Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[26 Juli 1803]

DINSDAG den 26e JULY; den voorleden nacht hadden wy een zwaar onweder vergezeld van regen vlagen; dog toen wy tegens half negen uuren afreden was het reeds over en de lucht beloofde ons eenen schoonen dag. Na een uur of anderhalf langzaam opwaards gereden te zyn, bereikten wy de Sneeuwbergen, en wel aan deszelfs noordelyke gedeelte, daar men de doortocht Africa's Hoogte noemd.⁶⁶⁴

De versche ossen welke wy heden wedergekregen hadden, deed ons die hoogte spoedig en gemakkelyk beklimmen; boven gekomen zagen wy in de vlakte voor ons de plaats van Willem Sagenaar,⁶⁶⁵ genaamd de Koudehoek,⁶⁶⁶

664 Die oortog oor Sneeuberg was oor die huidige Nooitgedacht, RIC 2.23 (Koudehoek? Sien infra voetn. 666), (6,735 vt.) na De Kleynefonteyn gel. op de Sneeuwberg (tans RIC 2.1), destyds behorende aan Pieter Oberholster (G.R. 14/17, p. 65). Die roete was sowat 22 myl suidoos van Richmond langs verby.

665 Frederik Willem Sagener (Saagner, Sagenaar, Zagener) was 'n Sweed uit Stockholm, 'n Kompanjiesdienaar wat teen 1792 onder die ‘geligte’ amptenare was. (Kaapse Plakkaatboek IV, p. 111). Hy is op 30.4.1794 getr. met Elisabeth Geertruij van der Merwe (ged. 25.12.1747 en oorl. op 22.3.1827), weduwee van Willem Lubbe. Hy word nòg in G.R. nòg Hoge as stamvader vermeld (Vgl. G.R. II, A-O, p. 342 en M.O.O.C. 6/3. Doodregister, 22.3.1827). Teen 7.2.1804 was hy blykbaar reeds oorlede (Sien G.R. 13/3, H.J. Viljoen/Landdros G. Reinet, 7.2.1804).

666 Koudehoek moes 'n onoffisiële naam gewees het; Sagener se plaas wat met hierdie ligging ooreenstem, was Nooitgedacht geleegen aan de Sneeuwbergen (tans RIC 2.23) en sy ander plaas, heelwat meer suidwaarts, was De Twee Fonteinen geleegen agter de Sneeuwbergen (tans GR 8.46), wat hy op sy naam kry deur sy huwelik met die weduwee van Willem Lubbe. Vgl. R.L.R. 78^a (s.v. Zagener, F.W.) en GR 14/17, p. 74.

[p. 181]

door deze man thans verlaten omdat de veekralen in den brand waren geraakt! De naam welke de plaats draagd scheen ons zeer van pas gegeven; de naakte velden en de met sneeuw bedekte ruggen spraken overtuigend dat men de warmte in dien oord wel verdragen kan.

Twee uren verder leggen nog twee plaatsen van Piet en Michiel Overholster, genaamd de Rhenosterfonteyn,⁶⁶⁷ by welke laatste wy stil hielden en een uur uitspanden. De oude man overlade ons met gulheden en bood ons de maaltyd aan. Hy schynd een man te zyn van redelyk gezond oordeel, jammer maar dat hy over de zaken welke in dit district, tydens den opstand der Boeren voorgevallen zyn uit zulk een verkeerde oogpunt beschouwde; men ziet helaas de onderlinge particuliere twisten nog dagelyks smeulen. Hy verhaalde ons dat de Boschjesmans nog korts geleden een groot aantal van zyn vee hadden weggeroofd, welke hy vergeefsch door hun te volgen had getracht weder te krygen, of schoon zyne zoons twee dier roovers hadden dood geschoten.⁶⁶⁸

Wy reisden weldra verder al cours houdende naar het westen ten zuiden;⁶⁶⁹ de grond was sterk met salpeter overdekt en op eenige plaatsen zoo wit alsof zy met sneeuw bedekt ware geweest. Men zag een groote trop struysvogelen, van welke de jagers echter geen konde bereiken. Hoe zeer men verzekerd dat in deze omstreek een groote menigte leeuwen zyn, en men hun somsin troepen van zestien en zeventien ziet loopen, hadden wy tot hier toe het geluk niet een

667 Die sin is foutief: twee plase sou nie saam Renosterfontein heet nie. Renosterfontein was die plaas van Barend Burger(s) (vgl. infra voetn. 669). Die twee Oberholsters was broers wat op plase noord van en naby Renosterfontein gewoon het: Michiel Oberholster, ged. 13.11.1740 en getr. op 9.12.1770 met Maria Johanna Visagie; na hom word hier as ‘de oude man’ verwys (G.R. II, A-O, p. 488). Sy plaas was De Waterkrans gel. op Sneeuwberg omtrend de Kouenburg tussen de Renosterfontein en de Soeterivier (tans Waterkrans GR 8.48). Vgl. G.R. 14/16 (s.v.M. Oberholster.) Pieter Oberholster (supra voetn. 664) is ged. 27.11.1757 en op 31.10.1784 getr. met Alida Visagie. Hy was die jongste broer in die gesin (G.R. II, A-O, p. 488). Sy plaas De Kleynefonteyn het wes aan dié van sy ouer broer Michiel gegrens.

668 In 1805 skryf Oberholster aan Janssens n.a.v. hierdie besoek oor die las wat die Boesmans hom gee en vra hulp - ‘nu de edel heer gouverneur heeft myn self gesigt als ik in noot is om u te schryven...’ (GR 13/3, Michiel Oberholster/Janssens, 20.7.1805).

669 Van Kleinfontein (Piet Oberholster) moes die reis oor die plaas van Barend Jacobus Burgers gegaan het: De Renosterfontein gel. agter de roggeveldsberg - hierby tot een uitdrift gevoegd de plaats genaamd de Witteklip, op 23.4.1782 aan hom op ordonnansie gegee en deur De Mist op 14.2.1804 besoek (Sien G.R. 14/17, p. 48; ook V.R.V. 11 (Lichtenstein) p. 22 en B.H.D. III, p. 174). Dit is tans onderverdelings van Witteklip (MU 1.23 en 24) en Renosterfontein (GR 8.56) 12 myl oos van Murraysburg. Burger(s) was nie tuis nie en sou hulle eers die volgende dag inhaal (infra voetn. 679); dit is waarskynlik die rede dat die spogplaas verbygetrek is en nie eens vermeld word nie.

[p. 182]

eenige aantetreffen; wy moeten ons tot hier toe nog met hun musiek des nachts vergenoegen.

Met zons ondergang bereikten wy de Capokfonteyn, daar wy eenige verlaten wooningen en brandende vee kralen vonden staan: wy stelden onze tenten in de nabyheid der fonteyn,⁶⁷⁰ om op deze plaats te overnachten. Hadden wy tot hier toe het genoegen niet leeuwen te zien deze voorledene nacht verschafte ons het zelve want toen alles in ons Camp rustig was en het ongeveer drie uuren in den morgenstond wierd, kwamen twee dezer vrienden ons zeer onstuymig gezoeken. De tent van de oude heer Van Rheenen stond zeer na by de myne, zoo dat de hoofdtouwen zich kruyste; gevallig kozen de leeuwen deze doortocht, om tot de wagens, de ossen en de paarden te naderen die aan de zelve waren vastgemaakt. Dit veroorzaakte dat zy in de touwen aan het struykelen geraakten, en onder een zeer verschrikkend musiek de meeste tente pennen uit de grond rukte.

Ik en myne overige compagnons werden alle zeer onheusch gewekt. Tot meerder ramp viel de tent van zyn hoofd en andere lynen beroofd, in elkanderen, waar door ik onder het linnen als begraven onmogelyk van myn katel kon opreizen en aldus in de digte nabuurschap der leeuwen zeer ten onpasse moest blyven leggen. Weldra dog kwam de troep op de been maar door den donkeren durvde men niet vuuren; met moeyte raakte ik overend en liep met myn geweer na buyten my by de vergaderde menigte stellende, en op myn raad werd er gepatrouilleerd en na de wagens geloopen daar de ossen en paarden een vreeslyk gehuyl aangericht hadden. Wy ontdekte dog geene schade, maar hoorde dat de leeuwen op zyde van ons in het leger der landlieden almede tussen de tenten waren geraakt, als waarom wy met een aangestoken bos stroo derwaards ylde. Op ons licht vertoonde zich de leeuwen beide, zoekende een uitweg om buiten het camp te geraken. Er werden veel schoten op de zelve gedaan, dog het gelukte hen zonder wonden voor zoo verre wy ontwaren konde, te ontvluchten, geen andere schade gedaan hebbende dan aan de tenten.

670 Ongeveer 17 myl van Renosterfontein; aan die oorsprong van Sarelsrivier, 7 myl suidwes van Murraysburg (tans Kapokplaats GR 8.15, by driehoekmetingsbaken op Aasvoëlkrans, 5,403 vt.).