Gedichten

[p. 269]

Verantwoording van de uitgave

Als basistekst is gebruikt de eerste druk van: Jacques Perk, Gedichten . Met voorrede van mr. C. Vosmaer en inleiding van Willem Kloos. Sneek, H. Pijttersen Tz 1882. In concreto is gebruikt het exemplaar in de Letterenbibliotheek der Utrechtse Universiteitsbibliotheek, signatuur: ln per b 1a # rar. Dit exemplaar is gecollationeerd met vier exemplaren uit de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag, signaturen: 24 e 17, 2287 c 42, 3119 f 8 en 3119 f 9. Het zijn respectievelijk een geschenk van H. Roland Holst, het exemplaar van E.H. du Quesne-van Gogh, en de twee exemplaren gesigneerd door de uitgever en de drukker, afgestaan aan het ministerie van Financiën.

Bij de collatie konden in het Utrechtse exemplaar enkele drukfouten worden geïdentificeerd, die niet in (al) de overige exemplaren voorkomen. Deze drukfouten zijn in de geëditeerde tekst verbeterd, stilzwijgend, want een opsomming van slecht of minder goed leesbare aanhalingstekens of vette punten die bij nadere beschouwing inderdaad punten blijken te zijn, is zinloos. Verder is het typografisch onderscheid tussen twee verschillende soorten komma's en tussen gedachtestreepjes van verschillende lengte zonder verdere verantwoording ongedaan gemaakt, temeer daar het onderscheid geen systematiek kent. Het feit dat op p. 26, vierde regel van onder in het Utrechtse exemplaar, net als in twee Haagse exemplaren (2287 c 42 en 3119 f 9) unst staat met een spatie ervoor, terwijl de overige exemplaren kunst hebben, is bij deze verantwoord; in deze uitgave is uiteraard kunst gezet.

Collatie met het kopijhandschrift van Vosmaer (waar het diens ‘Voorrede’ betreft) en dat van Kloos (waar het diens ‘Inleiding’, de gedichten en de ‘Aanteekeningen’ betreft) heeft niet plaatsgevonden: deze handschriften zijn niet teruggevonden. Collatie van de gedichten met een van de handschriften van Perk was niet zinvol, omdat die niet als kopij zijn gebruikt. Kloos heeft alle gedichten overgeschreven en daarbij tal van veranderingen aangebracht, zowel door te kiezen uit de verschillende versies, als door eigenhandig varianten aan te brengen, al dan niet in overleg met Vosmaer, Doorenbos, Verwey en wie al niet.

Naast de correctie van evidente zetfouten (hieronder verantwoord) zijn zo min mogelijk veranderingen in de tekst aangebracht om de historiciteit ervan zoveel mogelijk te handhaven. Spellingeigenaardigheden (zoals Vos-

[p. 270]

maers ‘noch’ in plaats van ‘nog’, Kloos' ‘honig’ in plaats van ‘honing’, het soms weglaten van apostroffen door Perk in zijn brieven, hun aller nauw bij het Grieks aansluitende schrijfwijzen van ‘tragoedie’, ‘Kupris’ en dergelijke) zijn alle onverkort en zonder commentaar gehandhaafd, net zoals eventuele fouten in het taalgebruik, bijvoorbeeld in het grammaticaal geslacht van zelfstandige naamwoorden en in het gebruik van de naamvals-n (zie voor dergelijke taalkritiek de ‘Aanteekeningen’ en: Greebe, Jacques Perk's Mathilde-cyclus in den oorspronkelijken vorm hersteld ). Wel zijn de oorspronkelijk achterin bijgevoegde ‘Errata’ en een ‘Toevoeging’ in de tekst verwerkt; verder is de verdeling van de teksten over de pagina's niet identiek aan die van de basistekst; zes van de zeven fragmentarische gedichten aan het eind van de bundel staan in de basistekst bijvoorbeeld in paren op een pagina, in deze uitgave staan ze alle op een eigen pagina.

Typografische omzettingen die zonder betekenisverschuivingen uitgevoerd konden worden volgens moderne gewoonten, zijn wel uitgevoerd. Het gaat om de volgende ingrepen:

-

Alle typografische kunstgrepen uit de eerste druk zijn achterwege gelaten, ook al gaat hierdoor iets van het historische karakter van de oorspronkelijke uitgave verloren. Sierlijke initialen, overige variaties ten opzichte van de basisletter zijn niet overgenomen (de titels van de gedichten zijn in de basistekst typografisch niet eenvormig: die van de Mathilde-sonnetten zijn gezet uit een andere letter dan die der overige gedichten bijvoorbeeld). Ook de ornamenten zijn niet overgenomen (ze staan in de eerste druk boven Vosmaers voorrede, onder Kloos' inleiding, onder het laatste Mathilde-sonnet, onder de tekst van respectievelijk ‘De schim van P.C. Hooft’, ‘Onder 't loover’, het laatste der ‘Drie liedjes’, ‘Doodenklacht’, ‘Donkere oogen’, ‘Muziek’ en onder de ‘Aanteekeningen’). Strepen onder de teksten van de meeste gedichten, als ook die onder de titels van de gedichten buiten de Mathilde-cyclus zijn eveneens achterwege gelaten omdat ze louter bijdroegen aan de fraaie vormgeving van het origineel; weergave daarvan is niet het doel van deze uitgave. Tussen de strofen van ‘Donkere oogen’ staan in de basistekst ook strepen; ze zijn hier weggelaten, omdat het opschrift van het gedicht - Een albumblad - suggereert dat de strofen onderdelen van één gedicht zijn. De strepen tussen de ‘Drie liedjes’ zijn weggelaten; elk der liedjes begint nu op een nieuwe pagina. De strepen tussen de onderdelen van de motto's van Boek i en iii zijn gehandhaafd, omdat ze een tekstgeleding aanwijzen, die niet op andere wijze tot uitdrukking gebracht wordt (zoals elders door de omvang van het sonnet, het nummer en de titel van een volgend gedicht). - Het beletselteken (de puntjes ter afsluiting van een zin) is in alle gevallen genormaliseerd tot drie puntjes, eventueel voorafgegaan of gevolgd door een ander interpunctieteken.

[p. 271]

-	Markeringen van de weglatingen uit citaten door Kloos en Vosmaer zijn alle genormaliseerd tot: (...)
-	De plaats en vorm van aanhalingstekens zijn genormaliseerd.
-	De punt achter het nummer en die achter de titel van een gedicht is weggelaten, zo ook de punt achter de opdracht van ‘De schim van P.C. Hooft’ en die achter het opschrift van ‘Donkere oogen’.
-	Bij de citaten uit gedichten in deel ii van Kloos' ‘Inleiding’ zijn de aanhalingstekens weggelaten; aldus worden ze op dezelfde wijze gemarkeerd als de verscitaten in Vosmaers ‘Voorrede’.
-	Inspringing na een witregel is in de prozateksten weggelaten.
-	In de ‘Voorrede’ zijn de oorspronkelijke voetnoten van Vosmaer gehandhaafd.
-	Het nummer en de titel van ieder gedicht uit de Mathilde-krans zijn op één regel gezet in plaats van onder elkaar. Het inspringen der versregels is echter zonder wijziging gevolgd, omdat Perk zelf, in de geest van zijn tijd, gebruik maakte van deze presentatiewijze blijkens de handschriften (of Kloos Perks aanwijzingen in dezen gevolgd heeft, heb ik niet nagegaan; ook als dat niet zo is, geldt dat in dit geval de zetter waarschijnlijk Kloos' kopij heeft gevolgd en niet zelf heeft ingegrepen).
-	De regelnummering in ‘Iris’ is weggelaten.
-	Alle verschillende typografische wijzen van accentuering in de basistekst (cursivering, spatiëring, kleinkapitalen) zijn in deze uitgave weergegeven door middel van cursivering.
-	In de ‘Aanteekeningen’ is de verwijzing naar de paginanummers van de basistekst vervangen door een verwijzing naar de pagina's van de onderhavige uitgave. De gedichtnummers zijn hier wel cursief gezet, conform de basistekst, maar niet in kleinkapitaal.
-	De oorspronkelijke inhoudsopgave is achterwege gelaten, alsmede de ‘Errata’ en de ‘Toevoeging’, die hier in de teksten verwerkt zijn.

Evidente druk- en zetfouten zijn, als gezegd, zonder verdere verantwoording gecorrigeerd. Het gaat dan werkelijk om evidente fouten. Enkele voorbeelden: in regel i van lix ‘Nacht’ staat in de basistekst tussen de punt na zomernacht en voor het daaropvolgende De een ruimere spatie dan gewoon is tussen twee zinnen; in xxxix ‘Opdelving’ zijn 'tzonlicht, 'tof en 'tzand (r. 2, 4, 6) vervangen door respectievelijk 't zonlicht, 't of en 't zand. Ook het puntje op de letter i van in in regel elf van onderen op p. 22 van de basistekst had stilzwijgend kunnen worden toegevoegd. Deze ingreep echter is te symbolisch om niet opgenomen te worden in de navolgende lijst ter verantwoording van de activiteit van de editeur. Uitgangspunt van deze lijst van ingrepen is steeds deze editie, rechts naast het pijltje (<) staat de oorspronkelijke versie.

[p. 272]

voorrede
7	Titel	Voorrede < [ontbreekt]
9	14 v.o.	‘raakte’, zeide hij, ‘mijn gevoel < ‘raakte, zeide hij, mijn gevoel
11	7 v.o.	‘Allen spreken’, teekende hij ergens aan, ‘in meerderen < ‘Allen spreken, teekende hij ergens aan, in meerderen
14	9 v.o.	Reguliersgracht’: < Reguliersgracht:’
18	20 v.o.	richting. < richting
19	1 v.b.	in hem < in hem [geen punt op de i]
21	noot 2	Δεινὴ Θεός < Δέινγ Θεός

inleiding
27	3 v.o.	vooral < vooraì
28	8 v.b.	zal, < zal

gedichten
60	Belijdenis	5	‘Smeekt < Smeekt
70	Nedervaart	7	zwarten < zwarte [op grond van de ‘Errata’ in de eerste druk]
73	De holle berg	9	starrenlooze < sterrenlooze berg- < berg.
		10	nederwelven... < nederwelven:-
		13	merg... < merg [alle wijzigingen in ‘De holle berg’ op grond van de ‘Errata’ in de eerste druk]
77	De waterval der beek	10	baadt < baadt, [geen der handschriften heeft een komma]
98	De bede in 't woud	14	ingekust. < ingekust [op basis van handschrift v; handschrift k en p hebben: ‘ingekust!’]
108	De scheper	10	herder, < herder; [op basis van de handschriften, v, k, en p]
		11	gehoed. < gehoed [op basis van de handschriften, v, k, en p]
113	Twee rozeblaadjes	6	belaagt < behaagt [op basis van beide handschriften, v en k]
125	De schim van P.C. Hooft	9	aan, < aan

[p. 273]

aanteekeningen
152	Sonnet xxi	[toegevoegd conform de ‘Toevoeging’ achter in de eerste druk]
153	Sonnet xxiii-xxix	Hemelvaart'. < Hemelvaart'
	Sonnet xxxvi	1880. < 1880
	Sonnet lv	utraque < utraqne cunctantique < cnnctantique
154	De schim van P.C. Hooft	r. 5 < r. 4 van de schoudren opwaarts < van de schouderen opwaarts [conformering aan de tekst van het gedicht]
155	Donkere oogen	niet gebruikt < niet. gebruikt
	Gouden lokken	lokken. < lokken