wy wel.

V. Uit dit alles nu kun je genoeg zien, hoe veel arbeid de boeren verrigten moeten, om ons kooren te bezorgen. En evenwel heb ik

je nu nog niet alles gezegd, wat die goede lieden al te doen hebben. Want, behalven hunne koorenvelden, moeten zy ook nog eenige weiden hebben, voor hunne ossen, en koeien, of schaapen, waar van zy den drek, tot mest, op hunne landen, gebruiken. Want de drek van de paarden, die zy voor den ploeg spannen, is daar toe alleen niet genoeg. En deeze weiden moeten ook schoon gehouden en somtyds eens gemest worden; en het vee moet wel worden opgepast. Ook hebben de boeren gemeenlyk nog eenen boomgaard, met vrugtboomen, en een moestuintje, daar zy wat groenten in bouwen, voor hun daaglyks gebruik. En zoo komen zy aan den kost. En wanneer 't alles wel gaat, en zy zelfs naarstig en vlytig zyn, dan kunnen zy 'er gemeenlyk nog wat geld by winnen, zoo dat men somtyds boeren vindt, die zeer wel gesteld, en zelfs ryk zyn. En dat is zeer goed; want daar zy zoo veel moeten arbeiden, mogen zy 'er ook wel wat by winnen, dat hun wegens al dien arbeid beloond.

J. Dat is wel waar Papa.

V. Daarom zie ik ook altyd gaarne een wel gestelden boer, om dat het my altoos 't

grootst genoegen geeft, wanneer ik zie, dat het iemand, die braaf werkt, en zig daar door aan allen nuttig maakt, wel gaat.

XVI.

De Gezondheid.

 
Gezondheid is een groote schat.
 
Om vergenoegd te leeven,
 
Ofschoon ik grooten rykdom had,
 
Wat voordee! zou het geeven,
 
Zo ik, doorknaagd van angst en pyn,
 
My zelven tot een last moest zyn.
 
 
 
Maar zou ik dan myn Vaders raad.
 
Niet yverig betragten?
 
En gulzigheid en overdaad
 
Niet myden en veragten?
 
Die nooit genoeg heeft voor zyn mond,
 
Leeft zelden vrolyk en gezond.

De Verdraagzaamheid.

 
Broêr gy moet den Meester klaagen,
 
Dat de stoute Flip u sloeg;
 
Eer ik zulk een leed verdroeg
 
Zou ik liever alles wagen.
 
Zou hy strafloos heenen gaan?
 
Neen; de Meester moet hem slaan.
 
Keesje zei, dat doe ik niet;
 
Als nu Flip eens straf moest lyden,
 
Zou dat my van smart bevryden?
 
Wraakzugt geeft ons maar verdriet;
 
'K zou, indien hy wierd geslaagen,
 
Voor hem nog verschooning vragen.
 
En dat hy 't niet weer durv' waagen,
 
Daar zal ik wel zorg voor draagen.

*XVII.

Moeder. Pauline, voorleeden hebben wy gezien, dat je meer bent dan je Pop, wyl jy je zelf beweegen kunt, en hooren, en zien, en voelen, &c. en dat je pop dat alles niet kan; heugt je dat nog wel?

Pauline. Ja wel Mama.

M. Maar heugt je ook wel, dat wy teevens zagen, dat de poes, en de hond, en 't schaapje, en alle de beesten, zig zoo wel zelf kunnen beweegen, en zoo wel kunnen hooren, en zien, en voelen als jy?

P. Ja Mama, dat heugt my wel.

M. Maar is 'er dan nu wel eenig onderscheid, tusschen de beesten en ons? Is Pauline niet net het zelfde als de poes?

P. Wel foei Mama! Ik ben tog evenwel geheel wat anders dan de poes.

M. Wel wat kun je dan doen, dat de poes niet doen kan?

P. Wel Mama ik kan - ik kan myne pop aankleeden, en dat kan de poes tog niet doen; en ik kan de kleêren van de pop mooi, netjes, in myn Kabinet, wegschikken. - En lieve Mama! Ik kan immers met je praaten, zoo als ik nu doe, en dat kan de poes immers ook al niet.

M. Dat is waar Pauline, de poes kan niet praaten. Maar heugt je niet Pauline, dat wy eens buiten gegeeten hebben, by je neef Z. en dat daar eene Papegaai was, die wel praaten kon, en die geduurig zei, kopjekraauwen, en wie klopt daar, en diergelyke dingen meer?

P. Ja Mama, maar nigt Z. heeft my ook gezegd, dat die papegaai maar zeer weinig woorden spreeken kon, die zy hem geleerd had, door ze hem zeer dikwils voor te zeggen; en dat hy altoos die zelfde woordensprak, en altoos dezelfde antwoorden gaf, wat men hem ook vragen mogt, dat hy niets anders wist, en ook weinig of niets verstond, van al wat men teegen hem zeide.

M. Dat is ook zoo. Op twee of drie din-

gen na, daar men hem aan gewend heeft, net zoo als men 't hondje heeft gewend te komen, als men zyn naam roept, verstaat de papegaai niets van alles wat men teegen hem spreekt, en weet ook niet, of 't geen hy antwoord, 'er op te pas komt of niet. Maar Pauline verstaat alles wat men teegen haar spreekt, een eer zy antwoordt, bedenkt en overlegt zy wat zy 'er op antwoorden moet; en wanneer Pauline dat wel bedagt heeft, dan antwoord zy ook wel van pas, en dan zegt men, dat zy verstandig geantwoord heeft, en dat zy ook verstand heeft. De Papegaai daarenteegen zegt altoos maar zyne vyf, of zes speukjes op, of die te pas komen, of niet.

P. Ja Mama dat zei nigt Z. ook.

M. En daarom zegt men, dat de Papegaai geen verstand heeft; en even zoo is 't met de overige beesten ook. Maat de menschen hebben verstand, om dat die begrypen 't geen men teegen hun zegt, en ook weeten wat zy 'er op moeten antwoorden. En hoe beeter iemand alles, wat men teegen hem zegt, begrypt, en hoe beeter hy weet wat hy 'er op doen en antwoorden moet, des te meer verstand heeft hy ook.

Dit is derhalven 't groote onderscheid, tusschen jou en de poes, en in 't algemeen, tusschen de menschen en de beesten, dat de menschen verstand hebben, en met verstand spreeken kunnen, daar de beesten zulks niet kunnen doen.

P. Dat is waar Mama, ik heb ook wel eens teegen de poes willen praaten; maar Hanna lachte my uit, en zei, wel klein malootje! wat leg je tog teegen de poes te praaten? die kan je immers niet verstaan, en nog veel minder antwoorden.

M. Dat is ook zoo. Als je roept Pietje, Pietje, Pietje, dan verstaat de poes je wel, en dan begrypt zy wel, dat je ze roept, en denkt dat je haar wat melk, of zoo iets geeven wilt; en daarom komt ze dan ook terstond aanloopen, en steekt den staart om hoog, en komt je streelen teegen je lyf, om wat melk te hebben. En als je zegt voort kat! dan verstaat zy ook wel, dat je ze weg wilt jaagen, en loopt ook heen; maar dat is 't ook al; meer kan zy niet verstaan, wat je ook teegen haar praaten moogt. En op diergelyk eene wyze is 't ook, met de overige beesten, geleegen; in plaats dat de menschen alles verstaan, wat men

teegen hun zegt, en ook van allerlei dingen wel en van pas kunnen spreeken. En daarom hebben de menschen eigentlyk alleen verstand. -

Maar wat dunkt je nu Pauline? Wy hebben voorleeden gevonden, dat de vogeltjes zielen hebben, die maaken, dat zy leevendig zyn, en zig zelf kunnen beweegen, en zien, en hooren, en voelen; zouden nu de menschen, Pauline, en Zusje, en Papa, en Mama, ook welzielen hebben, of niet?

P. Wel Mama ik weet niet, ik heb ze nooit gezien?

M. Ja ik ook niet. Maar Pauline, zie eens daar ginder naar dat gordyn?

P. O Mama, daar staan zeeker Broertje en Zusje agter, met Hanna, kiekeboe te speelen.

M. Wel Pauline hoe weet je dat, ik zie ze tog niet?

P. Ja Mama, ik zie ze ook wel niet; maar ik zie tog dat zy 'er agter moeten staan, wyl ik 't gordyn net zoo beweegen zie, als zy doen, wanneer zy kiekeboespeelen.

M. Daar heb je gelyk in; je ziet broertje en zusje wel niet, maar aan de beweeging van 't gordyn kun je tog weeten, dat zy 'er agter

staan. Nu is 't net even eens met onze zielen ook. Ik heb noch jou ziel, noch de myne ooit gezien, maar ik zie dat je leeft, en je lichaam zelf beweegt; en voorleeden hebben wy, in 't voorbeeld van 't vogeltje, gezien, dat een lichaam zig niet van zelve beweegen kan, wanneer 'er geen ziel in is, die het zoo beweegt; en daarom kan ik nu, uit de beweeging van je lichaam, weeten, dat 'er ook, in je lichaam, eene ziel zyn moet, die het beweegt, al is het, dat ik die ziel zelve niet zie; even als jy nu weet, dat broertje en zusje agter het gordyn staan, als is het, dat je ze niet ziet; om dat je het gordyn tog net zoo ziet beweegen, als broertje en zusje het gewoon zyn te doen, wanneer zy kiekeboe speelen met Hanna.

P. Maar Mama dat is tog aardig, heb ik ook eene ziel? Wat is myne ziel dan?

M. Ja Pauline dat kan ik je niet zeggen, dat weet ik zelf niet. Ik weet alleen maar, dat zy geheel iets anders moet zyn, dan het lichaam. Want een lichaam, als 'er geen ziel in is, kan zig in 't geheel niet zelf beweegen; zoo als je in 't doode vogeltje gezien hebt. Maar een ziel kan zig wel beweegen, ja kan ook het licham beweegen, net zoo als zy wil. En

dus moet de ziel ook geheel iets anders dan 't lichaam zyn; wyl 't geen de eene kan doen of niet doen, zoo verschillend, ja zoo vlak teegen gesteld is van 't geen de andere kan doen of niet. Een leevendig vogeltje, daar de ziel nog in is, kan vliegen, en gaan zitten, en eeten, en drinken, en zingen, en doen al wat het wil. Maar het doode vogeltje, daar de ziel niet meer in is, dat kan niets doen, en blyft daar zonder beweeging liggen, zoo als je voorleeden zaagt.

P. Ja Mama, dat is waar.

M. En was het, met het gevoel, niet even eens, als met de beweeging?

P. Ja Mama, je kondt het doode vogeltje, met een speld, prikken, zonder dat het 't voelde, of ergens van wist.

M. Zoo is 't ook. En dat kwam alles daar van daan, dat de ziel 'er niet meer in was. Het lichaam, op zig zelven, kan dus niets voelen, noch ergens weet van hebben. Het is eigentlyk de ziel, die voelt en weet heeft van alles, wat 'er rondom haar om gaat.

Maar heugt je nog wel Pauline, dat je gisteren het hondje van je Oom zaagt dood liggen, net zoo als voorleeden 't vogeltje?

P. Ja Mama, dat is waar; het hondje lag daar zoo, met de oogjes toe, en de pootjes uitgestrekt, net zoo als het vogeltje. En Oom zei, dat het hem zeer speet, want dat hy nu, met zyn hondje, niet meer zou kunnen gaan wandelen, of speelen.

M. Neen dat kon hy ook niet, want het hondje kon zig in 't geheel niet meer beweegen, om dat het dood was, dat is te zeggen, om dat de ziel 'er uit was. - En heb je ook wel te gelyk opgemerkt, dat de kleine Jacob het hondje nog riep, Rozette! Rozette! om dat het by hem zou komen?

P. Ja Mama, maar 't kon niet komen.

M. Neen; en 't kon niet meer verstaan, dat men 't riep. Zoo lang het hondje leefde, en de ziel 'er nog in was, kon het zyn naam hooren noemen, en begreep dan ook wel, dat men 't riep; daarom kwam het dan terstond kwispelstaartende aanlopen, wyl het dagt, dat het wat eeten zou krygen, of meê gaan wandelen, of uit vriendschap wat worden gestreeld. Maar nu het dood is, nu de ziel 'er uit is, nu kan 't zyn naam niet meer hooren, noch ook verstaan, dat men het roept, of denken dat men 't iets geeven, of vriendschap

doen wil. Het was derhalven ook de ziel, die aan 't hondje het weinige verstand gaf, dat 't zelve had. - En even zoo is het, met de ziel van de menschen, ook; die geest ook aan de menschen het zoo veel grooter verstand, dat zy, boven de beesten, hebben. Zonder je ziel zou je noch hooren, noch verstaan kunnen, wat ik teegenje zei; noch ook bedenken, wat je my zoudt moeten antwoorden. Want op zig zelven kan ook 't menschlyk lichaam niets. Zonder de ziel, zou een menschlyk lichaam daar even onbeweeglyk blyven liggen, als 't lichaampje van 't vogeltje, of dat van Rozette. Het is de Ziel, die het lichaam leevendig maakt en beweegt, die door 't lichaam voelt, door de oogen ziet, door de ooren hoort, door den neus ruikt, door den mond smaakt; en het is ook de Ziel die denkt, en die verstaat en begrypt het geen 'er gezegd wordt; en die overlegt wat 'er op moet gedaan of geantwoord worden; en dus is 't ook de Ziel, die eigentlyk verstand heeft.

Maar weetje Pauline, hoe men de Zielen van de menschen nog meer noemt?

P. Neen Mama.

M. Die noemt men ook Geesten, en daarom zegt men, dat de Mensch uit twee deelen bestaat, De Ziel of Geest, en 't Lichaam.


Vorige Volgende