Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[4 Juli 1803]

MAANDAG den 4e JULY. De Gouverneur werd dezen dag door een menigte bedienden en burgers der Colonie bezogd en sprak met hun lange tyd over onderscheidene belangens; twee leden van de kerkenraad verzogten zyn Edele de ontredderde staat van de kerk te willen in oogenschyn nemen. Een dezer, oude - Coetzee⁵⁶⁰ genaamd, scheen aan den Gouverneur toe een zeer redelyk mensch te zyn, die de oorzaken der rampen van zyn land gevoelde, en gaarne wilde medewerken tot het herstellen der bestaande oneenigheden.

De Generaal voldeed dan aan het verzoek en ging onder hun geleide de kerk bezigtigen. Wy vonden het gebouw van binnen zeer verwaarloosd, en in een zoodanigen staat als gewoonlyk gebouwen zyn, die sterk en niet zindelyk door troupen onderwoond zyn geweest, zonder dat er echter aanmerkelyke groote schade aan was geschied.⁵⁶¹ De inwoonders van dit district zyn de eygenaars en stichters van het gebouw, en het is natuurlyk dat zy verlangden dat het zelve weder in order werd gebragt; alleenlyk schenen zy 〈niet〉 te begrypen dat diegeene welke geoorlofd hadden dat men de kerk tot een cazerne gebruikte ook die waren, welke dit herstel moesten bekostigen.

Een menigte burgers waren mede in de kerk gegaan. De Gouverneur nam wederom deze gelegenheid waar om hun zyne en des Gouvernements inzichten aan den dag te leggen, vermanende hun ten sterksten om dog onderlinge

560 Waarskynlik Gerrit Lodewyk Coetzee, kerkraadslid, wat in Febr. 1802 een van die ondertekenaars was van die protes teen die skending van die Graaff-Reinetse kerk deur inkwartiering van Hottentotsoldate. (Vgl. Spoelstra II, pp. 510 en 615).

561 Die rede vir die besigtiging van die kerk, was die bewoning en vernieling van die gebou deur die nie-blanke troepe wat in 1801 tydens die verset teen die kommissaris H.C.D. Maynier na Graaff-Reinet gestuur is. In die protes wat tot die waarn. goewerneur, genl. F. Dundas, in Febr. 1802 gerig is, word met verbittering verklaar dat die godshuis dien ‘meer tot een spelonk en huisvesting van alle euveldaaden, en tot lijfsberging zelfs van die, die euveldaaden begaan hebben...’ as vir die doel waarvoor dit opgerig is; dit gelyk meer op 'n ‘paerdestal’ en 'n ‘hoerhuis’, met alle meublement en boeke verniel. (Spoelstra, II, pp. 613-615 en Janssens/De Mist, 7.7.1803, B.H.D. III, pp. 241-242). Die kerk was die tweede en pas in 1801 voltooi; die eerste het afgebrand in 1798; die derde (huidige) is in 1886 eers in gebruik geneem (Vgl. Ons Kerk Album, Kaapstad, 1916, pp. 40-41).

[p. 152]

geschillen te vereffenen en eensgezind het algemeen belang te behartigen zonder het welke zulks niet mogelyk is.

Onder anderen bragt de Gouverneur hun ook onder het oog dat wanneer de omstandigheden het vereischen om troepen ongelukkiger wyze in de kerk als het grootste gebouw te moeten logeeren, en hier door eenige schaden ontstaan, men dan met geen recht kan vergen dat, of magistraat, of kerkenraad, of hoofdbeampten de kosten zouden dragen, want dat het gebruik van kerken tot die eindens in Europa in de laatste jaren, zoo veel honderden malen was geschied dat men iets van dien aart als niets buitengewoon meer rekenen konde; en dat zoo het Gouvernement al konde besluiten tot het bekostigen van dergelyke rampen, zulks dan nog nimmer geschiede, wanneer de regering genooddrongen werd troepen na eene plaats te zenden, om daar plaatshebbende onlusten tusschen de ingezetenen te dempen en de inwendige rust te herstellen, gelyk hier het geval was geweest.

De twee lieden der Kerkenraad, schenen en betuigden dat hunnen gedachten ook in dier voegen waren, en vroegen blootlyks of zy konden beginnen met de herstelling; de Generaal rade hun, hiermede, zoo zulks wezen konde nog twee à drie maanden te wagten tot zy wisten welke schikkingen omtrent dit district gemaakt en welke kerkelyke bediendens hun zoude gezonden worden, laatende dit egter aan hunne overweging, wyl de Ingesetenen de eenige eigenaars van het gebouw zynde, zylieden na hun verlangen er mede kunnen handelen.⁵⁶²

De Generaal stelde heden eene brief aan den Commissaris Generaal,⁵⁶³ om zyn hoogEdele op nieuws het groote nut van eene Landreize te betogen, en eenige puncten aantegeven om de zelve met het meeste gemak te kunnen ten uitvoer brengen.

Twee Engelsche deserteurs melden zich heden weder aan en bekwamen de gewoone dispositie.⁵⁶⁴

Men maakte heden een begin onze wagens en train tot de nog te doene reize uitterusten en van mondbehoeften te voorzien.

562 Die gemeente was vakant sedert die vertrek van ds. H.W. Ballot in Nov. 1800; eers in Januarie 1806 het ds. J.J. Kicherer 'n beroep na Graaff-Reinet aanvaar. Vgl. ook oor die bereddering van die verwarde boekhouding en geldsake van die gemeente, die eiehandige memorandum van J.A. de Mist, op Graaff-Reinet geskryf op 10.2.1804 (Boek van Rekening van de Kerk en Diaconie van Graaff-Reinet, N.G. Kerkargief, Kaapstad).

563 Gedateer 7.7.1803 (B.R. 93, nr. 44, afgedruk by B.H.D. III, pp. 239-243). Daar word egter in die stuk nie verwys na 'n aanstaande reis van die Kommissaris-generaal nie, wel na die toestande op Graaff-Reinet.

564 In die handskrif word nie vermeld nie dat op 4.7.1803 'n brief aan majoor Von Gilten oorhandig is wat na Algoabaai met sy geleide Jagers sou terugkeer (B.R. 93, nr. 34, en G.M. IV, p. 179). Hy kry opdrag om in samewerking met vk. Ignatius Muller (supra voetn. 359) te ondersoek hoe erwe rondom Fort Frederick uitgegee kon word sonder om bewoners van leningsplase te benadeel.