Reize in de binnen-landen van Zuid-Africa

[5 Juli 1803]

DINSDAG den 5e JULY, werd gelyk gisteren meerendeels met schryven doorgebracht; eerstelyk schreef de Gouverneur een brief aan de weduwe van

[p. 153]

den gesneuvelden commandant Tjaard van der Wald⁵⁶⁵ en een dergelyken aan Andries Joh. Van der Wald⁵⁶⁶ byde daar by in eygendom namens de volksplanting ten geschenk gevende de door hun bewoonde leeningsplaatsen; tot beloning van getrouwe diensten en manmoedige gedragingen, zoowel van wylen den commandant als den nog thans fungeerende Johannes Van der Wald. Den voormaligen Veldcornet van de Voorsneeuwbergen, Roets, werd op zyn verzoek op eene honorable wyse ontslagen⁵⁶⁷ terwyl den fungeerende Veld Cornet W. Van Heerden⁵⁶⁸ in die post door den Gouverneur werd aangeschreven te volharden.

Een menigte klagten met de in dit land zo zeer in gebruik zynde verklaringen en getuigschriften werden door den Generaal gelezen; maar daar de Commissaris Generaal, namens het Gouvernement alle bestaande oneenigheden en uit partyzucht ontstaane misdaden generalyk heeft vergeven, zyn de verhalen in die stapel van papieren vervat, ten eenemaal ter zyde gelegd.⁵⁶⁹

De verschillende betrekkingen in welke de twee commandanten Van der Wald en Rensenburg gedurende de laatste onlusten in deze Colonie zich hebben bevonden⁵⁷⁰ had ten natuurlyk gevolg, dat zy zeer verre waren beste

565 Reeds aangehaal (supra voetn. 553).

566 B.R. 93 nr. 38 J.W. Janssens/Andries Johannes van der Walt (Nicolaasseun). Die enigste Andries Johannes van der Walt wat in 1803 hier ter sprake kon wees is die tweede seun van Nicolaas van der Walt (jongste broer van Tjaart en J.P.), gedoop 28.7.1782 en getr. op 8.11.1800 met Anna Sophia Vorster (G.R. III, P-Z, p. 560). Watter aansprake die jong man op 'n plaas en vrystelling van persoonlike diens by die kommando's gehad het, is nie duidelik nie; ook nie in welke sin die beloning die veldkommandant Johannes Petrus van der Walt kon raak nie.

567 B.R. 93, nr. 35, p. 313. Nicolaas Jacobus (Johannes?) Roets, ged. 24.11.1776; getr. op 13.3.1796 met Anna Catharina Opperman en waarskynlik teen 1814 oorlede (G.R. III, P-Z, p. 148 en M.O.O.C. 7/68 fol. 101; testament vertoon 29.12.1814). Hy was veldk. van die Agter-Sneeuberg toe die oorlog in 1799 uitbreek (Theal, Records II, p. 459) maar is, soos Janssens hom nou meedeel, deur majoor Sherlock destyds uit sy pos ontset en 'n ander benoem, sodat sommige mense die een as veldkornet, ander weer 'n ander erken. Oor sy beweerde hardhandigheid teenoor bediendes, Theal, Records IV, pp. 324-325 (verslag van H.C.D. Maynier). Vgl. oor sy geskil met W. van Heerden, briefwisseling Roets/J.P. van der Walt/W. van Heerden, 1802, in Swellendamse Argief, band Sw. 17/143.

568 B.R. 93, nr. 36; Willem van Heerden (Petrus Johannesseun) word benoem tot veldkornet van Agter-Sneeuberg en die Tarka (Oor hom, supra voetn. 455 en 539).

569 Vgl. Janssens se radelose ongeduld met die ‘duizende, duizende weinig beduidende klagten’ en die mense se gebruik om stapels ‘verklaringen’ teen mekaar in te samel. ‘Honderde huizen’, roep hy uit, ‘hebben wy verbrand gevonden, waarom is er niet een vlamme geweest die alle de papieren verbrand heeft?’ (B.H.D. III, p. 240).

570 Reeds met die Van Jaarsveldrebellie van 1799 was daar verwydering omdat die boere van Sneeuberg nie saam met Marthinus Prinsloo en die ‘suide’ (Bruintjeshoogte) opgetree het nie (Theal, Records V, p. 45). In 1801 het J.P. van der Walt saam met H.J. van Rensburg die beweging teen Maynier begin, maar hom later onttrek en moes die Tarka met sy familie verlaat. (Marais, p. 128.)
Sowel Janssens as D.G. van Reenen maak afsonderlik daarop aanspraak dat hulle die twee kommandante, elk met sy ‘kist met verklaringen’, met mekaar sou versoen het. (V.R.V. 18 (Van Reenen), pp. 204-206, en B.H.D. III, p. 242).

[p. 154]

vrinden te zyn. Ieder hunner, zoo wel die recht, als die onrecht gehandeld had, wel verre van nu zulks te vergeven en te vergeten, vond alle oogenblikken in een menigte verklaringen, brieven die men hier zedert jaren by een gaard en zoekt te vermeerderen, ten einde als nieuw voedzel tot voorzetting hunner onmin te dienen, nieuw stof tot bezwaren. De Gouverneur onderhield ieder dezer twee commandanten in het byzonder en trachte hun te beduiden, dat nimmer het geluk van dit land te herstellen was zoo lang de bewooners van het zelve geen inwendige vereeniging tot stand wilden brengen.

Met lang ieder hunner op deze wyze het nut van eene wederzydsche uitwisseling en bevrediging onder het oog gebragt te hebben, stemden zy daar toe, en verschenen deze nademiddag ten dien einde by den Generaal. Deze deed hun een korte aanspraak en hield hun voor, dat zonder te willen onderzoeken wie goed en wie kwalyk gehandeld heeft, een iegelyk die maar voortaan getrouw aan zyn wettig Gouvernement bleef het belang van het land oprecht ter harte nam, en het zelve bevorderde, voortaan met een gelyk goed oog van het Gouvernement zoude worden aangezien; dat zylieden als daar toe gezind, nu ook door eene broederlyke vereeniging en kwytschelding van voorheen bestaane ongelyken moesten toonen, brave welmeenende burgers te zyn, en zelfs voortaan niet meer aan het voorledene moesten denken.

Beide waren hier toe bereyd en reykten zich de hand van vrindschap, verzekerende zy de Gouverneur dat alles nu vergeten zoude zyn, ten onderpand hiertoe eene uytwisseling hunner wederzydsche verzameling van schriftelyke verklaringen, redenen van vyandschap etc. doende en dezelve ten vure doemende.

De Generaal liet alle de heemraden beroepen om morgen ochtend tegens negen uren eene vergadering hier aan de Drosdy te beleggen ten einde over de belangens te raadplegen.